Struktura i zasady organizacyjne służby cywilnej w świetle przepisów ustawy z dnia 5 lipca 1996 r. o służbie cywilnej [przypis 7.11]

7.2.1. Przepisy ogólne

Art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 5 lipca 1996 r. o służbie cywilnej stanowił, że służba cywilna ustanowiona zostaje w celu zapewnienia zawodowego, rzetelnego, bezstronnego i

neutralnego politycznie wykonywania zadań państwa. Te same sformułowania znalazły się później w art. 153 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, uchwalonej przez

Zgromadzenie Narodowe dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. 1997 Nr 78, poz. 483 ze zm.), obok ustępu 2, stanowiącego, iż zwierzchnikiem korpusu służby cywilnej jest Prezes Rady Ministrów [przypis 7.12].

Przepisom ustawy, jak już wspomniano, podlegali urzędnicy służby cywilnej zatrudnieni w urzędach administracji rządowej (art. 3 ust. 1). Przepisy ustawy miały także zastosowanie do urzędników służby cywilnej zatrudnionych w innych urzędach, jeżeli stanowiły tak odrębne przepisy (art. 3 ust. 2).

Str. 104

Korpus służby cywilnej tworzyli pracownicy zatrudnieni na podstawie ustawy o służbie cywilnej w ww. urzędach (art. 1 ust. 2). Urzędnicy służby cywilnej zatrudniani byli na podstawie mianowania w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej (art. 2).

Ustawa stanowiła, iż urzędnikiem służby cywilnej może być osoba, która jest obywatelem polskim, korzysta z pełni praw publicznych, nie była karana za przestępstwo popełnione z winy umyślnej, posiada kwalifikacje i predyspozycje wymagane do mianowania do służby

cywilnej, jest nieskazitelnego charakteru, jej stan zdrowia pozwala na zatrudnienie w służbie cywilnej i może być zatrudniona w pełnym wymiarze czasu pracy (art. 4). Każda osoba spełniająca powyższe wymagania mogła ubiegać się o zatrudnienie w służbie cywilnej (art. 5).

7.2.2. Organizacja służby cywilnej

Ustawa stanowiła, że centralnym organem administracji rządowej właściwym w sprawach służby cywilnej jest Szef Służby Cywilnej, podlegający Prezesowi Rady Ministrów i przez niego wyznaczany spośród urzędników należących do kategorii A (art. 23).

Do zadań Szefa Służby Cywilnej należała realizacja polityki państwa wobec służby

cywilnej, koordynacja w zakresie planowania i wykorzystania środków na wynagrodzenia i szkolenia, wydawanie Biuletynu Służby Cywilnej, gromadzenie danych o korpusie służby cywilnej oraz przekazywanie informacji i wniosków w tym zakresie organom uprawnionym do mianowania, klasyfikowanie stanowisk pracy w służbie cywilnej w ramach kategorii urzędniczych, przygotowywanie projektów aktów normatywnych w przypadkach

przewidzianych w ustawie, upowszechnianie informacji o służbie cywilnej, współdziałanie w sprawach pracowniczych z ogólnokrajowymi organizacjami związków zawodowych oraz organizowanie współpracy z zagranicą w zakresie służby cywilnej (art. 24 ust. 1). Szef Służby Cywilnej zobowiązany był również przedstawiać Prezesowi Rady Ministrów

coroczne sprawozdania o stanie służby cywilnej i realizacji zadań tej służby, wraz z opinią Rady Służby Cywilnej (art. 24 ust. 2). Zadania swe wykonywać miał przy pomocy

powołanego w tym celu Urzędu Służby Cywilnej (art. 25).

Organem doradczym i opiniodawczym wykonującym zadania związane z tworzeniem służby cywilnej oraz jej funkcjonowaniem była z kolei powoływana przez Prezesa Rady Ministrów Rada Służby Cywilnej (art. 7). Członkowie Rady powoływani byli przez

Prezesa Rady Ministrów spośród osób, których wiedza, doświadczenie i autorytet dawały rękojmię prawidłowej realizacji jej zadań, przy czym urzędnicy służby cywilnej stanowić mogli nie więcej niż 1/3 jej członków [przypis 7.13] (art. 8).

