Obecny ustrój państw owy daje także robotnikowi możność zasiadania w zastęp
stwie gminnem, bez względu na jego sto
sunek majątkowy i wypowiadać swoje decydujące słowo w sprawach gminnych, czego przed wojną za starej Austrji nie było.
Lecz mamy dzisiaj jeszcze bardzo du
żo takich zastępców, którzy ze sprawami gminnemi i ze spraw ą gospodarki, gmin
nej za mało są obznajorńieni. Ponieważ kalendarz niniejszy jest szczupłej objęto
ści, więc nie można tutaj omówić całego materjału, jaki nam w sprawach gmin
nych stoi do dyspozycji, chcę zatem w streszczeniu podać kilka wyjaśnień w nie
których sprawach gminnych, z któremi nasi zastępcy bardzo często się spoty
kają. S e m b o l W i k t o r . Ustawy o gospodarce gminnej.
W roku 1921, za czasów Rasina, pierw
szego ministra skarbu w Republice Cze- skosłowackiej, została w ydana ustaw a o gospodarce gminnej w republice, która zmieniała starą austriacką ordynację w y borczą do gmin. Nowa ustawa, względnie nowela do starej ustawy, została zmie
niona w ten sposób, że odpowiadała no
wym powojennym stosunkom demokra
tycznym, jakie wówczas zapanowały.
Nowela ta np. pozwalała gminom nakła
dać w niektórych wypadkach większe podatki na tych, którzy byli w stanie je płacić.
Jednem z takich postanowień był § 27 wspomnianej ustawy, który dawał gmi
nom, w których znajdowały się większe przedsiębiorstwa przemysłowe, praw o na
kładania na przedsiębiorstwa te nadzwy
czajnego podatku. Powodem nadania ta kiego praw a byio, że gmina, w której znajdowało się takie przedsiębiorstwo, miała z tego powodu większe wydatki na wsparcia dla ubogich, na drogi, które przez większą frekwencję więcej się psu
ły, z powodu większej ilości dzieci więk
sze wydatki na szkolnictwo, na czyszcze
nie, na policję, na straże pożarne, w ydat
ki na spraw y zdrowotne itd. W krótkości powiedziane, że ci, którzy mają większe dochody, niechaj płacą większe podatki, albowiem ustrój demokratyczny, na pod
stawie którego republika została stw o
rzona, tego wymaga. P raw dą jest, że ta ustaw a nie była sferom kapitalistycznym na rękę, więc kiedy tylko sfery te otrzy
m ały ster rządów w swe ręce, w tedy koalicja agrarno-mieszczańska postarała się o to, ażeby ustawę tę zmienić, co stało się w roku 1927 przez wydanie dru
giej noweli, czyli ustaw y 1. 77. Ustawa ta zniosła te postanowienia a gminy nie mogły już więcej przedpisywać większym
przedsiębiorstwom żadnych nadzwyczaj
nych podatków.
Koalicja mieszczańsko-agrarna nie zo
stała stać na tym jednym prezencie, któ
ry uczyniła w i e 1 k o - p o s i a d a cz o m, lecz po
szła jeszcze dalej.
Nowela 1. 77 z roku 1927 odjęła gmi
nom także prawo uchwalania potrzebnej wysokości dodatków gminnych, które ustanowiono najwyżej na 150%, wzglę
dnie na 200%. Ażeby gminy mogły wyjść jako tako z dodatkami, pozwolonymi przez ustawę, pozwala wspomniana usta
wa, ażeby władze nadzorcze rewidowały preliminarze gminne i skreślały wszelkie pozycje w e wydatkach, które uznają za riie potrzebne, zaś dochody, które uznają, że są preliminowane za nisko, aby pod
wyższały. Tym sposobem miało się zró
wnoważyć budżet gminny z dodatkami 150—200%. Lecz jeżeli pomimo w szyst
kich skreślań w ydatków i podwyższań dochodów, nie potrafiono budżetu zrów noważyć i zamykano go jeszcze z deficy
tem, stworzono tak zw. fundusz w yrów nawczy, z którego przeznaczono gminom pewne kw oty na pokrycie niedoborów budżetowych. Nie przeznaczono jednak nigdy caełj brakującej kwoty, lecz tylko pewną część, to jest 40—50% wysokości brakującej kwoty.
