Wyniki ekonomiczne a ryzyko

Innowacyjność finansowa w sektorze bankowym, w szczególności instrumenty pozabilansowe (off – balance – sheet instruments), powodują koncentrację ryzyka w całym sektorze bankowym. Związek pomiędzy różnymi rodzajami ryzyka, zarówno w banku, jak i w całym systemie bankowym, w ostatnich latach zwiększył się i stał się bardziej złożony245

. Umiędzynarodowienie i deregulacja w tym sektorze spowodowała wzrost możliwości pojawienia się efektu zarażenia, czego przykładem jest rozprzestrzenienie się kryzysu finansowego Tajlandii na Południową i Wschodnią Azję, Wschodnią Europę oraz Południową Amerykę w latach dziewięćdziesiątych, a także obecny kryzys finansowy zapoczątkowany na rynku kredytów hipotecznych subprime w Stanach Zjednoczonych.

245 H. van Greuning, S. Brajovic Bratanovic, Analyzing and managing banking risk. A framework for assessing

98 W sektorze bankowym ryzyko możemy podzielić na cztery kategorie: finansowe (financial risk), operacyjne (operational risk), biznesowe (business risk) oraz zdarzeń (event risk). W przypadku ryzyka finansowego wyróżniamy ryzyko czyste (pure risk) oraz spekulacyjne (speculative risk). Pierwsze z nich, zawierające ryzyko płynności, kredytowe i wypłacalności, może prowadzić do strat finansowych banku, w przypadku gdy jest on niewłaściwie zarządzany. Drugie ryzyko, do którego zaliczamy ryzyko stopy procentowej, walutowe i ceny rynkowej, oparte jest na arbitrażu finansowym. W zależności, czy arbitraż jest poprawny czy nie, ten typ ryzyka może przynieść bankowi zyski bądź straty. Ryzyko operacyjne związane jest z ogólną organizacją banku i funkcjonowaniem systemów wewnętrznych, w tym związane z komputerami i innymi technologiami, zgodnością z polityką i procedurami w banku oraz środkami zwalczającymi niegospodarność i nadużycia (te rodzaje ryzyka są bardzo ważne i są objęte systemem zarządzania ryzykiem w banku)246

. Ryzyko biznesowe związane jest z otoczeniem biznesowym banku, do którego można zaliczyć kwestie makroekonomiczne i polityczne, czynniki prawne i regulacyjne, ogólną finansową infrastrukturę sektorową oraz system płatności. Ryzyko zdarzeń zaś zawiera wszystkie rodzaje ryzyka zewnętrznego (egzogennego), które - jeśli się zmaterializują, mogą narazić na niebezpieczeństwo działalność banku lub osłabić jego kondycję finansową i adekwatność kapitałową.

Oprócz wymienionych kategorii ryzyka występujących w sektorze bankowym, na działalność banku ma także wpływ różne nastawienie do ryzyka menedżerów i akcjonariuszy. Osoby zarządzające, ze względu na to, iż cały swój kapitał inwestują w bank którym zarządzają, zgodnie z teorią agencji powinny charakteryzować się awersją do ryzyka. Akcjonariusze natomiast, dzięki zdywersyfikowanemu portfelowi inwestycyjnemu, mogą pozwolić sobie na większe ryzyko, które może przynieść im znacznie większe zyski.

Obecny kryzys finansowy pokazał, jaki wpływ na podejmowanie nadmiernego ryzyka przez osoby zarządzające miała niewłaściwa polityka wynagradzania prowadzona przez banki. Jest to szczególnie istotne, ponieważ wybory ryzyka inwestycyjnego są zazwyczaj kontrolowane przez kierownictwo, którego nastawienie do ryzyka zależy między innymi od struktury ich wynagrodzenia²⁴⁷. Argumentowano także, że podejmowanie nadmiernego

246

Ibidem, s. 3 – 4.

247 K. John, A. Saunders, L. W. Senbet, A theory of bank regulation and management compensation, “The Review of Financial Studies”, vol. 13, no. 1, 2000, s. 95 - 126.

99 ryzyka było napędzane przez trzy rodzaje asymetrii w wynagrodzeniach kredytodawców, handlowców, bankierów inwestycyjnych i inwestorów 248

:

 po pierwsze, występuje asymetria przy rozliczaniu zysków i strat. Chociaż w większości przypadków istnieje minimalny poziom dla strat poniesionych przez tych specjalistów, nie ma porównywalnego limitu dla zysków. Ich wynagrodzenie podstawowe może wzrastać w tak niskim tempie, że wzrost może być porównywalny do zera, podczas gdy zyski mogą być nieograniczone;

 po drugie, istnieje asymetryczna nierównowaga między terminem, wielkością i prawdopodobieństwem zysków i strat. Na przykład wynagrodzenie w formie gotówki i uzgodnienia dotyczące bonusów zostają wypłacone kredytodawcom, handlowcom i inwestorom za wyniki krótkookresowe, nawet jeśli wyniki te są w okresie późniejszym odwrócone. To zachęca specjalistów do podjęcia tak zwanego „ryzyka znacznych różnic” („tail risks”), czyli działań, które generują wysokie prawdopodobieństwo zysków w krótkim okresie ukrywając ryzyko większej straty w dłuższej perspektywie.

 po trzecie, istnieją asymetryczne i wypaczone bodźce tworzone przez standardowe wynagrodzenie oparte na własności dla menedżerów finansowych, takie jak opcje na akcje. Twierdzi się, że te pakiety wynagrodzeń wymknęły się spod kontroli i menedżerowie mogą uwzględniać ceny akcji przy nadmiernej realizacji swoich korzyści. Ich wynagrodzenie oraz premie uzależnione są od krótkoterminowej rentowności, która podnosi ceny akcji, ale niekoniecznie wzmacnia długoterminową wartość banku.

Polityka wynagradzania kadry kierowniczej najwyższego szczebla powinna zatem uwzględniać nie tylko wyniki ekonomiczne osiągane przez bank, ale także poziom ryzyka, na który decydują się menedżerowie. Można to osiągnąć poprzez odpowiednią strukturę wynagrodzenia, która z jednej strony będzie promować długookresowe wyniki banku, z drugiej zaś nie będzie zachęcać do podejmowania nadmiernego ryzyka. Wynagrodzenie powinno składać się z części stałej (która zmniejsza awersję do ryzyka kadry kierowniczej) oraz części zmiennej, z uwzględnieniem wynagrodzenia odroczonego (które promuje długookresowe wyniki ekonomiczne). Przykładowo banki, które charakteryzują się większym prawdopodobieństwem bankructwa z powodu problemów z przepływem środków pieniężnych mogą napotkać trudności zapewniając stałe wynagrodzenie. Powinny zatem

248 K. Sharma, Financial sector compensation and excess risk – taking – a consideration of the issues and policy

100 starać się zatrzymać kadrę kierowniczą oferując jej inne alternatywy, takie jak długoterminowe lub roczne premie lub plany opcyjnie249

.

Należy zwrócić także uwagę na fakt, że powiązanie wynagrodzenia menedżerów z wynikami ekonomicznymi banku wprowadza dodatkowe ryzyko w kontraktach menedżerskich. W restrykcyjnym środowisku bankowym kontrakty osób zarządzających cechują się niskim ryzykiem250

. W bardziej ryzykownym międzynarodowym środowisku bankowym kontrakty menedżerskie są w większym stopniu wrażliwe na wyniki ekonomiczne. Wynika z tego, że występuje odwrócona zależność między poziomem ryzyka w środowisku bankowym a ryzykiem związanym z wynagrodzeniem kadry kierowniczej najwyższego szczebla.