Michael Jordan niegdyś spytany o napięcie, jakie istnieje pomiędzy jego „męską” fascynacją sportem, a „kobiecym” zainteresowaniem modą, odparł, że zamiłowanie do mody pozwala mu uniknąć bycia stygmatyzowanym jako sportowiec (Bordo 213). Ten pozornie daleki przykład uchwytuje sens inter-sekcjonalności. Przedstawia bowiem sytuację, w której jedna kategoria, przy-pisana do specyficznego podmiotu wyłącza inną kategorię. W intersekcjonal-ności nie chodzi zatem wyłącznie o różnorodność odbioru danego fenomenu czy problemu ustosunkowania się do niego z uwagi na zmienne dynamicznie tworzące tożsamość, lecz o zmiany zachodzące na osiach rasy, etniczności, klasy czy wieku, które powodują wzajemne wzmocnienia, wyłączenia czy zupełnie nowe doświadczenia (Barnum i Zajicek 110) w ramach kategorii męskości. Oleksy (3) nawiązuje do sytuacji opisanej na blogu Body Impolitic przez czarnoskórą Tarę, co znakomicie ilustruje użycie intersekcjonalności.
Tara podczas korzystania z komunikacji miejskiej była stygmatyzowana potrójnie – jako kobieta, jako czarnoskóra i jako otyła. W pewnym momen-cie jej życia, kiedy pojawiły się pierwsze widoczne oznaki starzenia, Tara bez stracenia funta wagi przestała być otyła. Ludzie, którzy wcześniej patrzyli na nią z pogardą i wyrażali dezaprobatę wobec jej problemów z wsiadaniem do autobusu, nagle zaczęli ustępować jej miejsca i siadać obok bez proble-mu. Zmieniające się wartości na osi wieku spowodowały, że w tym kontekście Tara przestała być stygmatyzowana jako otyła z uwagi na społeczne przy-zwolenie nadwagi u ludzi starszych. Zagadnienie to dotyczy zarówno samo-identyfikacji, jak i sposobu w jaki odbiera nas otoczenie.
Kwestia podniesiona przez interesekcjonalność dotyczy zatem wzajem-nie zazębiających się kategorii gender, rasy, etniczności, klasy, (wzajem-nie)sprawności
138
i innych. McCall (1771) definiuje intersekcjonalność jako „zależności pomię-dzy wieloma wymiarami i modalnościami społecznych relacji i sposobów formowania podmiotowości”. Teoria ta podkreśla, że niemożliwe jest rzetel-ne badanie kategorii takiej jak na przykład męskość poprzez jedną tylko oś społeczną (tj. gender) z uwagi na kompleksową naturę takiej kategorii oraz silne jej kształtowanie przez zmienne rasy, klasy, wieku czy przynależności etnicznej. W wyniku korelacji dwóch kategorii opresji, takich jak rasa (nie--biała) i orientacja seksualna (nie-heterosesksualna) suma stygmatyzacji i jej doświadczanie może być sprzężone i wzajemnie zazębiające się, czego nie wykazują analizy jednoosiowe (Cooper 867). Ponadto, tożamości ludzkie są zawsze ukontekstowione, permanentnie produkowane i redefiniowane przez historię, społeczeństwo i kulturę (Barnum i Zajicek 111). Zakładając zatem, że nie istnieje człowiek żyjący całkowicie poza złożonymi relacjami społecznymi (Cuadraz i Uttal 173), wydaje się niezwykle istotne, aby badanie dotyczące mężczyzn i erotyzacji ich wizerunków przeprowadzać z uwzględ-nieniem zmiennych determinujących zarówno odbiór przekazu jak i konstru-owanie wizerunków przez twórców reklamy.
McCall (1777) proponuje trzy teoretyczne podejścia mogące stanowić narzędzia metodologiczne: ujęcie antykategoryczne, intrakategoryczne oraz interkategoryczne. Pierwsze z nich odrzuca w ogóle pojęcia takie jak rasa, klasa czy przynależność etniczna i sugeruje, że konstrukty te istnieją jedynie na płaszczyźnie języka i nie znajdują żadnego odbicia w empirycznej rzeczy-wistości. Podejście to wskazuje zatem na zupełnie arbirtarną naturę katego-ryzacji (Barnum i Zajicek 112), która leży u podłoża dyskryminowania pew-nych grup.
