Podsumowując, można nadmienić, że przedstawione wyżej omówienie zespołu obiek-tów odkrytych w Grabkowie wydaje się stanowić interesujący przyczynek do charakterystyki tech-niki związanej z pozyskiwaniem wapna w okresie przedrzymskim na obszarze Kujaw. Jego wartość poznawcza przejawia się nie tylko w zaprezentowaniu nowych, stosunkowo dobrze zachowanych pieców. Uchwycono tu przede wszystkim aspekty organizacyjne tej wytwórczości, takie jak powta-rzalność procesu, ulokowanie produkcji poza obszarem mieszkalnym, zbliżone rozwiązania w za-kresie budowy pieców czy stosowanie okalających konstrukcji słupowych. Dowodzi to, że proces pozyskiwania wapna był znany mieszkańcom osady, a przy tym była to wytwórczość dalece za- awansowana. Jednocześnie nasuwają się tu pytania o odbiorców prowadzonej wytwórczości, a także o zastosowanie pozyskiwanego surowca. W trakcie badań nie stwierdzono innych, bezpośrednich śladów wykorzystywania wapna, dlatego kwestie te pozostawiamy otwarte.
BIBLIOGRAFIA
BEDNARCZYK J.,ROMAŃSKA A.,SUJECKA A.
2010 Kultura przeworska, [w:] J. Bednarczyk, J. Kabaciński, A. Kośko (red.), Osadnictwo kotliny kolskiej. Archeologicz-ne badania ratownicze na trasie autostrady A2, Via Archaeologica Posnaniensis, t. 1, Poznań, s. 405–512.
BEDNARCZYK J.,SUJECKA A.
2004 Młodszy okres przedrzymski i rzymski, [w:] J. Bednarczyk, A. Kośko (red.), Od długiego domu najstarszych rolni-ków do dworu staropolskiego. Wyniki badań archeologicznych na trasach gazociągów Mogilno–Włocławek i Mogilno–
Wydartowo, Poznań, s. 399–454.
DĄBROWSKA T.
1988 Wczesne fazy kultury przeworskiej. Chronologia – zasięg – powiązania, Warszawa.
FRĄSIAK P.,GWÓŹDŹ B.,SICIŃSKI W.
2000 Wyniki ratowniczych badań archeologicznych na terenie odkrywki „Szczerców” KWB „Bełchatów” S.A. na stan. 12 w miejscowości Chabielice, gm. Szczerców, woj. łódzkie, [w:] R. Grygiel (red.), Badania archeologiczne na terenie odkrywki „Szczerców” Kopalni Węgla Brunatnego „Bełchatów” S.A., t. 1, Łódź, s. 25–187.
JAŻDŻEWSKA M.
2000 Ośrodek produkcji wapienniczej w osadzie późnorzymskiej na stanowisku 2 w Siemiechowie, w wojewódz-twie łódzkim, [w:] L. Kajzer, T. Grabarczyk, M. Barszczak, A. Andrzejewski, L. Tyszler (red.), Archaeologia et Historia. Księga jubileuszowa dedykowana Pani Profesor Romanie Barnycz-Gupieńcowej, Łódź, s. 143–163.
KACZOR W.,ŻÓŁKIEWSKI M.
2014 Osadnictwo z okresu przedrzymskiego na stanowisku nr 8 w Grabkowie, gm. Kowal, woj. kujawsko-po-morskie. Zarys problematyki, Wielkopolskie Sprawozdania Archeologiczne, t. 14, s. 71–94.
MACHAJEWSKI H.,PIETRZAK R.
2004 Z badań nad ceramiką naczyniową z okresu przedrzymskiego w Wielkopolsce, [w:] H. Machajewski (red.), Kultura jastorfska na Nizinie Wielkopolsko-Kujawskiej, Poznań, s. 83–122.
MICHAŁOWSKI A.,SOBUCKI A.
2011 Piece wapiennicze z młodszego okresu przedrzymskiego i okresu wpływów rzymskich w Wielkopolsce, [w:]
A. Jaszewska, A. Michalak (red.), Ogień – żywioł ujarzmiony i nieujarzmiony. VI polsko-niemieckie spotkania archeo-logiczne, Garbicz, 5–6 czerwca 2008, Zielona Góra, s. 273–310.
PAJOR M.
2010 Osada kultury przeworskiej w Kamieniu, stanowisko 2, gm. Kleszczów, woj. łódzkie, [w:] T. Makiewicz, A. Wójcik (red.), Badania archeologiczne na terenie odkrywki „Szczerców” Kopalni Węgla Brunatnego „Bełchatów”
S.A., t. 8, Poznań, s. 7–110.
2010 Osada kultury przeworskiej w Grabku, stanowisko 7, gm. Szczerców, woj. łódzkie, [w:] T. Makiewicz, A. Wój-cik (red.), Badania archeologiczne na terenie odkrywki „Szczerców” Kopalni Węgla Brunatnego „Bełchatów” S.A., t. 8, Poznań, s. 174–219.
PYRGAŁA J.
