125 krajów, w których tego typu ubezpieczenia stają się powszechne ze względu na obowiązek ich posiadania, jak ma to miejsce na przykład we Francji259. W Polsce ryzyko powodzi ujęte jest w podstawowym lub dodatkowym zakresie ubezpieczenia mienia260, podobnie jak huragan, który występuje w większości polis ubezpieczenia mienia od ognia i innych zdarzeń losowych261. Co ciekawe, w Polsce ubezpieczenia upraw na wypadek suszy praktycznie nie funkcjonują262.
3.3. Ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej ogólnej
3.3. Ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej ogólnej
Ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej (OC), obejmują odszkodowania z tytułu szkód wyrządzonych osobom trzecim, wobec których odpowiedzial-ność za szkodę263 ponosi sam ubezpieczony (podstawowe charakterystyki tej klasy produktów wskazane zostały w tablicy 3.6). Korzystają z nich zarówno przedsiębiorstwa, jaki i właściciele gospodarstw domowych. Popyt na ten rodzaj ubezpieczeń systematycznie rośnie, głównie ze względu na obowiązek ubezpieczenia niektórych grup zawodowych (określonych w przepisach prawa) oraz rosnącą świadomość ubezpieczeniową. Ubezpieczenie tego typu szczególnie przydatne jest w sytuacji, gdy poszkodowany występuje z roszczeniem, którego kwota przekracza możliwości finansowe osoby pozwanej.
Wyróżnić można dwa rodzaje odpowiedzialności cywilnej: deliktową i kon-traktową. Odpowiedzialność deliktowa dotyczy szkód, które powstały w wyniku czynu niedozwolonego przepisami prawa. Odpowiedzialność kontraktowa natomiast dotyczy szkód powstałych w wyniku niewykonania lub nienależytego wykonania umowy. W ubezpieczeniach OC ustawowo została określona suma gwarancyjna, a więc maksymalna wartość odszkodowania, które ubezpieczyciel wypłaci, o ile zachodzi odpowiedzialność ubezpieczonego. Suma gwarancyjna
259 P. Kondratowicz, Przegląd systemów ubezpieczenia ryzyk katastroficznych w wybranych krajach Unii Europejskiej [w:] Powódź. Infrastruktura. Finansowanie, red. R. Pajewska-Kwaśny, „Wiadomości Ubezpieczeniowe” 2012, nr 1 (numer specjalny), s. 62.
260 Patrz: PZU, Ogólne Warunki Ubezpieczenia PZU Dom, https://www.pzu.pl/_fileserver/
item/1513582 [dostęp: 14.04.2020].
261 Patrz: D. Michalak, Ubezpieczenia od katastrof naturalnych jako istotny element zrównoważonego rozwoju, „Ekonomia i Środowisko” 2015, nr 1 (52) oraz PZU, Ogólne Warunki Ubezpieczenia PZU Dom, www.pzu.pl [dostęp: 14.04.2020].
262 A. Wicka, Ubezpieczenia upraw rolnych z dotacją z budżetu Państwa w latach 2008–2015,
„Roczniki Naukowe Stowarzyszenia Ekonomistów Rolnictwa i Agrobiznesu” 2016, t.18, nr 5.
263 Odpowiedzialność deliktowa lub odpowiedzialność kontraktowa.
3. Produkty ubezpieczeń majątkowych
126
może odnosić się do jednego zdarzenia lub wszystkich zdarzeń powstałych w okresie umowy ubezpieczenia. Okres, kiedy ubezpieczyciel musi wypłacić odszkodowanie, wyznaczony jest przez zapadki czasowe, tzw. triggery, którymi mogą być: powstanie szkody w okresie ubezpieczenia, ujawnienie szkody w okresie ubezpieczenia (nie jest tu istotny moment zdarzenia), zgłoszenie szkody lub powstanie zdarzenia w okresie ubezpieczenia264.
Tablica 3.6. Podstawowe charakterystyki ubezpieczeń odpowiedzialności cywilnej (wg stanu na 31.12.2018 r.)
Nazwa
Ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej (ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej ogólnej) nieujętej w grupach 10–12.
Nr działu/grupy ubezpieczeń* dział II, grupa 13
Składka przypisana brutto (w tys. zł) 2 174 125 Udział w składce przypisanej brutto działu II (w %) 5,7
Liczba umów czynnych (w szt.) 9 451 463
Świadczenia wypłacone brutto (w tys. zł) 904 764 Udział w wypłaconych świadczeniach
i odszkodowaniach działu II (w %) 4,5
Liczba szkód zlikwidowanych w okresie
sprawozdawczym (w szt.) 312 514
Charakter produktów ochronny
* Ustawa z 11 września 2015 r. o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej (Dz. U. z 2018 r., poz. 999, 1000, 1669, 2215, 2243), załącznik.
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Komisja Nadzoru Finansowego, Sprawozdanie statystyczne KNF-02 krajowych zakładów ubezpieczeń, „Biuletyn Kwartalny. Rynek ubezpie-czeń” 2018, nr 4.
Istniejące na rynku ubezpieczeniowym produkty odpowiedzialności cywilnej można podzielić na trzy rodzaje: ubezpieczenie OC zawodowe, OC z tytułu działalności gospodarczej i OC w życiu prywatnym.
264 D. Szewieczek, Ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej [w:] Ubezpieczenia, red. M. Iwanicz--Drozdowska, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2018, s. 345–346.
