Awifauna Lednickiego Parku Krajobrazowego

Jan Bednorz, Ziemowit Kosiński

Awifauna Lednickiego Parku

Krajobrazowego

Studia Lednickie 4, 59-77

JA N B E D N O R Z , Z IE M O W IT K O S IŃ SK I Z ak ład B iologii i E kologii Ptaków U n iw ersytetu im . A d am a M ickiew icza

AWIFAUNA LEDNICKIEGO PARKU KRAJOBRAZOWEGO

W S T Ę P

O bszar L ed n ick ieg o P arku K rajobrazow ego je s t od szeregu lat m iejscem in ter­ dyscyplinarnych badań, skupiających zarów no dziedziny nauk hum anistycznych, ja k i przyrodniczych. S zczególnie intensyw nie prow adzi się badania archeologiczne nad osadnictw em zw iązanym z reg io n em Je zio ra L ed n ick ieg o oraz b ad an ia paleoekologi- czne, m ające na celu rek onstrukcję środow iska p rzyrodniczego od u stąpienia ostatniego zlo d o w acen ia p o dzień dzisiejszy (D zięciolow ski, G órecki 1989, T obolski 1991).

W przeciw ieństw ie do w zm iankow anych badań, w spółczesny stan zasobów p rzy ­ rodniczych Parku p oznany je s t słabo, a jed y n y m i kom pleksow o realizow anym i b ad a­ niam i są bad an ia hydrobiologiczne Je zio ra L ednickiego (Podolski 1991, B u rh ard t 1992). Prow adzone w latach 1 9 7 3 - 7 5 i 1 9 8 4 - 8 6 na terenie L ednickiego Parku K rajo­ brazo w eg o b ad an ia aw ifaunistyczne, dotyczyły w yłącznie zn acz en ia je z io ra L ed n ic­ kiego d la ptaków w odnych i to w krótkim p rzedziale okresu p ozalęgow ego — m igracji jesie n n ej, i były częścią szerszych badań nad późnojesiennym i zgrupow aniam i ptaków je z io r W ielkopolski (K uźniak i in. 1991, W iniecki 1992).

W latach 1 9 9 2 - 9 4 , po ra z pierw szy, podjęto reg u larn e b ad an ia nad składem g a­ tunkow ym aw ifauny P arku (B ednorz, K osiński 1993), liczeb n o ścią w ybranych g atu n ­ ków i grup ek ologicznych ptaków i ich rozm ieszczeniem . Z ebrany m ateriał posłużył do w ykonania w aloryzacji ornitologicznej Parku, m ającej na celu w skazanie obszarów szczególnie cennych pod w zględem aw ifaunistycznym i ok reślen ia najskuteczniejszych sposobów ich ochrony.

T E R E N B A D A Ń

L ednicki P ark K rajobrazow y położony je s t n a obszarze P ojezierza W ielkopolskiego, w m ezoregionie Pojezierza G nieźnieńskiego, o koło 15 km na zachód od G niezna (K o n ­ dracki 1978). P o w ierzch n ia P arku w ynosi 48 5 4 ha, a p o w ierzchnia otuliny d alsze 2 tys. ha. O b ecn a rzeźba terenu, w postaci falistej w ysoczyzny m orenow ej, została ukształtow ana w o kresie ostatniego zlo d o w acen ia (Tobolski 1993). Oś L ednickiego

6 0 JA N B E D N O R Z . Z IE M O W IT K O S IŃ S K I

Parku K rajobrazow ego stanow i rynnow e Jezioro L ednickie o południkow ej orientacji i pow ierzchni 339.1 ha. D ługość je z io ra w ynosi 7300 m , m aksym alna szerokość — 925 m , średnia głębokość — 7.0 m. głębokość m aksym alna 15.1 m (C hoiński 1992). N a je z io rz e znajduje się 5 w ysp o łącznej pow ierzchni 9.4 ha. W północnej i p ó łn o c­ no-zachodniej części P arku znajduje się sześć innych je z io r o pow ierzchni od 5.8 do 25.2 ha. N ajw iększym ciekiem w odnym je s t rzeka G łów na (praw y dopływ W arty), w ypływ ająca z południow ej części Jeziora L ednickiego. Szczegółow y opis fizjo g ra­ ficzny P arku podał T obolski (1991, 1993).

W krajobrazie Parku dom inują ro zleg łejig ro ce n o zy , przy czym obszary niżej p o ­ łożone zajm ują silnie p rzesuszone łąki i torfow iska niskie, natom iast w yniesienia — p ola upraw ne.

Lasy w ystępują je d y n ie na niew ielkiej pow ierzchni i to w yłącznie w północnej części Parku. W różnow iekow ych drzew ostanach w yraźnie zaznaczona je s t dom inacja sztucznie w prow adzonej sosny. M iejscam i w ystępują płaty grądu i boru m ieszanego, a w zabagnionych obniżeniach, nad ciekam i i w okół je z io r także płaty olesów i łęgów olszow ych, m iejscam i silnie przesuszonych.

MATERIAŁ I METODY

Z asadnicze badania faunistyczne prow adzono w latach 1992 - 93, p rzede w szystkim w sezonie lęgow ym , od początku kw ietnia do końca czerw ca. Poza tym pojedyncze kontrole pochodzą z okresu pozalęgow ego — w czesnej w iosny i je sie n i. D la uzyskania pełnego obrazu aw ifauny, penetrow ano w szystkie typy środow isk, w ystępujące na te­ renie Parku. Szczególny nacisk położono je d n a k na uzyskanie danych o liczebności i ro zm ieszczeniu gatunków nielicznych, stenotopow ych i zw iązanych ze środow iskam i najbardziej zagrożonym i (tereny bagienne, lasy, śródpolne zadrzew ienia). Stanow iska lęgow e lub praw dopodobnie lęgow e w ybranych gatunków ptaków nanoszono na plan Parku, zaw ierający osnow ę kartograficzną w postaci siatki kw adratów 500 X 500 m (Tobolski 1993). W przeglądzie gatunków uw zględniono także nieliczne obserw acje innych osób, okazyjnie odw iedzających Park.

W roku 1994 podjęto dodatkow e, szczegółow e badania aw ifauny lęgow ej Jezio ra L ednickiego. P oniew aż głów nym celem tych b ad ań było uzyskanie m ożliw ie n ajdo­ kładniejszych danych o liczebności gatunków lęgow ych, stąd n astąp iła konieczność zastosow ania nieco odm iennych m etod. W badaniach w ykorzystano kom binow aną od­ m ianą m etody kartograficznej (Tom iałojć 1980), z je j m odyfikacjam i proponow anym i do liczenia ptaków w środow iskach w odnych (B orow iec i in. 1981, R a n o szek 1983, G iertych 1990). U c z e n ia w ykonano w term inach: 30 III; 14 i 21 IV; 6, 12, 16, 23 i 30 V; 1 ,6 , 14/15 (kontrola nocna) i 24 VI oraz 5 VII. W tym czasie przeprow adzono 4 pełne liczenia, a na poszczególnych fragm entach je z io ra , w zależności od stopnia rozw inięcia roślinności szuw arow ej, dokonano 2 - 4 kontroli dodatkow ych. W stosunku do niektórych trudno policzalnych gatunków zastosow ano specjalne kryteria oceny liczebności; 1. dla krzyżów ki A n a s p la tyrh y n ch o s była to m aksym alna liczb a sam ców obserw ow ana w kw ietniu i na początku m aja, dla czern ica A ythya fu lig u la — m a­ k sym alna liczba par i pojedynczych sam ic w m aju; 2. dla perkoza dw uczubego P odiceps

cristatus i łyski F ulica atra liczbę p a r ustalono w oparciu o m etodę w yszukiw ania

gniazd, w artość tę pow iększono o liczbę p ar ocenioną na podstaw ie m apow ania ptaków w m iejscach niedostępnych np. w szuw arach w okół wysp; 3. dla gatunków z rodzaju

A crocephalus i potrzosa Em beriza sch o en iclu s zastosow ano m etodę k artow ania tery­

torialnie zachow ujących się ptaków ; ze w zględu na niem ożność w ykonania w ystar­ czającej liczby liczeń o raz konieczność ro zk ład an ia jednej kontroli całeg o je z io ra na 2 - 3 dni, za zajęte terytorium lęgow e uznano także takie, gdzie naw et jed n o k ro tn ie, w odpow iednim d la gatunku term inie, stw ierdzono śpiew ającego sam ca; kryterium jed n eg o stw ierdzenia zastosow ano także dla gatunków trudnow ykryw alnych: kokoszki w odnej G allinula chloropus i w odnika R allus aquaticus.

