Społeczna odpowiedzialność biznesu to obecnie ważna problematyka, rozwijana w ra-mach ekonomii i zarządzania.
Za źródło społecznej odpowiedzialności biznesu [Bernatt 2009, s. 23] można uznać fi-lozoficzną ideę odpowiedzialności. Zgodnie z tą ideą konsekwencją przyznania człowie-kowi wolności jest nałożenie na niego odpowiedzialności. Odnosi się to także do stosun-ków ekonomicznych – przedsiębiorca korzystający z wolności gospodarczej również ma obowiązek być jednostką odpowiedzialną.
Według A.B. Carolla pochodzenie społecznej odpowiedzialności biznesu jest tak sta-re jak przedsiębiorstwa, ponieważ zawsze istniała troska wspólnoty biznesu o sprawy społeczne. W XVIII w. (czasy wczesnej industrializacji) niektóre prywatne przedsiębior-stwa brały na swoje barki odpowiedzialność za pracowników (na podstawie swoiste-go społeczneswoiste-go kontraktu, któreswoiste-go podstawą były religijne i etyczne przekonania wła-ścicieli firm oraz strach przed niezadowoleniem pracowników i podejmowaniem przez nich radykalnych działań). Z kolei w XIX w. podejmowano próby pogodzenia wymogów efektywnej działalności gospodarczej ze społecznymi i obywatelskimi zasadami demo-kracji czy zaangażowania na rzecz wspólnoty z zasadami sprawiedliwości. Na przeło-mie XIX i XX w. zdecydowanie częściej jednostki, które wzbogaciły się w biznesie,
prze-93
znaczały prywatne bogactwo na cele dobroczynne. Mniej natomiast było zorganizowa-nych działań charytatywzorganizowa-nych podejmowazorganizowa-nych przez korporacje [Wysokińska, Witkow-ska 2016, s. 97].
Jedną z pierwszych prób określenia w sposób modelowy istoty społecznej odpowie-dzialności biznesu był model kontinuum Richarda Eellsa z 1960 r., który umieszczał orga-nizację na osi społecznej odpowiedzialności (bieguny kontinuum oznaczają maksimum i minimum odpowiedzialności, a miejsce przedsiębiorstwa na osi jest uzależnione od sto-sunku do odpowiednich norm przyjętych w społeczeństwie oraz od czasu). Na biegunie minimum znalazły się organizacje tradycyjne, działające w obrębie paradygmatu akcjo-nariuszy, a na biegunie maksimum – tzw. organizacje metro, mieszczące się w paradyg-macie interesariuszy, biorące pod uwagę ich potrzeby i oczekiwania, a w konsekwencji przyjmujące postawę charakterystyczną dla tzw. obywatelstwa korporacyjnego [Żemi-gała 2013, s. 22].
Pojęcie społecznej odpowiedzialności biznesu zaczęło zyskiwać na znaczeniu w la-tach 90. XX wieku (przede wszystkim w Japonii, USA i w Europie Zachodniej). Wskazywa-no wówczas, że maksymalizacja zysku przedsiębiorstw nie zawsze prowadzi do popra-wy efektywności gospodarki (ogólnego dobrobytu społeczeństwa), co jest efektem nie-doskonałości rynku (dodatkowo mechanizm rynkowy w zbyt małym stopniu przyczynia się do rozwoju, jednocześnie powodując zbyt duże zanieczyszczenie środowiska i nad-mierne eksploatowanie rzadkich zasobów). Rozwiązaniem powyższego problemu miał być odpowiedzialny biznes, w którym uwzględniane jest dobro różnych grup interesa-riuszy [Buczkowski, Dorożyński 2016, ss. 11–12].
Obecnie koncepcja społecznej odpowiedzialności biznesu (corporate social respon-sibility) jest bardzo szeroką strategią, która uwzględnia wiele potencjalnych działań ze strony przedsiębiorstwa. Może ona dotyczyć: społeczności lokalnej, środowiska natu-ralnego czy pracowników. Dzięki takim działaniom firma może podnieść swoją wartość, tworzyć zespoły pracownicze motywowane zaufaniem i zaangażowaniem, wzmacniać więzi między marką a klientem czy wreszcie podnosić jakość świadczonych usług czy wytwarzanych produktów.
