PRZE GLĄD PO LI CYJ NY
KWAR TAL NIK
SZCZYTNO Nr 2(118) KWIECIEŃ–CZERWIEC
12-100 Szczytno, ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 111 tel. 89 6215102, faks 89 6215448, e-mail: wwip@wspol.edu.pl
Papier offset. kl. III, 80 g, 37×52.
WYDAWNICTWO WYŻSZEJ SZKOŁY POLICJI W SZCZYTNIE
Kwartalnik znajduje się w bazach danych:
— Index Copernicus Journal Master List
— Google Scholar
— Narodowy Uniwersalny Katalog Centralny (NUKAT)
Tytuł z wykazu czasopism
Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego
KOMUNIKAT
W dniu 17 grudnia 2013 r. Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego ogłosiło komunikat w sprawie wykazu czasopism naukowych wraz z liczbą punktów
przyznawanych za publikację w tych czasopismach.
Z treści pozycji 1798 części B wykazu czasopism naukowych wynika, że Kwartalnikowi „Przegląd Policyjny” przyznano 6 punktów.
Pełną listę czasopism można znaleźć pod adresem: www.nauka.gov.pl w zakładce: na skróty/ocena jednostek naukowych/lista czasopism punkto- wanych/ujednolicony wykaz czasopism punktowanych/ujednolicony wykaz
czasopism naukowych.
Wersją referencyjną tytułu jest wersja drukowana
ROK XXV SZCZYTNO, KWIECIEŃ–CZERWIEC 2015 Nr 2(118)
K W A R T A L N I K
Dr Marcin Konrad Jurgilewicz, dr Aleksander Babiński:
Bezpieczeństwo pieszych w ruchu drogowym ... 5 Waldemar Bejgier: Współpraca fi rm ochrony z Po- licją i innymi formacjami bezpieczeństwa publicz- nego ... 17 Marlena Januszkiewicz: Zachowania samoagresywne w populacji skazanych młodocianych ... 33 OMÓWIENIA
Dr Maryla Fałdowska: Policjanci z Ostaszkowa — żołnierzami Legionów Polskich ... 53 Dr Kazimiera Juszka, Dr Karol Juszka: Oględziny w wykrywaniu sprawców zabójstw w orzecznictwie sądu najwyższego i sądów powszechnych ... 77 Dr Irena Malinowska, Bożenna Piątkowska:
Wyłudzenia podatku VAT — wzrost szarej strefy w obrocie paliwami ... 84 Dr Maciej Muskała: Angielska policja wobec za- chowań dewiacyjnych dzieci i młodzieży .... 95 Dr Małgorzata Sitarczyk: Historia relacjonowania zdarzeń jako kryterium oceny wiarygodności psycho- logicznej zeznań ... 108 Dr Małgorzata Żbikowska: Przeprowadzanie i utrwalanie czynności dowodowych w śledztwie powierzonym Policji — uwagi krytyczne na tle znowelizowanego art. 311 k.p.k. ... 123 Marcin Gołaszewski: Badania poligraficzne w śledz- twach — fakty i mity ... 135 Konrad Graczyk: Reforma tymczasowego areszto- wania ... 154
Marcin Konrad Jurgilewicz, LLD, Aleksander Babiński, PhD: Pedestrian safety road ... 5 Waldemar Bejgier: Cooperation of security com- panies with the Police and and other formations of public safety ... 17 Marlena Januszkiewicz: Self-aggressive behavio- urs in the juvenile inmates population ... 33 PAPERS
Maryla Fałdowska, PhD: Police Offi cers of Ostash- kov — soldiers of the Polish Legions ... 53 Kazimiera Juszka, PhD, Karol Juszka, PhD: The inspections in the cases of killings in the judgments issued by the supreme court and common courts ... 77 Irena Malinowska, PhD, Bożenna Piątkowska:
Added tax to defraud — growth of illegal fuels in trade ... 84 Maciej Muskała, PhD: English police towards deviant behavior of children and adolescents ... 95 Małgorzata Sitarczyk, PhD: The history of recounting events as a criterion of assessing the psychological credibility of statements ... 108 Małgorzata Żbikowska, LLD: Performing and con- solidating the collection of evidence in the investigation entrusted to the Police” — criticism of the new provision of art. 311 of the Code of Criminal Procedure .... 123 Marcin Gołaszewski: Polygraph examinations in cri- minal investigations — facts and myths ... 135 Konrad Graczyk: Reorganization of preventive de- tention ... 154
P RZEGLĄD P OLICYJNY
KOMITET REDAKCYJNY: Piotr Bogdalski (przewodniczący), Mieczysław Goettel, Brunon Hołyst, Kuba Jałoszyński, Lucia Kováčová, Stanisław Pikulski, Emil Pływaczewski, Wiesław Pływaczewski,
Kazimierz Rajchel, Adam Rapacki, Jerzy Sarnecki, Bernard Wiśniewski, David Zámek KOLEGIUM REDAKCYJNE: Janusz Bryk (redaktor naczelny), Aleksander Babiński (zastępca redaktora naczelnego), Danuta Bukowiecka, Robert Częścik, Jacek Dworzecki, Grzegorz Gudzbeler, Dominik Hryszkiewicz, Dorota Mocarska, Izabela Nowicka, Andrzej Urban, Krzysztof Wiciak, Mariola Bil (redaktor językowy), Ryszard Chmielewski (redaktor statystyczny), Aleksander Babiński (redaktor tematyczny)
ISSN 0867– 5708
REDAKCJA WYDAWCY: Iwona Pac, Anika Pogorzelska (red. meryt), Radosław Gizot (red. tech.)
12-100 Szczytno, ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 111, tel. 89 621 50 38 (red. nacz.), 89 621 50 33 (zca. red. nacz.) http://www.przegladpolicyjny.wspol.edu.pl, http://www.przegladpolicyjny.wspol.eu
SPIS TREŚCI CONTENTS
ROK XXV SZCZYTNO, KWIECIEŃ–CZERWIEC 2015 Nr 2(118)
dr hab. Grzegorz Skowronek
O pojęciu wygranej i grach hazardowych bez wygranej dr Bogdan Mucha
Konstytucyjność aktów wykonawczych administracji prezydenta Baracka Obamy zawieszających deportację nieudokumentowanych imigrantów na gruncie zasady separacji władz
dr Aneta Łyżwa, Mirosław Tokarski
Wybrane dyrektywy procesu karnego w kształcie od 1 lipca 2015
Jacek Kudła, Piotr Kosmaty: Analiza wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 30 lipca 2014 r. oraz jego znaczenie dla czynności operacyjno-rozpoznawczych ... 165 Edyta Mucha: Technologie biometryczne ... 190 Ilia Solodov: Badania dermatoglifi czne wzorów linii papilarnych w Rosji ... 204 ORZECZNICTWO SĄDOWE ... 217 Dr Olgierd Bogucki: Glosa do uchwały Sądu Najwyż- szego z 18 grudnia 2013 r., I KZP 18/13 ... 217 Dr Jan A. Piszczek: Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 27 sierpnia 2013 r., II UK 26/13 ... 223 KOMUNIKATY ... 231 Dr Aleksandra Nowak, Dr Monika Porwisz: Wnios- ki i postulaty z konferencji „Międzynarodowa przestępczość przeciwko środowisku naturalnemu współczesnym wyzwaniem dla organów ścigania. 25 lat CITES w Polsce” ... 231 Dominika Brulińska, Aleksandra Stachelska: Spra- wozdanie z seminarium naukowego pt.: ,,Zwalcza- nie i przeciwdziałanie korupcji związanej z funkc- jonowaniem granicy państwowej” (Białystok, 18 marca 2015 r.) ... 239 KRONIKA POLICJI ... 249
Jacek Kudła, Piotr Kosmaty: An analysis of the Constitu- tional Court verdict of July 30, 2014 and its signifi cance for invigilation and operational activitie ... 165 Edyta Mucha: Biometric technologies ... 190 Ilia Solodov: Dermatoglifi cal studies of latent fi ngerprints in Russian Federation ... 204 COURT DECISIONS ... 217 Olgierd Bogucki, LLD: Gloss to Polish Spreme Court Decision, December 18, 2013 ... 217 Jan A. Piszczek, LLD: Gloss to the ruling of the Supreme Court from 27.08.2013, II UK 26/13 ... 223 BULLETINES ... 231 Aleksandra Nowak, PhD, Monika Porwisz, PhD:
International crimes against natural environment — contemporary challenge for law enforcement agencies.