P rz e g lą d g a tu n k ó w

N u r rdzawoszyi, Gavia stellata.

30 X I 75 — 1 os. n a je ż . L ednickim (K uźniak i in. 1991). Jeden m łodociany okaz zdobyty został w L ednogórze je sie n ią 1918 roku (H am m ling 1933).

N ur czarnoszyi, G avia arctica.

22 X I 86 — 1 os. na je z . L ednickim (T. K ujaw ski).

Perkozek, Tachybaptus ruficollis.

W ro k u 1992 i praw dopodobnie w 1993 p ara lęg o w a na je z . K am ionek. P oza tym w roku 1993 dw ie tokujące pary na jezio rk u na południe od jez. Sław no; 3 XI 75 — 2os. (P. K usiak) i 21 IV 94 — 1 os. n a j e ż . L ednickim .

P erkoz dw uczuby, P odiceps cristatus.

Lęgow y n a w iększości je z io r parku. L iczebność na je z . L ednickim w 1994 roku przedstaw ia tab. 1. W okresie pozalęgow ym obserw ow ano m aksym alnie 3 XI 74 — ok. 120 os. (I. O drzykoski).

P erkoz rdzawoszyi, Podiceps griseigena.

21 IV 94 — 1 os. na je z . L ednickim .

K orm oran, P halacrocorax carbo.

D w ukrotnie obserw ow ano n a j e ż . L ednickim pojedyncze ptaki: 17 III 93 i 6 VI 94 oraz 14 IV 94 — 2 os.

Bąk, B otaurus stellaris.

15 VI 88 dw a huczące sam ce n a je ż . L ednickim (S. L ęgas), a w roku 1994 jed en terytorialny sam iec (tab. 1). W latach 1992 - 93 kilkakrotnie słyszano sam ca na jeziorku na południe od je z . Sław no.

Bocian czarny, C iconia nigra.

9 V 92 o bserw ow ano krążącego ptaka m iędzy w siam i Im iotki i S krzetuszew o.

Bocian biały, C iconia ciconia.

W g ranicach L PK zarejestrow ano 5 zajętych gniazd we w siach Im iolki, D zieka­ now ice, S iem ianow o, a w roku 1993 w L ednogórze (gniazdo now e) i Skrzetuszew ie.

Ł a b ęd ź niem y, C ygnus olor.

W roku 1.992 je d n a para gniazdow ała n a je ż . K am ionek — 23 VI w o d ziła 6 piskląt. Pojedyncze nielęgow e osobniki notow ano także na jez. L ednickim .

G ęś zbożowa, A n ser fa b a lis.

16 XI 85 i 17 III 93 na polach przy je z . L ednickim przebyw ało odpo w ied n io 1050 i 150 os. ' ’ ‘

62 JA N B E D N O R Z , Z IE M O W IT K O S IŃ S K I

G ę ś bialoczelna, A n se r albifrons.

22 X I 86 — 1 os. na je z . L ednickim (T. K ujaw ski).

Gęgawa, A n se r anser.

W latach 1993 - 94 gniazdow ały n a j e ż . L ednickim odpow iednio 1 i 3 pary (o b ­ serw ow ano sam ce pilnujące gniazd o raz pary w odzące m łode); patrz też tab. 1. Poza tym 21 IV 94 przebyw ało na jez io rz e 5 nielęgow ych par.

Swistun, A n a s penelope.

17 III 93 przebyw ało na je z . L ednickim 40 - 50 os., 30 III 94 ok. 170 os., a 6 V 94 — jed en sam iec. T rzy ptaki obserw ow ano także 6 X 93.

K rakw a, A n a s strepera.

6 IV 93 — 1 p ara na je z . K am ionek.

Cyraneczka, A nas crecca.

17 III 93 k ilk a o sobników przebyw ało na je z . L ednickim , a 6 IV 93 para ptaków n a je z . K am ionek.

Cyranka, A n a s querquedula.

Po jed n y m sam cu obserw ow ano 6 i 12 V 94 n a je z . L ednickim .

Krzyżów ka, A n a s platyrhynchos.

L ęgow a na w szystkich zbiornikach LPK . W roku 1994 ustalono liczebność par lęgow ych na jez. L ednickim (tab. 1). W okresie pozalęgow ym na tym akw enie m a­ ksym alną liczeb ę ptaków zanotow ano 22 X I 86 — 470 os. (T. K ujaw ski).

Rożeniec, A n a s acuta.

17 III 93 — 1 3 - 1 5 p ar przebyw ało na jez. L ednickim .

G łowienka, A yth ya ferin a .

Po trzy pary obserw ow ano w roku 1992 na jez. Sław no i w 1993 na je zio rk u na południe od jez. Sław no. B rak natom iast tego gatunku w aw ifaunie lęgow ej je z . L ed ­ nickiego. 30 X I 75 - 226 os. obserw ow ano na je z . L ednickim (P. K usiak).

Czernica, A yth ya fu lig u la .

L iczebność p ar lęgow ych na je z . L ed n ick im przedstaw ia tab. 1. P o za tym p o je­ dyncze pary obserw ow ano w roku 1992 na jezio rach K am ionek, B ałam ącek i Sław no. W okresie pozalęgow ym n a je ż . L ednickim m aksym alnie stw ierdzono 30 X I 75 - 134 os. (P. K usiak).

Gągoł, B ucephala clangula.

4 V I 92 p raw dopodobnie nielęgow ą sam icę o bserw ow ano na jez. Sław no. P oza

tym 3 X I 74 około 20 os. (I. O drzykoski) oraz 17 III 93 — 7 os. i 14 IV 94 — sam iec na je z . L ednickim .

Nurogęś, M ergus m erganser.

16 X I 85 — 1 os. na jez. L ednickim .

Szlachar, M ergus serrator.

21 IV 94 lecącego sam ca obserw ow ano n a je z . L ednickim .

Trzm ielojad, P ernis apivorus.

2 VI 93 to k u jącą p arę ptaków obserw ow ano nad jez. K am ionek. K ania rdzawa, M ilv u s milvus.

W latach 1993 - 9 4 p ara ptaków gniazdow ała w kom pleksie leśnym w północnej części Parku (ryc. 3).

B ło tn ia k staw ow y, C ircus aeruginosus.

W roku 1992 na o bszarze P arku gniazdow ało 6 par: trzy w rynnie je z io r Sław no- G łęb o k ie, dw ie p ary w zdłuż cieku w odnego na p ołudnie od K om orow a i je d n a na śródłąkow ym bagienku n a południe od szosy Poznań-G niezno. W roku 1993 liczebność w zrosła do 8 p ar — aż 4 pary gniazdow ały w rozległych trzcinow iskach koło K o ­ m orow a. W roku 1994 cztery lęgow e p ary stw ierdzono n a je ż . Lednickim (tab. 1, ryc. 3), gdzie w latach 1 9 9 2 - 9 3 nie był obserw ow any.

