Znaczenie i sens diagnozy przedszkolnej

Diagnozowanie osiągnięć rozwojowych i aktywności edukacyjnej dzieci jest istotnym elementem w pracy pedagogicznej nauczyciela. Analiza i ocena rozwoju towarzyszą dziecku w całym procesie edukacji przedszkolnej, ale na za-kończenie tego etapu nauczyciele zobowiązani są do oceny stopnia dojrzałości w kontekście podjęcia przez dziecko nauki w szkole. Celem diagnozy przedszkol-nej, jak wynika z dokumentów programowych, jest obok gromadzenia informacji wspieranie dzieci napotykających trudności przez opracowanie „indywidualnego programu wspomagania i korygowania rozwoju dziecka, który będzie realizowany w roku poprzedzającym rozpoczęcie nauki w szkole podstawowej”30. Właściwe działanie nauczyciela po dokonaniu diagnozy oznacza przede wszystkim dobór odpowiedniej strategii wychowawczej i systematyczną pracę z dzieckiem. Warto

28 M. Kwella, A. Maj, Obserwacja i dokumentowanie..., dz. cyt.

29

Tamże.

30

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie pod-stawy programowej..., dz. cyt.; A. Zabielska, Diagnoza pedagogiczna i ocena gotowości szkol-nej, „Monitor Prawny Dyrektora” 2011, nr 3, s. 9.

187

nadmienić, że odpowiednie wsparcie w postaci zindywidualizowanej pracy na-uczycieli powinny otrzymać zarówno dzieci mające trudności, jak i przejawiające określone predyspozycje, umiejętności, zdolności.

Diagnoza dojrzałości przedszkolnej ma pomóc również rodzicom w poznaniu stanu gotowości dziecka do podjęcia nauki w szkole; założeniem jest współpraca w relacjach przedszkole – dom w zakresie wspierania rozwoju dziecka oraz w po-dejmowaniu decyzji o ewentualnym odroczeniu dziecku obowiązku szkolnego. Przeprowadzenia przez specjalistów (pedagog, logopeda) pogłębionej diagnozy wymagają dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi.

Diagnoza przedszkolna, rozumiana jako rozpoznanie gotowości dziecka do podjęcia nauki w szkole, oznacza rozpoznanie poziomu jego rozwoju we wszyst-kich sferach: emocjonalno-społecznej, intelektualnej, fi zycznej, oraz progno-zowanie, czy będąc na danym etapie rozwojowym, dziecko sprosta wymogom szkolnym. Niektóre dzieci dość łatwo przystosowują się do wymagań nowego środowiska, dla innych pójście do szkoły wiąże się z wieloma trudnościami, a wszystkie stają przed zwiększonym wysiłkiem adaptacyjnym, wymagającym przystosowania się do innego trybu życia i nowej roli.

Rozwój dzieci odbywa się dynamicznie i przebiega wielotorowo. Jak podkre-ślają A. Brzezińska i R. Kaczan, dziecko ciągle staje przed kolejnymi nowymi wyzwaniami, które

[...] o tyle są „nowe”, o ile przekraczają jego aktualne możliwości poradzenia sobie z nimi. Korzystając z pomocy (wsparcia) otoczenia oraz z uprzednio opa-nowanych kompetencji, podejmuje te nowe zadania i w efekcie pomyślnego poradzenia sobie z nimi nabywa kolejne nowe kompetencje, czyli rozwija się³¹.

Według M. Rościszewskiej-Woźniak, najważniejszymi cechami dziecka, warunkującymi dobry start w edukację szkolną, są: samodzielność, wytrwałość, odporność emocjonalna; umiejętności społeczne i komunikacyjne; ciekawość i aktywna postawa wobec nowych doświadczeń; umiejętność rozwiązywania pro-blemów; pewność siebie, poczucie własnej wartości oraz gotowość dziecka do respektowania ustalonych zasad i reguł32. Kompetencje te rozwijają się przez całe życie, ale ich podwaliny kształtują się w okresie dzieciństwa, przede wszystkim w środowisku przedszkola. Planując i prowadząc diagnozę w kierunku gotowości edukacyjnej, nauczyciel przedszkola powinien pamiętać o funkcjonowaniu dziec-ka w szerokim kontekście społecznym, mającym walor stymulujący i wyhamo-wujący naturalny jego rozwój.

