Towarzystwo Nauczycieli Polskich w Czechosłow acji to organizacja, która aktywnie udzielała się w organizowaniu szkolnictwa polskiej m niejszości na
rodowej już od jego początków. Po podziale Śląska Cieszyńskiego w roku 1920 polskie szkolnictwo pozostało bez jakiejkolwiek ochrony prawnej.
Wielu nauczycieli polskich zostało zwolnionych. Inspektorem dla szkół pol
skich w latach 20. został niejaki Błażej o orientacji niemieckiej, a po jego śmierci funkcję tę objął G lajcar - Ślązakowiec. Ślązakowców obsadzano na kierowniczych stanowiskach w szkołach polskich w Nawsiu, Bystrzycy, Wędryni, Łyżbicach, Trzyńcu, Końskiej, Błędowicach i Szum barku. Doszło do mobilizacji sił nauczycieli polskich. Przygotowano statut nowej organi
zacji, wzorujący się na konstytucji Towarzystwa Pedagogicznego, działające
go w okresie przed I wojną światową w Ustroniu.
W dniu 23 kwietnia 1921 roku odbyło się pierwsze W alne Zebranie.
Członkami organizacji stali się wszyscy polscy nauczyciele, liczba członków wynosiła 250 osób. W skład pierwszego Z arządu Głównego weszli: Jan Chromik - prezes, Piotr Fehks - wiceprezes, Jerzy Wałek - sekretarz, R udolf Budnik - zastępca sekretarza, Teofil Wojtyła - skarbnik, K arol Biel - redak
tor, Jan Rymorz - adm inistrator, Jan Kiszą - chórm istrz, Jan Ofiok - bibli
otekarz. Pierwszym postulatem T N P w Czechosłow acji było dom aganie się sprawiedliwych i godnych warunków pracy dla polskich nauczycieli. W wie
lu wypadkach konieczna była interw encja władz M inisterstwa Szkolnictwa w Czechosłowacji.
Wielkim sukcesem organizacji było otwarcie polskich paralelek przy cze
skim Seminarium Nauczycielskim w Śląskiej Ostrawie, gdzie mogli się kształcić nauczyciele polscy z terenu Zaolzia. TN P ściśle współpracowało z Macierzą Szkolną w Czechosłowacji. Ich współpraca wynikała z tego sa
mego pola działania. T N P organizowało kursy dla nauczycieli polskich, da
jąc im możliwość podnoszenia własnych kwalifikacji. D ziałalność prowa
dzona była w pięciu kółkach: błędow ickim , bogum ińsko-ostraw skim , czeskocieszyńskim, frysztackim i jabłonkowskim. Każde z tych kółek posia
dało własny Zarząd. Organizowano odczyty, kursy, konferencje, lekcje poka
zowe, wycieczki naukowe. Podsumow ania działalności dokonywano na co
rocznych Walnych Zgrom adzeniach poszczególnych kół, a sprawozdania wysyłano do Zarządu Głównego TNP. C orocznie odbywało się Walne Zgrom adzenie w Czeskim Cieszynie, n a którym spotykali się wszyscy człon
kowie oraz zaproszeni goście. W alne Zgrom adzenie analizowało działalność poszczególnych sekcji Z arządu Głównego TNP. Były to: Kom isja Czytanko- wa, C hór TNP, Sekcja Rysunkowa, Sekcja Prawna.
Niemniej ważnym aspektem pracy TN P było podporządkow anie swojej działalności potrzebom społeczeństwa. Nauczyciele pełnili ważne funkcje w organizacjach gminnych. C zęsto byli prezesami, skarbnikami, sekretarza
mi, bibliotekarzam i czy wręcz założycielami i organizatoram i tych społecz
ności.
W roku 1922 T N P zaczęło wydawać czasopism o dziecięce Jutrzenka, któ
re połączono z czasopism em wydawanym przez Związek Nauczycieli Śląska W schodniego Nasza M łodzież i powstało jedno pism o dla dzieci pod nazwą N asze pisemko. R edaktorem był R udolf Siwek, a ilustratorem G ustaw Fierla, Zabystrzan, M aryniok, M olenda, K arol Piegza oraz J. Rzyman. A utoram i artykułów i wierszy byli A dolf Fierla, K arol Berger, J. Rzyman i K arol Siwek.
Artykuły przysyłali również uczniowie. W pracy organizacyjno-zawodowej pomagał M iesięcznik Pedagogiczny.
W latach 30. doszło do zm iany planów nauczania w szkołach ludowych w Czechosłowacji. Z G T N P utworzył komisję, która zajęła się opracowa
niem planów dla szkolnictwa polskiego. Opracowano również katalog środ
ków naukowych dla szkół polskich, utw orzono nowy regulamin szkolny.
