Współczesny nauczyciel akadem icki kieru n k u bibliotekoznawstwo i inform acja naukow a (BIN) prowadzi zajęcia dydaktyczne i dokształ
ca się w dobie społeczeństwa informacyjnego, kiedy zagadnienia etyki profesjonalnej (zawodowej) nab rały szczególnego znaczenia. Przyczy
niła się do tego znacznie najpotężniejsza organizacja zawodowa biblio
tekarzy A m erican L ibrary Association, od 1908 roku zalecająca ścisłe przestrzeganie zasad wielokrotnie uzupełnianego kodeksu etycznego, przytaczanych i popularyzow anych w Polsce od lat, zwłaszcza przez Profesora Zbigniewa Żm igrodzkiego1.
Rewolucja elektroniczna, sukcesywnie zwiększający się udział In form ation and Com m unication Technology (ICT) w życiu społeczeń
stw a XXI w ieku, spowodowała pow stanie szeregu dalszych w ytycz
nych odnoszących się do In te rn e tu i bibliotekarzy2. Towarzyszyły tem u
* N a w niosek zespołu akredytacyjnego UKA n astąp iła zm iana nazw y kierunku stu diów na: informacja naukowa i bibliotekoznaw stw o (Rozp. M inistra M E N iS z 20 maja 2003 r.).
1 Z. Ż m i g r o d z k i : P roblem y b ib lio tek a rsk iej e ty k i zaw odow ej. K atowice 1991, s. 31-98; [dokum ent elektroniczny] A L A Code o f E th ic s 1995: http://www.ala.org
2 L ibrary B ill o f R ig h ts A L A [dokument elektroniczny:] http://www.ala.org/alaorg/oif/
electacc.htm l; oraz dokum enty tłum aczone na język polski w: U żytkow nicy in form acji elektronicznej. Red. M. K o c ó j o w a . Kraków 2000, s. 171—176.
debaty i law ina innych dokumentów, zwracających uwagę na proble
my etyczne, jak: uchw ała o przyzwoitości w komunikowaniu, filtrowa
nie, rekom endacje, blokowanie dostępu, pryw atność, netykiety (neti
quette) odnoszące się do kodeksów dobrych obyczajów użytkowników sieci, zasady dopuszczalnego w ykorzystania, prawo autorskie, plagiaty, etc. Świadczy o tym np. referat Paula Sturgesa Freedom o f Expression and C om m unications N etworks: Report for the Books a n d Archives Section o f the Council o f Europe, opracowany w grudniu 1997 roku3.
.Dyskusja ta rozwija się na świecie w wielu kierunkach, jak pokazał w 2001 roku w przeglądowym artykule Robert G. W engert4.
Polski nauczyciel akadem icki jako badacz pow inien też id e n ty fikować się z Dobrymi obyczajami w nauce. Zbiór zasad i wytycznych, opracow anym i przez K om itet E tyki w N auce przy Polskiej A k ad e
mii N auk w 1994 roku (aktualizacja i w ydania zm ienione w latach 1996 i 2001). Komisje etyki w poszczególnych uczelniach czuw ają nad p rzestrzeg an iem zasad etycznych w procesie dydaktycznym , pracy naukowej i organizacyjnej. W U niw ersytecie Jagiellońskim na przy
kład 8 listopada 2002 roku powołano S ta łą Komisję R ektorską ds. Etyki N auczycieli A kadem ickich pod przew odnictw em w ieloletniego re k tora uczelni prof. dr. hab. A leksandra Koja - co podkreśla rangę Ko
misji.
Podjęcie akred y tacji studiów wyższych w Polsce nasiliło d y sku
sje nad zasadam i etycznymi. Zostały one ożywione zwłaszcza powoła
niem w 1997 roku Uniwersyteckiej Komisji Akredytacyjnej (UKA) przy K onferencji Rektorów U niw ersytetów Polskich (KRUP)5, n a stę p n ie innych środowiskowych komisji akredytacyjnych, np. dla szkół wyż
szych technicznych, ekonomicznych. Nowy w ym iar ocenom jakości s tu diów wyższych dodało utw orzenie w 2001 roku Państw owej Komisji Akredytacyjnej (PKA), powołanej na mocy U staw y z dnia 20 lipca 2001 roku (Dz.U. z 2001 r., n r 85, poz. 924 - kadencja 3-letnia). W ten spo
sób akredytacja stała się sp raw ą powszechną, am bicjonalną dla jed nostek i rozw ijającą się w k ieru n k u akredytacji europejskich (głów
nie dzięki UKA) oraz obligatoryjną, o podstaw ow ych sta n d a rd a c h ,
3 Wolność wypowiedzi i sieci kom puterowe. W: Użytkownicy inform acji elektronicznej..., s. 151—170, tłum aczenie na język polski z obszernym w ykazem bibliograficznym.