Wobec takich postanowień ustawy, zo
stało gminom odjęte to największe prawo, to jest wolnej gospodarki i wsadzano je wprost pod kuratelę urzędów nadzor- zorczych. Ma się rozumieć, że urzędy nadzorcze praw a swojego używ ały po największej części na korzyść klas po
siadających.
Nie tylko to*, lecz wspomniana ustaw a dawała urzędom nadzorczym możność dalszego obarczania klasy robotniczej po
datkami, albowiem urzędy nadzorcze na
kazywały gminom wybieranie różnych innych jeszcze podatków gminnych, któ
re obciążały po nawiększej części różne potrzeby życiowe tej najbiedniejszej kla
sy robotniczej.
Nie można się więc dziwić, że ustaw a ta była jedną z najbardziej zńienawidzo- nzych ustaw, przeciwko której walczono na każdym kroku. Kiedy rząd widział, jaką katastrofę na gospodarkę gminną
sprowadziła wspomniana ustawa, był zmuszonym ustawę tę znowelizować i wydać tak zw. trzecią nowelę do ustawy gminnej. Nowela ta nazywa się ustawą z dnia 27 listopada 1930 r. 1. 1,69.
Nowela ta w pierwszym rzędzie daje możność gminom, wybierania wyższych dodatków gminnych na 250%, względnie na 300%, jeżeli uchwałę taką podejmie zastępstw o gminne większością trzech czwartych głosów, albo jeżeli zapotrze
bowanie na pokreyie procentów i amor- tyzaci pożyczek wym aga więcej, aniżeli połowę z 250%' dodatków gminnych.
W takim wypadku na uchwalenie dodat
ków gminnych w wysokości 300% nie potrzeba już większości wspomnianych trzech czwartych, lecz w ystarczy tutaj absolutna większość głosów zastępstwa gminnego, a to bez względu na to, kiedy pożyczka została zaciągnięta.
Wspomniana nowela pozwala jeszcze na dalsze podwyższenie dodatków gmin
nych, a to aż do 350%, lecz tylko w ta
kim wypadku, jeżeli się wykaże, że na oprocentowanie i amortyzację pożyczek, zaciągniętych przed 1 tyczniem 1931, nie w ystarczą dodatki gminne w wysokości 250%. Na procenta i amortyzację pożycz
ki, zaciągniętej po 1 styczniu 1931, można tylko w dwóch wypadkach uchwalić 350%
dodatków gminnych, a to: jeżeli1 gmina była zmuszoną zaciągnąć pożyczkę z po
wodu tego, że na pokrycie deficytu pre
liminarza nie otrzym ała z funduszu wy
równawczego pełnej kwoty, albo jeżeli dwie trzecie zastępstw a gminnego uchwa
liło dodatki gminne w tej wysokości.
Inna nowość, jaką w prowadza wspom
niana ustaw a ,do gospodarki gminnej, jest ta, że gminy, które nie pobierają więcej jak 150% dodatków gminnych, nie po
trzebują zatwierdzenia preliminarza przez w ładze nadzorcze. Gminy, których za
stępstwo uchwali pobieranie wyższych dodatków gminnych, muszą przedkładać preliminarze do zatwierdzenia, a to: bez
pośrednio wydziałowi krajowemu, jeżeli chodzi o miasta z własnym statutem, gminy, które są siedzibą urzędu powiato
wego, albo które mają więcej, aniżeli 5.000 mieszkańców i o ile chodzi o Wię
cej aniżeli 200% dodatków gminnych, zaś
105 wszystkie inne gminy, jeżeli zastępstwo
tychże uchwali większe aniżeli 250%' do
datki gminne, a przytem żądają o przy dział z funduszu wyrównawczego'. We wszystkich innych wypadkach zatw ier
dza preliminarz wydział powiatowy, któ
ry załatwia także i wszelkie rekursy w sprawach preliminarza. Wspomniane urzę
dy, jako urzędy nadzorcze, powinne roz
strzygać o przedłożonych preliminarzach a to: urząd powiatowy w przeciągu trzech miesięcy, znowu wydział krajowy w prze
ciągu czterech miesięcy.