25 years of CITES in Poland ... 231 Dominika Brulińska, Aleksandra Stachelska: Report from a scientifi c seminar ‘ combating and counteract- ing corruption related to the functioning of the national border ... 239
POLICE CHRONICLE... 249
W następnym numerze
Nr 2(118) Bezpieczeństwo pieszych w ruchu drogowym 5
M
ARCINK
ONRADJ
URGILEWICZ 1A
LEKSANDERB
ABIŃSKI 2B EZPIECZEŃSTWO PIESZYCH W RUCHU DROGOWYM
W
piśmiennictwie naukowym niejednokrotnie podkreśla się, że gwarancją bezpieczeństwa w ruchu drogowym jest prawidłowe działanie — w obszarze normatywnie zakreślonym przepisami i zasadami obowiązującymi w ruchu drogowym 3 — trzech czynników. Należą do nich: człowiek — pojazd — droga 4.1 Dr Marcin Konrad Jurgilewicz — doktor nauk prawnych, wykładowca w Wyższej Szkole Informatyki, Zarządzania i Administracji w Warszawie. Autor i współautor artykułów oraz książek dotyczących różnych obszarów bezpieczeń- stwa państwa, w tym zwłaszcza bezpieczeństwa ruchu drogowego, bezpieczeń- stwa ekologicznego, jak również ochrony środowiska oraz wybranych zagadnień z prawa administracyjnego i karnego.
Kontakt z autorem za pośrednictwem redakcji.
2 Mł. insp. dr Aleksander Babiński — doktor nauk społecznych w dyscyplinie na- uki o bezpieczeństwie. Funkcjonariusz Policji od 1991 r. Autor kilkudziesięciu publika- cji z zakresu prawnych aspektów bezpieczeństwa i porządku publicznego, organizacji Policji oraz postępowań prowadzonych przez organy bezpieczeństwa i porządku pub- licznego. Szczególne zainteresowania wykazuje kształtowaniem bezpieczeństwa przez prawno-organizacyjne zasady reglamentacji broni i amunicji. Doświadczenie dydak- tyczne zdobywał w Wyższej Szkole Policji w Szczytnie, Prywatnej Wyższej Szkole Zawo- dowej w Giżycku oraz Wyższej Szkole Informatyki, Zarządzania i Administracji w War- szawie. Członek zespołów zadaniowych powoływanych przez komendanta głównego Policji. Realizował kilka projektów badawczych. Czynny uczestnik kilkunastu semina- riów i konferencji, w tym międzynarodowych. Zastępca redaktora naczelnego kwartal- nika „Przegląd Policyjny” oraz sekretarz „Policja. Kwartalnik Kadry Kierowniczej Policji”.
Adres do korespondencji: <babinskialeks@wp.pl>.
3 Podstawowym aktem normatywnym regulującym przedmiotową materię jest ustawa z 20 czerwca 1997 r. — Prawo o ruchu drogowym (DzU z 2012 r., poz. 1137 z późn. zm.), dalej zwana Prd. Ustawa ta określa: zasady ruchu na drogach publicz- nych, w strefach zamieszkania oraz w strefach ruchu; zasady i warunki dopuszcze- nia pojazdów do tego ruchu, a także działalność właściwych organów i podmiotów w tym zakresie; wymagania w stosunku do innych uczestników ruchu niż kierujący pojazdami; zasady i warunki kontroli ruchu drogowego. Przepisy ustawy znajdują także zastosowanie o ruchu odbywającego się poza miejscami wyżej wymienionymi w zakresie: koniecznym dla uniknięcia zagrożenia bezpieczeństwa osób oraz wyni- kającym ze znaków i sygnałów drogowych (art. 1 ust. 1–2 Prd).
4 Zob. m.in. W. Kotowski, Zasady bezpieczeństwa w ruchu drogowym. Komentarz, Warszawa 2005, s. 7; K. Rajchel (red. nauk.), Prawne aspekty bezpieczeństwa ruchu drogowego, Warszawa 2011, s. 63; J. Wicher, Bezpieczeństwo samochodów i ruchu
6 Marcin Konrad Jurgilewicz, Aleksander Babiński Nr 2(118) Jakkolwiek każdy ze wskazanych komponentów jest istotny i w mniejszym lub większym zakresie oddziałuje na poziom bezpieczeństwa w ruchu drogowym, to jednak we wskazanej triadzie rola człowieka (użytkownika drogi) jest nie- porównywalnie dominująca w stosunku do pozostałych elementów w zakresie zapewnienia szeroko pojętego bezpieczeństwa w omawianej sferze.
Ukazując modelowego użytkownika drogi, należy podkreślić, że bę- dzie nim zarówno uczestnik ruchu drogowego, jak też osoba wykonująca na drodze czynności służbowe. Pierwsza ze wskazanych kategorii obejmuje w myśl art. 2 pkt 17 Prd trzy grupy: kierującego 5, inne osoby przebywające w pojeździe lub na pojeździe znajdującym się na drodze (tzw. pasażerów) oraz pieszego. Druga kategoria dotycząca osób wykonujących na drodze czynności służbowe będzie obejmowała podmioty ujęte zarówno w art. 6 ust. 1 pkt 1–12 Prd 6, jak też w treści rozporządzenia ministra spraw we- wnętrznych i administracji z 6 lipca 2010 r. w sprawie kierowania ruchem drogowym 7.
drogowego, Warszawa 2004, s. 34 i nast.; T. Szczuraszek (red.), Bezpieczeństwo ruchu miejskiego, Warszawa 2008, s. 85 i nast.
5 Zgodnie z art. 2 pkt 20 Prd kierującym jest osoba, która kieruje pojazdem lub zespołem pojazdów, a także osoba, która prowadzi kolumnę pieszych, jedzie wierzchem albo pędzi zwierzęta pojedynczo lub w stadzie.
6 Będą to: policjant, żołnierz Żandarmerii Wojskowej lub wojskowego organu porządkowego, zabezpieczający przemarsz lub przejazd kolumny wojskowej albo w razie akcji związanej z ratowaniem życia lub mienia, funkcjonariusz Straży Granicznej, inspektor Inspekcji Transportu Drogowego, umundurowany inspektor kontroli skarbowej lub funkcjonariusz celny, strażnik gminny (miejski), pracownik kolejowy na przejeździe kolejowym, osoba działająca w imieniu zarządcy drogi lub osoba wykonująca roboty na drodze na zlecenie lub za zgodą zarządcy drogi, osoba nadzorująca bezpieczne przejście dzieci przez jezdnię, w wyznaczonym miejscu, kierujący autobusem szkolnym w miejscach postoju związanych z wsiadaniem lub wysiadaniem dzieci, ratownik górski podczas wykonywania czynności związanych z prowadzeniem akcji ratowniczej, strażnik leśny lub funkcjonariusz straży parku — na terenie odpowiednio lasu lub parku narodowego, strażak Państwowej Straży Pożarnej podczas wykonywania czynności związanych z prowadzeniem akcji ratowniczej, członek ochotniczej straży pożarnej podczas wykonywania czynności związanych z prowadzeniem akcji ratowniczej, funkcjonariusz Biura Ochrony Rządu podczas wykonywania czynności związanych z zapewnieniem bezpieczeństwa ochranianych osób, obiektów i urządzeń, jak również pilot podczas wykonywania czynności związanych z pilotowaniem przejazdu pojazdu nienormatywnego.
7 DzU z 2010 r., nr 123, poz. 840 z późn. zm. Zgodnie z § 2 ust. 1 niniejszego rozporządzenia do dawania poleceń i sygnałów uczestnikowi ruchu lub innej osobie znajdującej się na drodze upoważnia się: osoby odpowiedzialne za utrzymanie porządku podczas przemarszu procesji, pielgrzymki, konduktu pogrzebowego lub innej zorganizowanej grupy — jeżeli jest to niezbędne do zapewnienia ich bezpiecznego przemarszu, strażaków jednostek ochrony przeciwpożarowej, o których mowa w art. 15 pkt 1a–5 i 8 ustawy z 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (DzU z 2009 r., nr 178, poz. 1380 z późn. zm.) — podczas wykonywania czynności związanych z prowadzeniem akcji ratowniczej, jak też umundurowanych i odpowiednio oznakowanych pracowników nadzoru ruchu komunikacji miejskiej
Nr 2(118) Bezpieczeństwo pieszych w ruchu drogowym 7 Pieszym, zgodnie z art. 2 pkt 18 Prd, jest osoba znajdująca się poza pojaz- dem na drodze i niewykonująca na niej robót lub czynności przewidzianych odrębnymi przepisami. Za pieszego uważa się także osobę prowadzącą, ciąg- nącą lub pchającą rower, motorower, motocykl, wózek dziecięcy, podręczny lub inwalidzki, osobę poruszającą się w wózku inwalidzkim, a także osobę w wieku do 10 lat kierującą rowerem pod opieką osoby dorosłej 8.