Drugie ujęcie, intrakategoryczne, koncentruje się na tym, w jaki sposób poszczególne osie (na przykład rasa, klasa) wpływają na siebie i modyfikują znaczenia nadawane i doświadczane przez daną tożsamość społeczną (Knud-sen 2007 w nawiązaniu do Lykke 2005). Podejście to skupia się na grupach znajdujących się na styku specyficznych osi przez co ich doświadczenie może być symplifikowane, tak jak zjawisko przemocy wobec czarnoskórych kobiet (McCall 1774).
Ostatnie podejście, interkategoryczne, koncentruje się na zmieniają-cych się relacjach pomiędzy różnymi grupami na skutek przemian na osiach tożsamości (Knudsen 66). Interkategoryczność może służyć jako metoda komparatywna badająca różnice w produkowaniu i doświadczaniu tożsamo-ści przez większą ilość grup (McCall 1783). Przykładowo, dla Barnum i Zaji-cek, narzędzie to posłużyło do analizy relacji pomiędzy grupami mężczyzn i kobiet o różnych rasach i orientacjach seksualnych.
Intersekcjonalność może zatem pomóc w dekonstrukcji hegemonicznej męskości, w spojrzeniu innym niż przez pryzmat białej supremacji i zasad-niczo w głębszym zbadaniu kategorii męskości. Wydaje się, że perspektywa
139
Spektakl ciał – erotyzacja medialnych wizerunków mężczyzn...
intersekcjonalna zajmuje szczególnie istotne miejsce w badaniach respon-dentów. Indywidualne doświadczenia mężczyzn różnych klas, ras czy etnicz-ności wyrażone podczas badania w formie pogłębionego wywiadu może uka-zać wiele aspektów męskiej tożsamości, które były niezauważane wcześniej. Możliwe, że wykażą one również to, co Cooper (867) nazywa subordynacją kompensacyjną, tj. sytuację, w której jednostki kompensują swoją stygmaty-zowaną pozycję znajdując w swojej tożsamości intersekcje, która stawiają ich w tradycyjnej hierarchii wyżej od innych (na przykład czarny heteroseksual-ny mężczyzna klasy wyższej, stygmatyzowaheteroseksual-ny przez białego mężczyznę sta-wia siebie wyżej wobec czarnego homoseksualnego mężczyzny klasy niższej lub czarnej kobiety). Różne sposoby odczytania dominujących narracji i opór wobec uprzywilejowanego konstruowania znaczeń, jak i wobec akademic-kich interpretacji (Livingstone 194), skutkowałyby dalszą problematyzacją zagadnienia ciała męskiego i jego interpretacji.
Analiza treści przeprowadzonych audience analysis w kontekście teorii kulturowych i medialnych pozwoliłaby na osadzenie indywidualnych do-świadczeń w skali makro. Intersekcjonalne badanie Bilge (2009) wykaza-ło, że procesy samoidentyfikacji są niezwykle złożone i silnie zakorzenione we wzajemnie oddziałujących na siebie osiach tożsamości. Odpowiadając zatem na pytanie, postawione na początku mojego eseju, należałoby przy-chylić się do stwierdzenia, że intersekcjonalność jak najbardziej odnalazłaby swoje miejsce w analizie erotyzacji męskiego ciała, zakładającej włączenie respondentów. Poza wkładem akademickim, badanie takie mogłoby sta-nowić również przyczynek do refleksji na temat sposobów konstruowania przekazu i ich skuteczności po stronie kreatywnych, zajmujących się tworze-niem reklam.
140
Abstract
The Spectacle of Bodies – Erotization of Male Images in the Media from the Intersectional Perspective
Bartosz Kałużny
The essay proposes an application of intersectional theory to the examination of erotici-zed male bodies in advertising. Intersectionality allows to indicate modifications which take place when factors such as race, class, age or sexual orientation correlate and affect construction of body images. Erotization of male bodies analyzed through intersectional lenses is characterized by internal dynamics, overlapping social identities and questiona-bility of determinants which constitute them. The analysis allows for exclusions or rein-forcements that take place in the case of intersections of gender, race, class, age or sexual orientation. It demonstrates how these axes inform each other and how they work while constructing and deconstructing cultural phenomena: racism, sexism or homophobia. Modifications of hegemonic, ritual and binary masculinity gave way to the redefinition of men’s identities and fuller self-expression of men as human beings not only in terms of essentialist male gender. Intensively developing advertising industry discovered com-mercial potential related with available multiple masculine identities.