Ograniczanie wykluczenia finansowego przez podmioty Fintech rodzi również określo-ne ryzyka i wyzwania. Jednym z ich źródeł jest wykorzystanie nowoczesnych technolo-gii oraz cyfrowych kanałów dystrybucji usług. Podmioty sektora Fintech analizują gro-madzone na temat użytkowników informacje, które często są generowane przez nich sa-mych (świadomie lub nie). Zdematerializowanie większości interakcji klienta z dostawcą usługi pozwala na rejestrowanie informacji o jego zachowaniu, zainteresowaniach, loka-lizacji i wielu innych, co z kolei generuje zagrożenia naruszenia prywatności czy bezpie-czeństwa danych [Consultative Group to Assist the Poor2015]. Istotnym jest także ryzy-ko związane z czynnikiem technicznym w postaci błędów w transmisji, błędów oprogra-mowania wpływających przykładowo na aktualność informacji o posiadanych środkach czy statusie transakcji. Bezpieczne gromadzenie i przetwarzanie danych klienta oraz da-nych transakcji nie jest problemem nowym w bankowości, i w dużej mierze opiera się na sprawdzonych rozwiązaniach informatycznych. Zdaniem Autora dodatkowe zagrożenie może wynikać tutaj z mnogości podmiotów Fintech, których liczba zdecydowanie prze-wyższa liczbę tradycyjnych instytucji finansowych, a które jednocześnie nie mają za sobą tak rozległego doświadczenia na rynku finansowym. Tym samym dane klientów i trans-akcji nie są już przetwarzane tylko przez bank czy zakład ubezpieczeń (lub ogólnie nie są prze nie przetwarzane), ale również szereg innych (często) mniejszych podmiotów. Pod-mioty Fintech stanowią kolejne ogniwo w relacji klient – rynek usług finansowych. Trady-cyjnie klient zawarłby umowę z instytucją finansową, a jeśli wchodzi w relację z podmio-tem niebankowym (np. operatorem komórkowym), to ten i tak zwykle (pośrednio lub bezpośrednio) musi uzyskać dostęp do infrastruktury rynku finansowego (np. systemu płatności), co odbywa się poprzez tradycyjną instytucję finansową. Wydaje się zatem, że wraz z rosnącą liczbą podmiotów Fintech rośnie także liczba punktów, w których mogą materializować się ryzyka związane z bezpieczeństwem i prywatnością danych.
Specyficznymi dla podmiotów Fintech są ryzyka wynikające z mniejszego stopnia uregulowania ich działania [Butor-Keler 2019]. Tradycyjne instytucje finansowe operu-ją w wysoce uregulowanym i nadzorowanym środowisku. Rozwój sektora Fintech (tak-że dzięki obniżaniu barier wejścia) powoduje, (tak-że równolegle obok tradycyjnych instytu-cji funkcjonuje tysiąc podmiotów, które zaczynają świadczyć usługi o podobnej funk-cjonalności (do produktów bankowych, ubezpieczeniowych, inwestycyjnych),
cześnie podlegających innym regulacjom. Są to zarówno nowo tworzone podmioty, jak i podmioty, które rozszerzają swoją dotychczasową działalność o nowe obszary, jak ma to miejsce w przypadku operatorów sieci komórkowych oferujących płatności mobilne. Oczywiście, podmioty Fintech mogą docelowo dążyć do uzyskania licencji (np. banko-wej), ale nie jest to częste. Należy także wziąć pod uwagę, że jak wcześniej wspomnia-no, podmioty Fintech (szczególnie) na obszarach o wysokim poziomie wykluczenia fi-nansowego, wchodzą w partnerstwa z fizycznie działającymi punktami handlowymi czy usługowymi, co dodatkowo zwiększa ryzyko operacyjne (wynikające np. z nieprze-strzegania procedur, oszustw, złego zarządzania/zabezpieczenia gotówki, niedbałego dysponowania danymi klienta). Zwykle duże odległości takich placówek od dostawcy usługi czy kierownictwa danej sieci (handlowej, usługowej) mogą stanowić wyzwanie w kontekście zapewnienia odpowiedniego nadzoru czy właściwego szkolenia pracow-ników w zakresie oferowania usług finansowych [Consultative Group to Assist the Poor 2015]. Aspektami, które powinny być obiektem rozważań regulatorów, są kwestie prze-ciwdziałania praniu pieniędzy, finansowania terroryzmu, ochrony konsumenta, działa-nia systemów płatniczych czy emisji lub obrotu elektronicznymi walutami. Wyniki ba-dań pokazały, że zróżnicowanie (pomiędzy krajami) podejść do regulowania i nadzoro-wania podmiotów oferujących alternatywy dla produktów tradycyjnych instytucji finan-sowych jest znaczne [Basel Committee on Banking Supervision 2015] i może ono wpły-wać na prawdopodobieństwo wystąpienia negatywnych skutków ryzyka związanego z oferowaniem usług finansowych [Bank for International Settlements 2014]. Jednocze-śnie podnoszone są obawy, że regulacje nie będą skutecznie nadążać za szybko zmie-niającą się sytuacją na rynku (głównie z uwagi na wykorzystanie coraz to nowszych tech-nologii czy innowacyjnych modeli biznesowych podmiotów Fintech) [The Centre for the Study of Financial Innovation 2018].
