Umiłowanego Ramona Llulla

.arn° n Llull, jeden z najoryginalniejszych filozofów i pisarzy wieków średnich, urodził ^ m i ę d z y 1232 a 1235 r. na Majorce. W młodości był paziem króla Aragonii Jakuba dobywcy (1213-1276, od 1229/1232 króla M ajo rk i)1, potem zaś preceptorem infanta

d uba, późniejszego króla M ajorki Jakuba II Roztropnego (1276-1311). Początkowo

Pow adził życie całkow icie świeckie - pojął za żonę Blankę de Picany, z którą miał °je dzieci, Dom énica i M agdalenę. Około trzydziestego roku życia, a więc między r^ ' em 1262 a 1265, doświadczył głębokiej przem iany duchowej. Doświadczenie to ^ ° niło go do porzucenia dotychczasowego sposobu życia. Jak czytam y w spisanej r°ku 1311 autobiografii Llulla, zatytułowanej Vida C oetània2, rozdał ubogim cały p ią te k , zabezpieczywszy uprzednio żonę i dzieci, a w 1289 r. został franciszkańskim cJarzem. Poświęcił się realizacji trzech celów: nawracaniu pogan na chrześcijaństwo, j^diom , które miały dostarczyć argumentów w walce z fałszywym i poglądam i pogan samym służyć pom nożeniu chwały Chrystusa, oraz zakładaniu klasztorów _ ztałcących m isjonarzy3. Ramon Llull miał odtąd dzielić czas między życie pustelnicze, 'Pełnione nauką i m odlitw ą4, a ożyw ioną działalność polityczną zw iązaną z projektami

królestwo Majorki zostało założone przez Jakuba I po odebraniu wyspy Almohadom i usunięciu wâlego u ^ahyj w ]229 r Formalna proklamacja królestwa nastąpiła w 1232 r. w akcie zwanym Carta de Franquesa. i . Ramon Llull, Vida coetània del Reverend M estre Ramon Llull, wyd. F. de Borja Moll, Palma de Mallorca 1933

[j, Ramon Llull, Llibre d'E vast e Blanquerna, wyd. M.J. Gallofré, Barcelona 1998 (cyt. dalej:

n<]uerna), s. 5.

dziew ięć lat odosobnienia w pustelni na górze Randa (1265-1274), podczas których Llull odwiedzał Zafo6 C^Stersk'e opactwo Real, zaowocowało stworzeniem podwalin wielkiego systemu logicznego. Podstawowe * a tego systemu zostały wyłożone w dziele zatytułowanym Ars compendiosa inveniendi veritatem,

(ihr an^m w latach 1274—1283; już w 1274 r. powstała skrócona katalońska wersja tego traktatu (Art

pls; ; ^ d ’atrobar veritat). Warto zwrócić uwagę, że Llull był chyba pierwszym europejskim filozofem “tcym w języku wemakulamym. W 1290 r. Llull dokonał ponownej syntezy sw ego systemu, w bardziej

naw rócenia p o g an 5 (co w przypadku Llulla oznaczało m uzułm anów), która skłaniała go do licznych podróży. W edług późniejszej legendy jego śmierć w 1316 r. była następstwem prześladowań, jakich doznał w czasie jednej z wypraw m isyjnych6.

Ram on Luli posługiwał się biegle językiem arabskim (nauczył się go od swego niewolnika M aura), co w szczególny sposób wyróżnia go na tle epoki. Przypisuje mu się naw et autorstwo dzieł arabskojęzycznych, które jednak nie zachowały się do naszych czasów. W niniejszym studium podejm iem y próbę określenia natury wpływów arabskich na Llibre d ’Am ic e A m at (Księga M iłującego i Umiłowanego) - zbiór mistycznych aforyzm ów stanowiących część rom ansu Llibre d ’Evast e B lanquerna1. Llibre d ’Amic

e A m at uw ażana jest za największe dzieło literatury katalońskiej, a jego autor bywa

czasem porównyw any przez historyków literatury do D antego8.