Światowa Rada Biznesu ds. Zrównoważonego Rozwoju określa społeczną odpowiedzial-ność biznesu jako zobowiązanie się przedsiębiorstwa do etycznego zachowania, przyczy-niania się do rozwoju ekonomicznego przy jednoczesnym dbaniu o poprawę jakości życia zasobów ludzkich czy społeczeństwa jako ogółu [Corporate Social Resposibility 1998, s. 6].
Kolejną definicję podaje Zielona Księga Komisji Europejskiej z 2001 r. Według niej społeczna odpowiedzialność biznesu polega na tym, że przedsiębiorstwa w swoich działaniach handlowych oraz kontaktach z interesariuszami dobrowolnie biorą pod uwagę aspekty społeczne i ekologiczne [Green Paper Promoting European framework for Corporate Social Responsibility 2001, s. 4].
Także Międzynarodowa Norma ISO 26000 definiuje społeczną odpowiedzialność biznesu jako odpowiedzialność przedsiębiorstwa za wpływ jego decyzji oraz działań na społeczeństwo i środowisko. Odpowiedzialność ta przejawia się w zachowaniach, które przyczyniają się do zrównoważonego rozwoju, zdrowia i dobrobytu społeczeństwa, bio-rą pod uwagę potrzeby interesariuszy, są zgodne z obowiązującymi zapisami prawny-mi (także z prawny-międzynarodowyprawny-mi normaprawny-mi zachowania) oraz spójne z organizacją i prak-tykowane w jej relacjach. Zgodnie z tą normą główne obszary społecznej odpowiedzial-ności biznesu to: ład organizacyjny, prawa człowieka, stosunki pracy, ochrona środowi-ska naturalnego, relacje z konsumentami czy zaangażowanie społeczne [Norma Między-narodowa dotycząca społecznej odpowiedzialności 2013]. Inne standardy, które wyzna-czają kierunek działań z zakresu społecznej odpowiedzialności biznesu, to – Guidelines on Multinational, Enterprises, certyfikat Social Accountability 8000, Accountability (AA) 1000 czy indeks FTSE4Good [Weltzien Hovik 2003, s. 54].
Z kolei według J. Szumniak-Samolej społeczna odpowiedzialność biznesu jest to strategiczne i holistyczne podejście do zarządzania organizacją, które zakłada dobro-wolne przestrzeganie zasad etyki, eliminowanie negatywnego oddziaływania na oto-czenie (bliższe i dalsze) przy jednoczesnym maksymalizowaniu pozytywnego oraz pro-wadzenie dialogu z interesariuszami i uwzględnianie ich oczekiwań [Szumniak-Samo-lej 2013, s. 40].
Natomiast A. Paliwoda-Matiolańska definiuje społeczną odpowiedzialność biznesu jako proces zarządzania relacjami z interesariuszami przedsiębiorstwa, który poprzez odpowiadanie na ich możliwe do zidentyfikowania oczekiwania przyczynia się do wzro-stu jego konkurencyjności (zapewniając mu stabilność i trwały rozwój), a jednocześnie kształtuje korzystne warunki dla rozwoju ekonomicznego i społecznego, tworząc war-tość społeczną i ekonomiczną [Paliwoda-Matiolańska 2012, ss. 253–265].
Według W. Gasparskiego społeczna odpowiedzialność biznesu to efektywna strate-gia zarządzania w przedsiębiorstwie, która przyczynia się do wzrostu konkurencyjności tego przedsiębiorstwa, budowania reputacji oraz kształtowania korzystnych warunków dla rozwoju społecznego i ekonomicznego [Gasparski i in. 2003, s. 54].
