Charzewski, Stanisław
Stary pałac biskupi we Fromborku
Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 3, 321-323
S T A N I S Ł A W C H A RZEW SK I
STARY PAŁAC BISKUPI W E FROMBORKU
W w y n ik u o ży w io n y ch robót b u d ow lan ych po roku 1499, (podjętych na m o cy u c h w a ły k a p itu ły z 3 m arca 1480) ‘), p o w sta je p rzy m urze w sch od n im , w e w n ą tr z d zied ziń ca k a ted ra ln eg o , pop rzed n ik starego p ałacu b isk u p iego, dom b isk u p i. Z a stęp u je on tera z położoną na w sch ód od k ated ry, poza m uram i, k a n o n ię pod w ezw a n iem św . Jana N epom ucena, k tóra od czasów b isk u p a S orb om a (1373 — 1401) aż do biskupa W atzenrodego (1489 — 1512), m ia ła o b o w ią zek g oszczen ia b isk u p a w cza sie o d w ied zin katedry; m ost zw o d zo n y łą c z y ł ją z okrągłą w ieżą przy m urze w sch od n im . Już za cza só w b isk u p a F a b ia n a L u zjań sk iego (1512 — 1523) rozb u d ow u je dom b isk u p i m ie sz k a ją c y w nim k an on ik T ied em an n G iese. W roku 1524, po u k oń czen iu ro zb u d ow y, w p ro w a d ził się do dom u b isk u p ieg o 11 m arca d ziek an k a p itu ły Jan F crb er (1522 — 1539) 2). P o zak oń czen iu w roku 1526 d zia ła ń w o jen n y ch , b isk u p M aurycy Ferber (1523 — 1537) p rzen osi tam na sta łe k w a terę b isk u p ią. P isz ą c y o k ilk a d ziesią tk ó w la t p óźniej kronikarze Jan Leo, T om asz T reter, K r zy szto f H artknoch oraz proboszcz k a p itu ły dr F ran ciszek D ittrich przed p ierw szą w o jn ą św iatow ą, b łęd n ie p rzyp isu ją b isk u p o w i F erb erow i b u d ow ę sta reg o p a ła cu bisk u p iego iako b u d o w li n ow ej, w zn iesio n ej od fu n d am en tów . Fr. D ittrich op iera s-woje tw ierd zen ie na n ap isie z ta b lic y p a m ią tk o w ej sp orząd zon ej w roku 1537 ku czci biskupa F erbera, o b ecn ie w m u row an ej w p o łu d n io w ą śc ia n ę pałacu, on giś m ieszczą cej się na p o łu d n io w o -za ch o d n iej śc ia n ie b a stio n u przed bram ą p o łu d n io w ą , d zisia j już n ieistn ieją ceg o : M a v r i t i v s . F erber. Eps.
V a r m i e n . pro II decore, ac. m o n u m e n t s . ec Пае. su ae. hic. Il e x t r v c t i s . hoc. posu it. Ao. M. D X X X V I I . Jak stw ierd za ją p rzytoczen i k ron ik arze L eo i T reter, b isk u p
M aurycy Ferber o d n a w ia rów n ież ob w arow an ia katedry; skoro w ięc p ie r w o tn ie , po śm ierci biskupa Ferbera w roku 1537, ta b licę ku jego czci u m ieszczon o n a p o łu d n io w o -za ch o d n iej ścia n ie bastion u , n a leży przyp u szczać że hoc p o s u i t d o ty czy ło b astionu, zaś pro de c o re ecclesia e suae — w zm o cm en ia ob w arow ań , dla zab ezp ieczen ia d o sto jeń stw a katedry.
Jako wdęc b ezsp rzeczn ie w iarogodnie.isze n a leży p rzyjąć przytoczone w y w o d y E ugeniusza B rach vogla, w ik a riu sza k a p itu ły , o rozb u d ow ie dom u b is k u p ieg o za czasów b isk u p a Ferbera, oparte na ó w czesn y ch regestrach k asy b u - dowdanej K ap itu ły W arm iń sk iej. Ten pogląd p o tw ierd za rów n ież A d o lf B ö tti cher, m ów iąc o b u d ow ie p a ła cu b isk u p ieg o rzekom o przez biskupa Ferbera, le c z na starszych d oln ych partiach *).
