Zgodnie z celami Platformy tworzonym systemem ochrony objęte byłyby tylko kobiety zgłaszające gwałt. Oczywiste wydaje się jednak, że z systemu wsparcia powinny móc skorzystać rów-nież te kobiety, które po gwałcie nie zgłosiły się ani na policję, ani do lekarza/rki. Obecnie jedyną instytucją skierowaną wprost do pomocy ofiarom przemocy są prowadzone przez samorządy Poradnie Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie, gdzie ofiary mogą za darmo skorzystać z porad psychologicznych. Skojarze-nie z przemocą w rodziSkojarze-nie Skojarze-nie zachęca jednak do zgłaszania się tych kobiet, które doświadczyły przemocy poza rodziną. Ponad-to na terapię czeka się nawet pół roku. Pomoc terapeutyczna nie jest też jedynym możliwym rodzajem wsparcia ofiary, zwłaszcza gdy mówimy o wiktymizacji kryminalnej.
Ministerstwo Sprawiedliwości na swojej stronie interneto-wej informuje, że w rozmieszczonych we wszystkich wojewódz-twach Ośrodkach Pomocy Ofiarom Przestępstw skorzystać moż-na nie tylko z porad psychologicznych, ale i z porad prawnych, z pomocy wolontariusza-opiekuna oraz ze wsparcia socjalnego. Program wspierania ofiar gwałtu przez możliwość skorzystania z usług asystenta/ki-doradcy/czyni (wspomagającego/j ofiary także w ewentualnych kontaktach z lekarzem czy szpitalem) re-alizowany był w USA w latach 90. XX w., gdzie okazał się roz-wiązaniem skutecznym i efektywnym25). Polskie ośrodki nie są jednak ukierunkowane wprost na pracę w obszarze przemocy seksualnej, pracownicy nie są więc zapewne odpowiednio prze-szkoleni. Ponadto ośrodków tych jest zaledwie 16 w całej Polsce. Oddzielnym tematem są rekompensaty dla ofiar przestępstw, o których również informuje strona Ministerstwa. Ich otrzymanie uzależnione jest od rozpoczęcia procedury karnej, a procedura jest tak skomplikowana, że pozyskanie rekompensaty dla osoby indywidualnej jest praktycznie niemożliwe, więc konieczne jest wsparcie organizacji. Sam proces starania się o rekompensatę określony może być jako wiktymizujący.
5 The National Alliance To End Sexual Violence, The Costs and Consequences of
Sexual Violence and Cost-Effective Solutions, NAESV April 0, dostępne on-line,
R apoRt
Celem Platformy związanym z tworzeniem systemu wsparcia dla ofiar jest upowszechnienie specjalistycznych, całodobowych telefonów zaufania. Cel trafnie sformułowany, gdyż przemoc seksualna jest jednym z najbardziej stabuizowanych tematów. Zgodnie z wynikami Międzynarodowych Badań nad Przemocą wobec Kobiet (IVAWS), w co siódmym przypadku, gdy sprawcą przemocy był partner, i w co piątym, gdy sprawcą był inny męż-czyzna, ofiara nigdy nikomu nie powiedziała o doświadczonej przemocy – ankieterka była pierwszą słuchaczką26). Ze względu na szczególny charakter przemocy seksualnej – jej skutki dla psychiki, wiązane z nią mity i stereotypy oraz wynikające z nich wstyd i poczucie winy u ofiar – można przypuszczać, że wśród kobiet, które jej doświadczyły odsetek tych, które zachowują milczenie, jest jeszcze wyższy. Jednocześnie w rozmowach ofia-ry podkreślają silną potrzebę mówienia o swoim doświadczeniu (badania własne; badania fundacji Feminoteka zamieszczone w niniejszym raporcie). Obecnie działa szereg telefonów dla ofiar przemocy, także całodobowych, prowadzonych przez or-ganizacje pozarządowe i przez instytucje państwowe lub samo-rządowe. Są one jednak skoncentrowane głównie na przemocy w rodzinie. Najbardziej znana Niebieska Linia jest telefonem dla ofiar przemocy w rodzinie, nie jest linią całodobową. W żadnym z trzech pochodzących z biura Pełnomocniczki źródeł nie ma wiadomości o działaniach w zakresie upowszechnienia całodo-bowych telefonów zaufania dla ofiar przemocy seksualnej – ani o nowych liniach, ani o kampaniach o nich informujących. Na opracowanej w ramach Platformy ulotce dla ofiar gwałtu (omó-wiony wcześniej Informator) nie umieszczono numeru żadnego telefonu zaufania.
59
3. Szkolenie służb
Wśród deklarowanych celów działania platformy znalazło się „szkolenie właściwych służb z zakresu standardów w kontaktach z kobietami, które padły ofiarą przemocy seksualnej”, co jest znakomitą wiadomością. Opracowywanie dokumentów, takich jak Procedura czy Wytyczne, jest istotne jako podstawa działań czy jako łatwa w wykorzystaniu „ściąga” w podejmowaniu czyn-ności, ale to regularne, specjalistyczne szkolenia mają większą szansę wpływania na postawy pracowników/czek służb. Tym bardziej, że – jak wykazał monitoring policji B. Zadumińskiej27)
– na przykład w policji specjalistycznych szkoleń z tego obszaru zasadniczo nie ma, a postępowania z ofiarami gwałtu funkcjo-nariusze/ki policji uczą się głównie od starszych kolegów/kole-żanek (nie zaś z dokumentów).
