Władysław Szyszko
"Maltechnik, technische Mitteilungen
für Malerei und Bildpflege", R. 72,
1966 : [recenzja]
Ochrona Zabytków 24/3 (94), 215-218
P I Ś M I E N N I C T W O
PRZEGLĄD ZAGRANICZNYCH CZASOPISM KONSERWATORSKICH*
MALTECHNIK, TECHNISCHE MITTEILUNGEN FÜR MALEREI UND BILDPFLEGE. Wyd. Georg D. W.
Callw ey, M ünchen. K w artaln ik .
Rocznik 72 (1966)
Zeszyt 1, stron 26, ilustracje
К. W e h 1 1 e, S ilb e rs tift-T e c h n ik (Technika rysunku
wykonanego rysikiem ze srebra), s. 1—10, il. 8. Opis
znanej od d aw n a m etody w y konyw ania rysunków i szkiców przy użyciu ry lc a zakończonego srebrnym ostrzem (il. s. 3). W ty m celu sporządzono (np. wg recep ty Cenniniego ogłoszonej w 1437 r.) specjalne podłoże z m ączki k ostnej, wody w apiennej, gum y i kleju. P odane są i inne przepisy na zapraw ę pod ry su n k i. W arto zw rócić uw agę na w y konany przez A lfreda Kitziiga w 1942 r. p o rtre t dziecka utrzym any w m anierze ch arak tery sty czn ej dla czasów D ürera, oraz ,na oryginalny sposób szrafow ania równoległego n a w spółczesnym akcie (1941 r.) będącym n aślad o w n ic tw em ry su n k u L eo n ard a da Vinci. Św ięty Ł ukasz z obrazu R ogiera v an der W eyden ry su jąc y M adonnę posługuje się om aw ianą tech n ik ą (il. s. 4). A rtykuł został zam ieszczany na życzenie czytelników dom a gających się danych technicznych i objaśnień m a te riałow ych koniecznych 'do opanow ania te chniki sre b r nego ry sik a.
H. E c k h a r d t , R estaurierung einer A quarellkopie
(Konserwacja kopii akwarelowej), s. 11—18, 3 il. S ław
ne w h isto rii sztuki m alow idło antyczne z okresu A ugusta tzw . Wesele A ldobrandyńskie (od nazw iska pierw szego jego w łaściciela, k ard y n a ła Ciccio Aldo- brandiniego) doczekało się — szczególnie w X V III w. — licznych kopii m a larsk ic h a ta k że w ykonanych te c h n ik ą m iedziorytu. M iędzy in n y m i dla zafascynowanego oryginałem G oethego sporządził ikopię akw arelow ą m alarz H einrich M eyer w r. 1796. P rz e trw a ła ona do dziś w sw oim daw nym m iejscu — osadzona w tzw. P okoju Ju n o n y domu Goethego w W eimarze. W celu zlikw idow ania zabrudzeń, pożółkłych m iejsc i uszko dzeń m echanicznych przeprow adzono zabieg zdjęcia w a rstw y pap ieru z m alow idłem z płótna, do którego był on przyklejony. Zabieg w y konano n a sucho — skalpelem . Szczególnie groźne zniszczenia spow odo w ał n ap ó r w ilgoci w dolnej części m alow idła (il. s. 14). Ściem nienie poszczególnych fragm entów obiektu z n i kało pod w pływ em kąp ieli w chloram inie w g recepty CßH^CHaSC^NCLNa + 3 H20 . N astępnie d ziałanie n eu tralizo w an o p rzy użyciu 20%> ro ztw o ru k w asu octowe go w wodzie. P o sklejeniu z bib u łk ą japońską (Ha- kone, b ia ła n r 6105) i przezroczystą folią celuloidową o grubości 0,15 m m , przeprow adzano retu sze i sa
dzono na now ym podłożu w postaci tw a rd e j płyty pilśniow ej. Aby zabezpieczyć się p rzed ew en tu aln y m paczeniem , zastosow ano d rew n ia n ą ram ę i całość um ieszczono pod szkłem .
A. R. W a h l s , H olzschädlinge u n d deren B ek ä m p fu n g
(Szkodniki drewna i ich zwalczanie), s. 18—23, 5 il.