Str. 105

W myśl ustawy kadencja Rady wynosiła sześć lat, przy czym co trzy lata kończyć się miała kadencja połowy jej członków (art. 9) [przypis 7.14].

Postępowania kwalifikacyjne podczas rekrutacji do służby cywilnej prowadziła powoływana przez Prezesa Rady Ministrów Komisja Kwalifikacyjna (art. 13 pkt 1 oraz art. 29 ust. 1 i art. 30) [przypis 7.15].

Na mocy przepisów ustawy o organizacji i trybie pracy Rady Ministrów oraz o zakresie działania ministrów i ustawy o służbie cywilnej dokonano jednocześnie rozdziału

kompetencji między stanowiskami politycznymi (ministra, kierownika urzędu i wojewody) a nowo utworzonymi stanowiskami dyrektorów generalnych urzędów. Do kompetencji tych ostatnich zaliczono zapewnienie urzędowi warunków funkcjonowania, opracowanie organizacji jego pracy, wykonywanie zadań służby cywilnej w urzędzie, realizowanie polityki personalnej w służbie cywilnej oraz dokonywanie czynności z zakresu prawa pracy wobec urzędników służby cywilnej (art. 26 ust. 2) [przypis 7.16]. W założeniu dyrektorzy generalni odpowiadać mieli za sprawną pracę urzędu niezależnie od zmian rządu.

7.2.3. Nawiązanie stosunku pracy w służbie cywilnej

Ustanowiono cztery kategorie urzędnicze w zależności od rodzaju wykonywanej funkcji i zadań oraz kwalifikacji. Kategoria A obejmowała osoby zdolne do zajmowania stanowisk kierowniczych wyższego szczebla, cechujące się w szczególności zdolnościami do kierowania złożonymi zespołami ludzkimi i podejmowania decyzji, kreatywnością, zdolnością do zarządzania środkami finansowymi, materialnymi oraz informacjami, posiadające wyższe wykształcenie, znajomość co najmniej jednego języka obcego, a także co najmniej siedmioletni staż pracy, w tym staż czteroletni na stanowiskach

kierowniczych bądź samodzielnych. Do kategorii B zaliczono osoby zdolne do zajmowania stanowisk kierowniczych niższego szczebla lub o charakterze koncepcyjnym, cechujące się w szczególności umiejętnościami współdziałania i kierowania zespołem ludzkim, zdolnościami samodzielnej analizy i syntezy, zarządzania środkami finansowymi, materialnymi oraz informacjami, posiadające wyższe wykształcenie i co najmniej pięcioletni staż pracy. Kategoria S grupowała osoby zdolne do zajmowania stanowisk wymagających specjalistycznych kwalifikacji w określonym zawodzie lub dziedzinie, posiadające wykształcenie wyższe.

Str. 106

Z kolei kategoria C obejmowała osoby zdolne do wykonywania prac pomocniczych wobec urzędników zaliczonych do kategorii A, B i S, posiadające wykształcenie wyższe i co najmniej dwuletni staż pracy lub wykształcenie średnie i co najmniej siedmioletni staż pracy (art. 28) [przypis 7.17].

Przepisy ustawy stanowiły, że nawiązanie stosunku pracy z urzędnikiem służby cywilnej następowało na podstawie mianowania na czas nieokreślony, a w przypadku osób, które nie przepracowały w urzędach administracji publicznej co najmniej dwóch lat – na podstawie mianowania na czas określony – dwóch lat (art. 27 ust. 1 i art. 31 ust. 1).