B ło tn ia k zbożowy, C ircus cyaneus.

12 V 93 sam icę obserw ow ano k oło W aliszew a.

B ło tn ia k łąkowy, C ircus pygargus.

12 V 94 kolo W aliszew a obserw ow ano p rzelatującego nad polam i samca.

G ołębiarz, A c c ip ite r gentilis.

W roku 1993 dw ie pary gniazdow ały w k om pleksie leśnym w północnej części P arku (ryc. 3).

Krogulec, A c c ip ite r nisus.

2 V I 93 o bserw ow ano sam ca przy północnej granicy Parku.

M yszołów , B uteo buteo.

W roku 1992 m inim um 2 p ary gniazdow ały w k om pleksie leśnym w północnej części P arku o raz po jed n ej parze w kępie sosen na p o łu d n ie od wsi G łębokie, w lasku na p ołudnie od w si Im iołki (1992 - 94) o raz m iędzy je z io ra m i Sław no i G łębokie ( 1 9 9 2 - 9 3 ) (ryc. 3).

R ybołów , P andion haliaetus.

23 V 94 — 1 os. p rzelaty w ał nad je z . L ednickim w kierunku północnym .

Pustułka, F alco tinnunculus.

W latach 1992 - 93 odpow iednio je d n a i dw ie pary gniazdow ały w lasku przy wsi G łębokie (ryc. 3). Praw dopodobnie je d n a para g n iazd o w ała w roku 1994 w lasku na p ołudnie od wsi Im iołki, gdzie dw ukrotnie (6 V i 6 V I) obserw ow ano polującego i n iosącego p o karm sam ca. P olującego sam ca obserw ow ano także 12 V 94 p rzy M ałym Skansenie.

Kobuz, F alco subbuteo.

Je d y n e stanow isko lęgow e znajdow ało się w 1992 roku w zadrzew ieniu sosnow ym na p ółnocnym skraju je z . G łębokie (ryc. 3). 12 V 93 — 1 os. obserw ow any w W a- liszew ie.

P rzepiórka, C oturnix coturnix.

P ojedyncze tokujące sam ce odnotow ano: 3 i 5 VI 88 koło K om orow a (T. Kujaw ski) i 4 VI 92 koło W aliszew a; 12 V 93 — 2 sam ce, praw dopodobnie przelotne, 1 km na w schód od W aliszew a oraz 2 V I 93 — 2 sam ce na południow ym skraju wsi G łębokie, w tym je d e n słyszany pow tórnie 16 V I, ju ż poza granicą Parku. 15 V I 94 sam ca słyszano na polu przy w schodnim brzegu jez. L ednickiego na w ysokości M ew iej W yspy.

K uropatw a, P erdix perdix.

W 1994 roku 8 - 9 par stw ierdzono w okół jez. L ednickiego w pasie łąk i pól przy­ legających do m isy jeziora. Pojedyncze pary notow ano także w innych częściach Parku.

Wodnik, R a llu s aquaticus.

W 1993 roku stw ierdzono na terenie Parku 5 odzyw ających się sam ców , je d n e g o na je z io rk u na p ołudnie od je z . Sław no oraz cztery w trzcinow iskach kolo K om orow a.

64 J A N B E D N O R Z , Z IE M O W IT K O SIŃ S K I

W 1992 roku na obu stanow iskach w odników nie stw ierdzono. W 1994 roku sam ca słyszano także na jez. L ednickim (tab. 1).

K okoszka wodna, G allinula chloropus.

N a je z io ra c h Sław no i G łębokie stw ierdzono w 1992 roku po jednej parze; w 1993 p ojedyncze pary gniazdow ały na jezio rk u na południe od je z . Sław no i n a je ż . G łębokim . L ęgow a także na je z . L ednickim , gdzie w 1994 roku gniazdow ały 3 pary (tab. 1).

Łyska, Fulica atra.

L ęgow a n a w szystkich zbiornikach LPK . L iczebność n a je ż . L ednickim przedstaw ia tab. 1. W sezonie pozalęgow ym m aksym alną koncentrację odnotow ano 16 XI 85 — 1098 os. n a je ż . L ednickim .

Żuraw, G rus grus.

W latach 1980 i 1994 je d n a para, a w latach 1 9 9 2 - 9 3 dw ie pary gniazdow ały w zabagnionych olsach w północnej części Parku oraz w 1993 roku je d n a para na bagienku na północ od K am ionka; 4 V I 92 na polu nad je z . K am ionek przebyw ało 6 nielęgow ych osobników , a 20 VI 87 parę ptaków z lotnym m łodym obserw ow ano na podm okłych łąkach koło K om orow a.

S iew eczka rzeczna, C haradrius dubius.

Jedna p ara gn ieźd ziła się w 1992 roku w w yrobisku piasku na południe od Żylic.

Czajka, Vanellus vanellus.

N a terenie L PK w roku 1992 gniazdow ały 4, a w 1993 — 7 par. Stanow iska lęgow e były rozproszone, jed y n ie w 1993 roku — 5 par gniazdow ało na łąkach w zdłuż cieku w odnego na południe od K om orow a. W 1994 roku je d n a para gniazdow ała na niew ielkim pastw isku przy je z . L ednickim na p ołudnie od dw oru w S tudzieńcu.

Sionka, Sco lo p a x rusticola.

6 IV 93 w zabagnionych olsach w północnej części P arku stw ierdzono 4 os.

K u lik wielki, N u m e n iu s arąuata.

11 V 93 parę ptaków (sam iec tokow ał) obserw ow ano na łąk ach w dolinie rzeki G łów nej na południe od szosy P oznań-G niezno.

K uliczek p iskliw y, A ctitis hypoleucos.

16 VI 93 — 1 os. na brzegu je z . L ed n ick ieg o w R ybitw ach.

M ew a pospolita, L arus canus.

O bserw ow ana pięciokrotnie na jez. Lednickim : 16 X I 85 — 1 os., 12 X I 92 — 2 os., 17 III 93 ok. 10 os., 6 X 93 — 13 os., 30 III 94 — 4 ad. oraz 14 IV 94 — 2 ad..

M ew a srebrzysta. L arus argentatus.

17 III 93 — 1 im m . n a j e ż . Lednickim .

R ybitw a zwyczajna, Sterna hirundo.

D w ie pary obserw ow ano 24 VI 92 nad jez. Sław no.

R ybitw a czarna, C hlidonias niger.

9 V 92 parę ptaków obserw ow ano na jez. G łębokie, a 16 VI 93 — 2 pary na je z . Sław no.

Turkaw ka, Streptopelia turtur.

W roku 1992 stw ierdzono 15 terytorialnych sam ców w kom pleksie leśnym w pó ł­ nocnej części Parku oraz je d n eg o sam ca w starym sadzie w W aliszew ie (ryc. 3).

Sow a uszata, A sio otus.

dorosłego z trzem a nieopierzonym i m łodym i, a 14/15 V I 94 słyszano sam ca w lasku sosnow ym nad je z . L ednickim w D ziekanow icach.

Lelek, C aprim ulgus europaeus.

11 V 93 słyszano sam ca w lasku sosnow ym na północnym skraju jez. G łębokie.

Zim orodek, A lc ed o atthis.

D w ie obserw acje p o ch o d zą z okresu pozalęgow ego: 3 X I 74 — 1 os. (I. O drzy- koski) i 30 X I 75 — 2 os. (P. K usiak) n a jez. Lednickim .