W ażne postanowienia zawiera nowela także co do preliminarza szkolnego.
W gminach, które tw orzą samodzielne gminy szkolne, może zastępstw o gminne poprawić przedłożony preliminarz szkol
ny a radzie szkolnej miejscowej przysłu
guje przeciwko temu tylko praw o zaża
lenia do urzędu powiatowego'. W: razie, jeżeli gminę szkolną tw orzy więej gmin, przysługuje praw o skreślenia, względnie poprawienia preliminarza gminnego tylko tej gminie, która płaci1 najmniej 80% ca
łej kw oty zapotrzebowania preliminarza szkolnego. Zaś wszystkim innym gminom przysługuje tylko prawo • zażalenia.
Nowela ułatwia obecnie także i zacią
ganie pożyczek zadłużonym gminom.
Gminy te mogą obecnie zaciągać nowe pożyczki, jeżeli te potrzebują na kupno lub rozszerzenie pożytecznych dla gminy urządzeń, na budowę nowych dróg, kana
lizacji, oświetlenia publicznego, na które aa pozwolenie w ydział krajowy, albo na taką rzecz, na którą jest zagwarantowana subwencja państwowa w wysokości 25%.
Ustawa z roku 1921 1. 329 nie pozwa
lała zaciągać pożyczki w zakładach pie
niężnych z nieograniczoną poręką. Obe
cnie nowela pozwala zaciąganie pożyczki i w takich zakładach, lecz z góry po
wiada, że chociaż poręka jest warunkiem uzyskania pożyczki w takim zakładzie, to pomimo tego gmina nie staje się człon
kiem zakładu, ani też za takow y nie przyj
muje żadnej odpowiedzialności.
Stara ustaw a postanawiała, że gminy były obowiązane płacić 20% kosztów szpitalnych i w zakładach porodniczych w razie, jeżeli obywatel danej gminy nie był w stanie pokryć kosztów szpitalnych
w całości. Nowa ustaw a przewiduje pła
cenie kosztów najwyżej za cztery tygo
dnie, a płacenie kosztów w zakładach dla umysłowo chorych wogóle znosi.
Poniżej wspominamy jeszcze mimocho
dem, jak właściwie wygląda cała ta usta
wa w praktyce. Kto jednak interesuje się tą sprawą, to najlepiej całą ustawę prze
studiować, albowiem to, co tutaj jest po
dane, jest podane w skróceniu.
Dalej podajemy jeszcze inne sprawy, dotyczące samorządów gminnych.
Tajne głosowanie zastępstwa gminnnego.
Zdarzają się wypadki, że kiedy na po
siedzeniu zastęstw a gminnego tna się roz
strzygać o zadaniu jakiejś pracy, przy
chodzą na posiedzenie zastępstw a, jako słuchacze, osoby, które także ubiegają się, względnie podały ofertę na dotyczną pracę. Ma się rozumieć, że w niejednym wypadku ma to wpływ na zadanie takiej pracy, albowiem niejeden z członków za
stępstw a gminnego niema odwagi wten
czas przemawiać przeciw oddaniu pracy temu lub owemu ubiegającemu się, cho
ciażby miał j ważne powody, jeżeli doty
cząca osoba się przysłuchuje.
Tajnego głosowania nie można zarzą
dzić, albowiem według § 48 ustaw y gmin
nej, głosowanie za kartkami jest dopu
szczalne tylko przy wyborach, przy mia
nowaniu urzędników, zatrudnionych oraz przy obsadzaniu posady. Znowu we wszystkich innych wypadkach można gło
sować tylko jawnie. Jeżeli ale chce się dać możność swobodnego wymówienia się członkom zastępstw a gminnego, bez kontroli stron Interesowanych, wtenczas znajduje się inny sposób wyjścia, a to, ze na wniosek przełożonego gminy, lub trzech zastępców gminnych, według § 49 ustaw y gminnej, można zarządzić nad tą sprawą posiedzenie tajne, a wtenczas słu
chacze muszą z posiedzenia odejść.