Zwięzłe zestaw ienie ow adów -szkodników oraz g rzy bów atak u jący ch drew no — om ów ienie najlepszych w aru n k ó w ich rozw oju. W celu zabezpieczenia d rew n a zabytkow ego a u to r zaleca stosow anie b ezb arw n e go, o słabym zapachu XY LAM ON-u. XYLAMON BN- -jasn y ze znakiem W stosuje się przeciw grzybom i pleśniom , Iv — zapobiega ata k o m owadów, Ib — zw alcza je rad y k aln ie, W — zabezpiecza drew no n a rażone n a działanie czynników atm osferycznych gł. wilgoci, S — zabezpiecza kraw ędzie obiektów d rew nianych. W arty k u le zam ieszczone są w skazów ki do tyczące stosow ania tego, spraw dzanego ju ż w ielo k ro t nie, środka do podłoży m alow ideł, ram , ołtarzy, rzeźb, zabytkow ych organów d m ebli. Dzięki użyciu X Y LA MON-u u ra to w a n o szereg dzieł T ilm ana R iem en- schneidera i W ita Stwosza, zabezpieczono d rew n ia n e frag m en ty słynnych pałaców np. w W ersalu, b a w a r skich zam ków W eikersheim i L udw igsburg, biblioteki w W iedniu itd.
W iadomości techniczne s. 24.
Odpowiedź Г01: dotyczy n a k le ja n ia p łó tn a lnianego n a podłoża; z naw oskow anego d rew na, p ły ty pilśnio w ej, preszpanu, d rew n a prasow anego. K rótkie w zm ian ki n a te m a t klejów , ich w łaściw ości i zastosow ania: G lutolinu, D iesolitu H eifa, C aparolu, k le ju skórnego, kazeinow ego i P a tte x u .
D oniesienia z przem ysłu s. 25.
K. W e h 11 e, B la ttgoldherstellung (O wytwarzaniu
płatków złota) s. 25. W zm ianka dotyczy z a u to m a ty
zow anej p rodukcji folii złotych d la celów k o n se rw a torskich i m alarskich.
K rótkie doniesienia s. 26.
K. W e h l t e , Ein neuer B ild e rfre ve l (Nowe przestęp
stwo popełnione na obrazie). D wa m alow idła (jedno
przedstaw iające św. Urszulę) z kolek cji Z am ku Sfo rzów w M ediolanie zostały uszkodzone ostrym p rz e d m iotem. Głębokie z a d ra p a n ia w a rstw y m alarsk iej do chodzą do 50 cm długości.
K. W e h l t e , Der M ünchner G laspalast (Monachijski
Szklany Pałac). K ilka uw ag dotyczących sław nego ze
* S tały p rzeg ląd zagranicznych czasopism k o n se rw a - zam ieszczono w z. 3 (62) rocznika X V I (1963) „O chro-torskich obejm uje 11 w ydaw nictw , k tórych zestaw n a Z ab y tk ó w ”, s. 69.
w zględu n a w y k o rz y sta n ie w aru n k ó w św ietlnych b u dy n k u z poł. X IX w. służącego w ów czas za m iejsce ekspozycji licznych m alow ideł. Ś m iałe rozw iązanie arch itek to n iczn e sta w ia m onachijski G lasp ala st w rz ę dzie przodków now oczesnej arc h ite k tu ry .
Zeszyt 2, stron 24, ilustracje.
S. S u m m e r e c k e r , S elb stre ib en von O elfarben
(Własnoręczne ucieranie farb olejnych), s. 33—36, 1 il.
U zyskanie w łaściw ego m a te ria łu m alarskiego uzależ nione je st od odpow iedniego doboru składników , k tó ry ch cechy fizyczne i chem iczne (plastyczność, szyb kość w ysychania) pow inny być znane m alarzow i p rzy gotow ującem u w łasnoręcznie sw ój w a rsz ta t pracy. W a rty k u le podane są m etody, k tó ry m i m ożna zbadać w łaściw ości su b sta n c ji użytych do w y ro b u fa rb (np. Mej — . p róba „sto żk a” — n a plastyczność il. s. 35). Szczególnych tru d n o ści p rzy sp arza ucieranie ta k ich fa rb jak : ug ier złoty, b łę k it kobaltow y, chrom oksyd, ja k k o lw iek w ażne je st aby k ażdy pow-ażnie tra k tu ją c y sw ą dziedzinę m alarz choć raz sam spróbow ał p rz y gotow ać fa rb y do pracy.
U. D i x , R esta u rie ru n g eines B ildes von Luca G iordano
(Konserwacja obrazu Luki Giordano), s. 36—41, 4 il.
