Zgodnie z Ustawą z dnia 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej służbę w Państwowej Straży Pożarnej może pełnić każdy obywatel polski, który jest osobą
169
niekaraną za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe, korzysta z pełni praw publicznych, posiada co najmniej wykształcenie średnie lub średnie branżowe oraz zdolność fizyczną i psychiczną do pełnienia tej służby. Przyjęcie kandydata do służby w Państwowej Straży Pożarnej jest poprzedzone postępowaniem kwalifikacyjnym, które zarządza i prowadzi kierownik jednostki organizacyjnej Państwowej Straży Pożarnej. Celem postępowania kwalifikacyjnego jest ustalenie, czy kandydat spełnia warunki przyjęcia do służby oraz określenie jego kwalifikacji, kompetencji, predyspozycji i przydatności do jej pełnienia. Postępowanie kwalifikacyjne, przez które przechodzą kandydaci do służby, składa się z następujących etapów [Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej, Dz. U. z 2017 r., poz. 1204]:
1. ocena złożonych dokumentów związanych z postępowaniem kwalifikacyjnym;
2. test sprawności fizycznej;
3. rozmowa kwalifikacyjna;
4. ustalenie zdolności fizycznej i psychicznej do pełnienia służby w Państwowej Straży Pożarnej.
Na rysunku 1 przedstawiono profil kompetencyjny strażaka, który został utworzo-ny na podstawie Ustawy z Dnia 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej oraz na podstawie Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 29 mar-ca 2018 r. w sprawie postępowania kwalifikacyjnego o przyjęcie do służby w Państwowej Straży Pożarnej.
Wypalenie zawodowe w służbach mundurowych na przykładzie Państwowej Straży Pożarnej
Rysunek 1. Profil kompetencyjny strażaka
Źródło: opracowanie własne na podstawie Ustawy z Dnia 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej oraz na podstawie Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 29 marca 2018 r. w sprawie postępowania kwalifikacyjnego o przyjęcie do służby w Państwowej Straży Pożarnej.
Każdy kandydat, który stara się o przyjęcie do służby w Państwowej Straży Pożarnej, powinien posiadać odpowiednie umiejętności oraz zdolności do właściwego wykony-wania zadań zawodowych oraz predyspozycje, które umożliwią mu rozwój w zawodzie. Podczas wykonywania swoich obowiązków strażacy narażeni są na obciążenie zawodo-we, które niekorzystnie wpływa na ich zdrowie psychiczne i fizyczne, a czasem również zagraża ich życiu. Działania, które wykonują strażacy, wymagają wytrzymałości fizycznej i psychicznej, przytomności umysłu oraz rozwagi, szybkiej reakcji, odpowiedzialności, ale również odpowiedniego zachowania wobec osób poszkodowanych podczas akcji ratowniczej.
171
Zawód strażaka charakteryzuje się wysokim poziomem stresu zawodowego. Wpły-wa na to stopień trudności wykonyWpły-wanej pracy oraz odpowiedzialność, która spoczyWpły-wa na nich podczas jej wykonywania. Zadania, które wykonują strażacy, są bardzo często na granicy wykonalności, prowadzone najczęściej w nieznanym otoczeniu oraz w warun-kach, które zagrażają życiu i zdrowiu strażaków oraz innych osób. Stres z tym związany w znacznym stopniu obciąża układ nerwowy. Strażacy funkcjonują w stanie stałego napięcia nerwowego. Poza stresem ciągłym, powodowanym codziennymi wymagania-mi służby, występuje również stres traumatyczny jako reakcja na zdarzenie krytyczne, które spowodowało bezpośrednie zagrożenie życia strażaka. Długotrwały stres trauma-tyczny u strażaków może doprowadzić do rozwinięcia się Zespołu Stresu Pourazowe-go (PTSD) i/lub depresji czy innych zaburzeń, np. Zespół Stresu OstrePourazowe-go [Sawicki 2012].
