3 TECHNIKI ANALIZY OPÓŹNIEŃ PROCESÓW BUDOWLANYCH

Opracowując harmonogram robót nie zakłada się wystąpienia czynników zakłócających.

Dlatego też harmonogramy wykazują małą odporność na wszelkie zmiany czasu trwania robót, czego efektem są opóźnienia procesów budowlanych. Zauważalny jest brak wśród kadry zarządzającej przedsięwzięciem, zwyczaju analizowania opóźnień, wykorzystując jasno sprecyzowane techniki w ramach procedury. Jest to wynik ograniczonego czasu na podejmowanie decyzji oraz trudności w oszacowaniu w sposób ilościowy wpływu opóźnień na terminy zakończenia wybranych procesów oraz termin dyrektywny przedsięwzięcia.

Do podstawowych techniki analizy opóźnień można zaliczyć [2, 4, 6, 11]:

1. Technikę globalnego wpływu – nanoszenie wszystkich opóźnienia na harmonogram;

całkowity czas wydłużenia przedsięwzięcia stanowi sumę wszystkich opóźnień, aczkolwiek z pominięciem ich wzajemnej zbieżności.

2. Technikę wpływu netto – uwzględnienie, na zaktualizowanym harmonogramie, efektu netto wszystkich opóźnień, natomiast wydłużenie czasu stanowi różnica pomiędzy planowanym a zaktualizowanym terminem wykonania robót (w technice tej nie wykorzystuje się sieci CPM).

3. Technikę CPM dopasowaną do harmonogramu („as-build”) – włączenie zdarzeń opóźniających w sieć CPM.

4. Technikę załamania (ang. The collapsing technique) – uwzględnienie wszystkich typów opóźnień oraz równoczesności ich występowania, bazuje na metodzie ścieżki krytycznej CPM.

5. Technikę migawkowa (ang. The snapshot technique) – podzielenie przedsięwzięcia na okresy występowania zdarzeń opóźniających i porównanie dla każdego z okresów planowanego harmonogramu z zaktualizowanym.

6. Technikę wpływu czasu – podobna do techniki migawkowej, jednak uwaga skupiona jest na zdarzenia opóźniające, a nie na okresy występowania.

W literaturze przedmiotu rozwijane są nowe koncepcje związane z modyfikacjami harmonogramów poprzez uwzględnienie w nich czynników ryzyka lub lokalizowanie buforów czasu stanowiących swoistego rodzaju zabezpieczenie (m.in. metoda MOCRA, łańcuch krytyczny zgodnie z teorią ograniczeń – Theory of Constraints) [16]. Bardzo ważna jest kwestia poszukiwania metod określenia wielkości buforów oraz ich właściwa alokacja, zapewniająca stabilność harmonogramu przed negatywnym wpływem czynników zakłócających. Interesującą propozycję harmonogramów predyktywnych, odpornych na zakłócenia procesów budowlanych, zaproponował Klimek M. w pracy [13]. Autor przedstawił sposób przewidywania już na etapie

planowania możliwości wystąpienia czynników zakłócających oraz ich wpływ na opóźnienia procesów budowlanych. Proponowane w pracy [13] podejście proaktywne ma na celu zapewnić minimalizacje odchyleń rzeczywistych terminów realizacji procesów od terminów uprzednio zaplanowanych na etapie harmonogramowania oraz dotrzymanie planowanego terminu zakończenia przedsięwzięcia.

Wstępna analiza opóźnień powinna być prowadzona w oparciu o harmonogram bazowy przedsięwzięcia, a wszelkie zmiany (tj. wydłużenie czasu trwania, wprowadzenie robót dodatkowy) sukcesywnie w nim uwzględniane. Postępowanie takie pozwoli na zidentyfikowanie ewentualnych odchyleń czasu realizacji robót od zakładanych na etapie planowanie przedsięwzięcia oraz prognozowanie realnego terminu zakończenia.