Okres mianowania na czas określony mógł zostać skrócony przez dyrektora generalnego urzędu po uzyskaniu przez urzędnika pozytywnej oceny bezpośredniego przełożonego po przepracowaniu roku w służbie cywilnej (art. 31 ust. 2 i ust. 3). Uzyskanie pozytywnej

oceny bezpośredniego przełożonego stanowiło warunek nawiązania stosunku pracy na podstawie mianowania na czas nieokreślony po upływie mianowania na czas określony (art. 31 ust. 5). Nawiązanie stosunku pracy w służbie cywilnej mogło nastąpić jedynie z osobą odpowiadającą warunkom ustawowym, co do której Komisja Kwalifikacyjna w wyniku postępowania kwalifikacyjnego stwierdziła spełnienie wymagań

uzasadniających zaliczenie do jednej z kategorii urzędniczych (art. 27 ust. 3) [przypis 7.18]. Szczegółowe zasady dotyczące zakresów postępowania kwalifikacyjnego zawarte zostały w wydanej na podstawie art. 29 ust. 1 ustawy uchwale Komisji Kwalifikacyjnej do Służby Cywilnej z dnia 16 lipca 1997 r. w sprawie ustalenia zakresów postępowania kwalifikacyjnego do kategorii urzędniczych (M.P. 1997 Nr 45, poz. 446) [przypis 7.19].

Ustawa nie przewidywała odrębnej ścieżki uzyskiwania mianowania przez absolwentów Krajowej Szkoły Administracji Publicznej.

Str. 107

Mogli oni ubiegać się o mianowanie na zasadach ogólnych.

Mianowań dokonywał Szef Służby Cywilnej na wniosek dyrektora generalnego urzędu, w którym dany pracownik miał być zatrudniony (art. 32 ust. 1) [przypis 7.20]. Dyrektor generalny urzędu wyznaczał następnie urzędnikowi stanowisko odpowiadające jego kategorii urzędniczej i określał wynagrodzenie urzędnika (art. 32 ust. 4). Przydzielenia urzędnikowi służby cywilnej stanowiska Sekretarza Rady Ministrów, dyrektora

generalnego urzędu w ministerstwie i urzędzie centralnym oraz określenia ich

wynagrodzeń dokonywał Prezes Rady Ministrów, a w stosunku do dyrektora generalnego w urzędzie wojewódzkim – minister właściwy do spraw administracji publicznej, na

wniosek Szefa Służby Cywilnej (art. 32 ust. 5). Przepisy ustawy stanowiły ponadto, że w każdym czasie może nastąpić wyznaczenie urzędnikowi służby cywilnej innego

stanowiska w tym samym urzędzie, odpowiadającego jego kategorii urzędniczej, z zachowaniem prawa do dotychczasowego wynagrodzenia, jeśli było ono wyższe od przysługującego na nowym stanowisku, przez okres trzech miesięcy (art. 32 ust. 6).

7.2.4. Zmiana i ustanie stosunku pracy urzędnika służby cywilnej

Ustawa przewidywała możliwość przeniesienia urzędnika służby cywilnej przez Szefa Służby Cywilnej do innego urzędu w tej samej miejscowości, jeżeli przemawiał za tym interes służby cywilnej, a także – na okres nie dłuższy niż dwa lata – w innej miejscowości, jeśli przemawiał za tym szczególny interes służby cywilnej, przy czym przeniesienie takie mogło nastąpić najwyżej dwa razy w czasie służby cywilnej urzędnika. W obu przypadkach wyznaczane mu było stanowisko odpowiadające jego kategorii urzędniczej oraz

wynagrodzenie nie niższe od dotychczasowego. Także dyrektor generalny, kierując się

interesem służby cywilnej, mógł przenieść urzędnika raz w roku na okres nie dłuższy niż sześć miesięcy do innego urzędu, także w innej miejscowości, z zachowaniem

dotychczasowego wynagrodzenia, w porozumieniu z dyrektorem generalnym tego urzędu (art. 35). Możliwe było również, jeśli przemawiał za tym szczególny interes służby cywilnej, przeniesienie urzędnika przez Szefa Służby Cywilnej na okres jednego roku, z