Llibre d ’Evast e Blanquerna jest pisanym prozą (z wyjątkiem kończącego dzieło

hymnu na cześć B oga)9 rom ansem moralistycznym, gęsto usianym refleksjami o Kościele, modlitwie i kontemplacji. W warstwie fabularnej traktuje o przykładnie żyjących m ałżonkach o im ionach Evast i Alom a oraz o ich synu, Blanquernie, który opuszcza rodziców, by oddać się kontemplacji Boga i zostaje kolejno zakonnikiem , opatem,

przystępnej formie, dostosowanej do potrzeb odbiorcy (Ars inventativa veritatis). Ostatecznym podsumowaniem filozoficznych dociekań Lulla był pochodzący z lat 1305-1307 traktat Ars gene ralis ultima, znany również jako Ar.s Magna). Spuścizna Ramona Llulla jest bardzo obszerna, do innych najważniejszych dzieł filozoficznych tego autora można zaliczyć Taula general (1 293-1294) oraz L iber de ascensu et descensu intellectus (1304); pisał też dzieła o charakterze encyklopedycznym (jak na przykład wielka encyklopedia A rbre de sciencto (1296) czy Llibre de m eravelles (1289) - dzieło będące kompendium na temat dziwów i osobliw ości świata, traktaty z zakresu nauk ścisłych, zwłaszcza astronomii (Tractat d'astronom ia, 1297) i geometrii (Llibre de nov0

geom etria, 1299) oraz teologiczne (m.in. Llibre dels demonstracions, 1274; Llibre dels angels, 1275?; Libcf super psalmum Quicumque, 1285?) i apologetyczne (interesujące dzieło Llibre del gentil e deis tres savis, circa

1275) oraz społeczne (dzieło o rycerstwie Llibre de l ’Orde de Caballería, 1279-1283?), jak również stricte literackie - romans prozą Llibre d ’Evast e Blanquerna (1283) oraz wiersze i obszerne poematy o tematyce religijnej, często odwołujące się do wątków autobiograficznych - Plant de la Verge e H ores de Nostra Don°

M aria ( 1285), Cent noms de Deu ( 1299), D esconhort ( 1295) czy Cant de Ramon ( 1300).

5 Aktywność polityczna Llulla rozpoczęła się w 1275 r. od wystąpienia na dworze króla Majorki Jakuba U w Montpellier, później zaś podróżował między innymi na dwory Filipa Pięknego (1288), Jakuba U Aragońskiego (1299) i Fryderyka III, króla Sycylii (1313) oraz do wielkiego mistrza templariuszy Jakuba de Molay (1302). W 1290 r. Ramon Llull próbował zainteresować swoimi koncepcjami zorganizowania misji do muzułmanów papieża Mikołaja IV, spotykał się także z jego następcą - Celestynem V, któremu podarował

swe księgi (1294); niechętnie przyjęli go Bonifacy VIII w 1295 r. i Klemens V w roku 1305 i 1309. Llull brał

udział w pracach soboru w Vienne (1311-1313), na którym za jego sprawą zapadła decyzja o rozpoczęci1* nauczania języków orientalnych na uniwersytetach.

6 Ramon Llull przedsięwziął co najmniej trzy wyprawy do Afryki Północnej - do Tunisu w 1293 lub 1294 r. (zakończyła się ona uwięzieniem i wygnaniem misjonarza, który omal nie zginął) i dwie do A l-B i|áya (dzisiejsza Algieria) w latach 1308 (również nieudaną) i 1316. Podczas tej ostatniej wyprawy Ramon Llull miał według późniejszej, niezgodnej z faktami, legendy umrzeć na statku od ran odniesionych w następstwie kamienowania.

7 Blanquerna, s. 2 7 3-313. Istnieje tłumaczenie Llibre d ’Amic e Amat na język polski, dokonane pr/eZ Annę Sawicką (Ramon Llull, Księga Przyjaciela i Umiłowanego. Brewiarz mistyczny, Kraków 2003), wypada jednak stwierdzić, że jest ono z różnych względów mocno niedoskonałe, stąd też wszelkie cytaty z U ib fe

d ’Am ic e Am at podaję w e własnym tłumaczeniu.

