W polskiej literaturze adaptację dziedzictwa architektonicznego do nowej funkcji wymienia się i omawia przede wszystkim w publikacjach poświęco-nych ochronie dóbr kultury i traktuje jako domenę konserwatorów zabytków35. W ujęciu tym adaptacja jest jednym z wielu możliwych sposobów postępowania w procesie ochrony i jako taka nie zostaje w szczególny sposób wyodrębniona.
34 Podobna sytuacja może mieć miejsce w przypadku zmiany funkcjonalnej np. zabudowań klasztornych.
35 Jan Tajchman, definiując adaptację zabytku architektury, podkreśla, że „jest [ona] zawsze realizowana w ramach jego konserwacji i restauracji”. Waldemar J. Affelt stwierdza natomiast, że skoro prawo budowlane (Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane, tekst jedn.: Dz.U. z 2018 r., poz. 1202, art. 3) nie uwzględnia pojęcia ada-ptacji (ani też modernizacji), konieczne jest rozpatrywanie obu tych pojęć w ramach przepisów dotyczących prac remontowych. W odniesieniu do obiektów zabytkowych należy je traktować jako jedno z działań podejmowanych w ramach remontu konser-watorskiego. Jan Tajchman, Beata Piaskowa, Na czy polega metoda adaptacji zabytków architektury do współczesnej funkcji, [w:] Wartość funkcji w obiektach zabytkowych, red.
Bogusław Szmygin, Politechnika Lubelska, Warszawa 2014, s. 314; Waldemar J. Affelt,
Estetyka zabytku budownictwa jako wyzwanie dla jego adaptacji, [w:] Adaptacja obiek-tów zabytkowych do współczesnych funkcji użytkowych, red. B. Szmygin, Wydawnictwo
Politechniki Lubelskiej, Warszawa–Lublin 2009, s. 7. Por. Bogumiła J. Rouba, Pielę-gnacja świątyń i innych zabytków. Książka nie tylko dla księży, Wydawnictwo Naukowe
Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2014; Władysław Borusiewicz, Konserwacja zabytków budownictwa murowanego, Arkady, Warszawa 1971; Jan Tajchman, Adapta-cja zabytków w świetle współczesnej teorii ochrony i konserwacji dóbr kultury, [w:] Konser-wacja, wzmacnianie i modernizacja budowlanych obiektów historycznych i współczesnych,
Niekiedy sygnalizuje się potrzebę spojrzenia na zagadnienie adaptacji dziedzic-twa architektonicznego do współczesnych potrzeb w kontekście zachodzących aktualnie przemian kulturowych. Andrzej Kadłuczka, definiując pojęcie „ada-ptacji” wskazuje na możliwość traktowania go zarówno w wymiarze „technicz-nym”, jak i „ideologicznym”. Przy czym drugie ujęcie oznacza w tym przypadku konieczność adaptacji wynikającą z ulegających zmianie warunków życia, roz-woju techniki, zmiany systemów wartości36. Ważną w kontekście omawianych zagadnień perspektywę prezentuje Ewa Węcławowicz-Gyurkovich, pokazując adaptację do nowej funkcji jako jeden ze sposobów wprowadzania współcze-snych projektów i rozwiązań architektonicznych do historycznego środowiska miast37. Z kolei spojrzenie przez pryzmat zagadnień stricte architektonicznych, funkcjonalno-przestrzennych proponuje Marek Gawdzik38. Jednak przeważają publikacje, w których nacisk kładzie się głównie na kwestie związane z zacho-waniem substancji materialnej i problematycznym charakterem współczesnych ingerencji w tkankę architektoniczną, prowadzących do zmniejszenia
zabytko-36 Andrzej Kadłuczka, Ochrona zabytków architektury. Tom I. Zarys doktryn i teorii,
Stowarzyszenie Konserwatorów Zabytków, Kraków 2000, s. 102–103. Zob. również: Andrzej Kadłuczka, Konserwacja zabytków i architektoniczne projektowanie konserwa-torskie, Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej, Kraków 1999.
37 Spośród licznych publikacji warto wymienić m.in.: Ewa
Węcławowicz--Gyurkovich, Współczesne adaptacje obiektów historycznych, [w:] Karta Krakowska 2000 dziesięć lat później, red. Andrzej Kadłuczka, Kraków 2011, s. 257–268; Eadem, Tradycja miejsca i zastany kontekst wartością nadrzędną, „Czasopismo Techniczne.