4. KLASYFIKACJA OPÓŹNIEŃ NA PRZYKŁADZIE BUDOWY OBIEKTU HANDLOWO-USŁUGOWO-BIUROWEGO

Autorzy artykułu podjęli próbę porównania harmonogramu bazowego (ang. as-planned) z harmonogramem zaktualizowanym (ang. as-build) oraz zidentyfikowania czynników zakłócających przebieg procesu realizacji obiektu budowlanego w Poznaniu.

Obiekt ten łączy funkcję handlową, biurową i użytkową. Posiada 4 kondygnacje nadziemne, jedną podziemną (garaż) oraz łącznik. Przestrzeń użytkową budynku podzielono na dwie zasadnicze funkcje: salon sprzedaży aut i motocykli na parterze wraz z zapleczem biurowym salonu na kondygnacji +1 oraz część biurowo-usługową mieszczącą się na kondygnacjach od +1 do +3. Komunikację pionową budynku stanowi jedna, wspólną klatka schodowa z windą. Część podziemną zajmuje garaż wielostanowiskowy, do którego od zewnątrz prowadzi jedna rampa zjazdowa zlokalizowana od frontu budynku i zakończona bramą garażową segmentową. Obiekt zaprojektowany i wykonany został w konstrukcji żelbetowej, monolitycznej. Elewacje w przeważającej ilości zaprojektowano jako parawanowe, oparte na systemach fasad szklanych. Wybrane partie wykończone zostały tynkiem lub panelami aluminiowymi na systemowych podkonstrukcjach nośnych. Z uwagi na bezpośrednie sąsiedztwo ścian piwnicy nowoprojektowanego obiektu z istniejącą zabudową (tj. salon samochodowy i lakiernia) zdecydowano się na wykonanie części podziemnej jako ścianę z palisady.

Tabela 3. Klasyfikacja opóźnień procesów budowlanych (wybrane przykłady) Grupa

generalna Rodzaj

Lp. Charakterystyka przyczyny

opóźnienia Skutki Wpływ

na kolejne roboty

Wpływ zakłóceń na opóźnienia procesów budowlanych 69

7 Wprowadzenie zmian w projekcie przez inwestora

Według harmonogramu bazowego (ang. as-planned) czas realizacji obiektu o łącznej powierzchni użytkowej 4.500 m² wynosił 10 miesięcy. Planowany termin rozpoczęcia – przełom lipca i sierpnia 2011 r., zaś termin zakończenia robót budowlanych przewidziano na początek kwietnia 2012 r., w tym termin zakończenia robót w garażu podziemnym na dzień 28.03.2012.

Ze względu na szereg czynników zakłócających sprawny przebieg procesów budowlanych ostateczne oddanie obiektu nastąpiło z ponad miesięcznym opóźnieniem.

Klasyfikację najistotniejszych przyczyn opóźnień i ich konsekwencje, a w szczególności wpływ na wydłużenie czasu realizacji przedsięwzięcia przedstawia Tabela 3.

Z uwagi na wymagania Zamawiającego (tj. stały przejazd przez plac budowy do budynku lakierni) inwestycja była etapowana. Wydzielono trzy działki robocze w obszarze parkingu podziemnego. Działka trzecia była realizowana z niewielkim przesunięciem czasowym w stosunku do konstrukcji budynku biurowego. Znaczące opóźnienia czasowe wystąpiły już na etapie robót ziemnych, przy wykonaniu ściany palisadowej oraz przecisku sterowanego (tab.3, poz.1). Z uwagi na znaczną głębokość, małą szerokość pomiędzy ścianą palisady a istniejącymi fundamentami lakierni oraz niedostateczne rozpoznanie warunków gruntowych w tym obszarze działki budowlanej (możliwość zalegania głazów, dużych fragmentów resztek gruzu budowlanego, itp.), podjęto dwie próby wykonania przecisku sterowanego, które zakończyły się niepowodzeniem. Przyczyną niepowodzenia były zakłócenia wytwarzanego pola elektromagnetycznego przez płytę żelbetową (na którą natrafiono wykonując dodatkowy kontrolny wykop) i inne pozostawione elementy metalowe (prawdopodobnie z wcześniejszych inwestycji). Niemożliwy był właściwy odczyt urządzenia naprowadzającego. Wykonawca zgłosił zastrzeżenia, jednocześnie zwracając się z prośbą do Projektanta o zaproponowanie alternatywnego rozwiązania (np. poprzez przeprowadzenie rurociągu w niecce posadzki).