31 A.I. Brzezińska, R. Kaczan, Wychowanie do samodzielności: kluczowy czynnik sukcesu za-wodowego osób z ograniczeniem sprawności, Wyd. SWPS „Academica”, EFS, Warszawa 2008, s. 13; zob. też: A. Kienig, Początek nauki w szkole – przejście rozwojowe i edukacyjne. Przegląd nadań, „Edukacja. Studia, Badania, Innowacje” 2009, nr 3, s. 91.

W procesie diagnozy przedszkolnej zasadniczo uczestniczą dwa podmioty: dziecko i nauczyciel, jednak odpowiedzialność za organizację i przebieg tego pro-cesu spoczywa na osobie nauczyciela. Nie jest to zadanie łatwe, wymaga bowiem od nauczyciela całościowego poznania dziecka, rozpoznawania różnych subtel-ności w jego postawach, zachowaniach, płaszczyznach aktywsubtel-ności, znajomości specyfi ki osobowości dziecka oraz namysłu, w jakim kierunku dana dyspozycja rozwojowa ma szansę się rozwinąć. Jak zauważają E. Jarosz i E. Wysocka, czyn-ność diagnozowania determinują z jednej strony cechy osobowe i kompetencje nauczyciela diagnosty (wiek, wykształcenie, wiedza, doświadczenie), z drugiej – czynniki przedmiotowe dotyczące zebranego materiału diagnostycznego33. Po-znawczo-decyzyjny charakter dokonywanej diagnozy wymaga od nauczyciela odpowiedzialności – powinien on, według autorek, posiadać określone dyspo-zycje podstawowe, warunkujące prawidłowy przebieg rozpoznania. Wśród nich można wymienić takie, jak:

– wiedza merytoryczna o procesach myślenia, pamięci, emocjach, rozwiązy-waniu problemów, mechanizmach społecznego funkcjonowania dziecka w podstawowych środowiskach wychowawczych: rodzinie, przedszkolu, grupie rówieśniczej;

– zdolność do wykorzystania tejże wiedzy;

– podstawowa umiejętność obserwowania i prowadzenia rozmowy (z dziec-kiem i dorosłym), co pozwala na nawiązanie relacji i warunkuje pozyskanie potrzebnych informacji;

– określone sprawności techniczne – właściwy dobór metod, technik i narzę-dzi oraz umiejętność posługiwania się nimi34.

Diagnoza przedszkolna stanowi podstawę opracowania indywidualnych pro-gramów wspomagania i korygowania rozwoju dziecka. Wiedza nauczyciela o dziecku: jego możliwościach, potrzebach, zainteresowaniach i predyspozycjach pozwala na prawidłowe skonstruowanie dokumentu, który może ulegać modyfi -kacji w zależności od stopnia dziecięcego rozwoju. Diagnoza nie kończy się bo-wiem w momencie jej postawienia, ale weryfi kowana jest podczas całego procesu edukacyjnego.

W rozważaniach o diagnozie przedszkolnej, jak pisze E. Koźniewska, nie może zabraknąć refl eksji nad jej podstawowym celem, jakim jest dobro dziecka. Troska o nie wyraża się we wrażliwości nauczyciela na potrzeby dziecka, w sza-cunku i podmiotowym traktowaniu, unikaniu „etykietek”, stereotypowych sądów i ujemnych ocen rodziny dziecka35.

Reasumując, do uzyskania pozytywnych rezultatów w pracy pedagogicznej z dziećmi w wieku przedszkolnym oraz właściwego przygotowania ich do

kolej-33

E. Jarosz, E. Wysocka, Diagnoza psychopedagogiczna..., dz. cyt., s. 29.

34 Tamże, s. 29–30.

189

nego szczebla edukacyjnego niezbędne jest systematyczne poznawanie każdego dziecka. Prawidłowo przeprowadzone na etapie edukacji przedszkolnej obser-wacja i diagnoza niewątpliwie wymagają od nauczyciela szerokich umiejętności i kompetencji, ale jednocześnie wzbogacają wiedzę o dziecku oraz umożliwiają prognozowanie postępu i dostosowanie optymalnych działań wychowawczych do potrzeb rozwojowych podopiecznego.

Summary