D zię cio ł średni, D endrocopos m edius.

W roku 1993 — 3 pary w olsach w północnej części Parku.

D zięciolek, D endrocopos m inor.

W obu latach po trzy p ary stw ierdzono w kom pleksie leśnym w północnej części Parku nad jezio ram i B akorce, K am ionek i na południe od je z . S ław no, a w 1994 roku sam icę obserw ow ano także na w schód od Sław na.

D zięcio ł zielony, P icus viridis.

T okującego sam ca słyszano w roku 1992 nad jez. K am ionek oraz 30 III 94 w parku w e w si G łębokie.

Lerka, L ullula arborea.

W latach 1 9 9 2 - 9 4 po jed n ej parze stw ierdzono na m łodych upraw ach leśnych w północnej części Parku.

Brzegówka, R iparia riparia.

W roku 1992 na terenie L PK stw ierdzono cztery k o lo n ie lęgow e: na p o łu d n ie od L ednogóry, D ziekanow ic, K om orow a i Ż ylic, w których odnotow ano odpow iednio około 18, 68, 1 0 0 - 1 2 0 i 4 0 - 5 0 zajętych norek. W roku 1993 w trzech ostatnich znajdow ało się około 15, 60 i 80 zajętych gniazd. W roku 1987 n a stanow isku koło K om orow a (w ydm a) b yło 15 zajętych norek (T. K ujaw ski).

S w ierg o tek łąkowy, A nthus pratensis.

W roku 1992 na pięciu izolow anych, niew ielkich fragm entach łąk, stw ierdzono łączn ie 8 śpiew ających sam ców , najw ięcej — 3 i 2 na łąkach koło K om orow a i Im io- łek. W 1994 roku odnotow ano d alsze cztery stanow iska z pojedynczym i sam cam i w zdłuż zachodniego brzegu je z . L ednickiego (rye. 1).

Słow ik szary, L uscinia luscinia.

N ajliczniejszy ze słow ików gnieżdżących się w Parku. W latach 1 9 9 2 - 9 3 zare­ jestro w an o 15 i 20 śpiew ających sam ców , a w 1994 roku tylko w okół sam ego jez. L ednickiego, 12 sam ców . P raw ie w szystkie preferow ały kępy zakrzew ień i zadrzew ień nad różnego typu zbiornikam i w odnym i.

S ło w ik rdzawy, L uscinia m egarhynchos.

W roku 1992 stw ierdzono cztery, a w 1993 dziesięć śpiew ających sam ców . R óżnica w liczbie zarejestrow anych sam ców obu gatunków słow ików w ynika częściow o z o b ­ ję c ia k o n tro lą w 1993 roku m iejsc w cześniej nie penetrow anych. W 1994 roku 6 sa m ­ ców w okół jez. L ednickiego.

P odróżniczek, L uscinia svecica.

4 VI 92 oraz 11 V 93 śpiew ającego sam ca słyszano nad jezio rk iem na południe

od jez. Sław no.

Kw iczoł, Turdus pilaris.

6 6 JA N B E D N O R Z . Z I E M O W IT K O SIŃ S K I

G łębokie. P o jed y n cze pary (3) gniazdow ały w latach 1 9 9 3 - 9 4 w okół je z . L ed n ic­ kiego.

Droździk, Turdus iliacus.

17 III i 6 IV 93 obserw ow ano odpow iednio 5 os. nad je z . L ednickim i około 160 os. koło w si K am ionek.

Brzęczka, Locustella luscinioides.

D w a śpiew ające sam ce stw ierdzono w 1992 roku nad jezio rk iem na południe od jez. S ław no, w roku 1993 — dw a sam ce n a śródłąkow ym bag ien k u na południe od szosy P oznań-G niezno oraz 5 śpiew ających sam ców w rozległych trzcinow iskach koło K om orow a.

M ucholów ka mala, F icedula parva.

4 VI 92 śpiew ający sam iec na północnym brzegu je z . K am ionek w e fragm encie

drzew ostanu o charakterze grądu.

P okrzew ka ja rzęb a ta , Sylvia nisoria.

P ojedyncze śpiew ające sam ce zarejestrow ano 16 V I 93 na południow ym skraju wsi G łębokie oraz 2 V I 93 m iędzy jezio ram i Sław no i G łębokie.

Zniczek, R egulus ignicapillus.

12 V 93 śpiew ającego sam ca stw ierdzono w kom pleksie leśnym w północnej części Parku.

Remiz, R e m iz pendulinus.

W 1992 roku zarejestrow ano 11 stanow isk lęgowych: 5 nad jez. Lednickim (kontro­ low ano tylko niew ielkie fragm enty brzegu jeziora), 4 w rynnie jezio r Sław no-G łębokie oraz po jed n y m nad jez. Skrzetuszew o i jez. Bakorce. W 1993 roku w okół je z . L ednic­ kiego stw ierdzono gnieżdżenie się 10 par (kontrolę przeprow adzono 19 V ), dalsze 2 pary gniazdow ały na południe od szosy Poznań-G niezno oraz 3 pary pom iędzy jezioram i Sław no i G łębokie. W yniki liczeń opartych na kartowaniu stanow isk śpiew ających sam ­ ców i w yszukiw aniu gniazd n a je ż . L ednickim w 1994 roku przedstaw ia tab. 1.

Srokosz, Lanius excubitor.

2 VI 93 parę ptaków karm iącą m łode w gnieździe obserw ow ano w śródłąkow ym

lasku sosnow ym p rzy wsi G łębokie. 30 III 94 — 1 os. przy drodze pom iędzy D zie­ kanow icam i a Siem ianow em .

G awron, Corvus frugilegus.

N a terenie Parku w okresie badań znajdow ały się dw ie kolonie lęgow e: w L ed ­ nogórze, licząca w 1993 roku ok. 130 p ar i w 1994 roku w D ziekanow icach, gdzie naliczono 10 gniazd.

Kruk, C orvus corax.

W latach 1992 - 93 po jed n ej parze gniazdow ało w lasku sosnow ym na skraju w si G łębokie i na skraju kom pleksu leśnego m iędzy m iejscow ościam i Sław no i K am ionek. W 1994 roku zajęte pozostaw ało drugie z w ym ienionych stanow isk. 20 V 93 na polach na w schód od W aliszew a przebyw ało 36 ptaków nielęgow ych.

D ziw onia, C arpodacus erythrinus.

26 i 28 V 86 zarejestrow ano śpiew ającego sam ca w zadrzew ieniach w okół zab u ­ dow ań gospodarskich w K om orow ie (T. K ujaw ski). Ś piew ającego, dorosłego sam ca o bserw ow ano 5 V I 92 m iędzy jezioram i Sław no i G łębokie, a 23 V 94 słyszano sam ca na w yspie je z . L ednickiego koło W aliszew a (tab. 1).

Ortolan, E m beriza hortulana.

W granicach L PK stw ierdzono w o kresie lęgow ym 1992 roku 33 śpiew ające sam ce (ryc. 2). R ozm ieszczenie ortolana było w yraźnie skupiskow e i ograniczało się do ob­ rzeży kom pleksu leśnego w północnej części Parku oraz do kęp zadrzew ień i śród­ polnych alei drzew .

P otrzeszcz, M iliaria calandra.

W roku 1992 zarejestrow ano 20 śpiew ających sam ców rozm ieszczonych skupisko- w o, głów nie w południow ej części P arku (ryc.2).