Architektura” 2011, nr 4, s. 372–382; Eadem, Nowe formy zderzone z historycznymi,
„Czasopismo Techniczne. Architektura” 2010, nr 7, s. 292–301; Eadem, Odważna współczesna realizacja w zabytkowym środowisku, „Wiadomości Konserwatorskie”
2010, nr 28, s. 70–77; Eadem, „Wiadomości Konserwatorskie” 2006, nr 20, s. 32– 35; Eadem, Architektura najnowsza w historycznym środowisku miast europejskich,
Po-litechnika Krakowska, Kraków 2013; Eadem, Place of New Art and Architecture in the Historic Cultural Space – „The Right of Good Continuation”, „Czasopismo Techniczne.
Architektura”, 2015, z. 6-A, s. 273–289.
38 Autor pokazuje realizacje znanych światowych architektów dotyczące ingeren-cji w obiekty przede wszystkim poprzemysłowe: Marek Gawdzik, Przeobrażenia ar-chitektury: adaptacje, modernizacje, rehabilitacje, Wydawnictwo Diecezji Pelplińskiej
„Bernardinum”, Gdańsk 2005. Zob. również: Marek Gawdzik, Transformacja zdeka-pitowanej przestrzeni poprzemysłowej – genius loci – źródło nowych struktur funkcjonal-no-przestrzennych, „Teka Komisji, Urbanistyki i Studiów Krajoznawczych” 2006, t. II,
s. 127–138; Marek Gawdzik, Rewitalizacja obiektów poprzemysłowych – źródło nowej formy architektonicznej, [w:] Architektura morska i przemysłowa – nowe wyzwania,
red. Maria Stawicka-Wałkowska et. al., Wydział Architektury, Politechnika Gdańska, Gdańsk 2009, s. 49–57.
wej wartości obiektu39. Wobec skali problemu, w środowisku konserwatorskim w ostatnich latach zainicjowano dyskusję, której celem jest optymalizacja prac adaptacyjnych. Wskazano m.in. na potrzebę stworzenia metody umożliwiają-cej ocenę zachowanej wartości zabytkowej, jak również konsekwencji wyni-kających z interwencji architektonicznych40. Jak konstatuje bowiem Bogusław Szmygin, nie udają się próby pogodzenia „ingerencji koniecznych z punktu widzenia nowych funkcji z tradycyjnymi zasadami konserwatorskimi”41. We-dług jego opinii obecna teoria konserwatorska definiuje stan idealny, do które-go należy dążyć, nie przewiduje natomiast wprowadzenia nowej współczesnej funkcji do obiektu zabytkowego, kiedy konieczne jest dokonanie wyborów i re-zygnacja z pewnych wartości ważnych z punktu widzenia ochrony zabytków42. Andrzej Tomaszewski porównał wręcz tę trudną sytuację współczesnej kon-serwacji z dylematami i kompromisami doktrynalnymi obecnymi w środowi-sku po drugiej wojnie światowej, a związanymi ze skalą ówczesnych zniszczeń dóbr kultury i projektami ich odbudowy43. Według Andrzeja Tomaszewskiego
39 Na skutek towarzyszących adaptacji modernizacji, prac remontowych czy rozbudów i przebudów.
40 Wypracowaniu standardów dotyczących działań projektowych w obiektach za-bytkowych wiele uwagi poświęcił Jan Tajchman. Stworzył on m.in. model dokumen-tacji przedprojektowej i projektowej prac budowlano-konserwatorskich, jak również schemat czynników warunkujących i kształtujących adaptację zabytków architektury do współczesnych potrzeb oparty na teorii konserwacji i restauracji. Jak podkreślał, o wartości autentyzmu zabytku w znacznej mierze decyduje „integralność i komplet-ność” funkcji i układu funkcjonalno-przestrzennego. Jan Tajchman, Beata Piaskowa,
Na czy polega metoda…, s. 299–314; Jan Tajchman, W sprawie konieczności ustanowie-nia standardów wykonywaustanowie-nia projektów dotyczących prac planowanych w zabytkach ar-chitektury, „Wiadomości Konserwatorskie”, 2008, nr 24, s. 19–20.