Obecny wzrost popularności społecznej odpowiedzialności biznesu wynika przede wszystkim z:
· rosnącego znaczenia przedsiębiorstw międzynarodowych w gospodarce światowej; · traktowania społecznej odpowiedzialności biznesu jako instrumentu marketingo-wego, który pozwala ukryć niedostatki oferty przedsiębiorstwa;
· wzrostu znaczenia inwestycji społecznie odpowiedzialnych wynikających z wyma-gań poszczególnych inwestorów, którzy oczekują od przedsiębiorstwa spełnienia określonych norm i standardów;
95
· wzrostu świadomości i oczekiwań konsumentów, którzy żądają nie tylko określo-nych parametrów cenowych, jakościowych i funkcjonalokreślo-nych produktu (usługi), ale co-raz częściej także uwzględnienia w procesie produkcji (świadczenia usług) poszano-wania środowiska społecznego i przyrodniczego;
· wzrostu konkurencji i homogenizacji produktów, które pozwalają społecznej odpo-wiedzialności biznesu stać się wyróżnikiem zapewniającym przewagę konkurencyjną; · konieczności sprostania nowym, często wyśrubowanym regulacjom w zakresie ochrony środowiska naturalnego, ochrony praw pracowniczych, zasad konkurencji czy też poszanowania praw człowieka;
· wzrostu liczby i aktywności organizacji pozarządowych, które często starają się uświadamiać uczestnikom rynku ich prawa i obowiązki, a także bronić interesów róż-nych grup społeczróż-nych;
· chęci zwiększenia zysków, kiedy społeczną odpowiedzialność biznesu traktuje się jako źródło dodatkowych korzyści dla firmy (nowe produkty, nowe rynki zbytu) [Tene-ta-Skwiercz 2013, ss. 57–59].
Społeczna odpowiedzialność biznesu w praktyce życia gospodarczego przejawia się w dwóch wymiarach – zewnętrznym i wewnętrznym [Rok 2004, s. 20]. Wymiar we-wnętrzny obejmuje takie płaszczyzny, jak:
· zarządzanie zasobami ludzkimi (np. równouprawnienie pracowników, pełna wymia-na informacji między pracownikami a kadrą menedżerską, zaangażowanie pracowni-ków w procesy decyzyjne, stwarzanie możliwości rozwoju pracownipracowni-ków, sprawiedliwe i godziwe wynagradzanie, realizowanie idei work-life balance);
· tworzenie i wdrażanie programów etycznych dla pracowników (np. kodeksy etyczne czy szkolenia z zakresu etyki);
· zapewnianie bezpieczeństwa i higieny pracy (w tym także działania w zakresie różnych · form opieki zdrowotnej dla pracowników);
· nabywanie umiejętności dostosowywania się do zmian (np. uwzględnienie potrzeb i ocze-kiwań wszystkich stron w przypadku restrukturyzacji, elastyczne formy zatrudnienia);
· pozytywne oddziaływanie przedsiębiorstwa na środowisko naturalne;
· stosowanie zasad nadzoru korporacyjnego (np. przejrzystość informacyjna, inwesty-cje w zakresie zrównoważonego rozwoju).
Natomiast obszar zewnętrzny odpowiada za:
· przestrzeganie praw człowieka (np. stwarzanie równych szans dla wszystkich pra-cowników czy stosowanie zasad sprawiedliwego handlu);
· pozytywny wpływ na społeczność lokalną (np. zaangażowanie w działalność chary-tatywną, wolontariat pracowniczy, stwarzanie miejsc pracy dla osób niepełnospraw-nych czy inwestycje społeczne);
· utrzymywanie odpowiednich i etycznych relacji z dostawcami i klientami (np. prze-strzeganie terminowości dostaw i płatności, uwzględnianie społecznych i ekologicz-nych aspektów w decyzjach biznesowych, sprawne reagowanie na skargi klientów, do-starczanie na rynek produktów czy usług bezpiecznych dla środowiska i ludzi);
· troska o środowisko naturalne.
Jednym z szerokiej gamy działań, które przedsiębiorstwa mogą wykorzystywać w ramach wdrażania społecznej odpowiedzialności biznesu, jest tworzenie kodeksów etycznych.