Wskazany powyżej krąg podmiotów określanych jako piesi jest stosun- kowo szeroki. Niemniej jednak ustawodawca zarówno na pieszych, jak i inne grupy uczestników ruchu drogowego (kierujących, pasażerów) nało- żył obowiązek przestrzegania zasad bezpieczeństwa ruchu drogowego oraz określił właściwe przepisy porządkowe, do których każdy z podmiotów po- szczególnych kategorii ma się stosować. Jest to podyktowane względami bezpieczeństwa oraz potrzebą regulacji tej sfery stosunków społecznych.
Prawidłowe zatem rozumienie podstawowych instytucji bezpieczeństwa ruchu drogowego przez wszystkich użytkowników dróg korzystnie wpływa na poziom tego bezpieczeństwa oraz umożliwia uniknięcie wielu niebezpie- czeństw pojawiających się w powszechnym ruchu drogowym.
Zasady bezpieczeństwa ruchu drogowego zamieszczone zostały w dziale drugim ustawy — Prawo o ruchu drogowym. Najważniejsze z nich to prze- de wszystkim: zasada ostrożności, zasada szczególnej ostrożności oraz zasada ograniczonego zaufania 9.
Jednakże w pierwszej kolejności warto przytoczyć wymowne stanowisko Sądu Najwyższego traktujące zagadnienie zasad bezpieczeństwa w ruchu lą- dowym. W myśl jednej z uchwał SN uznał, że omawiane zasady oznaczają:
—reguły ujęte w przepisach, które określają porządek poruszania się na szlakach komunikacyjnych oraz zachowanie się w typowych dla ruchu sytuacjach lub wyrażone przez przyjęte oznakowanie, oświet- lenie i sygnalizację,
—reguły nieskodyfi kowane w sposób szczegółowy, ale wynikające ze wskazanych wyżej przepisów oraz istoty bezpieczeństwa w ruchu drogowym, które muszą znaleźć zastosowanie wszędzie tam, gdzie nie ma sprecyzowanego przepisu 10.
Poza tym w literaturze podkreśla się, że zasady bezpieczeństwa ruchu drogowego, będąc wskazówkami społecznie adekwatnego zachowania się
— podczas wykonywania czynności związanych z zapewnieniem płynności ruchu pojazdów komunikacji miejskiej, zdarzeń drogowych oraz awarii technicznych z udziałem tych pojazdów oraz członków zespołu ratownictwa medycznego — podczas akcji prowadzenia medycznych czynności ratunkowych do czasu przybycia na miejsce zdarzenia innych osób uprawnionych do dawania poleceń i sygnałów uczestnikowi ruchu lub innej osobie znajdującej się na drodze.
8 Zob. M. Jurgilewicz, Bezpieczeństwo rowerzystów w Polsce, „Przegląd Poli- cyjny” 2014, nr 2, s. 152–165.
9 Szerzej M. Jurgilewicz, Some issues on road safety, „Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Informatyki, Zarządzania i Administracji w Warszawie” 2013, nr 3, s. 28–35.
10 Uchwała SN z 28 lutego 1975 r., sygn. V KZP 2/74, OSNKW 1975, nr 3–4, poz. 33, w dalszej części zwana uchwałą SN z 28 lutego 1975 r.
8 Marcin Konrad Jurgilewicz, Aleksander Babiński Nr 2(118) w związku z niebezpiecznymi czynnościami, są jednocześnie kryterium oceny konkretnego czynu ludzkiego z punktu widzenia jego społecznej wartości, ujmując zaś rzecz pod kątem ocen prawno-karnych — z punktu widzenia społecznej szkodliwości 11.
Ustawodawca, określając treść zasad bezpieczeństwa ruchu drogowego, wykorzystał w ustawie — Prawo o ruchu drogowym charakterystyczne pojęcia ramowe, do których należą wskazane m.in.: „ostrożność”, czy też
„szczególna ostrożność”. Są to zwroty typowe dla wskazanej techniki regu- lacji, a potrzeba ich użycia wynika głównie ze specyfi ki oraz treści unor- mowań dotyczących zapewnienia bezpieczeństwa ruchu drogowego, jak też konieczności umożliwienia uprawnionym podmiotom wykorzystania środków o charakterze represyjno-prawnym w sytuacjach tego wymagają- cych w zakresie ochrony przedmiotowej sfery.
Celem wskazanych pojęć ramowych jest zatem stworzenie takiego ru- chu na drodze, aby mógł on odbywać się w sposób niezagrażający jego po- rządkowi oraz bezpieczeństwu jego wszystkich uczestników, jednocześnie nie utrudniając im zwykłego i swobodnego poruszania się 12.
Charakteryzując w ogólny sposób zasadę ostrożności oraz szczególnej ostrożności, należy wskazać, że oznaczają one, iż zarówno uczestnik ru- chu, jak i inna osoba znajdująca się na drodze mają obowiązek zachować ostrożność albo gdy ustawa tego wymaga — szczególną ostrożność, unikać wszelkiego działania, które mogłoby spowodować zagrożenie bezpieczeń- stwa lub porządku ruchu drogowego, ruch ten utrudnić albo w związku z ruchem zakłócić spokój lub porządek publiczny oraz narazić kogokol- wiek na szkodę. Przez działanie rozumie się w tym aspekcie także zanie- chanie. Jednocześnie przywołana norma znajduje odpowiednie zastoso- wanie do osoby znajdującej się w pobliżu drogi, jeżeli jej zachowanie mo- głoby pociągnąć za sobą skutki, o których była mowa. Jeżeli zaś uczestnik ruchu lub inna osoba spowodowała już zagrożenie bezpieczeństwa ruchu drogowego, jest obowiązana przedsięwziąć niezbędne środki w celu nie- zwłocznego usunięcia zagrożenia, a gdyby nie mogła tego uczynić, powin- na o zagrożeniu uprzedzić innych uczestników ruchu 13.
Mimo że ustawodawca nie defi niuje ostrożności, gdyż jej podstawą jest świadomość niebezpieczeństw, jakie z natury rzeczy zakorzenione są w ru- chu drogowym, to już szczególna ostrożność została ujęta w ramach de- fi nicji legalnej. Szczególną ostrożnością w myśl art. 2 pkt 22 Prd jest za- tem taka ostrożność, która polega na zwiększeniu uwagi i dostosowaniu zachowania uczestnika ruchu do warunków i sytuacji zmieniających się na drodze, w stopniu umożliwiającym odpowiednio szybkie reagowanie.
Podmiotowy zakres zasady ostrożności dotyczy wszystkich użytkow- ników dróg, zaś szczególnej ostrożności odnosi się tylko do kierujących
11 K. Buchała, Naruszenie zasad bezpieczeństwa w ruchu jako istotny waru- nek przestępności wypadku drogowego, „Krakowskie Studia Prawnicze” 1971, t. 4 , s. 147–148.
12 J. Homplewicz, Przepisy ramowe polskiego kodeksu drogowego, „Krakow- skie Studia Prawnicze” 1974, s. 48.
13 Zob. art. 3 ust. 1–3 Prd.
Nr 2(118) Bezpieczeństwo pieszych w ruchu drogowym 9 i pieszych oraz sytuacji wyraźnie określonych w prawie o ruchu drogo- wym. Poza tym obowiązek zachowania stałej ostrożności jest głównym ce- lem całej regulacji prawa o ruchu drogowym, jak również stanowi myśl przewodnią wszystkich jej postanowień. Fakt ten zobowiązuje jej adre- satów do przewidywania oraz konkretnego, prawidłowego reagowania na zmieniające się w sposób dynamiczny sytuacje drogowe oraz pojawia- jące się w tej sferze niebezpieczeństwa pochodzące z różnych źródeł 14.
Natomiast zasada ograniczonego zaufania, choć jest oddzielną insty- tucją oznaczającą dla uczestnika ruchu (czyli też pieszego) i innych osób znajdujących się na drodze prawo spodziewania się, że inni uczestnicy tego ruchu przestrzegają przepisów ruchu drogowego, chyba że okolicz- ności wskazują na możliwość odmiennego ich zachowania 15, to bywają sytuacje, że zarówno ostrożność, jak i szczególna ostrożność muszą być realizowane za pośrednictwem zasady ograniczonego zaufania 16.