W nowym rozwiązaniu projektowym zaproponowano przeprowadzenie kanalizacji sanitarnej

przez projektowany garaż, co wiązało się z przerwaniem ściany palisady, wystąpieniem robót dodatkowych (tj. wykonanie dwóch ścian berlińskich), wpływając jednocześnie na zmianę kolejności wykonywania pali przez podwykonawcę. Konieczność zmiany stanowiska pracy palownicy i presja czasu (wynikająca z wykonywania co trzeciego pala) determinowały wykonanie oczepu łączącego palisadę. Miało to zasadnicze znaczenie dla robót ziemnych, których realizacja powinna rozpocząć się jedynie po wykonaniu palisady z oczepem, przy wykorzystaniu specjalnych rozpór. W obliczu kompensacji zakłóceń i widocznych opóźnień podjęto działania zaradcze, minimalizując odchylenia terminowe na etapie robót ziemnych.

Rys. 1. Odchylenia czasów realizacji zadań w stosunku do harmonogramu bazowego

Wpływ zakłóceń na opóźnienia procesów budowlanych 71 Wykonanie konstrukcji żelbetowej obiektu biurowego zakończyło się w planowanym terminie, jednak kosztem chwilowego przerwania i spowolnienia postępu robót na poziomie garażu podziemnego (m.in. w zakresie torkretowania ściany palisady – planowany termin rozpoczęcia: 12.12.2012, rzeczywisty: 10.01.2012 oraz wykonania warstw jezdnych posadzki).

Ponadto po wykonaniu robót ziemnych stwierdzono znaczne odchylenia pali na wysokości, przekraczające warunki normowe. Wyrównywanie oczepu i skucie pali wpłynęło na prace wykończeniowe w części podziemnej (ok. 20 dni opóźnienia). Odchylenia czasu trwania od harmonogramu bazowego dla garażu podziemnego przedstawia rys. 1.

Z uwagi na stałe zmiany etapowania prac w trakcie realizacji permanentnie uaktualniano harmonogram ogólny budowy. Dodatkowo opracowano odrębny harmonogram szczegółowy robót wykończeniowych oraz harmonogram robót instalacyjnych z uwzględnieniem terminów dostaw materiałów i elementów. Natomiast nie były opracowywane harmonogramy alternatywne w odpowiedzi na warunki realizacyjne, jak również nie analizowano szczegółowo w trakcie realizacji opóźnień wybranych zadań i ich wpływ na termin końcowy przedsięwzięcia.

5. PODSUMOWANIE

Na przebieg procesów budowlanych wpływa wiele czynników, które trudne są do identyfikacji w fazie planowania z uwagi na ich losowy charakter. W artykule wymieniono kilka typów opóźnień oraz dokonano ich klasyfikacji. Z przytoczonego przykładu budowy obiektu handlowo-usługowo-biurowego wynika, że najczęściej występujące to:

- wydłużenie czasu realizacji roboty (np. wydłużenie czasu wykonania ściany palisadowej),

- przesunięcie rozpoczęcia czynności (np. roboty związane z torkretowaniem rozpoczęły się z prawie miesięcznym opóźnieniem),

- wystąpienie robót dodatkowych (tj. konieczność skucia pali i wyrównanie powierzchni oczepu)

- spadek postępu robót (m.in. na skutek regularnego przestawiania palownicy oraz wykonywania małych odcinków palisady, brak ciągłości pracy palownicy),

Zazwyczaj czynniki zakłócające nie są uwzględniane w harmonogramach. Dlatego też, interesującym rozwiązaniem jest alokacja buforów czasu, jako rezerwa z uwagi na możliwe do wystąpienia opóźnienia czasowe procesów budowlanych. Innym rozwiązaniem jest porównanie harmonogramu bazowego ze zaktualizowanym, w którym uwzględnione zostaną wszystkie występujące w trakcie realizacji opóźnienia oraz ich analiza zgodnie z jedną z dostępnych technik np. globalnego wpływu.