możliwością przedłużenia o kolejne sześć miesięcy, w stan nieczynny, w którym urzędnik nie świadczył pracy, zachowując jednak prawo do kategorii urzędniczej, wynagrodzenia oraz innych uprawnień i świadczeń przysługujących w służbie cywilnej (art. 40). Natomiast w razie likwidacji urzędu, do którego urzędnik służby cywilnej został skierowany, lub przekształcenia urzędu w sposób uniemożliwiający dalsze zatrudnienie urzędnika Szef Służby Cywilnej kierował go do innego urzędu, także w innej miejscowości (art. 37).

Str. 108

Przepisy ustawy zapewniały urzędnikom stabilność zatrudnienia. Stosunek pracy urzędnika służby cywilnej wygasał w razie 1. odmowy złożenia ślubowania, 2.

zrzeczenia się obywatelstwa polskiego, 3. prawomocnego orzeczenia kary dyscyplinarnej wydalenia ze służby cywilnej, 4. prawomocnego skazania na karę utraty praw publicznych lub prawa wykonywania zawodu urzędnika służby cywilnej, 5. upływu trzech miesięcy nieobecności urzędnika w pracy z powodu tymczasowego aresztowania, 6. odmowy wykonania decyzji w sprawie przeniesienia, o którym mowa w art. 35 lub niepodjęcia pracy w urzędzie, do którego urzędnik został przeniesiony w trybie art. 35 lub art. 37, 7. upływu okresu, na który nastąpiło mianowanie, a także 8. niepodjęcia wykonywania obowiązków służbowych przez urzędnika służby cywilnej przeniesionego w stan nieczynny mimo wezwania Szefa Służby Cywilnej (art. 43 pkt 1–8) [przypis 7.21].

Rozwiązanie stosunku pracy urzędnika służby cywilnej następowało, z zachowaniem trzymiesięcznego okresu wypowiedzenia, w razie stwierdzonej orzeczeniem komisji lekarskiej do spraw inwalidztwa i zatrudnienia, przewidzianej odrębnymi przepisami, trwałej zmiany stanu zdrowia uniemożliwiającej wykonywanie obowiązków urzędnika służby cywilnej (art. 44 ust. 1). Rozwiązanie stosunku pracy urzędnika służby cywilnej mogło również nastąpić, z zachowaniem trzymiesięcznego okresu wypowiedzenia, w razie dwukrotnej, następującej po sobie negatywnej oceny okresowej (art. 44 ust. 2 pkt 2), w drodze porozumienia stron lub za trzymiesięcznym wypowiedzeniem na skutek rezygnacji ze służby (art. 44 ust. 5).

Stosunek pracy urzędnika tymczasowo aresztowanego ulegał zawieszeniu z mocy prawa (art. 41). Dyrektor generalny mógł zawiesić urzędnika w pełnieniu obowiązków, jeśli zostało wszczęte przeciwko niemu postępowanie dyscyplinarne lub karne, przy czym

okres zawieszenia trwał do czasu zakończenia postępowania dyscyplinarnego lub karnego, nie dłużej jednak niż trzy miesiące (art. 42).

7.2.5. Obowiązki urzędnika służby cywilnej

Przepisy ustawy zobowiązywały urzędnika służby cywilnej do 1. przestrzegania Konstytucji i innych przepisów prawa, 2. chronienia interesów państwa oraz praw człowieka i

obywatela, 3. racjonalnego gospodarowania środkami publicznymi, 4. rzetelnego, bezstronnego, sprawnego i terminowego wykonywania powierzonych zadań, 5.

dochowywania tajemnicy państwowej i służbowej, 6. rozwijania własnej wiedzy zawodowej oraz 7. godnego zachowywania się w służbie i poza nią (art. 47). Był on również

obowiązany wykonywać polecenia służbowe przełożonych [przypis 7.22] (art. 48).