Zważywszy na powyższe można stwierdzić, że w aspekcie zasady ogra- niczonego zaufania można mówić o dominującym charakterze pełnego zaufania do innych uczestników ruchu, gdyż jego ograniczenie jest oko- licznością wyjątkową, uzasadnioną sytuacjami na drodze. Jej koniec na- stępuje wraz z wystąpieniem sytuacji wskazującej na zaistnienie praw- dopodobieństwa błędu ze strony innych uczestników ruchu drogowego, co wymusza gotowość do odpowiedniego zareagowania w danej sytuacji.
Poza tym każdy uczestnik ruchu, realizując treść zasady ograniczonego za- ufania, ma obowiązek upewnić się, czy inni użytkownicy dróg zachowują się zgodnie z normami obowiązującymi w sferze ruchu drogowego. W tym kontek- ście doniosłego znaczenia nabiera stwierdzenie, z którego wynika, iż poprzez stosowanie zasady ograniczonego zaufania następuje przesunięcie obowiązku przewidywania ze stanu wyobraźni na stan faktyczny, głównie dlatego, że nie dopuszcza ona odpowiedzialności karnej za nieostrożność innego użytkowni- ka, a odpowiedzialność tę sprowadza do własnej wadliwości taktyki prowa- dzenia pojazdu, która pozostaje w zbiegu z niewłaściwym zachowaniem się in- nych użytkowników dróg. Utrata zatem zaufania do innego uczestnika ruchu wywołuje konieczność zwiększenia swojej czujności oraz ostrożności. Choć nie ma normatywnego obowiązku przewidywania wszystkiego, co na podstawie ogólnego doświadczenia drogowego można przewidzieć, a przez to narzucania sobie wynikających z tego ograniczeń, to z praktycznego punktu widzenia, z chwilą utraty zaufania do innego uczestnika ruchu trzeba być przygotowa- nym na możliwość nieoczekiwanego rozwoju wydarzeń 17.
W rozdziale drugim prawa o ruchu drogowym zatytułowanym Ruch pie- szych wskazano przepisy regulujące stricte ruch osób pieszych. Po pierwsze jest w nich regulacja dotycząca korzystania przez pieszego z drogi. W tym aspekcie pieszy zobowiązany jest korzystać z chodnika lub drogi dla pieszych,
14 Zob. M. Jurgilewicz, Some issues…, wyd. cyt., s. 31–32.
15 Zob. art. 4 Prd.
16 Szerzej W. Kotowski, Zasady bezpieczeństwa…, wyd. cyt. s. 144.
17 Zob. M. Jurgilewicz, Some issues…, wyd. cyt., s. 34–35. Por. K. Rajchel, Bezpieczeństwo ruchu drogowego w działaniach administracji publicznej, Rze- szów 2007, s. 202–203.
10 Marcin Konrad Jurgilewicz, Aleksander Babiński Nr 2(118) a w razie ich braku — z pobocza. W przypadku braku pobocza lub czasowej niemożności korzystania z niego, pieszy może korzystać z jezdni, pod warun- kiem zajmowania miejsca jak najbliżej jej krawędzi i ustępowania miejsca nad- jeżdżającemu pojazdowi. Istotne jest, aby pieszy korzystający z pobocza lub jezdni poruszał się lewą stroną drogi, idąc jezdnią jeden za drugim, a na dro- dze o małym ruchu, w warunkach dobrej widoczności idąc obok siebie.
Istnieje także możliwość korzystania przez pieszego z drogi dla rowerów, ale tylko w razie braku chodnika lub pobocza bądź niemożności korzystania z nich. Pieszy, za wyjątkiem osoby niepełnosprawnej, korzystając z drogi dla rowerzystów ma obowiązek ustąpić miejsca rowerowi. Jednocześnie należy dodać, że w strefi e zamieszkania pieszy ma możliwość korzystania z całej szerokości drogi oraz ma pierwszeństwo przed pojazdem 18.
Poza tym pieszy ma obowiązek zachować szczególną ostrożność, prze- chodząc przez jezdnię lub torowisko oraz co do zasady korzystać z przej- ścia dla pieszych, w szczególności że znajdując się na tym przejściu ma on pierwszeństwo przed pojazdem. Przechodzenie przez jezdnię poza przejściem dla pieszych jest dozwolone, gdy odległość od przejścia prze- kracza 100 m i tylko pod warunkiem, że nie spowoduje zagrożenia bez- pieczeństwa ruchu lub utrudnienia ruchu pojazdów. Pieszy jest obowią- zany ustąpić pierwszeństwa pojazdom i do przeciwległej krawędzi jezdni iść drogą najkrótszą, prostopadle do osi jezdni. Jeżeli zaś skrzyżowanie znajduje się w odległości mniejszej niż 100 m od wyznaczonego przejścia, przechodzenie jest dozwolone również na tym skrzyżowaniu.
W przypadku, gdy na drodze znajduje się przejście nadziemne lub pod- ziemne dla pieszych, ma on obowiązek korzystać z niego. Na obszarze zabu- dowanym, na drodze dwujezdniowej lub po której kursują tramwaje po to- rowisku wyodrębnionym z jezdni, pieszy przechodząc przez jezdnię lub to- rowisko jest obowiązany korzystać tylko z przejścia dla pieszych. Jeżeli zaś wysepka dla pasażerów na przystanku komunikacji publicznej łączy się z przejściem dla pieszych, przechodzenie do i z przystanku jest dozwolone tyl- ko po tym przejściu, a gdy przejście dla pieszych wyznaczone jest na drodze dwujezdniowej, przejście na każdej jezdni uważa się za przejście odrębne 19.
Natomiast zgodnie z treścią art. 14 pkt 1–7 Prd ustawodawca zabronił pieszemu:
—wchodzenia na jezdnię: bezpośrednio przed jadący pojazd, w tym też na przejściu dla pieszych oraz spoza pojazdu lub innej przeszkody ograniczającej widoczność drogi;
—przechodzenia przez jezdnię w miejscu o ograniczonej widoczności drogi;
—zwalniania kroku lub zatrzymywania się bez uzasadnionej potrzeby podczas przechodzenia przez jezdnię lub torowisko;
—przebiegania przez jezdnię;
—chodzenia po torowisku;
—wchodzenia na torowisko, gdy zapory lub półzapory są opuszczone lub opuszczanie ich rozpoczęto;
18 Zob. art. 11 ust. 1–5 Prd.
19 Zob. art. 13 ust. 1–8 Prd.
Nr 2(118) Bezpieczeństwo pieszych w ruchu drogowym 11
—przechodzenia przez jezdnię w miejscu, w którym urządzenie zabez- pieczające lub przeszkoda oddzielają drogę dla pieszych albo chodnik od jezdni, bez względu na to, po której stronie jezdni one się znajdują.
Ponadto należy również dodać, że wejście w życie ustawy z 26 lipca 2013 r. o zmianie ustawy — Prawo o ruchu drogowym 20 spowodowało, że od 31 sierpnia 2014 r. istnieje obowiązek używania przez pieszych po- ruszających się po drodze, po zmierzchu poza obszarem zabudowanym elementów odblaskowych w sposób widoczny dla innych uczestników ru- chu, chyba że pieszy porusza się po drodze przeznaczonej wyłącznie dla pieszych lub po chodniku. Jednocześnie należy zastrzec, że wskazane roz- wiązanie nie znajduje zastosowania w strefi e zamieszkania, bowiem w tej strefi e pieszy korzysta z całej szerokości drogi i ma pierwszeństwo przed pojazdem 21.
Z badawczego punktu widzenia problematykę bezpieczeństwa osób pie- szych można rozpatrywać w aspekcie udziału tej kategorii uczestników ruchu drogowego w wypadkach drogowych, do jakich często dochodzi na krajowych drogach.
Biorąc pod uwagę materiały statystyczne Komendy Głównej Poli- cji (KGP) 22, należy wskazać że w 2012 r. odnotowano 10 309 wypadków z udziałem osób pieszych, w wyniku których zginęło 1167 osób, a 9945 zostało rannych 23. Porównując te dane z materiałem statystycznym z 2013 r. należy dostrzec spadek, bowiem wówczas odnotowano 9489 wypadków z udziałem osób pieszych, w których zginęło 1147 osób, zaś 9004 zostało rannych 24. Zważywszy zaś na ogólną liczbę wypadków dro- gowych odnotowanych w 2012 r. — 37 046, w których zginęło 3571 osób, a 45 792 osób odniosło obrażenia, podkreślenia wymaga fakt, że wypadki z udziałem pieszych stanowiły 27,8% ogółu wszystkich wypadków dro- gowych, osoby zabite w ich wyniku 32,7% ogółu, zaś osoby ranne 21,7%
ogółu. Mimo że w 2013 r. nastąpił spadek zarówno ogólnej liczby wypad- ków drogowych, która wyniosła 35 847, jak również liczby ofi ar odnoto- wanych w wyniku tych zdarzeń drogowych w podziale na osoby zabite
— 3357 oraz osoby ranne — 44 059 w stosunku do roku 2012, to nadal liczba wypadków z udziałem pieszych w 2013 r. była wysoka stanowiąc 26,5% ogółu wypadków drogowych, 34,2% ogółu osób zabitych w ich wy- niku oraz 20,4% ogółu osób rannych.