Konieczność prowadzenia szkoleń wynika po pierwsze z po-trzeby omówienia nowej Procedury (oraz pakietów) i nowych
Wytycznych, po drugie z faktu, że przemoc seksualna obarczona
jest w naszej kulturze niezwykle głęboko zakorzenionymi mitami i stereotypami. Brak specjalistycznych szkoleń oznacza korzysta-nie przez służby korzysta-nie z rzetelnej wiedzy, lecz z przesyconej stereo-typami wiedzy podręcznej. Niską świadomość policjantów/ek, prokuratorów/ek i sędzi/ów w zakresie przemocy seksualnej potwierdzają badania28). Nawet przesłany mi przez Komendę Główną Policji materiał szkoleniowy dotyczący postępowania z ofiarą zgwałcenia prezentuje stereotypową wizję gwałtu, np. nie ma w nim mowy o gwałtach między partner(k)ami in-tymnymi, do gwałtu dochodzi według autora głównie w nocy w ciemnym zaułku, a sprawcą jest obca osoba29). Mity zakłócają możliwość udzielenia ofierze odpowiedniego wsparcia. Analiza
7 Sytuacja ofiar zgwałcenia w postępowaniu przygotowawczym. Raport z
monito-ringu, red. B. Zadumińska, Kraków 006, s. -4, dostępne on-line, 9.06.00 http://
www.ekologiasztuka.pl/pdf/f007zaduminska.pdf; S. Cybulski, Policjanci i ich
klien-ci. Prawo w działaniu. Raport z monitoringu, Helsińska Fundacja Praw Człowieka,
Warszawa 00.
8 A. Dominiczak, Służby publiczne w służbie popędów, w: „Prawo i płeć” 000, nr . 9 S. Prusik, Taktyka postępowania Policji w sprawach o przestępstwa zgwałcenia, Szkoła Policji w Pile, 008, dostępne on-line, .09.0 http://www.policja.pl/portal/ pol/54/4708/Taktyka_postepowania_Policji_w_sprawach_o_przestepstwa_zgwal-cenia_Slawomir_Prusi.html.
R apoRt
akt sądowych i relacje kobiet pokazują, że wciąż dochodzi do sytuacji, w których kobiety zeznają kilkanaście razy zamiast za-lecanego jednorazowego składania zeznań, w sądach często ze-znają w obecności sprawcy, a sędziowie/e biorą pod uwagę ich styl życia czy stosują przestarzałe definicje gwałtu. Na przykład we wrześniu 2009 r. sąd kielecki skazał gwałciciela nie za gwałt, lecz za wykorzystanie bezradności, ponieważ nie znaleziono oznak oporu ofiary30).
Niestety, podobnie jak wcześniej omówione działania, także postawiony przez Platformę cel szkolenia kadr nie jest satysfak-cjonująco realizowany. Informacja rządu i strona Pełnomocnicz-ki donoszą tylko o dwóch szkoleniach – zaplanowanych w roku 2011 przez Krajową Szkołę Sądownictwa i Prokuratury szko-leniach dla prokuratorów/ek i sędzi(ów), które zresztą nie do-tyczyły stricte przemocy seksualnej, lecz przemocy w rodzinie, a metodyka pracy z ofiarami dotyczyła dzieci–ofiar przemocy w rodzinie.
Pełniejszy spis szkoleń, w tym szkoleń dotyczących wprost przemocy seksualnej, znajduje się na stronie KSSiP. W latach 2010 i 2011 odbyły się w sumie cztery szkolenia dla prokurato-rów/ek i sędzi/ów, na których poruszono temat przemocy seksu-alnej. We wszystkich przypadkach temat ten dodawano do szko-leń dotyczących przemocy w rodzinie. Podczas tych czterech szkoleń 48 godzin dotyczyło wprost przemocy seksualnej (dane ze strony: http://www.kssip.gov.pl). Choć opis poruszanych na szkoleniach zagadnień przedstawia się obiecująco, nie jest to liczba szkoleń czy godzin szkoleniowych, którą można uznać za satysfakcjonującą. Warto jednak zauważyć, że jeszcze w roku 2009 szkoleń takich nie było w ogóle. Zgodnie z odpowiedzią Pełnomocniczki na pytanie o szkolenia, z jej biura wyszła suge-stia do KSSiP o dodanie tematu przemocy seksualnej do szkoleń dotyczących przemocy w rodzinie.
0 A. Drabikowska, Wyrok nie za gwałt, ale wykorzystanie bezradności, „Gazeta Wyborcza” Kielce, 9.09.0, dostępne on-line, .0.0 http://kielce.gazeta.pl/ kielce/,476,05954,Wyrok_nie_za_gwalt__ale_wykorzystanie_bezradnosci. html.