Uwagi końcowe
Podmioty Fintech, dzięki działaniu przede wszystkim w sferze wirtualnej, oferowaniu produktów w wersji elektronicznej, wykorzystaniu najnowszych technologii do ich dys-trybucji, a także do zwiększania efektywności operacyjnej, są w stanie docierać z ofertą do wcześniej wykluczonych finansowo osób, które ze względu na miejsce zamieszkania lub niskie dochody były poza formalnym systemem bankowym czy szerzej finansowym. Rozwój sektora Fintech jest postrzegany jako źródło istotnych zmian na rynku usług finansowych, a kreowana przez Fintech presja, ich rosnący udział w rynku, transformacja dotychczasowych kanałów dystrybucji produktów finansowych zwiększają ryzyko dez-intermediacji po stronie tradycyjnych instytucji finansowych. Lekkość i zwinność modeli biznesowych podmiotów Fintech, brak obciążenia wieloletnią infrastrukturą techniczną
159
pozwala nie tylko na budowanie przewagi konkurencyjnej na już rozwiniętych rynkach i odbieranie rynku tradycyjnym instytucjom finansowym, ale także na oferowanie pro-duktów finansowych klientom dotychczas wykluczonym finansowo. Instytucje finanso-we mogą nie być zainteresowane lokowaniem placófinanso-wek w regionach o dużym odsetku ludzi poza systemem bankowym, z uwagi na wysokie uregulowanie funkcjonowania in-stytucji finansowych, które muszą spełnić szereg warunków, zarówno na etapie uzyski-wania licencji, jak i już podczas funkcjonouzyski-wania (np. ocena ryzyka, wymogi kapitałowe). Wymaga to często utrzymywania rozbudowanej infrastruktury. Powyższe czynniki ogra-niczają jednocześnie w pewnym stopniu potencjał wdrażania innowacji produktowych czy organizacyjnych z wykorzystaniem nowoczesnych technologii. Podmioty Fintech o niższych wymogach regulacyjnych, o zwinnych modelach działania, bez długu tech-nicznego, są w stanie lepiej odczytywać oczekiwania klientów i sprawniej identyfikować potencjalne szanse wejścia na rynek czy wykorzystania nieużywanego wcześniej sposo-bu dystrysposo-bucji produktu. Podmioty sektora Fintech działają często bez licencji banko-wych, co stawia jednak pewne ograniczenia w kontekście kształtowania ich oferty. Zwy-kle są to produkty standardowe i niewymagające rozległego doradztwa. W dłuższej per-spektywie, chcąc osiągnąć efekt skali, uzyskać rozpoznawalność, chcąc oferować bar-dziej skomplikowane produkty, podmioty Fintech zawierają partnerstwa z tradycyjnymi instytucjami finansowymi, co pozwala jednym i drugim wzajemnie uzupełniać swoje sil-ne i słabe strony [Capgemini 2018].