41 M.in. Bogusław Szmygin, Wprowadzenie, [w:] Adaptacja obiektów zabytko-wych…, s. 5–6.
42 Ibidem. Bogusław Szmygin określa problemy związane z adaptacją do
współ-czesnych funkcji obiektów zabytkowych jako „najpowszechniejszy, najpoważniejszy i najtrudniejszy problem konserwatorski”. Bogusław Szmygin, Analiza obiektu zabyt-kowego jako element adaptacji do współczesnych funkcji użytkowych – metodologia świa-towego dziedzictwa, [w:] Adaptacja obiektów zabytkowych…, s. 129. O potrzebie
zmia-ny paradygmatu zob. również: Bogusław Szmygin, Ochrona dziedzictwa w XXI wieku – o potrzebie nowego paradygmatu i systemu w ochronie dziedzictwa, [w:] Karta Krakow-ska 2000…, s. 113–122; Bogusław Szmygin, Rekomendacja o Historycznym Krajobrazie Miejskim – wdrożenie zmiany paradygmatu w ochronie miast historycznych,
„Budownic-two i Architektura” 2013, nr 12 (4), s. 117–126.
43 Akceptacja dla powojennych rekonstrukcji znalazła się m.in. w zasadach opubliko-wanych przez Jana Zachwatowicza. Zob. Jan Zachwatowicz, Program i zasady konserwacji
wprowadzenie funkcji użytkowej stało się obecnie „nakazem chwili”, nawet jeśli w konsekwencji dokonane zostaną konieczne przekształcenia. Potrzebny jest kompromis, który pozwoli nie tylko na podjęcie działań zmierzających do zapewnienia zabytkowi trwania, lecz również na jego modernizację oraz zmia-nę funkcjonalną i w ten sposób zapewnienie mu „życia w społeczeństwie, a nie wegetacji na marginesie”44. Warunkiem koniecznym jest jednak wcześniejsze wykonanie dokumentacji naukowej stanu zachowania obiektu, tak aby zarów-no ze względów badawczych, jak również w społecznej świadomości przetrwał on jako świadectwo historyczne45. Problemy te porusza m.in. seria monogra-fii przygotowanych przez Polski Komitet Narodowy Międzynarodowej Rady ICOMOS46 pod redakcją Bogusława Szmygina47. Poszukiwanie modelu i po-zabytków, „Biuletyn Historii Sztuki i Kultury” 1946, R. VIII, nr 1–2, s. 48–52. Por. Idem, O polskiej szkole odbudowy i konserwacji zabytków, „Ochrona Zabytków” 1981, t. 34, nr 1–2
(132, 133), s. 4–10. Problemy te, choć w innej skali, obecne były również w okresie po pierwszej wojnie światowej. Zob. m.in. Alfred Lauterbach, Rozważania konserwatorskie,
„Biuletyn Historii Sztuki i Kultury” 1938, R. VI, z. 4, s. 330–334; Marian Lalewicz, Spra-wozdanie z międzynarodowej konferencji zwołanej w 1931 r. w Atenach w sprawie ochrony i konserwacji zabytków historii sztuki, Warszawa 1932, s. 10. Zagadnieniom tym
poświeco-na została książka: Paweł Dettloff, Odbudowa i restauracja zabytków architektury w latach 1918–1939. Teoria i praktyka, Universitas, Kraków 2006. Na temat zmian kryteriów
oce-ny wartości zabytków zob.: Jakub Lewicki, O początkach klasyfikacji zabytków. O wadach i zaletach polskich systemów wartościowania, [w:] Klasyfikacja i kategoryzacja w systemie ochrony zabytków, red. Bogusław Szmygin, Muzeum Łazienki Królewskie w Warszawie,
Politechnika Lubelska, Polski Komitet Narodowy ICOMOS , Warszawa 2016, s. 91–108.
44 Andrzej Tomaszewski, Ku nowej filozofii…, s. 107.
45 Idem, Polityka ochrony dóbr kultury w Polsce, „Ochrona Zabytków” 1995, t. 48,
nr 3–4 (190, 191), s. 249–252.
46 ICOMOS – International Council on Monuments and Sites (Międzynarodowa Rada Ochrony Zabytków; w pełnym tłumaczeniu: Międzynarodowa Rada Ochrony Obiektów i Miejsc Historycznych) powstał jako afiliowana przy UNESCO pozarzą-dowa organizacja międzynaropozarzą-dowa zrzeszająca konserwatorów zabytków. ICOMOS powołano w trakcie kongresu w Warszawie w 1965 r. jako realizację uchwały podjętej podczas II Międzynarodowego Kongresu Architektów i Techników Zabytków, który odbył się w Wenecji w 1964 r.