O braz L uki G iordano ^ P orw anie S ab in e k ” (244X3)15 cm) n a b y ty w 19(62 r. przez C ity A rt G allery w Bristol, w ym agał daleko idącej in te rw e n c ji k o n serw ato rsk iej. Z najd o w ał się w 2 częściach a liczne fra g m en ty p łó tn a leżały oddzielnie (ił. s. 37). P rzed przy stąp ien iem do p ra c k o n se rw ato rsk ich zabezpieczono w a rstw ę m a la r s k ą p ap ierem jed w a b n y m „ELTO LIN E” n asyconym m ieszaniną d am ary i w osku. Zeschłe resz tk i k le ju i m asy k la js tr u u su n ięto p rzy użyciu roztw oru enzy m ów (roztw ór 25 g. p a n k re a ty n y i 5 g. diastazy w 1 1. wody) rea g u jąc y ch ty lk o w te m p e ra tu rz e ciała (37— 40 °C). P rzy pom ocy b ibuły nasyconej ty m ro ztw orem i n ap ro m ien n ik a podczerw onego OSRAM, cząstki k le ju i k la js tru zostały u su n ię te (il. s. 38). Sam o m iejsce w ysuszono. P o ty m zabiegu p łótno częściowo się w y prostow ało, lecz dopiero zastosow anie im p re g n atu z em ulsji (żyw ica sy n tety czn a AW2, A lkydal T i m e tyloceluloza „T ylose”) zlikw idow ało guzy i w y b rz u szenia. W celu w zm ocnienia osłabionych i odspojo nych fra g m en tó w nasy co n o płó tn o m asą żyw iczno- w oskow ą (s. 40): 8 cz. w o sk u pszczelego, 2 cz. żyw icy AW2, 1 cz. żyw icy balsam icznej elem i.
S tare, ściem niałe retu sz e u sunięto 40% m e to k sy -b u ta - nolem w benzynie lakow ej. N astępnie całość oraz p o zostałych 60 fra g m en tó w p rzy k lejo n o przy pom ocy k a u te ra i sp raso w a n o od ty łu żelazkiem . P o u su n ię ciu resz tek w o sk u za w erniksow ano lico żywicą MS2A i p u n k to w an o u b y tk i te m p e rą ja jo w ą firm y H. N eisch u. Co. D resden.
К. W e h 1 1 e, P la stik — R adierer (Plastikowa guma
do wycierania), s. 41—43, 2 il. Od 1965 r. w szedł
w użycie sp e cja ln y środek do w ym azyw ania — gum a pla stik o w a . W brew n azw ie nie m a o n a w iele w sp ó l nego z gum ą ja k o m ateriałem , lecz — je st to p ro d u k t syntetyczny n a bazie p olichlorku w in y lu . P rzy d atn o ść jego dla a rty s ty je st ju ż n ie w ą tp liw a (p. il. s. 43), n ato m ia st tru d n o określić w arto ść w ym ienionej „g u m y ” z polichlorku w in y lu w dziedzinie kon serw acji (oczyszczanie z brudu).
O. G r a n w e h r , T. B r a c h e r t , Selbstg eb a u ter H eiztisch (Własnoręcznie zbudowany ogrzewany stół
do dublowania), s. 43—46, 2 il. Z budow any w S chw ei
zerisches I n s titu t fü r 'K u n stw issen sch aft w Z u ry ch u o grzew any stół próżniow y stanow i p rzy k ła d ekono m icznego i — stosunkow o ta n ieg o — rozw iązan ia tego w ażnego szczegółu w yposażenia praco w n i k o n se rw a to rsk ie j (il. s. 45). A utorzy zam ieścili w a rty k u le szczegółowe dane u rząd zen ia oraz kosztorys całości. W yniósł on w su m ie 1131 fra n k ó w szw ajcarskich. W. S p i e s , V iollet-le-D uc, ein R estaurator fü r die Z u k u n ft (V iollet-Ie-D uc konserwator przyszłości),
s. 46—48. A utor bierze w obronę k rytykow anego w ciągu o statnich 50 la t za sw oje koncepcje re u s ta u ra - to rsk ie V iollet-le-D uca, sta ra ją c się ukazać m niej z n a ne szczegóły jego działalności. A rty k u ł je st p rz y k ła dem stale rosnącego za interesow ania osobą V iollet- -le-D u ca ja k o te o re ty k a i p ra k ty k a n a polu k o n se r w ac ji obiektów architektonicznych oraz tw órcy n a u kow ych p o d staw tejże dziedziny.