1971 Wapiennictwo w dorzeczu środkowej i dolnej Wisły u schyłku starożytności (I–IV wiek n.e.), Kwartalnik Histo-rii Kultury Materialnej, R. XIX, nr 3, s. 351–367.
1972 Mikroregion osadniczy między Wisłą a dolną Wkrą w okresie rzymskim, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk.
SCHUSTER J.
2000 Rundbauten und Kalkofenhäuser. Sonderformen des Hausbaus bei den Germanen in der römischen Kaiser-zeit, Praehistorische Zeitschrift, Bd. 75, s. 93–123.
SKOWRON J.
2002 Tynki wapienne i naczynia z „polewą” wapienną z osady kultury przeworskiej w Antoniewie, stan. 1, woj.
mazowieckie. Przyczynek do badań nad wykorzystaniem wapna w młodszym okresie przedrzymskim, Archeologia Polski, t. XLVII, z. 1–2, s. 229–244.
WASZCZUK K.
2012 Analiza archeologiczna szczątków kostnych z wielokulturowego stanowiska Grabkowo 8, gm. Kowal, Poznań [maszy-nopis opracowania w archiwum Fundacji UAM w Poznaniu].
WÓJCIK A.
2008 Próba odtworzenia pradziejowej techniki wypalania wapna na podstawie odkryć na osadzie ludności kultury przeworskiej w miejscowości Kamień, stan. 2, pow. bełchatowski, woj. łódzkie, [w:] J. Skowron, M. Olędzki (red.), Kultura przeworska. Odkrycia –interpretacje – hipotezy, t. 2, Łódź, s. 493–505.
ŻYCHLIŃSKI D.
2008 Ofiara czy przypadek? Żelazny grot włóczni z osady ludności kultury przeworskiej z okresu wędrówek ludów w Gieczu, pow. Środa Wielkopolska, stan. 21-22, Wielkopolskie Sprawozdania Archeologiczne, t. 9, s. 103–109.
LIME KILNS FROM SITE No 8 IN GRABKOWO, KOWAL MUNICIPALITY, KUJAWSKO-POMORSKIE VOIVODSHIP
S u m m a r y
A unique type of feature found in sites from the Pre-Roman Age and the Roman Period is the so-called lime kiln. For many years now these items have caught the interest of scholars studying matters related to the economy (Pyrgała 1972, 1981; Jażdżewska 2000; Frąsiak, Gwóźdź, Siciński 2000; Michałowski, Sobucki
2011) and have been the subject of experiments (Wójcik 2008). This article is devoted to new features of the type discovered at site no 8 in Grabkowo, Kowal municipality, kujawsko-pomorskie voivodship (fig. 1). Excavations, linked to the construction of a section of the A1 highway, were conducted in the seasons of 2008 and 2009. The researchers documented numerous remains of a Pre-Roman settlement, including a tight grouping of lime kilns, with an accompanying complex of pits and post holes.
The identified concentration of furnaces comprises three lime kilns – features C3, C4 and C15 (fig. 2), nu-merous post holes located around the kilns and two pits with burnt material. The outlines of the kilns were irregular, roughly oval-shaped. The largest item is C15; it’s longer axis is 3.84 m long. The deepest one – C3, with a documented depth of 1.56 m. All the kilns have complex, layered interiors, made of clay, pugging, ash, burnt material and remains of burned lime. Many stones were found in the outlines of the furnaces, forming semicircular shapes. Based on the forms and structural features, like for example walls lined with stones, these objects are reminiscent of lime kilns of variation II.1 according to A. Michałowski and A. Sobucki (2011) that were common in the Wielkopolska region.
In the surrounding area there is a complex network of post holes, which proved difficult to recreate. The average size of these holes was over 0.5 in diameter and up to 0.4 m depth. Based on currently available knowledge and studies of analogous sites we may assume that they are the remains of additional structures erected around the kilns for protection against the elements. Also, two other pits were recorded in the kiln con-centration area, identified as fireplaces – features C114 and C127.
Inside the lime kilns and accompanying features the researchers discovered a total of 302 vessel fragments, 295 of which were found in the furnace pits. The pottery pieces, based on formal and technological features, and also based on elements of micromorphology, i.e. multi-faceted edges (fig. 10:1, 10), may be considered typical for the Pre-Roman Iron Age (phases A1-A2). However, at this stage precise dating is not possible, because of the complicated conditions found at the site. It is difficult to recreate the dynamics of settlement processes in the area, because this is where two separate stylistic trends in pottery, related to the Jastorf and Przeworsk cultures, were co-existing and overlapping. This problem has already been noted elsewhere (Kaczor, Żółkiewski 2014).
Currently, the scholars have agreed to date the lime kilns to the same period as the whole settlement, i.e. from approximately the turn of the late and early Pre-Roman Iron Age to the decline of phase A2.
Translated by Krzysztof Chorzewski
Adres autorów:
mgr Wojciech Kaczor, mgr Marek Żółkiewski
Fundacja Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Centrum Archeologiczne ul. Rubież 46, 61-612 Poznań