Str. 109

Ustawa stanowiła, że urzędnik służby cywilnej przy wykonywaniu obowiązków służbowych nie może kierować się swoimi przekonaniami politycznymi ani religijnymi, ani interesem jednostkowym lub grupowym. Nie wolno mu było również publicznie manifestować swoich przekonań politycznych. Natomiast urzędnik służby cywilnej zaliczony do kategorii

urzędniczej A nie miał prawa tworzenia ani uczestniczenia w związkach zawodowych lub partiach politycznych (art. 49) [przypis 7.23]. O zakazie łączenia mandatu posła i senatora z zatrudnieniem w administracji rządowej, z wyjątkiem stanowisk członków Rady Ministrów i sekretarzy stanu stanowi art. 103 ust. 1 Konstytucji, podczas gdy ust. 2 precyzuje, że urzędnicy służby cywilnej nie mogą sprawować mandatu poselskiego.

Analizowana ustawa wprowadziła ponadto zakaz podejmowania dodatkowego

zatrudnienia bez zgody dyrektora generalnego urzędu oraz wykonywania czynności lub zajęć sprzecznych z obowiązkami urzędnika służby cywilnej lub podważających zaufanie do tej służby (art. 51). W służbie cywilnej nie mógł również powstawać układ służbowej podległości między małżonkami oraz osobami pozostającymi ze sobą w stosunku pokrewieństwa lub powinowactwa (art. 50).

Na mocy art. 52 urzędnicy służby cywilnej – w tym w najszerszym zakresie osoby

zajmujące stanowiska kierownicze w służbie cywilnej – zostali ponadto objęci przepisami ustawy z dnia 5 czerwca 1992 r. o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne (Dz.U. 1992 Nr 56, poz. 274 ze zm.), następnie zaś ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ograniczeniu prowadzenia działalności

gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne (Dz.U. 1997 Nr 106, poz. 679 ze zm.) [przypis 7.24].

Str. 110

Strona w całości zawierała rozbudowany przypis.

Str. 111

Ponadto nie rzadziej niż raz na dwa lata lub w każdym czasie na wniosek bezpośredniego przełożonego sporządzana miała być na piśmie ocena okresowa urzędnika służby

cywilnej, wraz z wnioskami dotyczącymi jego kariery zawodowej (art. 53 ust. 3) [przypis 7.25]. Na podstawie art. 53 ust. 4 kryteria i sposób przeprowadzania ocen oraz zasady awansowania urzędników miały być ustalone przez Szefa Służby Cywilnej w drodze zarządzenia.

7.2.6. Uprawnienia urzędnika służby cywilnej

W świetle dyspozycji ustawowych wynagrodzenie urzędnika służby cywilnej składało się z wynagrodzenia zasadniczego przewidzianego dla zajmowanego stanowiska pracy i

dodatku z tytułu zaliczenia do jednej z kategorii urzędniczych, zwanego dodatkiem służby cywilnej (art. 55 ust. 1) [przypis 7.26]. Przepisy ustawy stanowiły, że co dwa lata po przeprowadzeniu oceny okresowej urzędnik otrzymywać miał kolejną stawkę dodatku służby cywilnej, związaną z przynależnością do określonej kategorii urzędniczej, przy czym na wniosek dyrektora generalnego urzędu, umotywowany szczególnymi wynikami pracy, Szef Służby Cywilnej mógł wyrazić zgodę na przyznanie wyższej stawki dodatku wcześniej (art. 56 ust. 2).

Urzędnikowi służby cywilnej przysługiwały ponadto indywidualne nagrody z zakładowego funduszu nagród (art. 55 ust. 3), a także nagroda jubileuszowa za wieloletnią pracę (art.

57). Miał również prawo do jednorazowej odprawy z tytułu przejścia na rentę inwalidzką bądź emeryturę (art. 59), dodatkowego urlopu wypoczynkowego w wymiarze 6 dni po 10 latach pracy w służbie cywilnej i 12 dni po 20 latach (art. 60) oraz płatnego urlopu dla poratowania zdrowia, przyznawanego nie wcześniej niż po 5 latach pracy, w wymiarze nieprzekraczającym jednorazowo 6 miesięcy (art. 62).