H. W o h l f a r t h , M ittelalterliche P igm ente (Pigmen
ty średniowieczne), s. 49—51. P ierw sza część arty k u łu
obejm ującego om ów ienie b arw ników używ anych przez m istrzów Średniow iecza i R enesansu. A utor p o dkreśla konieczność znajom ości b arw ników oraz m etod p rz y rz ą d zan ia farb . P rzeg ląd pigm entów rozpoczyna biel ołow iow a (Cerusa), o k tó rej przy rząd zan iu możemy się
dowiedzieć ze sta ry c h rękopisów . L ite ra tu r a fachow a.
K. W e h l t e , rec en zja książki: Rolf E. S tra u b , T. B ra - ch e rt, K o nservierung und D enkm alpflege, Z urych 1965. K ró tk ie w iadom ości.
W. S t г e с h e, E le ktronenoptische B ildw andler fü r
G em äld eu n tersu ch u n g en (Przekaźnik elektronowo-op-
tyczny^do badania malowideł), s. 56—57. Do celów
ko n se rw ato rsk ich n a jle p ie j n a d a je się niew ielkie u rz ą dzenie produkow ane w W iesbaden — typ BW I 32. P rz ek a źn ik tego ty p u ładow any je st z ak u m u lato ra lu b sieci, dzięki czem u m ożna przeanalizow ać dany o biekt bez konieczności jego przenoszenia. Dioda P TW -B w 405 za pew nia ostry obraz n a zielonkaw ym ek ra n ie fluorescencyjnym (13 mm pow ierzchni u ż y t kow ej). Ja k o obiektyw służy n o rm aln e urządzenie fotooptyczne. B ad an ia przydatności typu BW I 32 ja k i w iększego (użytkow a średnica ek ra n u 32 mm) BWI 11 przeprow adzone zostały w S tu ttg a rc ie — In s titu t fü r Technologie der M alerei d er S taatlich en A kadem ie der b ildenden K ünste.
H. К o r t a n, M eisterschule fü r K o nservierung und
Technologie an der A ka d e m ie der bildenden K ü n ste in W ien (Szkoła Konserwacji i Technologii przy A ka
demii Sztuk Pięknych w Wiedniu), s. 57. K rótka w zm ian k a o działalności i p rogram ie Szkoły K onser w a c ji i Technologii przy A kadem ii S ztuk P ięknych w W iedniu.
Zeszyt 3, stron 25, ilustracje.
H. W o h l f a r t h , M ittelalterliche P igm ente (Pigmenty
średniowieczne), c.d. z n u m e ru 2, s. 65— 71. W dalszym
ciągu om ów ione są n a stęp u jące b arw n ik i: biel oło w io w a (dokończenie), biel z kości, żółć (aurypigm ent), żółć ołowiowa, ochra, czerw ień (cynober), stu p iu m (oranż ołowiowy), czerw ony tlen ek żelaza, lacca, k a r m in, lak b raz y lijsk i p u rp u ra , fiolet, b łę k it (praw dzi w a u ltra m ary n a), azuryt, b łę k it m iedziowy, indygo, zieleń (ziem ia zielona), m alachit, zieleń hiszpańska, czerń lam pow a, czerń ab so lu tn a (nigrum optim um ), złoty pył.
K. P. S c h m i d , H andauflage fü r R estauratoren un d
M aler (Podpórka dla ręki konserwatora i malarza),
s. 71— 75, 3 il. Będący daw niej jed n y m z p o d staw o w ych szczegółów w yposażenia m a larza tzw. k ije k m a la rsk i (M alstock) dziś w łaściw ie w yszedł z użycia, i jed y n ie k o n se rw ato rz y w dalszym ciągu posługują się nim przy w yko n y w an iu zabiegów na pionowo ustaw io n y m obiekcie. W tym celu proponuje się p rzy w y k o n y w an iu d elikatniejszych zabiegów a przede w szy stk im p u n k to w an ia — stosow anie w iszącej „łaty m a la rs k ie j” (il. s. 74), k tó ra zaczepiona u góry o p o przeczkę sztalugi lub — w w y p ad k u w iększego obiek tu — o jego górny k an t, stanow i doskonały p u n k t oparcia dla rę k i k o n serw ato ra. M iejsca styku z a k rzy w ionej końców ki „ ła ty ” z k raw ęd z ią m alow idła z a bezpieczone są w a rstw ą sty ro p o ru (polistyrenu p ia n
kowego) um ieszczoną w końcow ej części urządzenia. Dzięki tak iem u przyrządow i m ożna pew nie i bez zm ę czenia w ykonyw ać n ajb ard zie j precyzyjne zabiegi. B. H u n d h a u s e n , F lachglas-M osaiktechniken (Tech
niki mozaiki — szkło płaskie), s. 75—81, 6 il. Przed
ok. 10 la ty w hucie szkła w D arm sta d t uzyskano no w y ty p p ro d u k tu określonego jako: szkło płaskie (Flachglas). P ły tk i odznaczały się jednolitą grubością — 3 mm. Różnorodność uzyskanych kolorów stała się bodźcem dla artystów , którzy opracow ali now y w a r ia n t klasycznej techniki m ozaiki. Procesow i przygo to w an ia m a teria łu poprzez u k ład an ie p ły te k aż po m om ent osadzenia całości w ścianie pośw ięcony jest n iniejszy arty k u ł.