W przypadku pieszych, przykładowo w 2012 r. miejscami stanowiący- mi dla tych uczestników ruchu drogowego kolejno największe zagrożenie stanowiły:
—przejście dla pieszych — odnotowano liczbę 3342 wypadków drogo- wych, liczbę 212 osób zabitych oraz liczbę 3376 osób rannych,
20 DzU z 2013 r., poz. 991.
21 Zob. art. 11 ust. 4a-5 Prd.
22 Materiał został opracowany przez Zespół Profi laktyki i Analiz Biura Ruchu Drogowego Komendy Głównej Policji.
23 E. Symon, Wypadki drogowe w Polsce w 2012 roku, Warszawa, 2013, s. 51.
24 E. Symon, Wypadki drogowe w Polsce w 2013 roku, Warszawa 2014, s. 46.
12 Marcin Konrad Jurgilewicz, Aleksander Babiński Nr 2(118)
—skrzyżowanie — odnotowano liczbę 2957 wypadków drogowych, liczbę 199 osób zabitych oraz liczbę 2989 osób rannych,
—chodnik, droga dla pieszych — odnotowano liczbę 358 wypadków dro- gowych, liczbę 9 osób zabitych oraz liczbę 393 osób rannych,
—pobocze — odnotowano liczbę 109 wypadków drogowych, liczbę 18 osób zabitych oraz liczbę 123 osób rannych,
—przystanek komunikacji publicznej — odnotowano liczbę 91 wypadków drogowych, liczbę 5 osób zabitych oraz liczbę 99 osób rannych 25.
Wykres 1 Liczba wypadków drogowych i ich skutki w miejscach ruchu pieszych w 2012 r.
3342
2957
358
109 91
212 199
9 18 5
3376
2989
393
123 99
0 500 1000 1500 2000 2500 3000 3500 4000
PrzejĞFie dla
pieszyFh SkrzyĪowanie Chodnik, droga
dla pieszyFh PoboFze Przystanek komuniNDFji publiFznej
Wypadki ZabiFi Ranni
Źródło: opracowanie własne na podstawie materiałów KGP
Ukazując w perspektywie 10-letniej (okres 2003–2012 r.) miejsce najwięk- szego zagrożenia dla pieszych — przejścia dla pieszych, należy zauważyć ten- dencję spadkową dotyczącą liczby wypadków drogowych w tych miejscach.
Wykres 2 Liczba wypadków drogowych popełnionych na przejściach dla pieszych w latach 2003–2012
4804
4128 4278
3775
5006 5040
4541
3307
3412 3342
0 1000 2000 3000 4000 5000 6000
2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Wypadki
Źródło: opracowanie własne podstawie materiałów KGP
25 E. Symon, Wypadki drogowe w Polsce w 2012…, wyd. cyt., s. 51.
Nr 2(118) Bezpieczeństwo pieszych w ruchu drogowym 13 Liczba zdarzeń drogowych obejmujących przejście dla pieszych w ba- danym okresie z roku na rok systematycznie malała, poza rokiem 2011, kiedy nastąpił wzrost wypadków drogowych o 105 zdarzeń drogowych, co mogło wzbudzić w tym czasie niepokój, zważywszy na rolę tego miejsca, które powinno stwarzać pieszym realne poczucie bezpieczeństwa.
Natomiast, ukazując problematykę wypadków drogowych z udziałem pieszych w układzie miesięcznym, warto porównać okresy najbardziej oraz najmniej niebezpieczne dla tej kategorii użytkowników dróg.
Wykres 3 Liczba wypadków drogowych z udziałem pieszych w układzie miesięcznym w 2012 r.
1134
777 748
668
743 678
636 678
827
1183 1188
1049
128
69 71 66 61 69 63 84 108 140 176
122 1084
748 717 637 709
644 620 632
762
1085 1070
986
0 200 400 600 800 1000 1200 1400
Wypadki Zabici Ranni
VW\F]HĔ luty
marzec NZLHFLHĔ maj czerwiec lipiec
VLHUSLHĔ ZU]HVLHĔ SDĪG]LHUQLN listopad JUXG]LHĔ
Źródło: opracowanie własne na podstawie materiałów KGP
Najwięcej wypadków drogowych z udziałem pieszych, skutkujących największą liczbą osób zabitych i rannych, odnotowano w okresie jesien- no-zimowym, czyli w miesiącach: styczeń, październik, listopad grudzień.
W listopadzie 2012 r. najwięcej osób pieszych uległo wypadkom skutku- jącym śmiercią — 176 osób, zaś w październiku najwięcej osób odniosło obrażenia w wyniku tych zdarzeń — 1085. Natomiast miesiącami najbar- dziej bezpiecznymi dla pieszych w 2012 r. okazały się lipiec — 636 wypad- ków drogowych oraz czerwiec i sierpień — odnotowano po 678 wypadków drogowych w każdym ze wskazanych miesięcy. Poza tym najmniej osób w 2012 r. zginęło w maju — 61 pieszych, zaś w lipcu najmniej odnotowa- no rannych pieszych — 620 26. Podobne tendencje w omawianym aspekcie badawczym są dostrzegalne w materiałach statystycznych z 2013 r. 27
Rozpatrując problematykę bezpieczeństwa pieszych z punktu widzenia przyczynienia się innych użytkowników dróg na liczbę wypadków drogo- wych wraz ze skutkami dla osób pieszych, należy dostrzec, że najczęściej
26 Tamże, s. 52.
27 E. Symon, Wypadki drogowe w Polsce w 2013..., wyd. cyt., s. 33.
14 Marcin Konrad Jurgilewicz, Aleksander Babiński Nr 2(118) do tych zdarzeń przyczyniali się kierujący samochodami osobowymi. Przy- kładowo w 2012 r. spowodowali oni 5388 wypadków drogowych z udzia- łem osób pieszych, w których zginęło 374 pieszych, zaś 6039 z nich zosta- ło rannych. Najmniejszy udział w omawianej kategorii zdarzeń drogowych mają kierujący tramwajami, trolejbusami oraz ciągnikami rolniczymi. Ich udział spowodował łącznie liczbę 16 wypadków drogowych, w których zgi- nęły 3 osoby piesze, zaś 13 odniosło obrażenia.
Natomiast wskazując na główne przyczyny wypadków drogowych spo- wodowanych przez kierujących pojazdami, w których poszkodowany został pieszy, należy wskazać takie kategorie, jak: nieudzielanie pierwszeństwa pieszemu, nieprawidłowe przejeżdżanie przez przejścia dla pieszych, nie- dostosowanie prędkości, nieprawidłowy manewr cofania, nieprawidłowe omijanie oraz nieprawidłowe wyprzedzanie.
Wykres 4 Główne przyczyny wypadków drogowych spowodowanych przez kierujących pojazdami,
których ofi arami były osoby piesze w 2012 r.
2565
1917
552 455
332
146 104 115
16 44 15
2770
2101
761
456 334
115 115 0
500 1000 1500 2000 2500 3000
Nieudzielenie pierwszeĔstwa pieszemu
NiepraZLGáRZe przejeĪdĪanie przejĞü dla
pieszych
NieGRstRsRZanie prĊdkRĞFi
NiepraZLGáRZy manewr cRfania
NiepraZLGáRZe Rmijanie
NiepraZLGáRZe wyprzedzanie
Wypadki Zabici Ranni
Źródło: opracowanie własne na podstawie materiałów KGP
Zważywszy na powyższe należy dostrzec, że najwięcej wypadków drogowych spowodowanych przez kierujących pojazdami, w których poszkodowany został pieszy nastąpiło wskutek nieudzielenia pierwszeństwa pieszemu. W 2012 r. od- notowano tych zdarzeń 2565, w wyniku których zginęło 146 osób pieszych, zaś 2770 z nich odniosło obrażenia. Kolejną z przyczyn w omawianej kategorii w 2012 r. było nieprawidłowe przejeżdżanie przez przejścia dla pieszych, co do- prowadziło do 1917 wypadków drogowych skutkujących śmiercią 104 osób oraz liczbą 2101 rannych pieszych. Najmniej wypadków drogowych w oma- wianym aspekcie w 2012 r. nastąpiło w wyniku nieprawidłowego omijania oraz wyprzedzania przez kierujących pojazdami — łącznie 447 wypadków drogo- wych, w których śmierć poniosło 59 pieszych, a 449 z nich zostało rannych 28.