8 Tak na przykład Lola Badia, zob. Blanquerna, s. 8 n.

9 Blanquerna, s. 352-354.

kardynałem i papieżem , aż w końcu ustępuje ze Stolicy Piotrowej, by poświęcić się życiu Pustelniczemu. W pustelni odnajduje go jednak żyjący w Rzym ie erem ita i prosi, by naPisał księgę ku pożytkowi rzym skich pustelników i rekluzów, dzięki której mogliby 0r>i zwalczyć trapiące ich pokusy i uczynić swe życie bardziej św iątobliw ym 10. Księga, którą pisze Blanquerna to właśnie Księga M iłującego i Umiłowanego. We wstępie do tego dzieła czytamy:

PeWnego razu, gdy Blanquerna był jeszcze papieżem, opowiadał mu pewien Saracen, że Saraceni mają swego rod/aju duchownych, pomiędzy którymi niektórzy są w yżsi rangą. Są to ludzie zwący się «sufi», którzy znają Ser|tencje o m iłości i zw ięzłe przypowieści, napełniające człowieka wielką gorliwością. Sentencje te mają ^yjaśniać, wyjaśnianie zaś wzmaga rozumienie, przez co wola zostaje pomnożona i zmieniona w gorliwość.

y Blanquerna przypomniał to sobie, zamyślił napisać księgę w wyżej opisany sposób, powiedział więc Pustelnikowi, by wrócił do Rzymu, on zaś w krótkim czasie przekaże mu przez diakona Księgę M iłującego

1 ^miłowanego, dzięki której będzie mogła zostać pomnożona żarliwość i gorliwość pustelników, których

c*ał rozkochać w B ogu" .

Powyższy fragm ent jasno dowodzi związku Lłibre d'A m ic e A m at z myślą Muzułmańską. M uzułm ańska tradycja m istyczna (sufizm) jest dla dzieła tego bezpośred- n|m źródłem inspiracji. Llull pisze, że dzieło ma być napisane segons la manera dam unt

1 a (..w opisany wyżej sposób”), to znaczy ma ono zawierać „sentencje o m iłości” Puraules d ’amor) i „zwięzłe przypow ieści” (exemplis abreujats), na wzór tych, których

używąją sufi, by wzmóc gorliwość w czło w iek u 12. Sufizm zaczął się rozwijać na Muzułmańskim W schodzie ju ż w VIII i IX w. (działalność Al-Hasana Al-Basriego, p01- 110/728 i Al-Hallâga, zm. 309/922); niekiedy jego genezę wiąże się z towarzyszami 0r°ka (np. Abu A d-D ardâ‘). Rozpowszechnił się także w Al-Andalus, odgrywając P°ważną rolę w kulturze religijnej, a nawet literackiej tego regionu (mimo oporu 0,ninującej tam malikickiej doktryny praw n ej)13. Na przykład, obszerne fragmenty Monumentalnych Futuhât Makkiyya, czyli Objawień mekkańskich autorstwa pochodzącego

¿ T urcji sufiego (adepta sufizmu) Ibn ‘Arabiego (zm. 637/1240) uznać można za jedno

najwybitniejszych dzieł literatury A l-A ndalus14.

Blanquerna, s. 273.

[— 1 una vegada, com era apostoli, li recompta un sa rraí que los sarraïns han alcuns hómens religiosos, enfre los altres e aquells qui son m és preats enfre ells, son unes gents qui han nom „su fies”, e aquells han

leí d ’am or e exemplis abreujats e qui donen a home gran devoció; e son parau les qui han m ester

en d 1 e p e r l ’esPo s‘c ‘á puja l'enteniment més a enss, p e r lo quai pujam ent muntiplica e puja la volentat voció. On, com Blanquerna hac haüda aquesta considerado, el! préposa a fe r lo llibre segons la manera U ib " ^‘,a’ e G ^ erm,rá clue se n retornas a Roma, e que en breu de temps li trametria, p e r lo diaca, lo en >e ^ ^ m‘c e A m a t”, p e r lo quai poria muntiplicar fre vo r e devoció en los ermitans, los quals volia

n° fnorar de Déu. (Blanquerna, XCIX, s. 273-274).