W latach p o w o jen n y ch p rzy jęło się, n a w et w o ficja ln y ch ok reślen iach k o n serw atora za b y tk ó w , n ie w ła ś c iw e m ian o dla starego p ałacu b isk u p iego, „p ałac
’) E ugen B rach vogel, D es C oppernicus D ien st im D om zu F rauenburg, Z e it sch rift für die G esch ich te und A ltertu m sk u n d e E rm lands (dalej Z fG A E) Bd. 27. s. 5 6 9 —571.
z) B rachvogel, C op p ern icu s D ien st, s. 571 — 572.
3) Franz D ittrich , D er D om zu F rauenburg, ZfGA E, Bd. 18, s. 576 — 577; Bd. 19, s. 109— 110; B rach vogel, D ie S tern w a rte d es C oppernicus in F rauenburg, Z fG A E, Bd. 27, s. 340; F erd in an d von Q uast, D en k m a le d er B a u k u n st in P reu ssen , 1862, H eft 3, s. 26; A d o lf B o ettich er, B a u -u n d K u n std en k m ä ler in Erm land, 1894, s. 82 — 83.
21 H oiriLniboiy
b isk u p a F erb era”, m im o że p o lscy autorzy M iec zy sła w O rłow icz i S ta n is ła w S r o k o w s k i4) w ok resie m ięd zy w o jen n y m , op isu jąc From bork, p o słu g u ją się u za sa d n io n ą trad ycyjn ą n a zw ą „stary p a ła c”. Jak w y n ik a z p rzy to czo n y ch tu ta j w y w o d ó w , biskup M au rycy F erb er n ie b u d ow ał p ałacu bisk u p iego, an i też p a ła c ten n ie b ył d ziedziczną w ła sn o śc ią rod zin y F erberów , u z a sa d n ia ją cą m ian o. S to s o w a n ie w ięc n azw y „p ałac b iskupa F erb era”, jest ty lk o k o n ty n u o w a n ie m b łęd u zasłu żon ego zresztą w ie lc e h isto ry k a w zgórza k a ted ra ln eg o w e F ro m borku. dr F ranciszka D ittrich a, k tóry p rzeoczył sp raw ę p r zen iesien ia ta b lic y
F r o m b o r k . O b r a z n ie z n a n e g o , w s p ó ł c z e s n e g o m a la r z a , o b e c n ie z n a j d u j ą c y się w p r a w e j b o c z n e j n a w i e k a t e d r y w e F r o m b o r k u , p r z e d s t a w i a j ą c y p r o c e s ję na d z i e d z i ń c u k a t e d r a l n y m z u d z i a ł e m k ró la J a n a II I. W g łę b i po p r a w e j stro n ie s t a r y pała c b i s k u p i; po l e w e j — k a te d r a , k u r i a B e a ta e M a r ia e V ir g i n i s a s s u m p t a e a d c o r n u ecclesia e o c c id e n ta le oraz p ó łn o c n a w i e ż a b r a m n a , d z i s i a j j u ż n ie i s t n ie j ą c a , z a b u d o w a n a w X V I I I w i e k u . ( W e d ł u g z d j ę c ia A . K u r a c z y k a , O l s z t y n )
4) M iec zy sła w O rłow icz, Ilu str o w a n y p rzew od n ik po M azurach P ru sk ich , W -w a 1923, s. 272; S ta n isła w S ro k o w sk i, P ru sy W schodnie, kraj i lu d zie, W ar sz a w a 1929, s. 156.
p a m ią tk o w e j k u czci b isk u p a F erbera, po zburzen iu barbakanu w p o ło w ie X I X w iek u , na p o łu d n io w ą ścia n ę pałacu, k ojarząc b łęd n ie sło w a „hoc p o su it” z p a ła cem , z a m ia st z b arbakanem .
P a ła c p ło n ie w roku 1630. P rotok ół z p osied zen ia k a p itu ły 12 listo p a d a 1630 r. stw ie r d z a pośród in n ych strat: zn iszczon o kan on ie, in n e b u d y n k i k a n o n ik ó w i ogrod zen ia; sp ło n ą ł pałac b isk u p i przy k ated rze 5).
P a ła c od n a w ia b isk u p W ydżga (1659 — 1679) w roku 1666; b isk u p S zem b ek (1724 — 1740) p rzeb u d o w u je w roku 1727, jak stw ierd za ta b lica p a m ią tk o w a w k orytarzu na parterze (d zisiaj n ieistn ieją ca ); rów n ież o d n aw ia go b isk u p K r a sic k i (1767 — 1795) 6). W la ta ch 1841 — 1842 p a ła c przebudow ano, u m ie sz c z a ją c w nim a d m in istra cję d iecezja ln ą 7).