28 Tamże, s. 54.
Nr 2(118) Bezpieczeństwo pieszych w ruchu drogowym 15 Podobna kolejność głównych przyczyn wypadków drogowych spowodowa- nych przez kierujących pojazdami, w których poszkodowanym został pieszy została zachowana w 2013 r. Nieudzielenie zatem pierwszeństwa przejaz- du stanowiło przyczynę 2335 wypadków drogowych, w których zginęły 142 osoby, zaś 2193 zostały ranne. Kolejne z przyczyn w omawianej kategorii w 2013 r. to: nieprawidłowe przejeżdżanie przez przejścia dla pieszych skutku- jące liczbą 1819 wypadków drogowych, w których zginęło 80 osób, zaś 1739 zostało rannych; niedostosowanie prędkości powodujące 541 wypadków dro- gowych, w których zginęło 96 osób, zaś 445 zostało rannych, czy też niepra- widłowości w wykonywaniu manewrów: cofania, omijania, czy wyprzedzania 29. Podsumowując, należy dostrzec, że statystycznie bezpieczeństwo osób pieszych w ruchu drogowym w Polsce ulega stopniowej poprawie, w szcze- gólności świadczą o tym stające się z roku na rok coraz bardziej bezpiecz- ne miejsca w postaci przejścia dla pieszych.
Niemniej jednak zważywszy na zróżnicowane przyczyny wypadków drogo- wych z udziałem pieszych oraz ich doniosłe skutki w postaci niemałej liczby osób zabitych i rannych, należy zauważyć, że jest to mimo wszystko poważ- ny problem zarówno natury prawnej, jak też ekonomicznej, czy technicznej.
Ten ostatni ma związek z ryzykiem powstania zdarzenia drogowego w miejscu, które powinno być najbardziej bezpieczne dla pieszych, czyli przejścia dla tej kategorii uczestników ruchu drogowego. Pojawia się zatem wyraźna potrze- ba m.in. wyraźniejszego oznaczania takich miejsc, jak też prowadzenia stałej edukacji nie tylko pieszych na temat ich uprawnień oraz obowiązków „drogo- wych”, ale także innych uczestników ruchu drogowego.
Poza tym, choć statystycznie przystanek komunikacji publicznej sta- nowi miejsce najbardziej „bezpieczne” w porównaniu z innymi miejscami zagrożeń dla pieszych, z punktu widzenia przyczyn wypadków drogowych z udziałem pieszych, ponieważ odnotowano tam najmniej zdarzeń dro- gowych oraz osób w nich poszkodowanych, to z drugiej strony wydaje się, że jakiekolwiek zagrożenie w tym obszarze nie powinno mieć w ogóle miejsca. Z tego punktu widzenia rodzi się również potrzeba wprowadzania w szczególności coraz bardziej pragmatycznych rozwiązań konstrukcyj- nych przystanków komunikacji publicznej stwarzających jeszcze większe bezpieczeństwo osobom tam przebywającym.
29 E. Symon, Wypadki drogowe w Polsce w 2013..., wyd. cyt., s. 49.
Słowa kluczowe: bezpieczeństwo, ruch drogowy, pieszy
Streszczenie: Współcześnie, na sku- tek dynamicznego rozwoju motoryzacji, bezpieczeństwo osób pieszych staje się zagadnieniem coraz bardziej istotnym, zwłaszcza w świetle problematyki sze- roko pojętego bezpieczeństwa ruchu drogowego. Z naukowego punktu wi-
Keywords: safety, traffi c, pedestrian
Summary: Nowadays, due to the dy- namic development of the automotive industry, safety of pedestrians is be- coming an increasingly important is- sue, especially in light of the wider issue of road safety. From a scientifi c point of view, the safety of pedestrians can
16 Marcin Konrad Jurgilewicz, Aleksander Babiński Nr 2(118) dzenia bezpieczeństwo osób pieszych
może być poddawane analizie w ra- mach różnych aspektów badawczych odnoszących się do wielu dziedzin i ga- łęzi nauki. Jednakże interesujące jest ukazanie udziału tej kategorii uczest- ników ruchu drogowego w kontekście problematyki przyczyn wypadków dro- gowych oraz ich skutków. Na gruncie prawa o ruchu drogowym ustawodaw- ca określił modelowe zasady bezpie- czeństwa ruchu drogowego odnoszące się do wszystkich użytkowników dróg, w tym również do osób pieszych, jak też wskazał charakterystyczne normy o charakterze porządkowym określa- jące pożądane zachowania tych osób w trakcie ich uczestnictwa w ruchu drogowym. Statystycznie osoby pie- sze niejednokrotnie, z różnych przy- czyn narażone są na niebezpieczeń- stwo w ruchu drogowym, dlatego też w niniejszym artykule podjęto próbę ukazania problematyki bezpieczeń- stwa pieszych w ruchu drogowym, poczynając od prezentacji uwarun- kowań normatywnych dotyczących w szczególności tej kategorii użytkow- ników dróg, jak też charakteryzując ich udział w aspekcie wypadkowości drogowej w Polsce. Problematyka bez- pieczeństwa osób pieszych obejmuje zatem różne kategorie. Najważniejsze z nich, które zostały ujęte w formie wy- kresów, dotyczą między innymi: miej- sca wypadków z udziałem pieszych, liczby wypadków z udziałem pieszych w poszczególnych miesiącach, czy też przyczyny wypadków, których ofi arą był pieszy.
be analyzed in the context of various aspects of research related to many dis- ciplines and branches of science. How- ever, it is interesting to show the share of this category of road users in the con- text of the issue of the causes of road accidents and their consequences.
On the basis of the Law on Road Traf- fi c the legislator had established guid- ing principles for road safety relating to all road users, including pedestrians, as well as specifi c ordinal standards specifying desired behavior of persons in course of their participation in traffi c.
Statistically, pedestrian people some- times, for various reasons, are exposed to danger on the road, which is why in this article is an attempt to show the problems of pedestrian safety in traffi c, starting from the presentation of nor- mative conditions relating in particular to the category of road users, as well as characterizing their share in road accidents in Poland. The issue of safety of pedestrians therefore includes vari- ous categories. The most important of these, which are included in the form of graphs, relate, inter alia: the place of accidents involving pedestrians, the number of accidents involving pedestri- ans in each month, or the causes of ac- cidents, the victim was pedestrian.
Nr 2(118) Współpraca fi rm ochrony z Policją… 17
W
ALDEMARB
EJGIER 1W SPÓŁPRACA FIRM OCHRONY
Z P OLICJĄ I INNYMI FORMACJAMI BEZPIECZEŃSTWA PUBLICZNEGO
Współpraca — uwagi ogólne
O
statnie lata przynoszą stały wzrost obowiązków dla podmiotów realizują- cych zadania w zakresie bezpieczeństwa wewnętrznego. Jest to wynikiem przemian ustrojowych, uwarunkowań społecznych, gospodarczych i poli- tycznych. W wymienionych sytuacjach zawsze, obok zjawisk pożądanych, występują zjawiska niepożądane, zagrażające bezpieczeństwu i porządkowi publicznemu. To sprawia konieczność poszukiwania ciągle nowych i sku- teczniejszych form działania dla organów utworzonych w celu ochrony bez- pieczeństwa i porządku publicznego. Niekiedy właśnie skutecznym dzia- łaniem staje się przekazywanie pewnych zadań innym podmiotom, w tym podmiotom niepublicznym. Pozwala to odciążyć wiodące organa od niektó- rych działań, od tzw. spraw drobniejszych z zakresu porządku publicznego na rzecz skuteczniejszego działania w innych sprawach. Tego typu zjawisko określić można jako „prywatyzacja bezpieczeństwa”. Oczywiście zjawisko prywatyzacji występuje w całej administracji publicznej. W procesie tym chodzi nie tylko o redukcję zadań tej administracji, ale także, a może przede wszystkim, o zapewnienie bardziej efektywnej ich realizacji.Sztandarowymi przykładami prywatyzacji w sferze bezpieczeństwa we- wnętrznego obok straży (miejskich) gminnych są formacje ochronne — bran- ża usług ochroniarskich w Polsce przeżywająca okres prawdziwej prosperity.