sufi i^, ^ arto w tym miejscu zauważyć, że Llull, mówiąc o gorliwości, wpisuje się nie tylko w tradycję °bec 'ł' a*e r”wniei' scholastyczną, operuje bowiem terminami woli (volentat) i rozumienia (enteniment), ymi już w nauczaniu Anzelma z Canterbury i przejętymi m.in. przez Gwiberta z Nogent (voluntas i ratio). okresu kalifatu zob. M.I. Fierro, La heterodoxia en Al-Andalus durante el periodo omeya, Madrid hj ^ °za klasycznymi pracami, które często są już zdezaktualizowane, brakuje nowoczesnych syntez

Sufi * SU^ zmu’ Wśród najważniejszych opracowań dotyczących tego nurtu można wymienić prace: J. Arberry,

Kl a‘ ^ cc°unt o f the M ystics o f Islam, London 1950, praca wielokrotnie wznawiana i przedrukowywana;

Sln Palacioso, El Islám cristianizado. Estudio del „sufismo" a través de las obras de Abenarabi de 179

Ramon Llull przyszedł na świat w niewiele lat po wyparciu Almohadów z M ajorki i za jego życia wyspę zamieszkiwała jeszcze dość liczna, jak się zdaje, społeczność muzułm ań­ ska. Zważywszy że od XIII stulecia sufizm bardzo prężnie rozwijał się w Al-Andalus i M aghrebie (adepci różnych szkół byli obecni w każdym w iększym mieście, także na terenach zdobytych przez chrześcijan w trakcie rekonkwisty, choć im igracja do Maghrebu po chrześcijańskich podbojach objęła również sufich), wydaje się bardzo prawdopodobne, że Llull zetknął się z sufizmem na Majorce, a potem w M aghrebie, podczas swych podróży misyjnych. Niewykluczone, że Llull, biegle władający językiem arabskim, znał jakieś dzieła sufickie. W jego pism ach i innych źródłach brak jednak wzm ianek o bezpośrednich kontaktach z przedstawicielami sufizm u i ich tw órczością literacką. Poza terminami używanym i w tekście, Llibre d ’Am ic e A m at nie zawiera żadnych dłuższych fragmentów, które m ożna by uznać za bezpośrednio zaczerpnięte i przetłum aczone z jakiegokolwiek znanego arabskiego pierwowzoru. Należy zatem pam iętać, że wpływ sufizmu na to dzieło, choć nie budzi wątpliwości, dotyczy wszakże jedynie ogólnych założeń i metod opisu dośw iadczenia m istycznego oraz term inów do owego opisu używanych. Nie można (przynajmniej w świetle dzisiejszej wiedzy) doszukać się w Llibre d ’Am ic e A m at odniesień do jakiegoś konkretnego tekstu lub grupy tekstów sufickich. Nawet islam (poza cytowanym wyżej fragm entem wstępu) wspom niany jest w tekście explicite jedynie dwukrotnie:

Miłujący wyrzucał chrześcijanom, że nie umieszczają imienia jego Umiłowanego, Jezusa Chrystusa, na pierwszym miejscu w swych listach, by uczcić Go tak, jak Saraceni czczą Mahometa, zwodziciela, któreg0 wymieniają na początku swych lis tó w 15.

Powiedz, szaleńcze, skąd poznajesz, że wiara katolicka jest prawdziwa, a wierzenia Żydów i Saracenów fałszywe i błędne? Odpowiedział: Na podstawie dziesięciu warunków zawartych w «Księdze poganina i trzech

m ędrców » l6.

Jak powiedziałem wyżej, obecność myśli muzułm ańskiej w Llibre d ’A m ic e Arndt w idoczna jest na dwu płaszczyznach: opisu dośw iadczenia m istycznego oraz języka- W niniejszej pracy skoncentruję się głównie na tym pierw szym aspekcie, kwestie filologiczne ograniczając jedynie do kilku niezbędnych u w a g 17.