Podmioty Fintech, nieobciążone infrastrukturą i regulacjami, upatrują w oferowaniu usług osobom dotychczas wykluczonym finansowo potencjału biznesowego, związa-nego między innymi z rosnącymi dochodami w krajach najmniej rozwiniętych, a tak-że rosnącego prawdopodobieństwa, a tak-że klienci po rozpoczęciu korzystania z usług nansowych zaczną korzystać z kolejnych. Jednocześnie osoby uprzednio wykluczone fi-nansowo najbardziej potrzebują podstawowych produktów finansowych (rachunku do gromadzenia środków, możliwości dokonywania płatności), które mogą być wystanda-ryzowane i nie wymagają intensywnego doradztwa, co wpisuje się w specyfikę pod-miotów Fintech, działających na styku rynku finansowego i nowoczesnych technologii. Wykorzystanie technologii obniża koszty działania, ale generuje także dodatkowe ry-zyka i wyzwania. Ważną kwestią jest wdrażanie regulacji, które będą nadążać za inno-wacjami w zakresie oferty Fintech i ich modeli biznesu, i które z jednej strony zapewnią odpowiednie warunki konkurowania dla tradycyjnych instytucji finansowych i podmio-tów Fintech, a z drugiej pozwolą na redukcję ryzyka i gwarantowanie ochrony klientom tych drugich. Pozostaje także kwestią otwartą, czy w długim okresie podmioty Fintech, skoncentrowane obecnie na kierowaniu oferty do wykluczonych finansowo, nie zmienią swojego podejścia, chcąc szukać wyższych zysków. Biorąc pod uwagę wskazane zagro-żenia i wyzwania, przyszłym badaniom powinno podlegać ustalenie, czy korzyści
dukcji wykluczenia finansowego przez Fintech przeważą nad dodatkowymi zagrożenia-mi (tyzagrożenia-mi znanyzagrożenia-mi, jak i jeszcze nierozpoznanyzagrożenia-mi), które wynikają z funkcjonowania na rynku setek nowych podmiotów.
Bibliografia
Accion (2018), The Tech Touch Balance: How the Best Fintech Startups Integrate Digital and Human Interaction to Accelerate Financial Inclusion [online], https://content.accion.org/wp-content/up-loads/2018/10/1122_TechTouch-RO6-Singles.pdf, dostęp: 21.11.2020.
Aker J. C., Boumnijel R., McClelland A., Tierney N. (2016), Payment Mechanisms and Anti-Po-verty Programs: Evidence from a Mobile Money Cash Transfer Experiment in Niger, „Economic Deve-lopment and Cultural Change”, vol. 65 (10).
Anderloni L., Carluccio E. M. (2007), Access to Bank Accounts and Payment Services [w:] Anderlo-ni L., Braga M. D., Carluccio E. M. (red.), New Frontiers in Banking Services, Springer, Berlin, Heidel-berg, https://doi.org/10.1007/978-3-540-46498-3_2.
Bank for International Settlements (2014), Non-banks in retail payments, [online], https://www. bis.org/cpmi/publ/d118.htm. dostęp: 15.12.2020.
Basel Committee on Banking Supervision (2015), Range of practice in the regulation and su-pervision of institutions relevant to financial inclusion [online], https://www.bis.org/bcbs/publ/ d310.htm. dostęp: 15.12.2020.
Butor-Keler A. (2019), Nowe zagrożenia dla konsumentów wynikające z rozwoju FinTech, „Stu-dia Ekonomiczne”, 379, ss. 31–45.
Capgemini (2018), World FinTech Report 2018 [online], https://www.capgemini.com/wp-con-tent/uploads/2018/02/world-fintech-report-wftr-2018.pdf, dostęp: 21.11.2020.
Carbo S., Gardener E. P.M., Molyneux P. (2007), Financial Exclusion in Europe, „Public Money & Management”, vol. 27, no. 1, ss. 21–27 [online], http://dx.doi.org/10.1111/j.1467-9302.2007.00551.x.
161 Consultative Group to Assist the Poor (2015), Digital Financial Inclusion: Implications for Cus-tomers, Regulators, Supervisors, and Standard-Setting Bodies [online], https://www.cgap.org/re-search/publication/digital-financial-inclusion, dostęp: 21.11.2020.
Dove R. (2001), Response Ability: The Language, Structure, and Culture of the Agile Enterprise, John Wiley & Sons, New York.
Dupas P., Robinson J. (2013), Savings Constraints and Microenterprise Development: Evidence from a Field Experiment in Kenya, „American Economic Journal: Applied Economics, vol. 5 (1), ss. 163–92. European Commission (2008), Financial services provision and prevention of financial exclusion [on-line], https://www.fi-compass.eu/sites/default/files/publications/financial-services-provision-and-prevention-of-financial-exclusion.pdf, dostęp: 19.11.2020.
Gimpel H., Rau D., Röglinger M. (2018), Understanding FinTech start-ups – a taxonomy of con-sumer-oriented service offerings, „Electron Markets”, vol. 28, ss. 245–264, doi:10.1007/s12525-017-0275-0.