Kronika gminna.
Jest wydana ustawa, według której każda gmina jest obowiązana prowadzić kronikę gminną, czyli księgę pamiątkową.
Kronika gminna, czyli psięga pamiątkowa ma służyć do tego, ażeby nasi
potom-kowie wiedzieli, Co w szystko działo się w gminie.
W kronikach gminnych będzie się za
pisywało ważniejsze wypadki w gminie i okolicy, a między tem powinno być tak że, jakie wrażenie odniosła w gminie woj
na światowa, powstanie Republiki Cze- skosłowackiej, najważniejsze wypadki w państwie i t. d.
Ustawa wyznacza także praw a i obo
wiązki kronikarzy.
Kronikarza w ybiera zastępstw o gminne z pomiędzy czynników kulturalnych oraz oświatowych. W gminach, mających po
nad 10.000 mieszkańców, urząd kronika
rza powinien sprawować fachowiec archi
wista, muzeolog albo w ykształcony bi
bliotekarz itp.
Kronikarz powinien być człowiekiem obiektywnym, który powinien do kroniki zapisywać wypadki bezstronnie i polega
jące na prawdzie. Kronikarz ma praw o żądać m aterjałów historycznych, a jeżeli potrzebne mu się nie dało, może je za
żądać od stowarzyszeń, przedsiębiorstw przemysłowych i różnych innych insty
tucji. Jeżeli te ale zostaną mu odmówio
ne, ma w pierwszym rzędzie żądać je sposobem łagodnym, a jeżeli i o nie po
może, ma się zwrócić do władz o pomoc, czy też o interwencję. W ładzami takiemi są gmina i urząd powiatowy.
Czynność kronikarza kontrolowana bę
dzie przez tak zw. komisję historyczną, którą tw orzy przełożony gminy i dwaj obywatele gminy, wybierani przez za
stępstwo gminne.
Z końcem każdego roku składa komi
sja ta sprawozdanie zastępstw u gmin
nemu.
Mniejszości narodowe, mające przynaj
mniej 20% obywateli, mają prawo do zastępstwa w komisji historycznej, a ma
ją prawo żądać, ażeby także wypadki i dzieje ich narodowości były zapisywane w kronice.
Księga pamiątkowa będzie co trz y lata przez 14 dni w yłożona dla publiczności, która ma praw o wglądu do niej.
To są w skróceniu najważniejsze po
stanowienia o kronice gminnej.
Kontrola podatku konsumcyjnego przez gminę.
Dzisiaj prawie że w każdej gminie w y
biera się podatek konsumcyjny. Niektóre gminy wybierają podatek ten bezpośre
dnio, to jest same w e własnej reżji, inne znowu podatek ten pauszalują lub wynaj
mują, to jest, że podatek ten ma ktoś w y najęty, a gminie płaci pewną kwotę w po
staci najmu, czy też pauszalu. Otóż zda
rzają się wypadki, że gmina nie jest pe
wną, czy utrzym yw any najem, czy też pauszal odpowiada wybieranemu podat
kowi i czy ten nie jest za niski. Jeżeli gmina chce się o tem przekonać, może to uczynić bardzo łatwym sposobem przez zażądanie wyciągu pobranego piwa i spi
rytusu od urzędu kontrolnego, który wy
biera państw owy podatek konsumcyjny.
Urząd kontrolny, wybierający podatek państwowy, jest obowiązany według roz
porządzenia rządowego z roku 1922 1. 143
§ 33 ust. 8, na żądanie gminy taki w y
ciąg gminie wydać.
Czy można poprawić preliminarz miej
scowej rady szkolnej?
Do wydania ostatniej noweli o gospo
darce gminnej z roku 1930, preliminarz rady szkolnej miejscowej nie można było poprawić, lecz zastępstw o gminne przyj
mowało go tylko do zatwierdzającej wia
domości. Obecnie rzecz ma się zupełnie inaczej.