Murcia, Madrid 1931, kilkakrotnie wznawiana; J. Baldick, M ystical Islam, Tauris 1989; I. Goldziher. Muhammedanische Studien, Halle, 1888-1890, t. 2, s. 277-378; tenże: Vorlesungen über den Islam, Heidelberg

1910, s. 139-200; A. von Kremer, Geschichte d er herrschenden Ideen des Islams, Leipzig 1868, s. 5 2 -1 2 ' i A. Schimmel, M ystical Dimensions o f Islam, University o f North Carolina Press 1975.

15 Blasmava l'am ie a los crestïans com no meten lo nom de son amat, Jesucrist, prim e rament en lh‘rS

lletres, p e r ço que li faessen l'honor que els sarraïns fan a Mafumet, qui fo home galiador, al quai fan honor con lo nomenen prim erament en llurs lletres, Llibre d ’Amic e Amat, cyt. dalej: LAA), 154; Blanquerna, s.

290)-16 - Digues, foil: en qué has coneixença que la f e católica sia vera, e la creença dels ju eu s e dels sa rra W

sien en fa lseta t e erro r? Respds: - En les deu condicions del «Llibre del gentils e deis tres savis». (LAA, 287 > Blanquerna, s. 304). Nt. K sięgi poganina i trzech m ędrców - innego dzieła Ramona Llulla - zob. wyżej, s. [—1;

17 Pomijam jako drugorzędne dla niniejszego opracowania na przykład kwestie wpływu składni arabskie) na styl Ramona Llulla (brak jest w chwili obecnej kompleksowego opracowania tej kwestii tak dla sty'u Ramona Llulla, jak i dla pierwszych prozatorskich dzieł w języku starokastylijskim, które często zawierają fragmenty przetłumaczone z języka arabskiego). Istniejąca literatura na pewno tematu nie wyczerpuje. (D'a Ramona Llulla zob. A. Galmes de Fuentes, Ramon Llull y la tradición árabe: am or divino y am or cortés e"

el „Llibre d ’Amic e A m at”, Barcelona 1998, dla prozy starokastylijskiej zob. tenże. Influencias sintáctico* y estilísticas del árabe en la prosa m edieval castellana, Madrid 1996).

Rzeczywistość m istyczna w Llibre d ’Am ic e A m at składa się z trzech elem entów ' mistyka (M iłującego, A m ic), Absolutu (Umiłowanego, A m a t) oraz m aterialnego świata ?eWnętrznego, wrogiego lub obojętnego w stosunku do mistyka, a także Absolutu, p y ta m y na przykład:

g a lo n y Miłujący, czemu niszczysz samego siebie, wydajesz swe pieniądze, porzucasz rozkosze tego świata Jesteś pogardzany przez ludzi? - Odpowiedział: «Aby uczcić to, co godne jest czci w mym Umiłowanym,

°rego więcej ludzi nie miłuje i znieważa niż miłuje i c z c i» l8. pi

„

0s, szaleńcze, i mów o twym Umiłowanym. Płacz i odprawiaj posty! Miłujący wyrzekł się świata i z miłością wYruszył na poszukiwanie Umiłowanego, wysławiając Go wszędzie tam, gdzie był on zniew ażanyl9. powiedz, szaleńcze: Czym jest ten świat? Odpowiedział: - W ięzieniem dla tych, co miłują, sług mego

n u ł o w a n e g o . - A kto ich do tego więzienia wtrąca? - Sumienie, m iłość, bojaźń, wyrzeczenie, skrucha towarzystwo ludzi niegodziwych. Jest to trud nienagrodzony, kara20.

B ^{Ten opis doświadczenia mistycznego w kategoriach trójbiegunowej relacji między} °giem, mistykiem a światem zewnętrznym jest analogiczny do opisu obecnego bardzo ^ ę s to w tradycji sufickiej. Same term iny „M iłujący” (Amic) i „U m iłowany” (Amat) są ardzo dokładnymi tłum aczeniam i na język kataloński odpowiednich term inów arabskich

" ^ u h ib b21 („miłujący” ) i m ahbub 22 („um iłow any”) 23.