T ab ela 1 L iczb a p a r i do m inacja g atu n k ó w na Jezio rze L ed n ick im w 1994 roku

G atunek L iczba p ar D o m in acja (%)

1. A cro cep h alu s scirpaceus 83 21.2

2. E m b eriza sch oeniclus 70 17.9

3. Podiceps cristatus 5 4 - 5 5 13.9

4. A cro cep h alu s arundinaceus 46 11.7

5. A nas p laty rhynchos 3 2 - 4 5 9.8

6. F u lica atra 3 6 - 3 8 9.4

7. A y th y a fuiigula 17 4.3

8. A cro cep h alu s palustris 13 3.3

9. R em iz pendulinus 12 3.1

10. A cro cep h alu s sch oenobaenus 8 2.0

11. C ircus aeruginosus 4 1.0

12. G allin u la ch lo ro p u s 3 0.8

13. A n se r an ser 3 0.8

14. R allus aquaticus 1 0.3

15. B otau ru s stellaris 1 0.3

16. C arp o d acu s ery th rin u s 1 0.3

Razem 3 8 4 - 4 0 0 100

P onadto na terenie Parku gnieździły się b ąd ź praw dopodobnie gnieździły się (brak bezpośrednich dow odów lęgu): bażant P hasianus co lch icu s, g rzy w acz Colum ba p a ­

lum bus, sierpów ka Streptopelia decaocto, kukułka C uculus canorus, krętogłów Jyn x torquilla, dzięcioł czarny D ryocopus m artius, dzięcioł duży D endrocopos m ajor, skow ­

ronek A la u d a arvensis, dym ów ka H iru n d o rustica, oknów ka D elich o n urbica, św ier- gotek drzew ny A n th u s trivialis, pliszka żółta M otacilla fla v a , pliszka siw a M otacilla

alba, strzyżyk Troglodytes troglodytes, pokrzyw nica P runella m odularis, ru d zik Erit- hacus rubecula, kopciuszek Phoenicurus ochruros, p okląskw a Saxicola rubetra, bia-

ło rzy tk a O enanthe oenanthe, kos Turdus m erula, śpiew ak Turdus p h ilo m elo s. rokitni- czk a A cro cep h a lu s schoenobaenus, łozów ka A cro cep h a lu s palu stris, trzcinniczek

A cro cep h a lu s scirpaceus, trzciniak A crocephalus arundinaceus, zaganiacz H ippolais icterina, piegża Sylvia curruca, ciem ió w k a Sylvia com m unis, gajów ka Sylvia borin,

68 JA N B E D N O R Z . Z IE M O W IT K O S IŃ S K I

• S tr e p to p e lia t u r t u r ▲ A n th u s p ra te n s i s

Rye. 1. Rozmieszczenie turkawki S trep to p elia tu rtu r i świergotka łąkowego A n th u s p ra ten sis

• E m b e riz a h o rtu la n a Э M ilia ria c a la n d ra

Ryc. 2. Rozmieszczenie ortolana E m b eriza h o rtu la n a i potrzeszcza M ilia ria ca landra

70 JA N 8 E D N O R Z , Z IE M O W IT K O S IŃ S K I

kapturka Sylvia atricapilla, św istunka P hylloscopus sibilatrix, pierw iosnek P hyllosco-

p u s collybita, piecuszek P hylloscopus trochilus, m ysikrólik R eg u lu s regulus, m ucho-

fów ka szara M uscicapa striata, m ucholów ka żałobna F icedula hypoleuca, raniuszek

A eg ith a lo s caudatus, szarytka P arus palu stris, sosnów ka P arus ater, m odraszka P arus caeruleus, bogatka P a ru s m ajor, kow alik Sitta europaea, pelzacz leśny C erthia fa m i­ liaris, pelzacz ogrodow y Certhia brachydactyla, w ilga O riolus oriolus, gąsiorek Lanius collurio, sójka G arrulus glandarius, sroka P ica p ic a , k aw k a Corvus m onedula, w rona Corvus corone, szpak Sturnus vulgaris, w róbel P a sse r dom esticus, m azurek P asser m ontanus, zięba F ringilla coelebs, kulczyk Serinus serinus, dzw oniec C arduelis chloris,

szczygieł Carduelis carduelis, c z y ż C arduelis spinus, m akolągw a C arduelis cannabina, gil P yrrhula pyrrh u la , grubodziób C occothraustes coccothraustes, trznadel E m beriza

citrinella, potrzos E m beriza schoeniclus, a z ptaków przelotnych i zim ujących: śm ieszka L arus ridibundus i krzyżodziób św ierkow y Loxia curvirostra.

O G Ó L N A C H A R A K T E R Y S T Y K A A W IF A U N Y

O gółem do 1994 roku stw ierdzono n a terenie L PK 141 gatunków ptaków , w tym 118 gatunków lęgow ych lub n ajpraw dopodobniej lęgow ych, co do których b rak b e z ­ pośredniego dow odu gnieżd żen ia się prócz zach o w an ia ptaków . O d czasu o p u b lik o ­ w an ia w stępnego spisu gatunków L ednickiego P arku K rajobrazow ego (B ednorz, K o ­ siński 1993) o g ó ln a liczba g atu n k ó w w zrosła o 26, w tym 11 gatunków lęgow ych i 15 nielęgow ych. Te 141 gatunków stanow i 44 .5 % d o ty ch czas stw ierdzonych w W ielkopolsce i 33.1% gatunków o d n otow anych na teren ie całej P olski (T om iałojć 1990, m at. niep. ZB iEP).

N ajw iększą pow ierzchnię na obszarze Parku zajm u ją otw arte agrocenozy z d o m i­ nującym i rozległym i polam i upraw nym i oraz niew ielkim i fragm entam i łąk, które w y ­ stępują je d y n ie w zdłuż cieków w odnych i w p rzy jezio m y ch obniżeniach. W śró d p ta ­ ków , podobnie ja k w innych agrocenozach W ielkopolski, zdecydow anie n ajliczniej­ szym je s t skow ronek. C harakterystycznym i gatunkam i d la tego środow iska są tu m .in. p otrzeszcz i ortolan, które rozm ieszczone są jed n ak bardzo nierów nom iernie. P o p ier­ w sze ich obecność w arunkuje istnienie w śród pól w yższych punktów potrzebnych im do śpiew u, w postaci pojedynczych drzew b ąd ź ich szpalerów czy w o stateczności napow ietrznych linii energetycznych. Ich rozm ieszczenie uzależnione je s t rów nież od typu gleb, przy czym na obszarze w ystępow ania gleb lekkich w ystępuje w yłącznie lub praw ie w yłącznie ortolan, natom iast p otrzeszcz silniej zw iązany je s t z glebam i czarnym i i m urszow ym i. O rtolan często w ykorzystuje obrzeża tego środow iska na granicy z lasem i chociaż je g o środow iskiem pozostaje pole, drzew a na skraju lasu w ykorzystuje jak o m iejsca śpiew u. Z w rócić należy przy tym uw agę, że dotyczy to jed y n ie lasów rosnących na terenach porolnych, a zw iązanych z lekkim i glebam i. Do grupy gatunków charakterystycznych w tym środow isku zaliczyć m ożna także dw a polne kuraki, to je s t kuropatw ę i przepiórkę. Z w łaszcza obecność tej o statniej zasługuje na uw agę, gdyż je s t to gatunek zanikający w w ielkopolskich agrocenozach.

N ieco inaczej prezentuje się aw ifauna łąk, chociaż i tu zdecydow anie dom inuje skow ronek. W ynika to stąd, że w iększość łą k została w cześniej nadm iernie przesuszona

i tylko w nieco w ilgotniejszych partiach zachow ały się nieliczne pary św ierg o tk a łą ­ kow ego oraz czajki, które w cześniej były tu z p ew nością ptakam i znacznie liczniej­ szym i. N a szczególną uw agę zasługuje pojaw ienie się w roku 1993 na łąkach w p o ­ łudniow ej części Parku pary kulików w ielkich, p raw dopodobnie lęgow ych. W wielu rejonach Polski gatunek ten ju ż praw ie całkow icie w yginął.