47 Zagadnienia te omawiają m.in. publikacje z serii wydawniczej przygotowanej pod auspicjami Polskiego Komitetu Narodowego ICOMOS, Muzeum Pałac w Wi-lanowie oraz Politechniki Lubelskiej, pod redakcją Bogusława Szmygina, w tym:
Adaptacja obiektów zabytkowych…; Wartość funkcji w obiektach zabytkowych, red.
Bogusław Szmygin, Politechnika Lubelska, Warszawa 2014; Ochrona wartości w pro-cesie adaptacji zabytków, red. Bogusław Szmygin, Politechnika Lubelska, Warszawa
2015. Opublikowano w nich artykuły autorów takich jak: Waldemar J. Affelt, Jakub
trzeba opracowania wskazań normatywnych dotyczących sposobu postępowania z obiektem architektonicznym w związku ze zmianami wynikającymi z przysto-sowania go do nowej funkcji widoczne są również w Europie Zachodniej. Świad-czą o tym zarówno publikacje, konferencje oraz powoływane organizacje, jak i działania podejmowane przez zespoły badawcze, m.in. Sally Stone, Koenraada Van Cleempoela, Michaela Strattona czyJamesa Douglasa48 (fot. 7–8).
Krajobraz kulturowy, w tym dziedzictwo architektoniczne, stanowi rów-nież istotny aspekt dyskusji dotyczących zagadnienia określonego przez Sir Bernarda Feildena jako „zarządzanie zmianą”49. W ujęciu tym „zmiana” czy
48 Zob. m.in. Graeme Brooker, Sally Stone, (Re)readings: Interior Architecture and the Design Principles of Remodeling Existing Buildings, RIBA Enterprises, London 2004;
James Douglas, Building Adaptation, Elsevier, Oxford 2006; Bie Plevoets, Koenraad
Van Cleempoel, Developing a Retail-Reuse Evaluation Tool, [w:] Tangible Risks, Intan-gible Opportunities: Long-term Risk Preparedness and Responses for Threats to Cultural Heritage, red. Sofia Avgerinou-Kolonias, Melvin Campos Ocampo, Guillermo
Barzu-na Pérez, ICOMOS, San José 2015, s. 92–106; Industrial Buildings. Conservation and Regeneration, red. Michael Stratton, E. & F.N. Spon, London 2000. Problematyka ta
regularnie powraca również w propozycjach grantowych składanych przez międzyna-rodowe zespoły naukowe do belgijskiej fundacji badawczej The Research Foundation – Flanders (FWO). Wśród interesujących konferencji wymienić można m.in.: EAAE Thematic Network on Conservation – Workshop V. Conservation/Adaptation: Keeping Alive the Spirit of the Place. Adaptive Reuse of Heritage with ‘Symbolic Value’,
13–16 paź-dziernika 2015, Liège–Hasselt, Belgia; The 14th DOCOMOMO International Confe-rence: Adaptive Reuse. The Modern Movement Towards the Future, 6–9 września 2016
Lizbona, Portugalia.
49 Sir Bernard Feilden w latach 80. XX w. zastosował pojęcie „zarządzania zmianą” (management of change) w odniesieniu do działań związanych z ochroną zabytków. Jako podstawowe zadanie konserwacji wskazał wówczas zapobieganie niszczeniu oraz dynamiczne zarządzanie zmianą. Bernard M. Feilden, Conservation…, s. 3. Wydanie
pierwsze ukazało się w 1982 r. Jak zauważa Andrzej Tomaszewski, w tym kontekście tradycyjne pojęcia, jak konserwacja, rewaloryzacja czy modernizacja, zastąpiono współcześnie poprzez „zarządzanie zasobami dziedzictwa kultury w nieuniknionym procesie ich zmian”. Andrzej Tomaszewski, Ku nowej filozofii…, s. 107. Ważną
pu-blikacją poświęconą zarządzaniu dziedzictwem kulturowym jest: Managing Cultural World Heritage, UNESCO/ICCROM/ICOMOS/IUCN, World Heritage Centre
2013, dostępną na stronie UNESCO: http://whc.unesco.org/en/managing-cultu-ral-world-heritage/ (dostęp: 8.12.2018), polska wersja językowa: Zarządzanie świa-towym dziedzictwem kulturowym. Poradnik, oprac. Gamini Wijesuriya, Jane Thampson,
Christopher Young, red. pol. wersji językowej Katarzyna Piotrowska, Dąbrówka Lipska, Narodowy Instytut Dziedzictwa, Warszawa 2015. Zagadnienia te porusza również m.in. Burra Charter – The Australia ICOMOS Charter for Places of Cultural Significan-ce, Australian ICOMOS, Burra 1999 (dalej: Karta z Burra z 1999), http://australia.