Brak w niniejszym studium m iejsca na analizę konkretnych tekstów sufickich, Jednak ogólnie m ożna powiedzieć, że w mistyce muzułmańskiej więź naw iązująca się ^•ędzy człow iekiem a Bogiem zależy od aktywności obu tych biegunów, często ?wanych właśnie m uhibb i mahbub. Bóg i człowiek zw racają się w tym ujęciu ku sobie W z a je m .

Często używany jest w tym kontekście czasownik taba - pierw otnie znaczący ”7-Wracać się ku czem uś” , a wtórnie „odczuwać skruchę” . W takim sensie interpretowana niekiedy w pism ach sufickich IX sura Koranu - A t-T aw ba2Ą. Relacja mistyczna

"le/r

Qtn0t ab

_ ~ Amic foli, p e r qué destruus ta persona et despens tos diners, et lleixes los délits d ’aquest món e vas

de l S^reat enf re les gen ts? Respos: - P er honrar les honraments de mon am at qui p e r mes hmens és desamat,

s ° * rat que am at e honrat. (LAA, 12; Blanquerna, s. 276).

Preïca, foll, e digues paraules de ton amat. Plora, dejuna! Renuncia a l món l ’amie, e anà cercar son amor, e lloava-lo en aquells llocs on era deshonrat. (LAA, 281; Blanquerna, s. 303).

rtlei lig u e s , f o lk qué és aquest mon? Respds : - P resó deis amadors, servidors de mon amat. - E qui els tre, ï>re!if)? Respds: - Consciencia, amor, temor, renunciament, contrició, companyia d ’àvol gent: e és

°2| sens guardó, on és puniment. (LAA, 366; Blanquerna, s. 312)

22 ^est to im iesłów czynny IV tematu - ahabba - od rdzenia podwojonegoHBB. 23 '"'iesłów bierny I tematu - habba - od tego samego rdzenia podwojonego HBB.

znac Czasowniki habba i ahabba są właściwie synonimami, z tą różnicą, że IV temat (ahabba) ma odcień p n io w y wskazujący na większą aktywność i intensywność niż temat I (habba).

dok At-Tawba najczęściej tłumaczony jest jako „Skrucha” (tak na przykład w przekładzie Koranu

c y 0 anym przez J. Bielawskiego), ale można go przełożyć również jako „Zwrócenie się” (Boga ku I teirTe'W"v' człowieka ku Bogu). Z gramatycznego punktu widzenia jest to m asdar (rzeczownik odsłowny)

atu od rdzenia TWB. At-Tawwab ■

to •ud:J®dno

lz'om’

„Wybaczający” lub dokładniej, „Ten, który zwraca się ku ludziom”, z 99 imion Boga. Por. Koran, CXII, w. 3: inna-hu kana tawwab“" - „Zaiste, On zwraca się ku 8ubj tłum aczenie moje, gdyż powszechnie używany, znakomity skądinąd, przekład prof. Bielawskiego Od £ , n Is*°tny dla niniejszego opracowania sens). IX sura znana jest również jako A l-B a ra ’a („uwolnienie tytuł ■ Wlązań ”• 0(1 słowa występującego w jej pierwszym wersecie), iednak ten drugi, rzadziej występujący,

powstaje, gdy Bogu zw racającemu się ku człowiekowi odpow iada aktywność prag­ nącego poznać go człowieka. A ktywność owa jest ukazywana w pism ach sufickich poprzez różnorakie określenia mistyka. Na przykład w pew nych fragm entach wspo­ mnianych ju ż Futuhat M akkiyya Ibn ‘Arabiego (tzw. Kitab a l-isra ’ - Księga o podróży

nocnej) człow iek poszukujący B oga określany jest jako as-salik, czyli „ten, który

przem ierza szlak” 25. W powszechnym , wspólnym dla większości szkół sufickich ujęciu, doświadczenie m istyczne jest drogą, którą przem ierza mistyk. D roga ta składa się z pewnej liczby etapów (maądm - dosł. „stacja”). Sam a szkoła, system lub odłam sufizmu nazywa się tarląa, co rów nież m ożna przetłum aczyć jak o „droga” . W szystkie te koncepcje spotykamy w poniższym fragm encie pochodzącym z Kitab at-ta ‘a rru f f i

m adhab ahl at-tasaw w uf (Księgi poznania poglądów adeptów sufizmu) Al-Kalabadiego