Preliminarz rady szkolnej miejscowej jest niczem innem, jak tylko częścią skła
dową całego preliminarza gminnego, dla
tego też komisja finansowa nietylko mo
że, lecz nawet jest obowiązana do prze
prowadzenia kontroli całego preliminarza szkolnego. W ynika to z tego, że według wspomnianej noweli jest rada szkolna miejscowa obowiązana oddać swój preli
minarz komisji skarbowej do przejrzenia.
Zatem zastępstw u gminnemu przysługuje praw o poprawy preliminarza gminnego.
Szerzej o całej sprawie napisaliśmy już poprzednio w ustępie o wydanej noweli w roku 1931.
Unieważnienie wyborów.
O unieważnieniu wyborów gminnych mamy rozstrzygnięcie najwyższego
try-101 bunafu z dnia 28 marca 1930 1. 5.039,
które powiada, że: unieważnić w ybory gnnnne z powodu jakiejś w ady lub nie
ścisłości można tylko wtedy, jeżeli wada ta lub nieścisłość miałaby jakikolwiek w pływ na wynik wyborów. Oznacza to, że jeżeli z powodu tej wady, czy też nie
ścisłości mogłoby któreś ze stronnictw otrzym ać mniej lub więcej mandatów, to wtenczas dopiero jest powód do unie
ważnienia wyborów.
Zatwierdzanie preliminarzy.
Znane nam są wypadki, gdzie to gminy cały rok gospodarowały, czyli przyjmo
w ały pieniądze i robiły w ydatki na ra
chunek gminy według uchwalonego przez zastępstw o gminne preliminarza, lecz nie zatwierdzonego' przez władze nadzorcze, to jest przez urząd powiatowy, czy też urząd krajowy.
Że takie gospodarowanie w ga.inie nie jest ani zdrowem, ani odpowiedniem, to każdy przyzna. To, że preliminarze nie były na czas zatwierdzane, nie było winą ani urzędu gminnego, ani też zastępców gminnych, lecz danych urzędników, któ
rzy byli obowiązani preliminarze przej
rzeć i zatwierdzić, albo też ewentualnie poprawić i odesłać gminom z powrotem, ażeby gminy mogły według preliminarza gospodarować.
Że stan taki jest niezdrowy, uznały to także i władze, ponieważ — jak już na początku pisaliśmy — to nowela w roku 1930 ustanawia także i termin, w prze
ciągu którego powinno się preliminarze zatwierdzić.
Już poprzednia ustaw a postanawiała wprawdzie, że powołane urzędy powinne najdłużej w przeciągu 2 miesięcy od dnia, w którym preliminarz oddano, załatwić żądanie o zatwierdzenie preliminarza, o ile preliminarz był w odpowiedni sposób zaopatrzony załącznikami.
Nowa ustaw a przedłuża termin zatw ier
dzenia preliminarza z dwóch na cztery miesiące, lecz nietylko na danie pozwo
lenia wybierania dodatków gminnych, jak to przew idyw ała stara ustawa, lecz na zatwierdzenie całego preliminarza. P osta
nowienie to ustaw y dotyczy także i pre
liminarzy urzędów powiatowych. Urząd
krajowy, czy też powiatowy, powinien na każdem posiedzeniu podać do wiado
mości, które gminy nie mają preliminarza zatwierdzonego, pomimo, że ten był w odpowiedni sposób zaopatrzony załączni
kami i jak daleko stoi spraw a z jego za
twierdzeniem.
Ustawa powiada dalej, że jeżeli sześć tygodni przed upływem terminu cztero
miesięcznego, nie była dana na porządek dzienny posiedzenia urzędu powiatowego czy też krajowego spraw a zatwierdzenia preliminarza gminnego, należy ścigać według istniejących przepisów tego, kto opóźnienie to zawinił. Jeżeli po upływie wspomnianego terminu w sprawie preli
minarza nić nie zrobiono, uważa się do
datki gminne i preliminarz gminny za zatwierdzone, o czem powinien urząd zawiadomić gminę w przeciągu 8 dni.
Całe postępowanie ustaw y można obecnie uważać za zw ykłą formalność, albowiem ustaw a ta, jak każda inna, ma drzwiczki, któremi każdy urzędnik może wyjść. Ustawa powiada, że preliminarze i żądania o pozwolenie dodatków gmin
nych „w odpowiedni sposób zaopatrzone załącznikami" mają być w wymienionym terminie załatwione.