„dynamika” są cechami charakteryzującymi otaczający człowieka krajobraz kulturowy. Aspekt ten wyraźnie zaznacza również m.in. preambuła dokumentu Karta Krakowska. Pryncypia konserwacji i restauracji dziedzictwa architektonicz-no-urbanistycznego, w której, uwzględniając współcześnie zachodzące procesy i zmiany, podkreślono, że metody i narzędzia służące ochronie dziedzictwa powinny być „przystosowane do ewolucyjnego procesu ciągłych zmian”, któ-rym ono podlega50. Jak zauważa Graham Fairclough, sam fakt wprowadzania współcześnie do większości obiektów historycznych nowej funkcji wymusza zmianę51. Podkreśla on, że konserwator nie powinien być jedynie świadkiem zachodzących przemian, zewnętrznym obserwatorem, lecz winien brać aktyw-ny udział w procesie „zarządzania dziedzictwem”52. Dzięki temu możliwe bę-dzie zaplanowanie, kontrolowanie i właściwe pokierowanie zmianami pozwala-jące na wybranie jak najlepszych i najskuteczniejszych rozwiązań dotyczących
icomos.org/wp-content/uploads/BURRA_CHARTER.pdf (dostęp: 8.12.2018); The
Paris Declaration, on Heritage as a Driver of Development. Adopted at Paris, UNESCO
Headquarters, on Thursday 1st December 2011, ICOMOS XVIIème Assemblée
Générale, Paris 2011 (dalej: Paris Declaration), https://www.icomos.org/Paris2011/
GA2011_Declaration_de_Paris_EN_20120109.pdf (dostęp: 8.12.2018);
Guidan-ce on Heritage Impact Assessments for Cultural World Heritage Properties, ICOMOS,
Paris 2011 (dalej: Guidance on Heritage Impact Assessments), https://www.icomos.
org/ world_heritage/HIA_20110201.pdf (dostęp: 8.12.2018). Istotna jest również publikacja: Bernard M. Feilden, Jukka Jokilehto, Management Guidelines for World Cul-tural Heritage Sites, ICCROM, Rome 1993.
50 Karta Krakowska.
51 W przypadku przestrzeni miejskich ważnym czynnikiem generującym zmianę jest regeneracja, natomiast w odniesieniu do otoczenia naturalnego przede wszystkim nowe kształtowanie krajobrazu. Graham Fairclough, Cultural Landscape, Sustainability, and Living with Change?, [w:] Managing Change: Sustainable Approaches to the Con-servation of the Built Environment. 4th Annual US/ICOMOS International Symposium, Philadelphia–Pensylvania 2001, red. Jeanne Marie Teutonico, Frank Matero, The Getty
Conservation Institute, Los Angeles 2003, s. 23.