Integralnym elem entem rozległych agrocenoz są śródpolne zadrzew ienia, w ystę­ pujące w postaci niew ielkich kęp, głów nie starych sosen i alei, p rzew ażnie topolow ych. Ich obecność w znacznym stopniu w zbogaca aw ifaunę tych agrocenoz. S ą one m iejscem gn ieżd żen ia się na terenie Parku dw óch gatunków sokołów — pustułki i k o b u za oraz m yszołow a. W yłącznie z nim i zw iązana je s t także obecność unikatow ych na terenie Parku lęgow ych p ar sow y uszatej i srokosza. W kępach tych gnieździ się także kruk, będący pierw otnie gatunkiem leśnym , d la którego agrocenozy są zupełnie now ym śro ­ dow iskiem lęgow ym . W jednej z k ęp porastającej p iaszczyste w yniesienie na północ od je z io ra G łębokiego stw ierdzono tokującego lelka, niezw ykle ju ż w W ielkopolsce rzadkiego ptaka, zw iązanego w yłącznie z suchym i boram i sosnow ym i.

S tosunkow o niew ielką pow ierzchnię w Parku zajm ują lasy skupione praw ie w y­ łącznie w północnej je g o części. W przew ażającej części p o ch o d zą ze sztucznych nasadzeń, co w istotny sposób rzutuje na ich aw ifaunę. O ile w iększość m onokultur sosnow ych je s t dla ptaków m ało atrakcyjna i b rak w nich gatunków ch arak tery sty cz­ nych, o tyle ju ż w lasach m ieszanych i liściastych, z dobrze rozw iniętą stratyfikacją, fau n a ptaków je s t bardzo specyficzna i zaw iera w sw oim składzie w iele gatunków zagrożonych w w ielkopolskich lasach. N a szczególne podkreślenie zasługuje obecność d zięcio ła średniego, m uchołów ki małej i zniczka, w skazujących na obecność siedlisk grądow ych. T akże w yjątkow o w ysoka liczebność turkaw ki, zw iązanej z n iższym i li­ ściastym i piętram i drzew ostanów nasuw a przypuszczenie, że w w ielu partiach siedliska są n a tyle bogate, by rosły n a nich lasy liściaste i m ieszane, a nie dom inow ała ja k dotychczas sosna. Jak na tak niew ielki kom pleks leśny, w yjątkow o bogata je s t tu fauna ptaków drapieżnych reprezentow anych aż przez pięć gatunków lęgow ych lub praw do­ podobnie lęgow ych, a m ianow icie: m yszołow a, gołębiarza, kanię rdzaw ą, krogulca i trzm ielojada. W p artiach olchow ych (oddziały 213 i 214) g nieżdżą się dw ie pary żuraw i. T rzecia p ara gnieździ się w praw dzie poza lasem ale na je g o obrzeżu, na nie­ w ielk im bagnie.

W ody w Parku reprezentow ane są przede w szystkim przez k ilk a je z io r o różnej pow ierzchni, stopniu udziału roślinności szuw arow ej, a tym sam ym i różnej atrak cy j­ ności dla ptaków . N iew ątpliw ie najw iększą rolę w śród zbiorników w odnych odgryw a Jezioro L ednickie skupiające najbardziej zróżnicow ane gatunkow o i najbogatsze li­ czebnie zgrupow anie ptaków lęgow ych (tab. 1). Pozostałe je z io ra m ają dla aw ifauny m niejsze znaczenie, chociaż i na nich gn ieżd żą się nielicznie rzadsze gatunki, ja k np. błotniak staw ow y, kokoszka w odna i rem iz, co w ynika z ogólnie słabego zarośnięcia ich brzegów . W artość zbiorników d la ptaków w zrasta w m iarę ich lądow ienia, czego najlepszym przykładem je s t m ałe je z io rk o poło żo n e m iędzy jezio ram i Sław no i G łę­ bokie. G nieżdżenie się na nim takich gatunków jak: bąk, perkozek, kokoszka w odna, w odnik, rybitw y — zw yczajna i czarna, brzęczka, podróżniczek i dziw onia, staw ia ten zbiornik w rzędzie najcenniejszych pod w zględem ornitologicznym m iejsc w całym Parku.

72 JA N B E D N O R Z . Z IE M O W IT K O SIŃ S K I

О M ilvus m ilv u s Ш B uteo b u teo 9 C irc u s a e ru g in o s u s ▼ Falco tin n u n c u lu s

A

Ryc. 3. Rozmieszczenie stanowisk lęgowych ptaków drapieżnych na terenie Lednickiego Parku Krajobrazowego

N ie m niej w ażne są dla lęgow ej aw ifauny w odnej i błotnej nieliczne obszary b a­ gienne, pow stałe w okół daw nych dołów potorfow ych, a dziś silnie porośnięte gęstą roślinnością szuw arow ą. D o najbardziej interesujących pod tym w zględem bezw ątpienia należą b agniska położone na południe od K om orow a, z n ajw iększą p o p u lacją błotniaka staw ow ego (do 4 par), w odnika i brzęczki (po 5 par) oraz dziw onią, czajk ą i św ier- gotkiem łąkow ym .

W A L O R Y Z A C JA O R N IT O L O G IC Z N A PA R K U

N a podstaw ie m ateriałów zebranych w latach 1 9 9 2 - 1994 p o d jęto próbę oceny w artości różnych obszarów i biotopów Parku d la ptaków . C elem w aloryzacji je s t z jed n ej strony w yeksponow anie obszarów o najm niejszej przydatności d la ptaków , gdzie intensyfikacja przedsięw zięć gospodarczych je s t m ożliw a, zaś z drugiej w yodrębnienie obszarów o szczególnej w artości dla ptaków , gdzie należałoby w prow adzić pew ne ograniczenia gospodarcze i objęcie ich szczególną ochroną. W aloryzację oparto na rozm ieszczeniu ptaków lęgow ych w ychodząc z założenia, że w tym najw ażniejszym dla ptaków okresie życia, ich zw iązek z określonym i biotopam i je s t najsilniejszy. Do w aloryzacji w ykorzystano n ie w szystkie gatunki lęgow e, ale tylko te, które należą do gatunków rzadkich, nielicznych i najbardziej zagrożonych w W ielkopolsce. T e w arunki spełniają w P arku następujące gatunki: perkozek, b ąk, gęgaw a, trzm ielojad, k an ia rd za­ wa, błotniak staw ow y, gołębiarz, pustułka, kobuz, przepiórka, w odnik, kokoszka w odna, żuraw , siew eczka rzeczna, czajka, k u lik w ielki, rybitw a zw yczajna, rybitw a czarna, turkaw ka, so w a uszata, lelek, dzięcioł średni, d zięciołek, dzięcioł zielony, św iergotek łąkow y, słow ik szary, słow ik rdzaw y, podróżniczek, brzęczka, m uchołów ka m ała, zni- czek, srokosz, kru k i dziw onia.