Global Fintech Market (2018–2023) – Market Set to Reach USD 305.7 billion by 2023, 9.04.2019 [on-line], https://www.globenewswire.com/news-release/2019/04/09/1801702/0/en/Global-Fintech-Market-2018-2023-Market-Set-to-Reach-USD-305-7-billion-by-2023.html dostęp: 20.11.2020.
Harasim J., Mitręga-Niestrój K. (2018), FinTech – dylematy definicyjne i determinanty rozwoju, „Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu”, nr 531, ss. 169–179.
Hinchliffe R. (2020), Inclusion, innovation, and mobile money in Sub-Saharan Africa, 12.03 [online], https://www.fintechfutures.com/2020/03/inclusion-innovation-and-mobile-money-in-sub-saha-ran-africa/, dostęp: 21.11.2020.
Iwanicz-Drozdowska M., Kitala R., Nowak A., Matuszyk A. (2011), Edukacja i świadomość fi-nansowa (Financial education and financial awareness), Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa. Karlan D., Kendall J., Mann R., Pande R., Suri T., Zinman J. (2016), Research and Impacts of Digital Financial Services, „NBER Working Paper”, 22633, National Bureau of Economic Re-search, Cambridge, MA.
Kempson E., Whyley C. (1999), Kept Out or Opted Out? Understanding and Combating Financial Exclusion, The Policy Press [online], https://www.bristol.ac.uk/geography/research/pfrc/themes/ finexc/kept-out-opted-out.html dostęp: 19.11.2020.
Kendall J., Voorhies R. (2014), The Mobile-Finance Revolution: How Cell Phones Can Spur Develop-ment, „Foreign Affairs”, vol. 93 (2), ss. 9–13.
KPMG (2018), 30 Voices on 2030, The future of financial services [online], https://home.kpmg/uk/ en/home/insights/2018/06/30-voices.html, dostęp: 20.11.2020.
Lasse B., Giné X., Goldberg J., Yang D. (2016), Facilitating Savings for Agriculture: Field Experimen-tal Evidence from Malawi, „Economic Development and Cultural Change”, vol. 64 (2), ss. 187–220. Leaf (2018), Why Blockchain? Why Now?, 20.07 [online], https://leafglobalfintech.com/leaf/why-blockchain/, dostęp: 21.11.2020.
Leyshon A., Thrift N. (1995), Geographies of Financial Exclusion: Financial Abandonment in Brit-ain and the United States, „Transactions of the Institute of British Geographers”, 20(3), ss. 312–341, doi:10.2307/622654
Marcinkowska M., Kuchciak I., Świeszczak M., Świeszczak K. (2014), Edukacja finansowa i in-kluzja bankowa w realizacji koncepcji Silver Economy, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
MIX (2019), Inclusive Fintech 50: White Paper, Elevating early-stage fintechs driving financial inclu-sion [online], https://static1.squarespace.com/static/5bede261f2e6b1e5ead0a0ba/t/5d767eb c4772ae08aa87d66d/1568046834518/Inclusive+Fintech+50_White+Paper+2019.pdf, dostęp: 21.11.2020.
Muralidharan K., Niehaus P., Sukhtankar S. (2016), Building State Capacity: Evidence from Bio-metric Smartcards in India, „American Economic Review”, vol. 106 (10), ss. 2895–929.
Siddiqi M. (2019), Orange Money: Fintech is proving a game changer in Africa, 20.03 [online], ht- tps://www.africanreview.com/finance/banking-a-finance/orange-money-fintech-is-proving-a-game-changer-in-africa, dostęp: 21.11.2020.
Suri T., William J. (2016), The Long-Run Poverty and Gender Impacts of Mobile Money, “Science”, vol. 354 (6317), ss. 1288–92.
163 The Centre for the Study of Financial Innovation (2018), Finance for all: Wedded to fintech, for better or worse, https://content.centerforfinancialinclusion.org/wp-content/uploads/sites/2/2018/09/ Finance-for-All-2018-Banana-Skins-Final.pdf dostęp: 15.12.2020.
Warchlewska A. (2020), Wokół istoty wykluczenia finansowego. Ujęcie przeglądowe, „Finanse i Prawo Finansowe”, 1(25).
William J., Suri T. (2014), Risk Sharing and Transactions Costs: Evidence from Kenya’s Mobile Money Revolution, „American Economic Review”, vol. 104(1), ss. 183–223.
World Bank (2017), The Global Findex Database 2017 [online], https://globalfindex.worldbank. org/, dostęp: 19.11.2020.
Agata Bera
| agata.bera@doctoral.uj.edu.pl Uniwersytet JagiellońskiORCID ID: 0000-0003-3296-6697