D oniesienia techniczne.
K. W e h 1 1 e, TJV-Schutz fü r K u n s tw e rk e (Ochrona
dzieła sztuki przed promieniami UV), s. 82—83.
O dpow iedź re d a k c ji w y jaśn ia czytelnikow i p y tającem u czy w spom niany w arty k u le H. E ckhardta, K onser w a c ja kopii akw arelow ej („M altechnik”, 1966, n r 1, s. 17—18) SPEK TR A FIX , k tó ry m pok ry to pow ierzch nię szkła zabezpieczającego konserw ow ane m alow i dło, może być użyty bez szkody -do p o kryw ania m a low idła na podłożu papierow ym . J e s t to niebezpieczne, poniew aż la k ier zabezpieczający mógłby penetrow ać w głąb w a rstw pap ieru . Jeśli je d n a k zw ykła szyba szklana nie w ystarczy lub je st niepożądana, można ją zastąpić folią ochronną zabezpieczającą przed p ro m ieniow aniem UV. P onadto przem ysł fotograficzny dostarcza specjalnego lakieru, k tó ry m m ożna p o k ry w ać kolorow e zdjęcia fotograficzne, gdyż nie w siąka w głąb w a rstw y żelatynow ej. P odane są możliwości o trzy m an ia i ceny polecanych m ateriałów .
D oniesienia z produkcji.
P. J. H e s s e , F. H. S c h m i n с k e, O NETZ, gerei
nigte O chsengalle in A q u a rell-N ä p fch en (ONETZ —
czyszczona żółć wołowa w miseczkach akwarelowych,
s. 83.
R ecenzje
H. H. H o f s t a t t e r , G eschichte der K u n st und der
k ü n stle risc h en T ech n iken , M ünchen 1965
G. R i t z , A lte B em a lte B auerm öbel, M ünchen 1965 E. B i l l - D e M o t , Die R evo lu tio n des Pharao
Echnaton, M ünchen 1965
R. W o l l m a n n , M ach es selber, R a vensburg 1965
M aler-F achbuch-K atalog 65/66, S tu ttg a rt, Verlag fü r M aler-F achliteratur ree. K. W e h 1 1 e.
K rótkie w iadom ości. • K. W e h 11 e, F arbenlehre durch den FNF (Nauka
o kolorach poprzez FNF), s. 85—86. O potrzebie p ro
w ad zen ia nauki o kolorach zarów no w szkołach po d staw ow ych ja k i w yższych uczelniach.
M a ltech n ik in B erlin (Technika malarstwa w Berlinie),
s. 86—87.
K ilka danych z h istorii nauczania te ch n ik m alarskich w W yższej Szko le S z tu k P ię k n y c h (Hochschule für
bildende Kunst — Berlin - Charlottenburg).
5 Ja h rh u n d erte M a lku n st (5 w ieków sztuki malar
skiej), s. 87. W zm ianka o w y staw ie w Hadze pt. „500
la t sztuki m a la rsk ie j”. W ystaw ę zorganizow ano w celu uczczenia rocznicy daro w an ia m iastu przez W ilhelm a I jego sław nej k o lekcji dzieł sztuki. Z n a jd u ją się ta m dzieła m istrzów — począw szy od V an Dy-cka, p o przez V erm eera, n a Degasie i C ezannie kończąc.
H ilfe ru f aus D resden (Wołanie o pomoc z Drezna),
s. 87—88. W dalszym ciągu z zaginionych w czasie
w ojny obiektów z G alerii Dresdeńskdej b ra k u je 487 obrazów .