Metodyka badań
Badania zaprezentowane w artykule zostały przeprowadzone z wykorzystaniem analizy typowego studium przypadku. Na obiekt badań wybrano Jednostkę Ratowniczo-Gaśni-czą nr 2 w Kielcach. Państwowa Straż Pożarna definiowana jest jako zawodowa, umundu-rowana i wyposażona w specjalistyczny sprzęt formacja, przeznaczona do walki z poża-rami, klęskami żywiołowymi i innymi miejscowymi zagrożeniami [Ustawa z Dnia 24 sierp-nia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej]. Jednostki ratowniczo-gaśnicze są jednostka-mi organizacyjnyjednostka-mi Państwowej Straży Pożarnej i wchodzą w skład komendy jednostka-miejskiej Państwowej Straży Pożarnej. Realizują zadania ratownicze na obszarze i w zakresie usta-lonych w porozumieniu z właściwym miejscowo komendantem miejskim Państwowej Straży Pożarnej [Ustawa z Dnia 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej].
Komenda Miejska Państwowej Straży Pożarnej w Kielcach jest zakwalifikowana do II kategorii komend miejskich Państwowej Straży Pożarnej. Terenem działania Komen-dy Miejskiej jest obszar miasta Kielce i powiatu kieleckiego. Siedziba KomenKomen-dy Miej-skiej tomiasto Kielce [Regulamin Organizacyjny]. Jednostką Ratowniczo-Gaśniczą kie-ruje dowódca JRG, a w przypadku jego nieobecności zastępca dowódcy JRG. Dowód-ca JRG jest przełożonym wszystkich pełniących służbę w JRG. Podlega on bezpośred-nio Pierwszemu Zastępcy Komendanta Miejskiego, który nadzoruje Wydział Operacyj-no-Szkoleniowy oraz Jednostki Ratowniczo-Gaśniczej. Każde ze stanowisk w JRG posia-da określone obowiązki. Dla dowódcy JRG ustala je Komenposia-dant Miejski PSP, natomiast dla pozostałych stanowisk Komendant Miejski PSP po przedstawieniu propozycji obo-wiązków służbowych przez dowódcę JRG.
Badania przeprowadzono w maju 2020 roku. Badaniami objęto 40 pracowników Jed-nostki Ratowniczo-Gaśniczej nr 2 Państwowej Straży Pożarnej w Kielcach. Do pomia-ru poziomu wypalenia zawodowego wykorzystano Kwestionariusz Wypalenia
Zawodo-Wypalenie zawodowe w służbach mundurowych na przykładzie Państwowej Straży Pożarnej
wego Maslach (MBI – Maslach Burnout Inventory) oraz Kwestionariusz do Subiektywnej Oceny Pracy (KSOP). We wszystkich pytaniach została zastosowana 5-stopniowa skala Li-kerta od 1 (zdecydowanie nie zgadzam się) do 5 (zdecydowanie się zgadzam). Skala Liker-ta należy do jednych z najczęściej stosowanych narzędzi pomiaru ze względu na swoją prostotę i przejrzystość wyników. Dane, które zostały zgromadzone za pomocą kwestio-nariusza ankiety, zostały poddane analizie ilościowej przy wykorzystaniu następujących technik analizy danych, tj. analiza opisowa i korelacje. Programy, które zostały wykorzy-stane do analizy to: Statistica 13 oraz PS IMAGO PRO 4.0.
W badanej jednostce mężczyźni stanowią 97,5% badanych, a kobiety zaledwie 2,5%. Wiek respondentów waha się w przedziale 31–50 lat. Wykształcenie średnie w jednost-ce posiada 72,5% respondentów. Biorąc pod uwagę staż pracy, największą grupę repre-zentują funkcjonariusze ze stażem powyżej 15 lat. W aspekcie zajmowanego stanowiska w jednostce przeważającą grupą są funkcjonariusze pracujący na stanowisku ratownik kierowca. Stanowią oni 30% wszystkich badanych.