Tutaj właśnie jest haczek, albowiem ustaw a nie mówi, jakie i które załączniki są „odpowied,niemi" a do którego czasu gmina powinna załączniki te zasłać. W takim wypadku może każdy urząd z po
wodu najmniejszej drobnostki pozostawić preliminarz gminny leżeć, jako „nieodpo
wiednio zaopatrzony", a następnie winę spóźnionego załatwienia zwalić na gminę.
Postanowienie „odpowiedniego zaopatrze
nia załącznikami" daje urzędnikowi także i możność szykanowania gminy w nie
skończoność. Dalej ustaw a nic nie mówi o przepisach, n i podstawie których mo
głoby się ścigać tego, kto opóźnienie pre
liminarza gminnego zawinił.
Ustawa ta nabędzie dopiero wtenczas odpowiedniego znaczenia, kiedy będzie obejmowała postanowienie, w którym czasie urząd jest obowiązany załatwić przedłożony preliminarz, a jeżeli preli
minarz nie jest dostatecznie zaopatrzony w załączniki, powinien w przeciągu 8 dni zażądać nadesłania brakujących załączni*
ków. Dalej powinna ustaw a obejmować postanowienie, że odpowiedzialny za do
trzymanie terminu jest przełożony dane
go oddziału, czy też wogóle urzędu.
Jak długo tych postanowień ustaw a niema, tak długo niema ona znaczenia i jest tylko zwykła formalnością.
Obsadzanie wolnych posad w gminie.
W edług ustaw y z roku 1919 1. 462 § 4, wolne posady we w szystkich urzędach publicznych, a zatem i w gminie, zastrze
żone są w pierwszym rzędzie legjona- rzom. Jednakowoż według rozstrzygnię
cia Najwyższego Trybunału z dnia 31 marca 1930 1. 3738-30, nie należą się wszystkie wolne miejsca wyłącznie legjo- narzom. W ystarczy zupełnie, jeżeli 50%, to jest połowa posad, jest obsadzona przez legjonarzy. Jeżeli są więc dwie posady do obsadzenia, w ystarczy zupełnie, jeżeli na jedną posadę przyjmie się legjonarza a na drugą osobę inną.
Tę zasadę nie należy jednakowoż rozu
mieć w ten sposób, że wolną posadę na
leży za wszelką cenę dać legjonarzowi, albowiem, jeżeli zgłaszający się na daną posadę legjonarz nie nadaje się, nie można go więc przyjąć, lub nie przyjąć wogóle żadnego. Przyjmuje się wtenczas osobę uzdolnioną, bez względu, czy to jest le
gjonarz, lub nie.
Żądanie o uwolnienie od podatku czyn
szowego.
Podania o uwolnienie od podatku czyn
szowego należy wnosić w przeciągu 30 dni po ukończeniu budowy, względnie od dnia, w którem zostało budującemu do
ręczone pozwolenie na zamieszkanie. Je
żeli żądanie nie zostanie podane w prze
ciągu tego terminu, wtenczas budowa ta
ka podlega wszelkim podatkom i dodat
kom od podatków.
P rzy spóźnionych podaniach następuje uwolnienie od podatków dopiero z po
czątkiem następnego kwartału, który na
stępuje po podaniu żądania, przyczem należy zapłacić wszelkie podatki za czas od ukończenia budowy aż do wspomnia
nego kwartału. Odpisanie owych podat
ków może nastąpić tylko wtenczas, jeżeli budujący udowodni, że z bardzo ważnych powodów nie mógł wnieść żądania prę
dzej, to jest w terminie przepisanym.
Do żądania o uwolnienie od podatku należy załączyć: 1. pozwolenie budowy, 2. dowód, że budowa została wykonana, 3. plan budowy, zatwierdzony przez urząd
Do żądania o uwolnienie od podatku należy załączyć: 1. pozwolenie budowy, 2. dowód, że budowa została wykonana, 3. plan budowy, zatwierdzony przez urząd