Krajowy rynek usług ochroniarskich i zabezpieczeń jest obecnie wyceniany na 6 mld zł. Zgodnie z szacunkami międzynarodowej fi rmy doradczej Frost
& Sullivan obroty w branży w 2015 r. wyniosą 12 mld zł. Z kolei według
1 Waldemar Bejgier — emerytowany starszy ofi cer Policji z trzydziestoletnim stażem pracy w jednostkach liniowych i centralnych Policji. Współtwórca rządowych projektów ustaw o ochronie osób i mienia oraz broni i amunicji oraz aktów wykonawczych do tych ustaw. Obecnie etatowy nauczyciel akademicki prowadzący przedmioty zawodowe w zakresie bezpieczeństwa wewnętrznego.
Współautor podręcznika akademickiego „Ochrona osób i mienia”.
Adres do korespondencji: <mwbejgier@wp.pl>.
18 Waldemar Bejgier Nr 2(118) obliczeń Societe Generale Asset Management (SGAM), roczny wzrost popytu
wynosi 13% 2 .
Rzeczą bezdyskusyjną jest fakt, iż formacje ochronne, biorąc pod uwagę ich pozycję i zakres podejmowanych zadań, powinny i muszą współpraco- wać z Policją i innymi służbami publicznymi w celu zwalczania przestęp- czości oraz, a może przede wszystkim, w kwestii utrzymania ładu i po- rządku publicznego.Wzajemna współpraca służb ochrony z Policją i inny- mi służbami publicznymi powinna odbywać się na dwóch płaszczyznach wynikających z:
1. przepisów prawa, 2. potrzeb praktycznych.
Analizując zagadnienia współpracy formacji ochronnych (przez to poję- cie należy rozumieć przedsiębiorcę, który uzyskał koncesję na świadczenie usług w zakresie ochrony osób i mienia, oraz specjalistyczne uzbrojone formacje ochronne) z innymi podmiotami realizującymi zadania w sferze bezpieczeństwa wewnętrznego, należy przyjrzeć się prawnemu obszarowi dopuszczalności takiej współpracy.
Ustawa o ochronie osób i mienia oraz wydany na jej podstawie przepis wyko nawczy 3 mówi jedynie o współpracy, pomijając tak niezbędny obszar wzajemnych kontaktów, jak współdziałanie.
„Współdziałać” to działać wspólnie z kimś, przyczyniać się do czegoś ra- zem z innymi czynnikami, współpraca natomiast określana jest jako dzia- łalność prowadzona wspólnie przez jakieś osoby, instytucje lub państwa 4. W świetle wyżej zacytowanej defi nicji współdziałania można stwierdzić, że współdziałanie i współprace w tym przypadku ustawodawca potrak- tował jako synonimy. Nie w tym tkwi jednak zasadniczy problem, lecz w tym, że wymienione przepisy nie przewidują możliwości bezpośredniej współpracy formacji ochronnych z Policją i innymi służbami publicznymi.
Rozporządzenie ministra spraw wewnętrznych i administracji mówi, co prawda w tytule, o współpracy, specjalistycznych uzbrojonych formacji ochronnych, (które stanowią tylko część formacji ochronnych funkcjonu- jących na rynku) z Policją, jednostkami ochrony przeciwpożarowej, obrony cywilnej i strażami gminnymi (miejskimi), jednak w swojej treści stwier- dza, że współpracę tę podejmują kierownicy jednostek chronionych przez te formacje z odpowiednim i właściwym terytorialnie:
1. komendantem jednostki organizacyjnej Policji, 2. kierownikiem jednostki ochrony przeciwpożarowej,
2 T. Żółciak, P. Otto, Hossa w branży ochroniarskiej, internetowe wydanie „Gaze- ty Prawnej”, 7 marca 2011 r., dostępne na stronie:, <http://biznes.gazetaprawna.
pl/artykuly/493340,hossa_w_branzy_ochroniarskiej.html>, 8 września 2015 r.
3 Rozporządzenie ministra spraw wewnętrznych i administracji z 18 grudnia 1998 r. w sprawie określenia szczegółowych zasad współpracy specjalistycznych uzbrojonych formacji ochronnych z Policją, jednostkami ochrony przeciwpożarowej, obrony cywilnej i strażami gminnymi (miejskimi), DzU z 1998 r., nr 161, poz. 1108.
4 <http://sjp.pwn.pl/slowniki/wsp%C3%B3%C5%82dzia%C5%82a
%C4%87.html>; <http://sjp.pwn.pl/szukaj/wsp%C3%B3%C5%82praca.html>, 16 września 2015 r.
Nr 2(118) Współpraca fi rm ochrony z Policją… 19 3. szefem obrony cywilnej,
4. komendantem straży gminnej (miejskiej).
Z powyższego wynika, że formacje ochronne nie mają podstaw praw- nych do podejmowania bezpośredniej współpracy, jedynie pozostaje im element wykonawczy, czyli realizacja ustaleń na szczeblu kierownik jednostki chronionej a komendant, kierownik czy szef.
Można powiedzieć, że jest to nieistotny problem proceduralny, bo i tak kierownik jednostki chronionej, ustalając obszar współpracy, w prakty- ce oprze się na wiedzy, doświadczeniu i potrzebach formacji ochronnej.
Ale czy kierownik jednostki przeważnie nieposiadający ani wiedzy, ani doświadczenia w dziedzinie bezpieczeństwa jest właściwym partnerem do określenia zakresu współpracy,
Kolejne pytanie — a co z przedsiębiorcami, którzy uzyskali koncesję na świadczenie usług w zakresie ochrony mienia, a nie mają statusu spe- cjalistycznej uzbrojonej formacji ochronnej? Czy kierownik jednostki chro- nionej przez tę formację ma tytuł prawny do ustalania granic współpracy?
Należy pamiętać, że współpraca to wzajemne zobowiązanie się obydwu stron do podjęcia określonych czynności, wynikające z określonego źródła prawnego. Zbigniew Tomasz Nowicki zajmuje jednoznaczne stanowisko:
„Niedopuszczalne jest więc nawiązywanie współpracy z KPOOiM (komer- cyjne przedsiębiorstwa ochrony osób i mienia — przyp. aut.) w innych formach i na innej podstawie niż określają to ustawy i wydane na ich podstawie przepisy” 5.
Mimo wszystkich luk, niedoskonałości i pojawiających się wątpliwości, należy przyjąć, że współpraca w określonej dziedzinie, na poziomie wyko- nawczym znajduje uzasadnienie merytoryczne i — jak z powyższego wyni- ka — niekiedy i prawne. Należy uznać, że podstawę współpracy formacji ochronnych z innymi podmiotami może i powinno stanowić:
3. wspólny, nakładający się obszar działania, który wymusi współpra- cę i powoduje, że stanie się ona koniecznością;
4. ustawowy obowiązek współpracy;
5. realizacja współpracy „technicznej”, czyli w obszarze określonym w odrębnych przepisach.
Współpraca formacji ochronnych z Policją
Do podstawowych zadań Policji należy między innymi inicjowanie i or- ganizowanie działań mających na celu zapobieganie popełnianiu prze- stępstw i wykroczeń oraz zjawiskom kryminogennym i współdziałanie w tej strefi e z organami pań stwowymi, samorządowymi i organizacjami społecznymi. Z powyższego wynika, że ustawodawca nie obarczył Policji zadaniem współdziałania z formacjami ochronnymi w przytoczonym za- kresie.
5 Z.T. Nowicki, Współpraca koncesjonowanych przedsiębiorców ochrony osób i mienia z policją, cz. 1, „BOS” 2000, nr 7.
20 Waldemar Bejgier Nr 2(118) Policjanci w toku czynności operacyjno-rozpoznawczych, dochodzenio-
wo-śledczych i administracyjno-porządkowych, podejmowanych w celu rozpoznawania, wykrywania przestępstw i wykroczeń, zapobiegania im oraz wykonania poleceń sądu, prokuratora, organów administracji państwowej i samorządu terytorialnego, mają prawo 6:
1. żądania niezbędnej pomocy od instytucji państwowych, organów ad- ministracji rządowej i samorządu terytorialnego oraz jednostek gospo- darczych prowadzą cych działalność w zakresie użyteczności publicznej;
2. zwracania się o udzielenie niezbędnej pomocy do innych niż wymie- nione w punkcie pierwszym jednostek gospodarczych oraz do orga- nizacji społecznych;
3. zwracania się, w nagłych wypadkach, do każdej osoby o udzielenie doraźnej pomocy.
Wydaje się, biorąc pod uwagę charakter działalności formacji ochron- nych i ich oczekiwania, co do obszaru wzajemnych przedsięwzięć, że rów- nież mimo pełnej dopuszczalności prawnej nie chodzi o taką szczególną formę współdziałania, jak pomoc udzielana Policji.