Postarano się, by propozycje te zostały zatw ierdzone przez M inisterstwo Szkolnictwa. Ogrom nym sukcesem funkcjonowania T N P było m ianowanie dwu polskich inspektorów powiatowych dla polskich szkół Pawła Rakusa oraz Władysława Wójcika.
W tym czasie (od roku 1912) działała też inna organizacja nauczycieli pol
skich - Towarzystwo Nauczycieli Polskich Uzupełniających Szkół Przemy
słowych w Orłowej. Organizacja ta miała dbać o kształcenie młodzieży w szkołach zawodowych i uzupełniających. Ponieważ w grupie polskiej mniej
szości narodowej większość populacji stanow iła m łodzież robotniczo- chłopska, toteż organizacja ta m iała ogrom ne znaczenie dla kształcenia śro
dowiska polskiego. Zabiegała o kształcenie nauczycieli w zakresie zajęć prak
tycznych, zabezpieczała pom oce naukowe, organizowała kursy fachowe dla nauczycieli, m ajstrów i czeladników. W 1938 roku istniało 8 szkół przemy
słowych oraz zorganizowano 3 kursy kroju i szycia, z których łącznie sko
rzystało 363 uczniów. Organizacja posiadała własny magazyn przyborów szkolnych i środków naukowych dla uzupełniających szkół przemysłowych.
Wydatki na dojazdy i płace nauczycieli oraz środki nauczania i przybory nau
kowe dla uczniów pokrywała M acierz Szkolna. W szkołach uzupełniających przemysłowych uczono rachunków, buchalterii, fizyki, geom etrii wykreślnej oraz rysunków zawodowych, w szkołach handlowych stenografii, pisania na maszynie oraz buchalterii, w szkołach rolniczych uprawy roślin, hodowli zwierząt oraz prac domowych.
TN P po drugiej wojnie światowej podzieliło los innych polskich organi
zacji, władze państwowe nie pozwoliły na kontynuowanie ich działalności.
W roku 1947 powstała nowa polska organizacja - PZKO, która przejęła funk
cję innych zakazanych. D o reaktyw ow ania Towarzystwa N auczycieli Polskich w Czechosłowacji mogło dojść dopiero po roku 1989. I Zjazd od
był się 10 m arca 1990 roku w Czeskim Cieszynie w Klubie PZKO przy ulicy J. Bożka. Wzięło w nim udział 153 przedstawicieli wszystkich szczebli nau
czania. Organizację zarejestrow ano w M inisterstwie Spraw W ewnętrznych 24 m aja 1990 roku. W skład Z arządu T N P C weszli Jan Szarowski - prezes, M ałgorzata Rakowska - zastępca prezesa, H alina Siedlaczek - sekretarz, Jan Musioł - gospodarz, Eugenia K ania - komisja prawno-socjalna, Jadwiga Palowska - komisja dydaktyczno-wychowawcza, M aria Podzem na - komisja pedagogiczno-kulturalno-oświatowa, Tadeusz Kędziera - d/s kontaktów po- zazwiązkowych oraz Bogusław C zernek - komisja gospodarczo-finansowa.
W skład komisji kontrolnej weszli: Alojzy Kufa, Zbigniew Żuczek i Halina Branna. Siedziba Zarządu jest w Czeskim Cieszynie.
T N P C (od r. 1993 T N P ) rozwija działalność zm ierzającą do podniesienia rangi społecznej nauczyciela, jako rzecznik broni jego praw i interesów. Jest partnerem dla wszystkich organów i organizacji zajmujących się szkolnic
twem, dąży do uwzględnienia specyfiki narodowościowej w kierowaniu tym szkolnictwem. Czyni starania w celu aktywnego w spółuczestnictwa przy opracow aniu planów pracy, program ów nauczania oraz podręczników dla placówek szkolnych z polskim językiem nauczania, współpracuje z pismam i młodzieżowymi. Prowadzi działalność społeczno-ośw iatow ą i popularno
naukową, um acnia wśród m łodzieży poczucie odpow iedzialności, upo
wszechnia ideę patriotyzm u i kształtuje postawę aktywnego działania.
Pomaga w organizowaniu fachowego kształcenia dla swych członków.
Kolejnym celem Towarzystwa jest zabezpieczenie działalności szkolnictwa polskiej m niejszości narodowej od strony prawnej i organizacyjnej. T N PC od początku czyniło starania, żeby stworzyć organizację, która będzie posiada
ła kom petencje równe Powiatowym U rzędom Szkolnym i będzie podlegała bezpośrednio M inisterstwu Szkolnictwa. Po wielu interw encjach doprowa
dzono do pow stania, 2 stycznia 1992 roku, F ilii U rzędu Szkolnego w Karwinie do spraw szkolnictwa narodowościowego z siedzibą w Czeskim Cieszynie (do r. 1994). Kierownikiem filii został Bogusław Kaleta.