Piśmiennictwo

[1] Ahsan K., Gunawan I., Analysis of cost and schedule performance of international development projects, International Journal of Project Management, Vol. 28, 2010, s. 68-78.

[2] Alkass S., Mazerolle M., Harris F., Construction delay analysis techniques, Construction Management and Economics, Vol. 14, 1996, s. 375-394.

[3] Al-Momani A.H., Construction delay: a quantitative analysis, International Journal of Project Management, Vol. 18, 2000, s. 51-59.

[4] Arditi D., Pattanakitchamroon T., Selecting a delay analysis method in resolving construction claims, Vol. 24, 2006, s. 145-155.

[5] Assaf S.A., Al-Hejji S., Causes of delay in large construction projects, International Journal of Project Management, Vol. 24, 2006, s. 349-357.

[6] Braimah N., Ndekugri I., Factors influencing the selection of delay analysis methodologies, International Journal of Project Management, Vol. 26, 2008, s. 789-799.

[7] Bordoli D.W., Baldwin A.N., A methodology for assessing construction project delays, Construction Management and Economics, Vol. 16, 1998, s. 327-337.

[8] Gajzler M., Dziadosz A., Szymański P., Problematyka wybory metody wspomagającej podejmowanie decyzji w budownictwie, Czasopismo Techniczne z.1-B/2010, zeszyt 2 (ROK 107), s. 69-84.

[9] Gajzler M., Hybrid advisory systems and the possibilities of it usage in the process of industrial flooring repairs, in The 25th International Symposium on Automation and Robotics in Construction.ISARC-2008. Selected papers (June 26–29, Vilnius, Lithuania). Edited by E. K. Zavadskas, A. Kaklauskas,M. J. Skibniewski, 2008, s.459–464.

[10] Kaliba Ch., Muya M., Mumba K.,Cost escalation and schedule delays in road construction projects Zambia, International Journal of Project Management, Vol. 27, 2009, s. 522-531.

[11] Kao Ch.-K., Yang J.-B., Comparison of windows-based analysis methods, International Journal of Project Management, Vol. 27, 2009 s. 408-418.

[12] Kapliński O.: Development and usefulness of planning techniques and decision-making foundations on the example of construction enterprises in Poland, Technological and Economic Development of Economy, 2008, Vol.14, No.4, s. 492–502.

[13] Klimek M. Predyktywno-reaktywne harmonogramowanie produkcji z ograniczoną dostępnością zasobów, rozprawa doktorska AGH, Kraków, 2010.

[14] Leśniak A., Plebankiewicz A. (2010). Opóźnienia w robotach budowlanych. Zeszyty Naukowe WSOWL, 3/2010, s.332-339.

[15] Pasławski J.: Elastyczność w zarządzaniu realizacją procesów budowlanych, rozprawy nr 437, Wyd. Pol. Poznańskiej, Poznań, 2009.

[16] Połoński M., Pruszyński K., Wyznaczanie wielkości buforów czasu i terminu zakończenia przedsięwzięcia w harmonogramach budowlanych, [w:] Technologia i Zarządzanie w Budownictwie, Prace Naukowe Instytutu Budownictwa Politechniki Wrocławskiej nr 91, Seria: Studia i Materiały nr 20, Wrocław 2008 s.289-298.

[17] Sambasivan M., Soon Y.W., Causes and effect delays in Malaysian construction industry, International Journal of Project Management, Vol. 25, 2007, s. 517-526.

[18] Sweis G., Sweis R., Hammad A.A., Shboul A., Delays in construction projects: The case of Jordan, International Journal of Project Management, Vol. 26, 2008, s. 665-674.

INFLUENCE OF DISTURBANCES ON DELAYS OF BUILDING PROCESSES