4R.G. W e n g e r t : Som e E th ic a l A spects o f B ein g a n In fo rm a tio n P rofessional. “Lib
rary Trends” 2001, vol. 49, s. 4 8 6 -5 0 9 .
5UKA. [Dokument elektroniczny UAM:] http://m ain.am u.edu.pl/~ects/uka/uka.htm l, lub [strona domowa INIB UJ:] http://bilon.m iks.uj.edu.pl — kadencja 3-letnia, działa przez wybrane przez środowisko zespoły celowe dla poszczególnych kierunków studiów.
prow adzoną przez РКА, jako ustawowy organ oceny jakości kształce
nia (w 2002 roku ocenie podlegało 180 jednostek)6.
Rozwiązań wzorcowych przeprow adzania akredytacji dla k ie ru n ku BIN jest wiele za granicą: obok komisji państwowych (jak w Polsce PKA) akredytacja może być prowadzona przez stow arzyszenia profe
sjonalne (np. ALA w USA), przez specjalnie powoływane grupy robo
cze, np. w UK The Q uality A ssurance Agency for H igher Education (QAA), Southgate House, G locester od 1997 roku w Wielkiej B ry ta nii7, czy projekty certyfikatów europejskich DGI i EUCLID8. Na te m at roli standardów w akredytacji jest dużo wypowiedzi, w literaturze zarówno zagranicznej, jak i polskiej - z rzadka s ą jednak poruszane zagadnienia etyczne, niewiele też pisze się o oceniających i ich m oral
nych dylem atach przy podejmowaniu decyzji.
W Polsce i na świecie wagę zasad postępow ania etycznego doce
niali znani filozofowie, psycholodzy, pedagodzy, lekarze, o czym św iad
czą długie listy autorów, poczynając od starożytności po J. K otarbiń
skiego, M. i S. Ossowskich, a przede wszystkim rozw ażania J a n a P aw ła II. Prawidłowe postępowanie pod względem etycznym stało się za
tem n a tu ra ln ą p o d staw ą przy ferow aniu ocen jakości przez środowi
skow ą U n iw ersy teck ą Komisję A k red y tacy jn ą (UKA), której ocenie poddał się dobrowolnie w 2002 roku kierunek studiów BIN w U niw er
sytetach Jagiellońskim , Śląskim , W arszawskim, Wrocławskim, UMK w Toruniu oraz UMCS w Lublinie9. Certyfikaty UKA z 28 czerwca 2002 roku n a pięć la t dla k ie ru n k u bibliotekoznaw stw o i inform acja na- ukowo-techniczna zostały przyznane U J, UŚ, UW, UWr, UMK oraz na dwa la ta UMCS.
Tym bardziej owe zasady etyczne m usi respektow ać PKA, zobli
gowana przez M inisterstw o E dukacji Narodowej i S portu (MENiS) do b ad ania prawidłowości prow adzenia i otw ierania kierunków s tu
6 Pismo przewodniczącego PKA prof. A. Jamiołkowskiego z 17 lipca 2002, nr 89/2002.
7QAA. W: Społeczeństw o inform acyjne: ja k o ść edukacji i p ra c y b ib lio te k a rzy . Red.
M. K o c ó j o w a. Kraków 2001, s. 123-131 (tłum aczenie standardów na język polski - R. S a p a).
8 S. G r a u m a n n : The C ertification o f In fo rm a tio n P rofessionals in Europe. F u ture P la n s o f D eutsche G esellschaft In fo rm a tio n sw issen sch a ft a n d P raxis (DGI). In: In fo r
m a tio n S p ec ia lists fo r 21st C entury. Hannover, 14 -1 5 October 1999 [m ateriały pow iela
ne i CD-ROM]; anonse w m ateriałach konferencyjnych BOBCATSSS 2002 i 2003, pro
jekt „European A ssociation for Library and Inform ation Education and R esearch”
(EUCLID).
9M. K o c ó j o w a : Ocena ja k o ści stu d ió w b ib lio tek o zn a w stw a i in fo rm a cji n a u k o wej w Polsce i akred yta cja . W: Społeczeństw o inform acyjne: ja k o ść ed u k a c ji i p ra cy bibliotekarzy..., s. 3 6 -4 7 .
diów, nowych uczelni, filii, wydziałów zamiejscowych, jak i oceny k szta ł
cenia i przestrzegania w arunków prow adzenia studiów wyższych (pro
gram y ramowe).
Zagadnienie przestrzegania kodeksu postępow ania etycznego s ta nowi więc w arunek sine qua non działalności komisji/zespołów a k re dytacyjnych. Szkoda, że nie jest to wyeksponowane w regulam inie a k re dytacji ani UKA, ani PKA10. Zagadnienie to tym ważniejsze, że dyle
matów etycznych jest wiele i to zarówno ze strony akredytow anych, jak i akredytujących. W związku z w łasnym i doświadczeniam i prze
wodniczącej zespołów akredytujących kierunek BIN z ram ienia UKA - owym dylematom etycznym pragnę poświęcić uwagę.