PRóba analIzy kRytycznej ex post
5. zakończenIe. wnIoskI
Skutki członkostwa Polski w Unii Europejskiej w latach 2004–2014 są zwykle oceniane pozytywnie, co nie zawsze jednak wiąże się z pozytywnym nastawieniem do prowadzonej przez Polskę w tym okresie polityki europejskiej. Krytyka tej poli-tyki wyrażana jest najczęściej przez polityków, który mieli ograniczony lub relatyw-nie krótkotrwały wpływ na jej kształt. Znajduje ona swoje dopełrelatyw-nierelatyw-nie i uzasadrelatyw-nierelatyw-nie w poglądach wyrażanych przez niektórych uczestników debaty akademickiej (np.
Grosse, Krasnodębski, Szczerski), co bez wątpienia nadaje jej pogłębiony charakter.
Główne argumenty krytyczne dotyczą zarówno ogólnej wizji integracji europejskiej, jak i roli Polski w Unii oraz doboru przez Polskę partnerów spośród innych państw członkowskich i instytucji UE.
W zakresie wizji integracji europejskiej konkurujące ze sobą obozy politycz-ne prezentowały częściowo odmienpolitycz-ne koncepcje oparte na wspieraniu (alternatyw-nie) metody wspólnotowej lub międzyrządowej. Podział ten odzwierciedlony został w koncepcji roli Polski w Unii Europejskiej, gdzie z jednej strony dominowało podej-ście ukierunkowane na rozwój państwa oparty ściśle na wzorcach znanych z Europy Zachodniej, a z drugiej – rozumienie członkostwa Polski w UE jedynie jako środka do poprawy pozycji międzynarodowej Polski i nieodrzucanie możliwości stworzenia własnego modelu rozwojowego odmiennego od wzorców zachodnich. Jeszcze więk-sze zróżnicowanie zauważyć można było w zakresie polityki koalicyjnej Polski w UE.
Jedna grupa polityków i ekspertów uważała, że Polska powinna pozostawać w „głów-nym nurcie” integracji i należeć do grona państw nieodrzucających stopniowego po-głębiania integracji, a druga – że Polska powinna samodzielnie decydować o tempie integracji i stać się liderem regionalnym w ramach zdecentralizowanej Unii.
Mając na uwadze powyższe uwarunkowania warto zauważyć, że polityka europej-ska Polski w badanych latach bazowała jednak na konsensusie w sprawie zasadniczej:
popieraniu członkostwa Polski w Unii Europejskiej. Z pewną ostrożnością można tak-że stwierdzić, tak-że obozy polityczne, które zdominowały w tym czasie polską politykę, w zasadzie podobnie identyfikowały cele strategiczne członkostwa Polski w UE. Wyda-je się, że zaliczono do nich maksymalną realizację interesów narodowych w dziedzinie bezpieczeństwa państwa oraz jego rozwoju gospodarczego, a także niedopuszczenie do przekształcenia Unii Europejskiej w podmiot federalny. Główną różnicą stało się zaś podejście do zróżnicowania integracji. Wbrew deklaracjom politycznym, Prawo i Sprawiedliwość – wychodząc prawdopodobnie z realistycznego założenia o braku możliwości zapobiegania pogłębianiu integracji niektórych państw – zawsze popie-rało bowiem powstanie systemowych podziałów między państwami członkowskimi bazujących na postulowanym policentryzmie tej organizacji, a Platforma Obywatelska dążyła do maksymalnej jednolitości Unii także kosztem ewentualnego udziału Polski w pogłębianiu integracji.