W yniki w aloryzacji przedstaw iono na siatce kw adratów 500x500 m, p ow szechnie stosow anej w p racach na tem at Parku. W artość obszaru m ieszczącego się w każdym z kw adratów w yrażona została w liczbie gatunków zakw alifikow anych do w aloryzacji, nie uw zględniając je d n a k liczby p a r każdego z gatunków . P oniew aż nie w zięto pod uw agę — zgodnie z zasadam i w aloryzacji ornitologicznych — gatunków gn ieżd żą­ cych się kolonialnie, przy dużym rozproszeniu p a r pozostałych gatunków , ich liczbę uznano za w artość drugorzędną. R zadko bow iem zdarzało się, aby ja k iś g atu n ek re ­ prezentow any by ł w k w adracie w ięcej niż przez je d n ą parę. W sum ie stw ierdzono na terenie Parku 33 kw adraty z jed n y m gatunkiem , 18 kw adratów z d w om a gatunkam i, 8 z trzem a gatunkam i, 5 z czterem a oraz 5 kw adratów , w których w ystępow ało 5 do 15 gatunków . K w adraty te p o łączono w je d n ą klasę i uznano za najbardziej w artościow e pod w zględem ornitologicznym .

Ju ż na pierw szy rzut oka w idać, że około trzy czw arte obszaru P arku nie m a żadnej, b ąd ź praw ie żadnej w artości d la ptaków (ryc. 4). Je st to o tyle zrozum iałe, że na tym terenie zdecydow anie dom inują agrocenozy, o w ogóle bardzo m ałych w alorach p rzyrodniczych. M iejsca o w iększej atrakcyjności dla tej grupy zw ierząt w yraźnie ro z­ m ieszczone są w yspow o i ograniczone do nielicznych i bardzo specyficznych biotopów . P rzede w szystkim zw raca uw agę nieró w n o m iem o ść ro zm ieszczenia takich m iejsc na sam ym Jeziorze L ednickim . Jezioro to na długich odcinkach pozbaw ione je s t

odpo-74 JA N B E D N O R Z . Z IE M O W IT K O S IŃ S K I

a b e d e f g h

1 1 1 1 1 1 1 1 ! \ r

R yc. 4. W alo ry zacja ornito lo g iczn a L edn ickieg o Parku K rajobrazow ego. K o lejne liczby o zn aczają klasę w artości kw adratu w yrażoną p rzez liczbę gatu n k ó w u ży tych do w alo ry zacji, a g n ieżdżących się w obręb ie

w iednio szerokiego pasa roślinności przybrzeżnej, stąd ptaki skupiają się zaledw ie w kilk u m iejscach, gdzie roślinność w y n u rzo n a tw orzy w iększe lany, ja k naprzyklad koto zabudow ań D yrekcji Parku, kolo D ziekanow ic i W aliszew a. N iezw ykle istotnym d la ptaków elem entem na je z io rz e są w yspy, w okół których skupia się w iele rzadkich gatunków ptaków . W artość je z io ra pod w zględem o rn itologicznym podnosi także na niektórych odcinkach brzegu o becność gęstych zakrzew ień. Jezioro L ednickie m a nie tylko w ysoką w artość dla aw ifauny lęgow ej ale należy rów nież do je d n e g o z n ajcen ­ niejszych zbiorników w W ielkopolsce dla aw ifauny przelotnej (W iniecki 1992). Inne je z io ra ze w zględu na sw oją niew ielką pow ierzchnię, stosunkow o slaby stopień za ­ ro śn ięcia brzegów i brak na nich w ysp n ie przed staw ia ją d la ptaków w iększej w artości. N ie dotyczy to jed y n ie m ałego, śródłąkow ego jezio rk a, leżącego k oło Ż ylic i kw adratu, w obrębie k tórego ono leży, będącego w całym Parku najcenniejszym m iejscem , w którym gnieździ się aż 15 gatunków w ykorzystanych do w aloryzacji ptaków . Pod w zględem w alorów ornitologicznych w yróżnia się także b agienna ry n n a koło K om o­ ro w a o b ard zo odm iennej a rów nocześnie cennej aw ifaunie lęgow ej. Ł ąk i w ystępujące na terenie Parku, p o za jed n y m w yjątkiem (łąki na praw ym brzegu rzeki G łów nej), nie są dla ptaków zbyt atrakcyjne. W lasach — ja k ju ż w cześniej w spom niano w ogólnej ch arak tery sty ce aw ifauny — preferow ane są p rz e z ptaki partie o ch rakterze olsów , łęgów i lasów m ieszanych o dobrze rozw iniętej stratyfikacji, szczególnie w okolicy K am ionka. D la niektórych gatunków izolow ane kępy d rzew i m ałe laski m ają niekiedy w iększą w artość (np. k oło G łębokiego) niż w iększe jed n o g atu n k o w e drzew ostany zw ła­ szcza sosnow e.

Jest rzeczą znam ienną, że obszary o najw iększych w artościach ornitologicznych są jed n o cześn ie n ajbardziej zagrożonym i. Po p ierw sze dotyczy to w iększych trzcin- n ow isk i terenów bagiennych nielegalnie w ypalanych przez m iejscow ą ludność, głów nie w okolicach K om orow a i m iejscam i nad Jeziorem L ednickim . R ów nie n iebezpieczne je s t osuszanie i zaoryw anie resztek łą k zw łaszcza, że zabiegi te w ykonyw ane były dotychczas bez uprzedniego ro zpoznania ich w artości przyrodniczych, tak że w odnie­ sieniu do ptaków . W przyszłości nie pow inny one w P arku m ieć m iejsca, gdyż pow odują niejednokrotnie nieodw racalne szkody. N ajm niej zagrożone są obszary leśne, w których je d n a k g o spodarka pow inna m ieć nieco inny ch arakter n iż w norm alnych lasach go­ spodarczych, a ingerencja leśnika pow inna ograniczyć się jed y n ie do sporadycznych interw encyjnych zabiegów sanitarnych, z całkow itym w yelim inow aniem czystych z rę ­ bów . N iepow etow ane szkody m ogłyby przynieść ja k ie k o lw ie k m elioracje leśne, p o ­ niew aż w łaśnie partie podm okłe i bagienne, a szczególnie oddziały 213 i 214, należą pod w zględem ornitologicznym w W ielkopolsce ju ż do unikalnych.

M ożna by się zastanow ić czy tak w artościow e przyrodniczo m iejsca ja k naprzyklad bag n a koło K om orow a, bagienko w raz z o toczeniem koło Ż ylic i lasy olchow e i grądow e w okolicy K am ionka nie należy zabezpieczyć poprzez utorzenie tam przynajm niej częściow ych rezerw atów .

R ów nocześnie m iejsca o najw iększych w alorach ornitologicznych należy poddać w ieloletnim badaniom m onitoringow ym by m óc śledzić zm iany w ich aw ifaunie, po w prow adzeniu proponow anych proochroniarskich sposobów gospodarow ania.

76 JA N B E D N O R Z , Z IE M O W IT K O SIŃ S K I

LIT E R A T U R A

B e d n o r z J., K o s i ń s k i Z . 1993. T y m czaso w a lista fauny ptaków . W : T y m czaso w y w y kaz w sp ółczesnych i kopaln y ch roślin o raz aw ifau n y L edn ick ieg o Parku K rajobrazow ego (red. K. T o bolski). S o rus, Poznań. B o r o w i e c M. , S t a w a r c z y k T. , W i t k o w s k i J . 1981. P ró b a uściślen ia m etod o ceny liczebności pta­

ków w odnych. N ot. O m . 32, 1 - 2 : 4 7 - 61.

B u r h a r d t L. 1992. Z m iany hyd ro b io lo g iczn e Jezio ra L ed n ica ja k o e fe k t w ieloletniej działaln o ści czło w ie­ ka. M at. K onf. N auk. Pro b lem y zanieczyszczenia i o ch rony w ód p ow ierzchniow ych — dziś i ju tro . W yd. U A M , S eria B io lo g ia nr 49: 25 - 34.

