Zmienne niezależne i zmienna zależna

„Typologia zmiennych - to jakby rozbicie pojęcia na elementy przezeń oznaczone, lub inaczej przełożenie pojęcia na język empiryczny, obserwowalnych mierzalnych równoważników”443

. Oznacza to dla badacza, że ustalając zmienne i sposób ich rejestracji w badaniach jakiegoś procesu, zjawiska czy zdarzenia, podejmuje tym samym decyzję, pod jakim względem będzie to zdarzenie czy proces badać444

. Chava Frankfort-Nachmias definiuje zmienne zależne i niezależne następująco: zmienna niezależna to „zmienna za pomocą, której badacz chciałby wyjaśnić zmiany wartości zmiennej zależnej. (...) Zmienna zależna to zmienna, którą badacz chce wyjaśnić”445

.

Zmienne są „nieodłącznym atrybutem badań, zwłaszcza ilościowych”446

. T. Pilch podkreśla, że „ustalenie i rejestracja zmiennych w badaniach jakiegoś zdarzenia czy procesu - oznacza decyzję, pod jakim względem będziemy badać zdarzenie czy proces”⁴⁴⁷. Przyjmując i ustalając zmienne badacz winien mieć świadomość, „(…) jaki jest związek między poszczególnymi cechami, jaki jest kierunek zależności między nimi, która wpływa na inne, a która podlega wpływom. W zależności od tego jedne zmienne nazywają się zmiennymi niezależnymi, a drugie zmiennymi zależnymi”448

. Według Mieczysława Łobockiego „przez zmienne niezależne rozumie się pewne czynniki powodujące określone zmiany w innych czynnikach (zmiennych) (...), a przez zmienne zależne, czynniki podlegające wyraźnym wpływom ze strony zmiennych niezależnych”449

.

443 T. Pilch, T. Bauman, Zasady badań pedagogicznych..., op. cit., s.50-51.

444 Tamże, s. 51.

445 Ch. Frankfort-Nachmias, D. Nachmias, Metody badawcze w naukach społecznych , Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 2001, s. 71.

446 M. Łobocki, Metody i techniki…, op. cit., s. 32.

447 T. Pilch, T. Bauman, Zasady badań pedagogicznych..., op. cit., s.50-51.

448Tamże, s.51.

449

125 Opisując zmienne posługujemy się wartościami zwanymi wskaźnikami. Wskaźnikiem określa się „pewną cecha, zdarzenie lub zjawisko na podstawie zajścia, z którego wnioskujemy z pewnością, bądź z określonym prawdopodobieństwem, bądź wreszcie z prawdopodobieństwem wyższym od przeciętnego, iż zachodzi zjawisko, które nas interesuje"⁴⁵⁰. Zdaniem Stefana Nowaka, „(…) na wskaźniki w badaniach nadają się przede wszystkim zjawiska, stany rzeczy i zdarzenia (zachowania) łatwo dostępne obserwacji, i to takie, których właściwa psychologiczno-kulturowa interpretacja rozumiejąca jest stosunkowo niezawodna”451

. Wyróżnił trzy typy wskaźników: empiryczne, definicyjne i inferencyjne, podkreślając jednocześnie, że kategoria wskaźniki jest bardzo niejednorodna452

, M. Łobocki podkreśla, że „wskaźniki empiryczne występują wtedy, gdy wskazywane przez nie zjawisko daje się łatwo i bezpośrednio zaobserwować. Stąd też zachodząca relacja między nimi a danym zjawiskiem ma charakter związku empirycznego”453. Mimo tego, że „łatwo jest je potwierdzić jako rzeczywiście odnoszące się do danej zmiennej”, wymagają one jednak krytycznego podejścia ze strony badacza⁴⁵⁴. Jak podkreśla M. Łobocki, wskaźnikom empirycznym nie można ufać bezwzględnie, ponieważ „stwierdzony związek empiryczny między danym wskaźnikiem a zjawiskiem przezeń wskazanym może okazać się niekiedy okazać mało ścisły i wręcz błędny”455. Druga grupę wskaźników, określanych jako definicyjne, stanowią te wskaźniki, które wynikają z definicji badanej zmiennej456

. M. Łobocki zwraca uwagę, że im bardziej precyzyjna jest definicja wskazywanego przez te wskaźniki zjawiska, tym lepiej pełnią one swoje funkcje457. Wskaźniki inferencyjne dotyczą zjawisk, które nie są obserwowane bezpośrednio, nie wynikają z ich definicji, a „podstawą odwoływania się jednak do tego rodzaju wskaźników są często teorie dotyczące zmiennej, na którą wskaźniki te mają wskazywać”458

. Dotyczą one bowiem „ukrytych hipotetycznych zmiennych, które wprawdzie są nieobserwowalne, ale posiadają osobliwą „realność” i szereg obserwowalnych następstw”459