D o najważniejszych zadań w tym okresie należało zabezpieczenie funkcjo
nowania szkolnictwa polskiego. Dlatego przedstawiciele Zarządu TN PC na
wiązali kontakty z różnymi organizacjam i społecznymi. Z Polski sprowadzo
no podręczniki, organizowano spotkania nauczycieli i zebrania dyrektorów.
Z funduszy uzyskanych z Wojewódzkiego K uratorium Oświaty udało się ot
worzyć klasę m etodyczną do nauczania języka polskiego, która służy nau
czycielom tego języka w obu powiatach. Pisano petycje i listy do władz cze
skich, żeby uzyskać podręczniki w języku polskim i fundusze na specyficzne potrzeby szkolnictwa m niejszości narodowej.
27 października 1993 roku zorganizowano Forum Dyskusyjne, którego te
matem był ogólny stan szkolnictwa polskiego na Zaolziu. Wzięli w nim udział
nauczyciele wszystkich szczebli kształcenia. Z w rócono uwagę na konieczno
ść powstania jednolitego C entrum Pedagogicznego dla polskiego szkolnict
wa obydwu powiatów K arw ina i Frydek Mistek. W końcu, staraniem Towarzystwa Nauczycieli Polskich, M acierzy Szkolnej, Kongresu Polaków oraz Z G PZKO, udało się 1 stycznia 1995 roku zatwierdzić C entrum Pedagogiczne dla Polskiego Szkolnictwa Narodowościowego w RC z siedzi
bą w C zeskim C ieszynie, którego d yrektorem została Iren a Kufa.
Inspektorem, m iędzy innymi dla szkół z polskim językiem nauczania w po
wiatach Frydek M istek i Karwina, został Kazim ierz Worek.
Ważnym elem entem działalności TN P jest organizowanie konferencji m e
todycznych dla nauczycieli polskich oraz udział w im prezach ściśle związa
nych z działalnością polskich szkół. D o roku 1999 odbyły się trzy konfe
rencje m etodyczne, łącznie z Forum Dyskusyjnym TNP. N a konferencjach omawiane są zadania wytyczone na zjazdach. D o roku 1998/99 odbyły się cztery Zjazdy TNP, n a których dokonano okresowych ocen stanu szkolnict
wa polskiego na Zaolziu. W yciągano wnioski i układano plany zabezpiecze
nia dalszego funkcjonow ania systemu polskich szkół. W tym okresie zorga
nizowano cały szereg akcji kulturalno-towarzyskich, które miały n a celu skonsohdowanie grupy pedagogów na Zaolziu. Takim celom służą coroczne uroczyste obchody D nia Nauczyciela, z program em kulturalnym , podczas których osoby zasłużone dla polskiego szkolnictwa otrzym ują odznaczenia.
Nie bez znaczenia był udział nauczycieli w Lecie Pedagogicznym, które od
było się w lipcu 1994 roku. Celem spotkania pedagogów z różnych krajów by
ło zapoznanie się z w arunkam i działalności nauczycieli polskiej mniejszości narodowej w różnych krajach. Tym razem pedagodzy z innych krajów Europy Środkowo-W schodniej dzięki Stowarzyszeniu W spólnota Polska oraz Wyższej Szkole Pedagogicznej w Krakowie mieli m ożliwość zapoznania się z dorobkiem i funkcjonow aniem szkół polskich na Zaolziu. TNP, Z G PZKO oraz Z G MSz wysoko oceniono za wkład w przygotowanie tej imprezy.
N a ostatnim IV Zjeździć TN P w Czeskim Cieszynie został wybrany na
stępujący Zarząd: Stanisław Folwarczny - przewodniczący, Irena Kufa - skarbnik, Tadeusz Szkucik - kronikarz, M ałgorzata Rakowska - wiceprezes, Piotr Żabiński - wiceprezes, Jadwiga Palowska - członek komisji kontrolnej, Rom an W róbel - członek Zarządu, Lenka G ajger - m etrykarz, Tadeusz Kędziera - członek komisji kontrolnej, Lidia Pawlas - protokolant, Andrzej Bizoń - członek Zarządu, Jan M usioł - członek komisji kontrolnej. W 1997 roku T N P zrzeszało 364 nauczycieli. D oszło również do drobnych zmian w statucie TNP, przedłużono kadencję wyborczą z trzech na cztery lata, włączono Klub Nauczycieli Emerytów, który dotychczas działał pod patro
natem Z G PZKO. T N P pozostało organizacją, która nieustannie czyni sta
rania o udoskonalenie funkcjonow ania polskiego szkolnictwa na terenie Zaolzia.
K O R N ELIA LASOTA