Przeprowadzona powyżej analiza powinna znaleźć swoje odniesienie do hipo-tez stanowiących oś niniejszej książki (Czachór, w niniejszym tomie). W kontekście pierwszej z nich można zatem stwierdzić, że polityka europejska Polski rzeczywi-ście nie opierała się na wcześniej zaplanowanej strategii obecności w UE, lecz miała zwykle charakter reaktywny. Dotyczyło to również lat 2005–2007, w których Polska krótkoterminowo nawet pogorszyła swoją pozycję w systemie integracyjnym, a także zgodziła się na jej trwałe osłabienie w wyniku rozwiązań instytucjonalnych przyjętych w traktacie z Lizbony (głosowanie w Radzie UE). W kontekście hipotezy drugiej nale-ży podkreślić, że reaktywny charakter polityki europejskiej Polski nie tyle wpływał na obniżenie skuteczności działań podejmowanych na forum UE, co raczej odzwiercie-dlał pozycję Polski jako nowego państwa członkowskiego, które odbiega poziomem rozwoju gospodarczego i możliwościami wywierania wpływu od państw bogatszych i uczestniczących w integracji przez wiele wcześniejszych lat. Zgodnie z hipotezą trzecią istniejący przed 2004 rokiem konsensus głównych sił politycznych w zakresie dążenia do członkostwa Polski w UE nie przełożył się na późniejsze porozumienie w sprawie celów Polski jako państwa członkowskiego. Pojawiły się tu bowiem dwie częściowo sprzeczne koncepcje dotyczące zarówno wizji integracji europejskiej, jak i roli Polski w Europie oraz mechanizmów realizacji interesu narodowego. Należy także w zasadzie potwierdzić hipotezę czwartą i zgodzić się z poglądem, według któ-rego pomimo braku „polskiej doktryny integracyjnej” polityka europejska Polski była przez partnerów zewnętrznych, czyli inne państwa członkowskie oraz instytucje UE, odbierana jako przewidywalna. Dotyczyło to także lat 2005–2007, kiedy partnerzy ci musieli w większym stopniu dostosować się do bardziej asertywnego (choć nie bar-dziej skutecznego) artykułowania przez Polskę jej stanowisk.
streszczenie
Celem niniejszego rozdziału jest dokonanie krytycznej analizy polityki europejskiej Polski z punktu widzenia jej spójności. Analizę oparto na trójelementowej konstrukcji bazy ideowej tej polityki. Pierwszym elementem tej bazy jest wizja integracji europejskiej, czyli poglądy dotyczące istoty procesów integracyjnych oraz dalszego ich kierunku. Drugi składnik stanowią koncepcje roli Polski jako państwa członkowskiego UE oraz celów, jakie mają być osiągane poprzez uczestnictwo w integracji. Trzecim elementem są zaś idee odnoszące się do polityki koalicyjnej, których
głów-nym kontekstem pozostaje dobór partnerów taktycznych i strategicznych. Główna myśl opiera się na stwierdzeniu, według którego we wszystkich trzech wskazanych zakresach Polska nie prowadziła w latach 2004–2014 spójnej polityki, do czego negatywnie przyczyniły się różnice między obozami politycznymi sprawującymi władzę w kolejnych układach rządowych. Jednocześnie w całym tym okresie występował rudymentarny konsensus w obszarze zasadności członkostwa Polski w UE, któ-ry stanowił podstawę praktyki politycznej wszystkich rządów.
słowa kluczowe: wizje integracji europejskiej, rola Polski w UE, polityka koalicyjna w UE, rywa-lizacja polityczna
Poland’s european Policy (2004–2014). an attempt at an ex post critical analysis summary
The purpose of this chapter is a critical analysis of Poland’s European policy from the point of view of their coherence. The analysis is based on the three-element design of ideological base of this policy. The first element is the vision of European integration, that is, the views on the substance of integration processes and its further direction. The second component are the concepts of the role of Poland as an EU member state and the objectives to be achieved through the participation in inte-gration. The third part are the ideas relating to coalition policy which main context is the choice of tactical and strategic partners. The main thesis is based on the view that in the three identified areas Poland did not run in the years 2004–2014 a coherent policy, which is adversely attributed to the dif-ferences between political camps exercising power in the subsequent governmental layouts. At the same time, throughout this period, there was a rudimentary consensus in the area of the merits of Po-land’s membership in the EU, which provided the basis for the political practice of all governments.
keywords: visions of European integration, Poland’s role in the EU, coalition policy in the EU, political competition