G em äldefälseher in R om (Fałszerze obrazów w R zy
mie), s. 88. W Rzym ie p o lic ja areszto w ała dwóch
fałszerzy obrazów i skonfiskow ała 70 m alow ideł z różnych galerii, poniew aż okazały się falsy fik atam i.
Cezanne gestohlen (Cezanne skradziony), s. 88. Z M u
zeum S ztuk P ięknych w C olum bus (Ohio, USA) s k r a dziono w czesną pracę Cezanine’a „W ogrodzie” (1868 r.) o w artości 28000 m arek zach. niem ieckich — re d a k cja.
G em älde bei Paris gestohlen (Malowidła z Paryża
skradzione), s. 88. Z p ry w a tn e j kolekcji skradziono
40 obrazów, w śród k tó ry ch znajdow ały się -dzieła M il leta, R ousseau i C ourbeta.
Vergrabene M eisterw erk e (Zagrabione arcydzieła),
s. 88. P rzy p ad ek pow ażnego zniszczenia w arto ścio wych obrazów, k tó re skradzione, zakopano bez żad nego zabezpieczenia w lesie n iedaleko Rzym u. K. W e h 1 1 e, R em b ra n d t e n td e c k t (Rembrandt odkry ty), s. 88. N abyty ja k o dzieło R e m b ran d ta obraz (140X97 cm) „C ierniem k o ro n o w an ie” został p rz e d sta w iony rzeczoznaw cy h o lenderskiem u E duardow i M eijer Rijff. Tenże o kreślił m alow idło ja k o autentyczne, w y konane przez R em b ran d ta. Lecz czy określenie że „...dzieło zostało przeb ad an e p rzy użyciu fotografii w podczerw ieni, pro m ien i X w duńskim ośrodku b a dań atom ow ych oraz innych środków ” w ystarczy? U znanie autentyczności obiektu może być ty lk o sum ą dośw iadczeń prow adzonych w specjalnym instytucie, w oparciu o niezaw odne m etody badaw cze.
K. W e h 1 1 e, A u sb a u H ertziana in R om (Odbudowa
biblioteki hercjańskiej w Rzymie), s. 89. W zm ianka
o odbudow ie B iblioteki H ercjań sk ie j liczącej ok. 70000 tom ów n a te m a t sztu k i średniow iecznej i now szej — głów nie z te re n u Wtoch.
Technische N euerungen der B ildgestaltung (Nowości
techniczne z zakresu kształtowania obrazu), s. 89.
O w izycie prof. A lek san d ra K obzdeja w h a m b u r- skiej Wyższej Szkole S ztuk P ięknych.
B illig un d doch echt! (Tani a jednak autentyczny!),
s. 90. P ew ien m alarz z H agi n a b y ł n a ta rg u starzyzną w L eeuw arden m iedzioryt za 2,50 guldenów , k tó ry okazał się dziełem R e m b ran d ta — red ak cja.
G reco-F ragm ent aufgedeckt? (Czy odkryto fragment
El Greco?), s. 90. W zm ianka dotyczy znalezienia pod „Z w iastow aniem M arii” A ntoniego V assilaechi’ego gło w y C hrystusa, przypisyw anej El Greco i p raw d o podobnie należącej do cy k lu Drogi K rzyżow ej, w y k o nanego w P arm ie w 1570 r.
Zeszyt 4, stron 25, ilustracje.
H. G r o s s m a n n , V on der N aturborste zu r K u n s t
borste (Od szczeciny naturalnej do sztucznej), s. 97—
99. A rty k u ł pośw ięcony je st om ów ieniu różn y ch typów w łosia używ anego w prod u k cji pędzli i szczotek. W pro w adzenie n a ry n ek oow ego ty p u fa rb (em ulsyjne, dys persyjne) w iąże się z koniecznością stosow ania in nych niż dotychczas pędzli. P ędzel nylonow y w p rz e ciw ieństw ie do trad y cy jn eg o szczecinowego lu b w ło siowego, ab sorbuje ty lk o 1,5% w ody i zachow uje dłużej elastyczność poszczególnych włosów. Pędzel trad y c y jn y p rzy jm u je aż do 15% w ody i pow iększa sw oją średnicę o 25%, u legając na końcu rozszcze pieniu i trac ąc sprężystość w łosia.