Należy przyjąć, że współpraca formacji ochronnych z Policją może mieć miejsce w następujących dziedzinach:
1. wynikających z ustawowego obowiązku współpracy — bezpośred- nio z rozporządzenia ministra spraw wewnętrznych i administracji z 18 grudnia 1998 r. w sprawie określenia zasad współpracy specja- listycznych uzbrojonych formacji ochronnych z Policją;
2. wynikającym z zakresu sprawowania przez Policję nadzoru nad specjalistycznymi uzbrojonymi formacjami ochronnymi, określone- go w rozdziale siódmym ustawy o ochronie osób i mienia oraz aktów wykonawczych;
3. wynikającym z zakresu realizacji współpracy „technicznej”;
4. realizacji własnych ustawowych zadań (przez formacje ochronne i Policję).
Przywołane rozporządzenie 7, określając pole podejmowanej współpracy, ogranicza ją praktycznie do następujących sfer działania:
1. wymiana informacji o zagrożeniach w kwestii bezpieczeństwa osób i mienia oraz zakłócania spokoju i porządku publicznego;
2. współdziałanie w celu utrzymania spokoju i porządku publicznego podczas zgromadzeń, imprez artystycznych, rozrywkowych i sporto- wych w obszarze określonym w odrębnych przepisach;
3. współdziałanie przy zabezpieczaniu miejsc popełnienia przestępstw i wykroczeń w granicach chronionych obszarów, obiektów lub urzą- dzeń;
6 Sprawy te normuje art. 15 ust. 1 pkt 6 i 7 ustawy o Policji, DzU z 2015 r., poz. 355.
7 Por. rozporządzenie ministra spraw wewnętrznych i administracji z 18 grudnia 1998 r. w sprawie określenia szczegółowych zasad współpracy spe- cjalistycznych uzbrojonych formacji ochronnych z Policją, jednostkami ochro- ny przeciwpożarowej, obrony cywilnej i strażami gminnymi (miejskimi), DzU z 1998 r., nr 161, poz. 1108.
Nr 2(118) Współpraca fi rm ochrony z Policją… 21 4. wzajemne konsultacje doskonalące metody współpracy.
Podkreślenia wymaga fakt, że § 3 rozporządzenia, określający zakres przedmiotowej współpracy, nie tworzy katalogu zamkniętego poprzez uży- cie sformułowania „[...] współpraca formacji ochronnych z Policją polega w szczególności na: [...]”
Należy przyjąć, że współpraca pomiędzy tymi formacjami odbywa się w szczególności w wymienionych sprawach, ale ich pełny obszar będzie przede wszystkim uzależniony od faktycznych potrzeb i określany indywi- dualnie dla poszczególnych przedsięwzięć ochronnych.
„Analizując płaszczyzny współpracy, które zostały wyodrębnione, należy zauważyć, że rozporządzenie nakłada na specjalistyczne uzbrojone forma- cje ochronne (SUFO) szczególny obowiązek — przekazywania informacji o zagrożeniach w zakresie bezpieczeństwa osób i mienia oraz zakłócenia spokoju i porządku publicznego, a więc z zakresu zdarzeń, które są usta- wowym obszarem działania Policji. Rozporządzenie nie ogranicza zakresu tych informacji, np. tylko do obszarów i obiektów, na których jest reali- zowana działalność SUFO. Można więc przyjąć, że wymiana informacji powinna obejmować szeroki wachlarz zagadnień — zarówno informacje o charakterze profi laktyki zagrożeń, np. o ogólnym wzroście zagrożenia przestępczością w danym rejonie lub przy transportach wartości, jak i in- formacje wynikające z bieżącej sytuacji, np. o zaobserwowanych zakłóce- niach porządku publicznego przez patrole interwencyjne SUFO” 8.
Dla uzupełnienia i usystematyzowania powyższej informacji wskazać należy podstawowe dane przydatne w działaniach ochronnych, a możliwe do przekazania przez właściwą terytorialnie jednostkę Policji:
1. stopień zagrożenia przestępczością danego terenu;
2. liczba i rodzaj przestępstw występujących na danym terenie;
3. stopień zagrożenia chronionego obiektu, obszaru i urządzenia;
4. rodzaj zdarzeń, zaistniałych w ostatnim czasie, których charakter może mieć związek z bezpieczeństwem chronionego obiektu, obsza- ru i urządzenia;
5. metody i sposób działania osób lub grup mogących zagrozić bezpie- czeństwu obiektu, obszaru i urządzenia;
6. miejsca, czas i okoliczności grupowania się tych osób, ewentualnie struktura tych grup;
7. rodzaj i sposób oraz źródła zakłóceń spokoju i porządku;
8. informowanie o planowanych wydarzeniach, imprezach itp. o pod- wyższonym ryzyku lub mogących mieć wpływ na bezpieczeństwo chronionego obiektu, obszaru i urządzenia;
9. rodzaje działań (prewencyjnych i interwencyjnych) podejmowanych przez Policję;
10. możliwość podjęcia działań zapobiegawczych przez formacje ochron- ne (zarówno działania samodzielne, jak i wspierające działania Po- licji);
8 L.S. Leśniewicz, Możliwość współpracy Specjalistycznych Uzbrojonych Formacji Ochronnych (SUFO) z Policją, „Ochrona Mienia” 2001, nr 6. s. 34.
22 Waldemar Bejgier Nr 2(118) 11. określenie najskuteczniejszego sposobu (trybu) przekazywania in-
formacji do Policji.
Opisując współpracę w dziedzinie wymiany informacji, nie można się ograniczyć do jednego kierunku ich przekazu. Możliwe do przekazania in- formacje przez pracowników ochrony do Policji w szczególności dotyczą:
1. charakteru ochronionego obiektu, obszaru i urządzenia;
2. stanu zagrożenia obiektu (wynik dokonanej analizy zagrożeń);
3. sposobu organizacji ochrony (fizycznej i technicznej);
4. taktyki wykonywania zadań ochronnych;
5. zadań, obszaru działania i tras grup interwencyjnych;
6. planowanych wydarzeń (np. imprez, dostaw, napraw ogrodzenia, konserwacji zabezpieczenia technicznego, konwojów wyższych war- tości), w obiekcie, obszarze lub związanych z urządzeniem chronio- nym, a mogących podnieść poziom ich zagrożenia;
7. algorytmów postępowania służb ochrony w związku ze zdarzeniami nadzwyczajnymi, bieżących zdarzeń o naruszeniu prawa (przestęp- stwa, wykroczenia lub zakłócenia spokoju i porządku);
8. zdarzeń zaobserwowanych lub zgłoszonych do pracowników ochro- ny, mogących mieć wpływ na bezpieczeństwo chronionego obiektu, obszaru i urządzenia lub sąsiadującego z nimi terenu;
9. zdarzeń zaobserwowanych przez grupy interwencyjne, a niedotyczą- cych bezpieczeństwa chronionego obiektu, obszaru czy urządzenia;
10. danych i kontaktów do osób odpowiedzialnych za ochronę.
Skuteczność wymiany informacji będzie zależna od ich znaczenia dla systemu bezpieczeństwa obiektu, obszaru czy urządzenia, co może wyni- kać z ich charakteru.
Im mniejsze znaczenie, tym mniejsza liczba kontaktów z Policją, mniej- sza motywacja do utrzymania właściwego poziomu wymiany informacji.
Dlatego należy poszukiwać sposobów wzmocnienia tej motywacji, np. obok imiennego wyznaczenia po obu stronach osób odpowiedzialnych za wy- mianę informacji i jej jakość, należy wprowadzić również takie zasady or- ganizacji wymiany informacji, aby wymuszały stałe kontakty i pobudzały do utrzymywania ich poziomu jakościowego, np. obok bieżącej wymiany określenie dni spotkań wyznaczonych osób, wprowadzenie okresowych analiz przekazywanych informacji dla poprawy ich jakości.
Należy pamiętać, że wymiana informacji jest obowiązkiem i prawem obu stron z zastrzeżeniem, że dotyczy zagrożeń w dziedzinie bezpieczeństwa osób i mienia oraz zakłócenia spokoju i porządku publicznego.
Odrębną i szczególnie istotnym obszarem współpracy jest wspólna re- alizacja zadań na miejscu zdarzenia. Współdziałanie przy zabezpieczaniu miejsc popełnienia przestępstw i wykroczeń w granicach chronionych ob- szarów, obiektów lub urządzeń Edmund Basałyga opisał w sposób synte- tyczny i na tyle kompleksowy, że warto zacytować jego opracowanie.
„Pracownicy ochrony oprócz typowych zadań związanych z bezpieczeń- stwem osób i mienia realizują także zadania szczególne, wykraczające poza standard ochrony. Jednym z ważniejszych jest zabezpieczenie miej- sca zdarzenia. [...]