Limity zatrudnienia, środki finansowe na wynagrodzenia oraz szkolenia związane z funkcjonowaniem służby cywilnej określała corocznie ustawa budżetowa (art. 6).

7.2.7. Szkolenia w służbie cywilnej

Ustawa gwarantowała urzędnikom służby cywilnej prawo do szkolenia i doskonalenia w służbie cywilnej (art. 67 ust. 1). Byli oni zobowiązani do uczestniczenia w szkoleniach ustalonych indywidualnie dla każdego urzędnika przez dyrektora generalnego urzędu, w którym urzędnik był zatrudniony (art. 67 ust. 2).

Str. 112

W przygotowaniu i realizacji programów szkoleń uczestniczyć miała Krajowa Szkoła Administracji Publicznej oraz inne jednostki wskazane przez Prezesa Rady Ministrów w trybie rozporządzenia (art. 67 ust. 3). Na podstawie art. 67 ust. 4 Prezes Rady Ministrów

określić miał w drodze rozporządzenia szczegółowe zasady i warunki organizowania i prowadzenia szkoleń w służbie cywilnej [przypis 7.27]. Urzędnicy nie ponosili opłat z tytułu uczestnictwa w szkoleniach przewidzianych dla służby cywilnej, samo uczestnictwo w szkoleniach traktowane było zaś na równi z wykonywaniem obowiązków służbowych (art.

68). Urzędnik służby cywilnej mógł ponadto, na swój wniosek i za zgodą przełożonego, kształcić się lub uczestniczyć w szkoleniach innych niż przewidziane dla służby cywilnej, przy czym, co do zasady, uczestniczył w nich na własny koszt, otrzymując na czas zajęć zwolnienie z pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia, a jedynie w wyjątkowych wypadkach dyrektor generalny urzędu mógł wyrazić zgodę na pokrycie przez urząd, w całości lub w części, kosztów tych szkoleń (art. 69).

7.2.8. Odpowiedzialność dyscyplinarna urzędnika służby cywilnej

Urzędnik służby cywilnej odpowiadał dyscyplinarnie za naruszenie obowiązków urzędnika służby cywilnej, przy czym postępowanie dyscyplinarne mogło być wszczęte niezależnie od innych rodzajów odpowiedzialności za ten sam czyn (art. 71 ust. 1 i ust. 2). Katalog kar dyscyplinarnych obejmował upomnienie, naganę, obniżenie stawki dodatku służby

cywilnej, pozbawienie możliwości awansowania przez okres dwóch lat do wyższej stawki dodatku służby cywilnej lub na wyższe stanowisko, zakaz zajmowania stanowisk

kierowniczych w służbie cywilnej, obniżenie kategorii urzędniczej oraz wydalenie ze służby cywilnej (art. 72). W przypadku mniejszej wagi naruszenia obowiązków dyrektor generalny mógł ukarać urzędnika upomnieniem na piśmie (art. 73). Sprawy dyscyplinarne w 1

instancji rozpatrywała komisja dyscyplinarna urzędu, zaś w 2 – Wyższa Komisja Dyscyplinarna (art. 74). Sposób prowadzenia postępowania wyjaśniającego i

dyscyplinarnego określony został w rozporządzeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 28 listopada 1997 r. w sprawie składu liczbowego i szczegółowego trybu tworzenia komisji dyscyplinarnych 1 instancji oraz ustanawiania rzeczników dyscyplinarnych, a także szczegółowych zasad i trybu postępowania wyjaśniającego i dyscyplinarnego,

wykonywania i zacierania kar dyscyplinarnych oraz ponoszenia kosztów obrońcy, biegłych i ekspertyz w postępowaniu dyscyplinarnym (Dz.U. 1997 Nr 145 poz. 974), wydanym na podstawie art. 81 ustawy [przypis 7.28].

Str. 113