H. R u h e m a n n , V elasquez w u rd e zu m Renoir
(Velazquez zmienił się w Renoira), s. 99—104, 5 il.
Dość dziw nie brzm iący ty tu ł odnosi się do efektów koniecznego zabiegu oczyszczenia słynnej „W enus
z lu s tre m ” z n a jd u ją c e j ;się w G alerii N arodow ej w L ondynie. P o przep ro w ad zen iu zabiegu c h a ra k te r a k tu „przypom inał bardziej m alow idło R e n o ira”. A rty k u ł m a za zadanie w y jaśn ien ie sp raw y , k tó rą p o ruszyli londyńscy korespondenci m adryckiej ABC — M. B a lle steros i C. de la T orre 26 k w ie tn ia 1966 r. U zasad nienie konieczności p rzep ro w ad z en ia zabiegu oczysz czenia udo k u m en to w an e je st zdjęciam i obiektu przed i po (ii. s. 101) ściągnięciu w a rstw y b ru d u i w ern ik su (ił. s. 102). M ak ro fo to g rafia ra m ie n ia W enus (il. s. 103) u k az u je w y ra źn ie obok uszkodzeń m echanicznych t a k że poszczególne sta d ia zdejm ow ania w erniksu. P o w yższy p rzy k ła d św iadczy o tym , ja k często n ie m ożliw e s ta je się pozostaw ienie cienkiej, ró w n o m ier nej w a rstw y w ern ik su oryginalnego, k tó ry zachow uje się inaczej w różnych p a rtia c h m alow idła.
H. B ä u r l e , H o lzm osaik fü r W andgestaltung (K ształ
towanie drewnianej mozaiki (ścian), s. 104— 113, 5 ił.
W skazów ki dotyczące m a teria łu , jego przygotow ania oraz sam ego procesu w y k o n an ia m ozaiki — do m on tażu w ścianie w łącznie. K ilk a p rzykładów ro z w ią zań d ekoracyjnych (np. ił. s. 105, 112).
K. Z d e g 1 e r, Z w e ife l an P länen fü r M u seu m sb a u ten
(W ątpliwości w związku z planami budynku m uzeal nego), s. 113— 114. U w agi odnośnie problem u w łaści
w ego o św ietlenia w now o b u d o w an y m M uzeum w T ie r g a rte n (Berlin). A utor z w rac a uw agę n a szczególną w arto ść o św ie tle n ia n atu raln eg o , k tó re w now oczesnym m uzeum pow inno być w y k o rzy stan e w ja k n a jsz e r szym zakresie. Szereg k ry ty czn y ch spostrzeżeń n a te m a t rozw iązań ośw ietleniow ych w innych budow lach m uzealnych n a teren ie N iem iec (budynek m uzealny H am burskiego S tow arzyszenia A rtystów , sale w y s ta w ow e A kadem ii S ztuk P ięk n y ch w B erlinie itd.). P. V o g e l , R esta u ra to ren — T r e ffe n in Chicago
(Spotkanie konserwatorów w Chicago), s. 115—116.
S praw ozdanie z corocznego K ongresu M iędzynarodo w ego In s ty tu tu K onserw acji Dzieł S ztuki — G rupy A m ery k ań sk iej, k tó ry m iał m iejsce w Chicago. Wzięło udział 85 k o n se rw ato ró w ze w szystkich części k o n ty n e n tu am erykańskiego.
D oniesienia techniczne.
K. W e h 1 1 e, M atter S ch lu ssfirn is (Matowy werniks
wykończeniowy), s. 117—118. O dpow iedź 105. Gdy w y
stę p u ją trudności ze zlikw idow aniem n adm iernego po ły sk u lica m alow idła, należy stosow ać w erniks m a tow y, k tó ry m ożna sporządzić z żywicy syntetycznej AW 2 z d o datkiem niew ielk iej ilości w osku. W arstw a m usi być k ład zio n a bardzo cienko.
R ecenzje.
P. C a b a n m e , Die G eschichte G rosser Sam m ler, M ünchen 1965
R. С h a r m e t, D ictionnaire de l’art contem poraine, P a ris 1965.
K ró tk ie wiadom ości.
W a l t h e r K a r l Z ü l c h — nekrolog badacza dzieł M. G rü n ew ald a, s. 120.
G em älde aus R eichsbesitz (Malowidła z majątku R ze
szy), s. 120. 590 obrazów będących niegdyś w łasnością
rz ą d u Rzeszy zostało przekazanych niem ieckim m u zeom. W śród nich zn a jd u ją się dzieła R ubensa, R em - b ra n d ta , V an Dycka, T in to retta, Leibla, F euerbacha i innych.