.Według Łobockiego zmienne i wskaźniki uszczegóławiają

450 S. Nowak, Metodologia badań socjologicznych, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1965, s. 202 – 208.

451

S. Nowak, Metodologia badań społecznych, Wyd. 2., Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2012, s. 166.

452 Tamże, s. 202 – 208.

453 M. Łobocki, Metody i techniki… op. cit. 35

454 Tamże.

455 M. Łobocki, Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych, Wydawnictwo IMPULS, Kraków 1999, s. 144.

456 M. Łobocki, Metody i techniki…, op. cit., s. 35.

457 Tamże, s. 36.

458 Tamże.

459

126 problemy badawcze, a konsekwencji także przyjęte hipotezy⁴⁶⁰. Biorąc pod uwagę powyższe zalecenia, wyróżniono następujące zmienne niezależnie i zmienną zależną, oraz wskaźniki tych zmiennych:

Tabela 4. Zmienne i wskaźniki zmiennych

Zmienne Wskaźniki

Zmienna zależna

Kompetencje do komunikacji międzykulturowej osób

realizujących zadania w obszarze pracy socjalnej

Gotowość do nawiązywania kontaktu

i relacji interpersonalnych z osobami odmiennymi kulturowo.

Wrażliwość na odmienność kulturową osób korzystających z pomocy społecznej.

Wiedza na temat różnic kulturowych i ich ogólnego znaczenia (wiedza na temat różnych kultur i znaczących dla tej kultury symboli, znaków).

Samoocena badanych własnej postawy wobec odmienności kulturowej klientów i jej wpływu na relacje pomocowe w obszarze pracy socjalnej.

Zmienne niezależne

Homogeniczność powiatu zamieszkania i pracy

Deklaracje badanych dotyczące miejsca zamieszkania i pracy (kategorie: powiaty zróżnicowane kulturowo, powiaty homogeniczne kulturowo).

Lokalizacja ośrodka dla cudzoziemców

Deklaracje badanych dotyczące miejsca zamieszkania i pracy (kategorie: lokalizacja ośrodka dla

cudzoziemców na terenie powiatu, brak ośrodka dla cudzoziemców na terenie powiatu).

Wyjazdy zagraniczne badanych Deklaracje badanych dotyczące wyjazdów za granicę. Doświadczenia w pracy socjalnej

z osobami odmiennymi kulturowo

Deklaracje badanych posiadania doświadczenia w pracy socjalnej z osobami odmiennymi kulturowo.

460

127 Kwalifikacje do pracy socjalnej Deklaracje badanych dotyczące wykształcenia

.

Doświadczenie zawodowe na stanowisku pracownika socjalnego

Deklaracje badanych dotyczące stażu pracy na stanowisku pracownika socjalnego.

Doświadczenie zawodowe w pracy w instytucjach pomocy społecznej

Deklaracje badanych dotyczące stażu pracy w instytucjach pomocy społecznej.

Funkcja/stanowisko w instytucji pomocy społecznej

Deklaracje badanych dotyczące zajmowanego stanowiska.

Kształcenie ustawiczne (specjalizacja I i II stopnia w zawodzie pracownik socjalny, z zakresu organizacji pomocy społecznej oraz udział w różnych formach doskonalenia

zawodowego w obszarze pracy socjalnej i pomocy społecznej w ciągu ostatnich 5 lat

z uwzględnieniem tematyki kształcenia

Deklaracje badanych udziału w różnych formach doskonalenia zawodowego w ciągu ostatnich 5 lat oraz posiadanych specjalizacji w zawodzie pracownik socjalny i organizacji pomocy społecznej)

Wiek Deklaracje badanych dotyczące wieku.

Tożsamość społeczno – kulturowa badanych

Deklaracje badanych dotyczące identyfikacji ze zbiorowościami społeczno-kulturowymi.

Świadomość badanych

oddziaływania kultury na procesy poznawcze, postawy i działanie człowieka jako jednostki i członka grupy

Deklaracje badanych dotyczące oddziaływania kultury na procesy poznawcze na myślenie, postawy

128 Świadomość osób realizujących

zadania w obszarze pracy

socjalnej oddziaływania kultury, z którą utożsamiają się

pracownicy socjalni, kadra zarządzająca i osoby wspomagane na relacje pomocowe i efekty pracy socjalnej.

Deklaracje badanych dotyczące oddziaływania kultury własnej i osób wspomaganych na relacje pomocowe i efekty pracy socjalnej.

W katalogu zmiennych niezależnych nie wyodrębniono religii/wyznania badanych oraz narodowości/grupy etnicznej badanych, gdyż stanowią one składową innej zmiennej niezależnej, jaką jest tożsamość społeczno – kulturowa badanych.