52 O kwestiach związanych z zagadnieniem „zarządzania dziedzictwem” zob. m.in.:
Zarządzanie miejscami wpisanymi na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO w Polsce i w Norwegii, red. Jacek Purchla, Międzynarodowe Centrum Kultury, Kraków 2011;
Gregory Ashworth, Planowanie dziedzictwa… (2015). Zob. również: Sara Bonini Baraldi
et al., Managing Cultural Heritage. An International Research Perspective, Ashgate,
Farnham 2015. Aspekty związane z zarządzaniem dziedzictwem kulturowym jako dziedziną zarówno badań naukowych, jak i nauczania akademickiego omawiają: Krystyna Gutowska, Zbigniew Kobyliński, Zarządzanie dziedzictwem kulturowym: nowa dziedzina nauczania akademickiego i badań naukowych, „Mazowsze. Studia
dziedzictwa kulturowego, aby to, co stanowi o jego istocie, zostało otoczone ochroną i nie uległo zniszczeniu53. Koncepcja ta wiąże się z ideą zrównowa-żonego rozwoju, odnosząc się przede wszystkim do jej kluczowego stwier-dzenia o zagwarantowaniu rozwoju, który zaspokaja potrzeby aktualnej generacji, bez przekreślania szans przyszłych pokoleń na zaspo-kojenie ich własnych potrzeb54. W ujęciu tym, w odniesieniu do dziedzic-twa architektonicznego, najistotniejsze jest wprowadzanie takich zmian, które będą satysfakcjonujące dla współczesnego społeczeństwa, a jednocześnie nie wykluczą w przyszłości zrozumienia i postrzegania artefaktu jako świadectwa przeszłości55. Ujęcie to różni się od dotychczasowego i nadal dominującego po-dejścia konserwatorskiego, którego zasadniczym celem jest przeciwdziałanie i zapobieganie procesowi zmian. Nowe podejście w konserwacji zabytków – od „zapobiegania zmianom” do „zarządzania zmianą” – oznacza istotną modyfikację paradygmatu56.
W ostatnich dekadach ukazało się szereg publikacji poświęconych szer-szemu zagadnieniu konfrontowania ochrony dziedzictwa kulturowego ujętego
53 Graham Fairclough, Cultural Landscape…, s. 23.
54 Report of the World Commission on Environment and Development: Our Common Future, 1987, s. 24, cz. I, rozdział 3, pkt. 27, dostępny na stronie Organizacji
Naro-dów Zjednoczonych, http://www.un-documents.net/our-common-future.pdf (do-stęp: 12.07.2018). Znaczenie koncepcji zrównoważonego rozwoju i konieczność po-łączenia konserwacji i ochrony z codziennym życiem społecznym i ekonomicznym, a także jakością życia lokalnej społeczności, jednoznacznie stwierdzone zostało w: The Budapest Declaration. Building European civil society through community development,
The World Heritage Committee, Budapest 2004, art. 3c (dalej: Budapest Declaration),
http://www.iacdglobal.org/wp-content/uploads/2017/01/Postion-statement-Bu-dapest.pdf (dostęp: 20.12.2018).
55 Por. Graham Fairclough, Cultural Landscape…, s. 24.
56 Zob. Gustavo Araoz, Protecting Heritage Places under the New Heritage Paradigm and Defining its Tolerance for Change. A Leadership Challenge for ICOMOS, [w:] Con-servation Turn – Return to ConCon-servation. Tolerance for Change. Limits of Change: Proce-edings of the International Conferences of the ICOMOS, International Scientific Commit-tee for the Theory and Philosophy of Conservation and Restoration: Prague, May 5th-9th 2009, Florence, March 3th-6th 2011, red. Wilfried Lipp et al., Edizioni Polistampa,
Fi-renze 2012, s. 47–52. Tekst wystąpienia przedstawiony został po raz pierwszy podczas posiedzenia komitetu doradczego ICOMOS w La Valletta na Malcie w październiku 2009 r. Stał się on również ważnym punktem wyjścia do dyskusji w trakcie konferen-cji: Conservation Turn – Return to Conservation. Tolerance for Change. Limits of Change,
która odbyła się w Pradze w dniach 5–9 maja 2010. Treść wystąpienia dostępna była również na stronie ICOMOS: ICOMOS Electronic News, issue 51,
całościowo z dynamicznie zachodzącymi przemianami, nie tylko urbanistycz-nymi, ale również społeczurbanistycz-nymi, kulturowymi, ekonomicznymi i cywilizacyjny-mi57. Jak podkreśla Jacek Purchla, procesy, m.in. takie jak globalizacja, ale rów-nież nowe zależności pomiędzy kulturą i ekonomią, swoiste „utowarowienie” kultury czy wykorzystywanie dziedzictwa architektonicznego w trakcie odno-wy miast, stanowią istotne odno-wyzwania odno-wymagające przemyślenia i znalezienia adekwatnych sposobów działania we współczesnym świecie. Przy czym istotną rolę odgrywa nie tylko fizyczne zachowanie substancji architektonicznej, ale również znalezienie właściwej funkcji, a także interpretacja dziedzictwa58.