K. W e h l t e , K u n sth a rze auch in der U dSSR fü r R esta u rie ru n g szw e ck e (Sztuczne żywice także w ZSRR
do celów konserwatorskich), s. 121—122. Do w zm ac
n ia n ia s tru k tu ry niszczejących obiektów stosow any je st p o lib u ty lo m e tak ry la n (skrót ros. PBMA). Podane są m iejsca i zabytki, gdzie w spom niany specyfik zo sta ł użyty z pełnym pow odzeniem (freski sta ro g re c- kie, sa rk o fag i egipskie, m alow idła staroarm eńskie, sta - roruskie, K a te d ra w K ijow ie, P en d żik en t w T adży k istan ie, fresk i z grobow ca w Sm oleńsku.
K. W e h l t e , B eg riffsb ezeich n u n g en (Określenia po
jęciowe), s. 122. K. W ehlte donosi o obradach K om isji,
k tó ra we w rześn iu 1966 r. om aw iała problem uściśle n ia nazw i pojęć fachow ych z zakresu konserw acji i ochrony dzieł sztuki.
W ładysław S zy szko
STUDIES IN CONSERVATION. Wyd. In te rn a tio n a l
In s titu te fo r C o n serv atio n of H isto rie and A rtistic W orks, L ondyn. K w a rta ln ik .
Rocznik XIV (1969)
Zeszyt 1, stron 46 + 2 nlb., ilustracje.
R o s a m o n d D. H a r l e y , L ite ra tu re on T echnical
A sp ec ts of th e A rts. M anu scrip ts in th e B ritish M u se u m (Literatura dotycząca technicznych aspektów
sztuk plastycznych. Rękopisy w British Museum), s.
1—8, 1 il., str. w jęz. angielskim , fra n c u sk im n ie m ieckim , w łoskim i hiszpańskim . Położyw szy w e w stę p ie n acisk na p o te n c ja ln e znaczenie n ie p u b lik o w an y c h m a te ria łó w ręk o p iśm ien n y c h jako źródła w ia dom ości o d aw n y m zastosow aniu m a te ria łó w i te c h n ik w o d n ie sie n iu do sztu k plastycznych, p rz e d s ta w iono chronologiczny p rze g ląd 27 rękopisów tego r o d za ju z la t ok. 1500 — po 17'5il, zn ajd u ją cy c h się w zbiorach B ritish M useum w L ondynie. R o z p a try w a ne ręk o p isy d a ją się pod w zględem ich treśc i p o
dzielić na trzy gru p y : za w ierające ro zm a ite w iad o m ości niew iadom ego pochodzenia, za w ierające w y ciągi z ksiąg ogłaszanych d ru k iem i ta k ie, k tó ry ch a u to rz y są znani. W przeglądzie podano: sy g n a tu rę , d ato w an ie po w stan ia, zw ięzłą c h a ra k te ry sty k ę z a w a r tości i ew. ty tu ły d ru k ó w w y k o rz y sta n y ch w poszcze gólnych rękopisach. W zakończeniu dokonano ogól nej oceny w a rto śc i ro zp a trz o n y ch rękopisów , z k tó ry ch jeden (Teodora de M ayerne z ok. 1620—>1640) został o p u b lik o w a n y i u zyskał już rozgłos m ięd zy n a rodow y, pozostałe zasłu g u ją je d n ak na bliższe po zn an ie i upow szechnienie.
S h e l d o n K e c k , M echanical A lte ra tio n of th e
P aint F ilm (Mechaniczne zmiany w arstw y m alar
skiej), s. 9—30, 25 il., 6 w ykresów , str. w jęz. an g iel
skim , fra n cu sk im , niem ieckim , w łoskim i h isz p ań skim . O bszerne p rze d staw ie n ie m echanicznych zm ian w a rstw y m a la rsk ie j, w yw ołanych przez czynniki ch e m iczne, fizyczne i biologiczne, a p rze jaw ia jąc y ch się w p o w sta w a n iu spękań, odspojeń tzw. „m iseczkow a- ty c h ”, sp ęch erzen ia i łuszczenia się fa rb y lub fa rb y z za p raw ą w zw iązku ze sta rz en iem się m alow ideł. Po w stę p n y m sc h arak te ry z o w an iu oddziaływ ania