(zm. 990):

Powiedział Al-Gunayd : «M iłość to skłonność serc». Rozumie przez to, że jego serce bez wysiłku przejawia skłonność ku Bogu i wszystkiemu, co Boże. Ktoś inny powiedział: «M iłość to podporządkowanie się», czyi* posłuszeństwo Bogu w tym, co On nakazuje, wystrzeganie się tego, czego zakazuje i zadowolenie z tego, co On postanawia i z jeg o rozstrzygnięć.

Powiedział Al-Kattam26: «M iłość jest umiłowaniem Umiłowanego [mahbub]». Ktoś inny powiedział: «M iłość jest wtedy, gdy miłujesz to, co miłujesz przez wzgląd na twego Umiłowanego».

Słowa A n-N ibagiego27: «M iłość jest znajdowaniem rozkoszy w stworzeniu i zatraceniem się w Stwórcy»- Zatracenie oznacza tu, że nic nie pozostaje z twych osobistych przymiotów [hazz] i że nie miłujesz, i nie trwasz w m iłości z jakiegoś określonego powodu. Sahl powiedział: «Ten, co miłuje Boga sam jest życiem , lecz dla niego samego życia riie ma». M ówiąc «sam jest życiem» Sahl miał na myśli, że życie Miłującego jest dobre, gdyż znajduje on rozkosz we wszystkim, co mu zsyła Umiłowany, czy to będzie coś wstrętnego, czy godnego pożądania. Mówiąc zaś «nie ma dla niego życia» ma na myśli, że Miłujący próbuje dotrzeć do Umiłowanego i obawia się wszystkiego, co mogłoby go od N iego oddzielić - w ten sposób upływa jego życie.

Pewien wielki su fi28 powiedział: «M iłość jest rozkoszą, a w Bogu nie ma rozkoszy, bo etapy egzystencji w Nim są takie: zadziwienie, zatracenie przymiotów własnych29 i oczarowanie. M iłość człowieka do Boga to uwielbienie przenikające do głębi, a którym wolno otaczać tylko Boga. M iłość zaś Boga do człowieka to to, że On sam wystawia człowieka na próbę, gdy sprawia, że nie jest on częścią niczego, co nie jest Bogiem- Takie jest znaczenie słów N ajw yższego Boga «Wybrałem go dla S ieb ie»30. Mówiąc «sprawia, że nie jest on

25 Z punktu widzenia gramatyki słow o to jest im iesłowem czynnym I tematu od rdzenia SLK. Temat ten

(salaka) oznacza między innymi „podążać drogą, przemierzać szlak”. Przetłumaczona na język polsk1

wspomniana Księga o podróży nocnej do najbardziej szlachetnego m iejsca Ibn ‘Arabiego (Warszawa 1990), jak i pisma sufickie o podobnej tematyce są inspirowane XVII surą Koranu - A l-! sra ' („Podróż nocna”), znan8

również jako Banû / s r a ’il („Izraelici”), a konkretnie jej pierwszym wersetem, w którym mowa jeSt o cudownym przeniesieniu Mahometa z Mekki do Jerozolimy w ciągu jednej nocy. Inną inspiracją dla tych tekstów jest również bogata tradycja, mająca sw e źródło nie tylko w Koranie, w myśl której prorok miaj zobaczyć raj, rozmawiać z Ibrahimem (Abrahamem) i ‘Isą (Jezusem) oraz przebywać w bezpośredniej bliskość* Boga, niedaleko Sidrat al-Muntahâ - „Lotosu (lub Głożyny) Ostatniej Granicy”, według tradycji rośliny rosnącej w raju, w najdalszych jego rejonach dostępnych dla człowieka.

26 Mistyk żyjący za czasów Al-Hallàga, tj. na przełomie III i IV/IX i X w.

27 Mistyk należący do grupy tzw. rühâniyyün (dos. „duchowców”), którzy łączyli miłość Boga ze ścisły01