C h o i ń s k i A. 1992. K atalog je z io r P o lski. P o jezierze W ielk o po lsk o -K u jaw sk ie. F u n d acja „W arta”, Poznań. D z i ę c i o ł o w s k i E. , G ó r e c k i J. 1989. Interd y scy p lin arn e bad an ia O stro w a L edn ick ieg o i je g o osadni­

czeg o zaplecza. SL 1, 185 - 199.

G i e r t y c h M . 1990. K lasy fik acja ornito lo g iczn a je z io r rynny kóm ick o -zan iem y sk iej. Praca m ag istersk a w B ibl. Z akładu Biologii i E kologii Ptak ó w U A M w Poznaniu.

H a m m l i n g J. 1933. Z u r V o g elw elt des P o sen er L andes. D eu tch e wiss. Zeitschr. f. Polen 26, 41: 2 7 - 8 2 . K o n d r a c k i J. 1978. G eo g rafia fizy czn a Polski. PW N , W arszaw a.

K u ź n i a k S., L e w a r t o w s k i Z. , W i n i e c k i A. 1991. A w ifau n a w o d n a je z io r W ielk o p o lsk i w okresie jesien n y m . N ot. O m . 32, 3 - 4: 55 - 76.

P o d o l s k i G. 1991. Z bio ro w isk a ro ślin n e Jeziora Lednickiego. S L 2, 289 - 314.

R a n o s z e k E. 1983. W ery fik acja m etod o ceny liczebności lęgow ych ptak ó w w odnych w w arunkach staw ów m ilickich. N o t O m . 34, 3 - 4: 177 - 201.

T o b o l s k i K. 1991. D oty ch czaso w y stan b adań paleo b o tan iczn y ch i biostraty graficzn y ch L ed n ick ieg o Parku K rajobrazow ego, (w :) W stęp d o p aleoekologii L edn ick ieg o P ark u K rajo b razo w eg o (red. K. Tobolski): 11 - 34.

T o b o 1 s к i K. 1993. (red.) T y m czaso w y w y kaz w sp ółczesnych i kopalnych roślin o raz aw ifau n y L ednickie­ g o P ark u K rajobrazow ego. S orus, Poznań.

T o m i a ł o j ć L. 1990. P taki P o lsk i, ro zm ieszczen ie i liczebność. PW N , W arszaw a.

W i n i e c k i A. 1992. Jesien n a aw ifauna je z io r W ielkopolski — w alo ry zacja o rnitologiczna. N ot. O m . 33, 1 _ 2 : 4 7 - 6 6 .

A V IF A U N A DES L E D N IC A LA N D S C H A FT SP A R K S Z u s a m m e n f a s s u n g

In den Jahren 1992 - 94 w urden g an zjährige U ntersuchungen des A v ifau na-A rtbestandes des P ark s, der A nzahl a u sg ew äh lter ök o log isch er V o gelarten und -gru p pen und d er V o g elv erteilu n g durch g efüh rt. N eben d en E rg eb n issen eigen er U n tersuchungen w urden bei d e r A rb eit au ch v erein zelte, von a n d eren B eobachtern z u r V erfü g u n g gestellte A ngaben aus den 7 0 e r und 80 er Jahren und w enige L iteratu rin fo rm ation en ausgenutzt.

D er L ednicki P ark K rajo b razo w y (L ed n ica L an dsch aftsp ark ) lieg t ca. 3 0 km östlich von Po zn ań . Er u m faß t den L ed n ica-R in n en see m it 339 ha F läche, d er gleich zeitig die Z en tralp ark ach se b ildet und die an­ liegenden G ebiete, zum g rö ßten Teil in F orm von intensiv b ew irtsch afteten A g rozenosen. N eben dem Led- nica-S ee befinden sich im P ark n och ein ig e klein ere W asserreserv o ire m it v erschiedenem B ew achsensgrad m it W asserflora. D ie W äld er n ehm en ein verh ältn ism äß ig klein es G eb iet ein und konzen trieren sich im nördlichen P arkteil. D as g esam te P ark g elän de h at 4 8 5 4 ha Fläche.

B ei den F aunau n tersu ch u ng en beg ren zte m an sich n icht nu r au f die E rarb eitu n g e in es V erzeichnisses d e r V ogelarten, sondern k artierte m an m eh rere von ihnen (A b b .l - 3 ) u n ter b eso nderer B erü cksichtigung der g efährdeten A rten. Im Jah re 1994 w urde ein e A nsam m lu n g von B rutvögeln des L ed n ica-S ees bei A nw endung d er karto g rap h isch en M eth o d e g enau untersu ch t (T a b .l).

B is zum 1994 w urden a u f dem Park g elän d e in sg esam t 141 V og elarten, d arin 118 B ru tv ogelarten od er v erm u tlich e B rutv ogelarten registriert. In dem A rtbestand d e r B ru tav ifau n a sin d folg en d e A rten w ie B otaurus

ste lla ris ( 1 - 2 Paare), A n s e r a n se r ( 1 - 3 Paare), M ilvu s m ilvus (1 Paar), C ircus a eruginosus (6 - 12 P aare), C oturnix c o tu rnix ( 3 - 5 Paare), G rus g ru s ( 2 - 3 P aare), D en d ro co p o s m ed iu s (3 Paare), L uscinia svecica, F icedula p a rv a u n d C a rpodacus eryth rinu s (je 1 Paar) beso n ders b em erkensw ert.

A u f G ru n d d er M aterialien , d ie in n erh alb von drei Jah re lang dau erten U n tersuchungen g esam m elt w ur­ den, ist ein e o m ith o lo g isch e Parkv alo risieru n g durch g efü h rt. F ü r die V alo risieru n g en w urden 34 m eh r od er w en ig er S ten o to p -A rten ausgenutzt. A lle g ehören in G ro ß p o len zu r G ru p p e selten er und n ich t zahlreich er A rten m it hohem G efahrdungsgrad.

D as E rg eb n is d e r V alo risieru n g (A bb. 4) w eist d a ra u f hin, daß d ie G elän d e m it hohen om ith o lo g isch en W erten einen ziem lich k leinen Park an teil u m fassen und se h r un reg elm äß ig v e rte ilt sind. Im o m ith o lo g isch en S inne sind, neben den Frag m en ten des L ed n ica-S ees an Stellen des häufig eren A uftreten s d er L ito ralpflan zen und ein ig en Inseln, kleine Z w isch en w iesen - und Z w isch en feld sü m p fe (b ei K om orów und Ż y lic e ) und in den W äldern F ragm ente m it S c h w em m lan d ch arak ter und W ä ld e r se h r w ertvoll. E s w urde v o rg eschlagen, daß d iese Stellen d er R eserv atsch u tz u m fassen soll.

A B B IL D U N G E N

A bb. I . V erteilu n g d er T u rteltau b en S trep to p elia tu rtu r u nd d er W iesen b au m p iep er A n th u s p ra te n sis a u f dem G elände des L ednicki P ark K rajo b razo w y

A b b . 2. V erteilu n g d es O rto lan s E m beriza hortu la n a und d er G rau am m er M ilia ria c a la n d ra a u f dem G elän d e des L ednicki Park K rajobrazow y

A bb. 3. V erteilu n g d er R au b v o g elb ru tstellen a u f d em G elän d e des L ed n ick i P ark K rajo b razow y A bb. 4. O m ith o lo g isch e V alo risieru n g des L ednicki P ark K rajobrazow y. D ie Z ah len bedeu ten Q u ad ­ ratw ertklassen, ausg ed rü ck t d u rch die A nzahl d er fü r d ie V alo risieru n g an g en o m m en en A rten, d ie im R ahm en d es Q u ad rats nisten: 1 = 1 Art, 2 = 2 A rten, 3 = 3 A rten, 4 = 4 A rten, 5 = 5 - 15 A rten