Z p a ła cu b isk u p ieg o p row ad ził na w y so k o śc i p ierw szeg o piętra, w zd łu ż m u ru, d r e w n ia n y ga n ek do sa li k a p itu ln ej, g d zie jeszcze d zisiaj w id zi się na te j w y so k o śc i zam u row an e d r z w i8).
RECENZJE i O M ÓW IENIA
JO A C H IM M E Y E R -L A N D R U T , D ie B e h a n d lu n g v o n s t a a tl ic h e n A r c h i v e n
■und R e g i s t r a t u r e n n a ch V ö lk e r r e c h t, A r ch iv a lisch e Z eitsch rift, M ü n chen 1959,
t, 48, s. 45 — 120.
P ro b lem y p raw a a rch iw a ln eg o w ogóle, a m ięd zyn arod ow ego p raw a a r c h i w a ln e g o w szc z e g ó ln o śc i są w teo rii i p rak tyce a rch iw a ln ej już od k ilk u o sta t
n ich la t coraz szerzej o m a w ia n e *).
D la p o ls k ie j a r c h iw is ty k i ma to za g a d n ien ie szczeg ó ln ie w ażn e zn aczen ie, p rzed e w sz y stk im ze w zg lęd u na a rch iw a lia Z iem Z achodnich, a n ieja k o o d ręb n e zn a czen ie ze w zg lęd u na a rch iw a lia z teren ó w b yłych P rus W sch od n ich 2). S p ra w a zasob u a k to w eg o obszaru d a w n eg o p a ń stw a zakonnego, P rus K s ią ż ę cy ch i W sch od n ich , b yła od roku 1945 przed m iotem w ie lu sporów na tle p raw a a rch iw a ln eg o i p raw a m ię d z y n a r o d o w e g o 3). Z d rugiej stron y spory te b y ły b ard zo czu ły m sejsm o g ra fem w yd arzeń na p olu m ięd zyn arod ow ej p o li t y k i4). P ro b lem ten zap o czą tk o w a n y został już d aw no, w ok resie stosu n k ó w p o lsk o - k rzy ża ck ic h 5). Jed n ak że stał się jed n ym z isto tn y ch p rob lem ów p raw a m ię d z y n a ro d o w eg o z c h w ilą p rzen iesien ia d zia ła ń w o jen n y ch (II w o jn y św ia to w ej) na te r e n P ru s W sch od n ich . C hodziło tu o m a teria ły a rch iw a ln e, e w a k u o w a n e z a rch iw u m p a ń stw o w e g o w K ró lew cu oraz z arch iw u m d iecezjaln ego, w a r
5) D ittrich , Bd. 18, s. 607.
°) B ra ch v o g el, C cp p ern icu s-D ien st, Bd. 27, s. 572; B o ettich er, s. 83. 7) B ra ch v o g el, S tern w a rte, s. 349.
8) B o ettich er, s. 83.
*) Z azn aczyć w yp ad a, że tezy J. M eyer-L an d ru ta u zn an e zo sta ły ró w n ież za p o d sta w o w ą p ra cę przez a rch iw istó w N iem ieck iej R ep u b lik i D em ok ratyczn ej. Zob. H. O. M eisn er u. W olfgan g L eesch , G rundzüge ein er d eu tsch en A r c h iv term in o lo g ie, A r c h iv m itte ilu n g e n 1955, z. 4, s. 1.
2) K. F o rstreu ter, D as P reu ssisch e S ta a tsa rch iv in K önigsberg. G ö ttin g en 1955, s. 19 — 23. P o d k reślić w y p a d a staran ia sta n ó w P ru s K rólew sk ich o ak ta k rzy ża ck ie jako p o d sta w y ich w y ją tk o w eg o sta n o w isk a w P olsce. N a ty m tle zrozu m ieć m ożna p o g lą d y L en gn ich a.
3) W. H u b atsch , G öttin ger h isto risch e A rb eiten am K önigberger S t a a t s arch iv 1947 — 1952, s. 229, zob. m oje u w a g i w szkicu „W ojew ódzkie A rch iw u m P a ń stw o w e w O lsz ty n ie ”, K om u n ik aty M azu rsk o-W arm iń sk ie r. 1958, z. 3, s. 274 — 275, przyp. 21 i 22.
4) A . S te b e lsk i, P rzegląd p ow o jen n y ch p u b lik acji, d otyczących a rch iw ó w . A rch eio n t. X V III, s. 164 i nast.
5) K. F o rstreu ter, D as P reu ssisch e... s. 20.