3.3. Ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej ogólnej
127 W ramach OC zawodowego wypłaca się odszkodowanie osobom, którym ubezpieczony wyrządzi szkodę w następstwie działania lub jego zaniechania w związku z wykonywaniem swoich obowiązków zawodowych. Zakupem tego ubezpieczenia głównie zainteresowane są osoby wykonujące zawody wymaga-jące zgodnie z prawem (tj. wg stosownych rozporządzeń Ministra Finansów) wykupienia obowiązkowego ubezpieczenia OC265. Są to między innymi lekarze, adwokaci czy architekci, czyli osoby wykonujące zawody wymagające dużej specjalizacji i odpowiedzialności, których ewentualne błędy w sztuce mogą narazić osoby trzecie na duże szkody oraz naruszyć zaufanie do danej profe-sji. Istnieją również profesje, których przedstawiciele dobrowolnie wykupują zawodowe ubezpieczenie OC, są to między innymi weterynarze, nauczyciele oraz farmaceuci. Omawiany rodzaj ubezpieczenia dotyczy szkód rzeczowych na mieniu lub aktywach finansowych osób trzecich i może zostać wykupiony zarówno przez osoby prowadzące działalność gospodarczą, jak i pracujące na podstawie umowy o pracę, umowy o dzieło, czy umowy zlecenia.
W przypadku odpowiedzialności z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej zakres ubezpieczenia obejmuje szkody (na osobie lub w mieniu) wyrządzone osobom trzecim w związku z prowadzeniem działalności gospodar-czej, użytkowaniem mienia oraz wprowadzeniem produktu do obrotu. Na rynku spotyka się także ubezpieczenia odpowiedzialności wspólnot mieszkaniowych (z tytułu posiadanego mienia) wobec ich członków, a także odpowiedzialności najemcy nieruchomości. Ubezpieczenie z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej dotyczy także szkód wyrządzonych przez podwykonawców osób, które objęte są tego rodzaju ubezpieczeniem. Może ono zostać wykupione bez względu na formę prawną działalności (osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą, spółka cywilna, spółka osobowa, spółka kapitałowa), jak i bez względu na wielkość prowadzonej działalność. Dodatkowo ubezpieczenie to można rozszerzyć, np. poprzez włączenie do niego szkód powstałych poza terytorium kraju lub w rzeczach ruchomych stanowiących przedmiot naprawy czy serwisu. Nie obejmuje ono natomiast szkód, które powstały w wyniku
265 Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 22 grudnia 2011 r. w sprawie obowiązkowego ubez-pieczenia odpowiedzialności cywilnej podmiotu wykonującego działalność leczniczą (Dz. U. Nr 293, poz. 1729); Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 11 grudnia 2003 r. w sprawie obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej adwokatów (Dz. U. Nr 217, poz. 2134); Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 11 grudnia 2003 r. w sprawie obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej architektów oraz inżynierów budownictwa (Dz. U. Nr 220, poz. 2174).
3. Produkty ubezpieczeń majątkowych
128
umyślnego działania lub umyślnego zaniechania działania, działań wojennych, aktów terroru czy strajków.
Ostatnie z wymienionych, czyli ubezpieczenie OC w życiu prywatnym, chroni ubezpieczonych przed skutkami finansowymi szkód wyrządzonych przez członków gospodarstwa domowego, zwierzęta domowe lub osoby zatrudnione przez gospodarstwo (np. ogrodnik, opiekunka)266 i często stanowi dodatek do ubezpieczenia nieruchomości267.
Przykładem szczególnego rodzaju ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej w życiu prywatnym jest ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej dla uczestni-ków imprez turystycznych268. Jest to ubezpieczenie dobrowolne, którego celem jest zabezpieczenie turysty podczas podróży przed skutkami niekorzystnych, niedozwolonych zdarzeń, za które on sam ponosi odpowiedzialność cywilną (odpowiedzialność deliktową). Zatem ubezpieczenie to ma charakter akcesoryjny (wtórny) w stosunku do odpowiedzialności cywilnej turysty. Są to różnego rodzaju koszty powstałe w wyniku strat na zdrowiu (uszkodzenie ciała, rozstrój zdrowia, śmierć) lub na dobrach osobistych innej osoby, które powstały przez bezpośrednie lub pośrednie (np. przez zaniechanie) działania uczestnika imprezy turystycznej oraz prywatnej podróży, jak również poprzez działania osób lub zwierząt, za które jest on odpowiedzialny, tj. osób małoletnich i pozostałych członków rodziny. Mogą to być koszty:
• leczenia, np. operacji i rehabilitacji poszkodowanych w przypadku zwich-nięcia czy złamania kończyn;
• zadośćuczynienia najbliższym w sytuacji nieumyślnego zabójstwa;
• naprawy w wypadku przypadkowego zniszczenia samochodu dostawczego.
Odpowiedzialność zakładu ubezpieczeń w ubezpieczeniu OC w życiu pry-watnym podczas podróży jest ograniczona do minimalnej sumy gwarancyjnej wynoszącej równowartość 50 000 euro (wg Rzecznika Finansowego wartość ta nie powinna być niższa). W ubezpieczeniach turystycznych występuje natomiast zasada pełnego odszkodowania, czyli należy jednocześnie naprawić szkodę oraz wyrównać utracone korzyści osobie poszkodowanej (np. zwrot kosztów
266 D. Szewieczek, Ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej…, s. 363.
267 To ubezpieczenie jest ubezpieczeniem dobrowolnym. W praktyce jest wykupywane przez osoby wynajmujące nieruchomości do celów prywatnych. Osoby nie będące właścicielami nieruchomości zazwyczaj nie mogą ubezpieczać wynajmowanych lokali.
268 Ubezpieczenia turystyczne szerzej opisano w końcowej części niniejszego rozdziału.