Wśród badaczy zagranicznych, przede wszystkim z obszaru Europy Zachod-niej oraz Stanów Zjednoczonych, można zauważyć w ostatnich latach wyraź-ny wzrost zainteresowania adaptacją do nowej funkcji, wskazywaną jako istotne zjawisko wymagające głębszego namysłu badawczego59. Tym samym następuje wyraźna zmiana podejścia, zgodnie z którym znalezienie funkcji dla budynku historycznego nie jest już traktowane jako specyficzny aspekt konser-wacji60. Niektórzy naukowcy, jak Koenraad Van Cleempoel czy Bie Plevoets,
57 Szczególnie aktywną polską instytucją zajmującą się tymi zagadnieniami jest Międzynarodowe Centrum Kultury w Krakowie. Przedmiotem zainteresowania inter-dyscyplinarnej działalności badawczej, wystawienniczej i edukacyjnej są przemiany za-chodzące w Europie Środkowej wpisywane w toczącą się na arenie międzynarodowej żywą dyskusję na temat ochrony dóbr kultury i polityki kulturalnej. Działalność wy-dawnicza obejmuje zarówno publikację prac autorów polskich, jak i tłumaczenia waż-nych pozycji badaczy zagraniczi tłumaczenia waż-nych. Zob. m.in.: Miasto Historyczne…; Dziedzictwo kulturowe w XXI wieku. Szanse i wyzwania, red. Monika A. Murzyn, Jacek Purchla,
Wy-dawnictwo Międzynarodowe Centrum Kultury, Kraków 2007 czy przywoływane już publikacje: Andrzej Tomaszewski, Ku nowej filozofii…; Gregory Ashworth, Planowa-nie dziedzictwa… (2015); Krzysztof Kowalski, O istocie dziedzictwa europejskiego – roz-ważania, Międzynarodowe Centrum Kultury, Kraków 2013; John Tunbridge, Zmiana warty. Dziedzictwo na przełomie XX i XXI wieku, Międzynarodowe Centrum Kultury,
tłum. Aleksandra Kamińska, Kraków 2018.
58 Zob. m.in. Jacek Purchla, Dziedzictwo a rozwój. Zarządzanie miastem zabytko-wym a prawa rynku w doświadczeniach Europy Środkowej, [w:] Miasto Historyczne…,
s. 9–18; Por. Jacek Purchla, Dziedzictwo a transformacja, Międzynarodowe Centrum
Kultury w Krakowie, Małopolska Szkoła Administracji Publicznej Akademii Ekono-micznej w Krakowie, Kraków 2005.
59 W Stanach Zjednoczonych zagadnienia związane z adaptacją do nowej funkcji stały się ważną częścią debaty już w latach 60. i 70. Początkowo łączyły się one jednak przede wszystkim z problematyką ochrony środowiska oraz kalkulacją kosztów zwią-zanych ze wznoszeniem nowych budowli.
60 Pogląd widoczny jeszcze w latach 70. w publikacjach m.in. autorów takich jak Sherban Cantacuzino, który, przyznając adaptacji do nowej funkcji duże znaczenie,
prezentują pogląd, że adaptacja do nowej funkcji stanowi wręcz rodzącą się sa-modzielną dyscyplinę naukową61. Wydaje się, że te interesujące zmiany zacho-dzą przede wszystkim pod wpływem skali zjawiska, jego istotnego znaczenia dla transformacji zachodzących w miastach oraz zróżnicowanych i złożonych wyzwań62. Od lat 70. XX wieku liczba budynków w Europie poddanych ada-ptacji do nowej funkcji znacznie wzrosła. W latach 80. około połowę fundu-szy skierowanych do branży budownictwa przeznaczono na transformację już istniejących budynków w celu ich funkcjonalnego przystosowania do nowych zadań63. W Wielkiej Brytanii niemal połowa działalności budowlanej ma
zwią-sytuuje ją w obrębie działań swoistych dla praktyki konserwatorskiej. Sherban Cantacuzino, New Uses for Old Buildings, Architectural Press, London 1975, s. ix.
61 Bie Plevoets, Koenraad Van Cleempoel, Adaptive Reuse as an Emerging Discipli-ne: a Historic Survey, [w:] Reinventing Architecture and Interiors: A Socio-political View on Building Adaptation, red. Graham Cairns, Libri Publishers, London 2013, s. 13–32.
62 Złożony charakter problematyki związanej ze zjawiskiem adaptacji do nowej