Wnioski i przyszłe prace

W działalności G8 i G20 można odnaleźć elementy właściwe dla każdego z powyższych typów instytucji międzynarodowych. Może być to związek bezpośredni (tak jak zaklasyfikowanie szczytu do uregulowanej formy współpracy międzynarodowej), jak i pośredni, w momencie, kiedy grupa realizuje jakąś politykę, utrwala pewne normy czy stosuje określone rozwiązania, przyjęte w prawie międzynarodowym. W zależności od sfery aktywności, fora G8 i G20 można zaklasyfikować jako wielostronne instytucje polityczne i gospodarcze, posiadające cechy instytucji operacyjnych (czyli takich, które oddziałują na całe środowisko międzynarodowe) oraz instytucji normatywnych, które utrwalają wzorce takiej aktywności, poprzez stosowanie dotychczasowych standardów oraz nakładanie nowych.

7. Wnioski i przyszłe prace

G8 i G20 posiadają wiele cech wyjątkowych, które wyróżniają je w środowisku międzynarodowym. Spotkania Grupy nie ograniczają się

50

A. Dybczyński, Grupa Siedmiu (G-7/G-8), [w:] Organizacje w stosunkach międzynarodowych…, s. 366.

51

Rafał Matera ₁₅₅

wyłącznie do debat przywódców, ale również wpisane są w nie konsultacje przedstawicieli różnych ministerstw (zwłaszcza finansów). Szczyty ewoluowały w czasie w stronę systemu, który uwzględniał działalność grup eksperckich i pracę sztabów specjalistów w celu rozwiązania wielu problemów globalnych. Współdziałanie w ramach systemu prowadziło do zawierania między uczestnikami forum dodatkowych porozumień o charakterze ekonomicznym (handel, kwestie monetarne), ale też politycznym. G8 i G20 udaje się tworzyć rozbudowaną sieć kontaktów z najważniejszymi organizacjami między- i pozarządowymi, z tym, że związki między Grupami a IMF, WB, OECD i GATT/WTO można określić jako permanentne.

Do cech wyróżniających szczyty G8 i G20 należą ich cykliczność oraz trwałość. Porównywalna powtarzalność zauważana jest raczej w ramach poszczególnych instytucji (jak np.w NATO czy UE), a nie spotkań liderów, które mają w większości charakter mniej formalny i tymczasowy. Periodyczność pozwalała planować działania Grup w perspektywie dłuższej i realizować długofalowe projekty.

Szczyty G8 i G20 nie powinny być postrzegane wyłącznie jako instrumenty dyplomacji. Posiadają bowiem wiele cech i funkcji, charakterystycznych dla organizacji międzynarodowych. Grupy próbują realizować cele zbiorowe, których oczekuje „społeczność międzynarodowa”; finansują projekty globalne i regionalne; uruchamiają nowe organy; publikują dokumenty; wyznaczają ponadto pewne standardy zachowań dla innych uczestników stosunków międzynarodowych. Szczyt, w przeciwieństwie do organizacji, nie posiada jednak statutu; nie ma stałych organów; ścisłych reguł działania; wyznaczonych z góry obowiązków oraz nie wymaga od uczestników regularnych składek. Biorąc pod uwagę wielość funkcji, pozycja szczytu jest niższa od organizacji. Ponadto szczyt nie ma jasnych instrumentów egzekwowania przyjętych ustaleń.

Rozumiejąc pod pojęciem instytucji nie tylko organizacje, ale również zasady, normy czy ustalone sposoby postępowania, to G8 i G20 odpowiadają tej definicji. Taka forma współpracy posiada zarówno elementy instytucji formalnych – pewnych sztywnych procedur, nieformalnych – określonych zachowań uczestników, jak i zestawu sankcji, czyli egzekwowania (choćby pośredniego) norm. Przy czym skuteczność tych sankcji może być dopiero potwierdzona w bardziej szczegółowej analizie działalności G8 i G20.

Niniejsze opracowanie może służyć uruchomieniu kolejnych badań i weryfikacji przykładowych hipotez. Warta zastanowienia jest kwestia, czy przy obecnie obowiązującej formule jednomyślności podejmowania decyzji na szczytach G8 i G20 możliwe jest skuteczne działanie forów. Jak wygląda w obu Grupach dochodzenie do konsensusu? Czy większe grono nie jest

Instytucjonalizacja G8 i G20 – teoria i praktyka

156

czynnikiem hamującym w osiąganiu kompromisu? Przy odpowiedzi na te pytania mogą być pomocne teorie z psychologii, analizujące zachowania grupowe.

Druga hipoteza, którą warto zweryfikować, związana jest bezpośrednio z pierwszą – zakłada bowiem, że mniej uczestników Grupy zapewnia wyższą skuteczność realizacji celów albo inaczej – im więcej państw w tego typu instytucjach, tym skuteczność działania jest niższa. Nie jest to zadanie niewykonalne naukowo. Pomiaru realizacji (wypełnienia, podporządkowania się – ang. compliance) zobowiązań przez poszczególne państwa, podjęła się Grupa Badawcza przy Uniwersytecie w Toronto. Dzięki temu otrzymujemy coroczne (a nawet częstsze) szczegółowe raporty z działalności G8 i G20. Zadaniem badawczym byłoby nie tylko porównanie aktywności poszczególnych państw, ale też skuteczności w poszczególnych sferach współpracy. Ocena wypełnienia zobowiązań przez państwa jest oceną wyjściową dla zbadania skuteczności realizacji konkretnych zagadnień i efektywności szczytów. Pomiary efektywności należałoby uznać za niezwykle cenny instrument weryfikacyjny przy ocenie państw, szczytów i podejmowanych na nich zagadnieniach. Powinno się też podchodzić krytycznie do publikowanych raportów weryfikując je choćby porównaniem systemów politycznych czy kontekstem sytuacji regionalnej.

W końcu, trzecia hipoteza zweryfikować może stwierdzenie, iż zbyt duża liczba takich nieformalnych instytucji i szczytów, jak G8 i G20, owszem zapewnia ciągłość współpracy, ale jednocześnie osłabia zaangażowanie i rozmywa odpowiedzialność uczestników forów. Do zadania tego można by wykorzystać teorię globalnych dóbr publicznych, analizując konieczność kolektywnego działania w celu rozwiązywania problemów globalnych. Można też zastanowić się, w jaki sposób przeciwdziałać efektom zewnętrznym, opierając się na działaniach kolektywnych, czy raczej poprzez bezpośrednią regulację, czy np. przez nałożenie jakiegoś zestandaryzowanego podatku.

Funkcjonowanie G8 i G20 można by też przeprowadzić pod kątem analizy unikania negatywnych efektów zewnętrznych, które powstają w wyniku decyzji podejmowanych w interesie własnym przez każde państwo z osobna. Przy rozstrzyganiu tej kwestii szczególnie ważne byłoby uwzględnienie teorii gier, w tym dylematu więźnia. Państwa biorące udział w szczytach, podobnie jak podmioty gospodarcze przyjmują strategie, które oddziałują na pozostałych uczestników stosunków międzynarodowych. I też ich działanie oscyluje między zachowaniami egoistycznymi a współpracą. Także w obszarze stosunków międzynarodowych istnieje kilka ważnych teorii – m.in. dotyczących działania grupy hegemonicznej, czy hegemonicznego przywództwa, nie jednego państwa, ale właśnie grupy. Do takiego badania fora G8 i G20 nadają się znakomicie. Rysuje się więc niezwykle szeroka perspektywa badawcza.

Rozdział VIII