Architektura i Budownictwo : miesięcznik ilustrowany, R. 5, Z. 7

i

fi mmm

steiss Sp-itM I S W i W l i i

i i i i * a

|Slł:SSlIfiS!-S}

ij:;S(Ł|»iH5K«E s « f ia i

8

liaB

8

S

nu

ss aśsiJiSśs saiw s

hhs

M M B S p B friSSMIW EiSilap

--- . (tlfi&W.M*

— W

iii

m --

jilw J

o ' J-

sSm feA

T r

' ■ X . •"' ■ ' -- ■ - - : "','• .-V '''1- • ,• ...- : - '' ' '- V :’: '- ' ''■

§| lip | | §^^

'W- :/

yi>;'-

^{- .}

> '

"

y

^--,•

Jk. A m m A W /

:

N ™ V .fff M

':

, .- :. ... ..' • ('>

s i p m l a l I w

. . __

ł T / ;-v

i i ’ a T\

"

,. i -

1 6

k M M rM M M M

ISWKliiiSi

V

)

J

& i i

S S i ł

M te m m t m t s m m m m m M

-

V r

J : ' J

s s : : g i ; e i a % ; f ..

fiL.fWjS!7! “ii

j _ .; j.’ ,. , B. ,

l i l l i S i i l i i S

SSililiiai

K i t ,

i®

^{« .}

-L

mm

w

g f p i i i i

i , - : v ^ ™ B

h

M

I S S S B i

.../ J

n—

l l S I

I

.

TllSflfli

Ł'~ I1 S 1 # I

C Z Y S T A B L A C H A C Y N K O W A n ie traci n ig d y sw ej w arto ści.

- *w«i plerwotaej wartości płacą koty. gfira«śląskie be dsiesią-tlti lat w ożyciu.

Towarzystwa Ubezpieczeń stosują znacznie niższą stawkę ubezpieczeniową,

WsłelHich fachowych informacji bezpUłnie udtielai

Biuro Rozdzielcze Zjednoczonych PolsKtch Walcowni Blach CynKowej

m SSiCkyt

lozdwelpe' Zjednoczonych RplsKlch Walćowni Blach Cynio wej

w Katowicach, ul. MarJacHa U (Górny Śląsk).

Jtimiiiii iiiiiiiimmi npi

!!!!!)!!!!! lUUMifU!! i i1

P A L M I A R N I A W P O Z N A N I U - P A R K W I L S O N A N A T E R E N I E P . W . K . 1029.

HÓNTSCH i S-Ka POZNAŃ-RATAJE

vS Z* O. P.

T E L . 3 792 - -- --- - S P E C JA L N O Ś Ć T E L . 3792 P A L M I A R N I E I O G R O D Y Z I M O W E N A J N O W S Z E G O S T Y L U (O R A N - Ż E R J E ) . K O N S T R U K C J E Ż E L A Z N E I D R Z E W N E ( D A C H Y S Z K L A N E B E Z K IT U ). U R Z Ą D Z E N I A O G R Z E W A W C Z E C IE P Ł O - W O D N E I P A R Ą N IS K O P R Ę Ż N E K O T Ł E M E L E M E N T O W Y M „ P A T E N T U H O N T S C H ‘A “

--= P IE R W S Z O R Z Ę D N E R E F E R E N C JE

A B R Y K A Ż Y R A N D O L I

E L E K T R Y C Z N Y C H

A. MARCINIAK, S. A.

W A R S Z A W A , Z Ł O T A 49.

T E L E F O N 260-76 i 260-06.

U R Z Ą D W O J E W Ó D Z K I Dyrekcja Robót Publicznych w Brześciu n/Bug. ogłasza

P R Z E T A R G P U B L I C Z N Y

na wykonanie robót wodociągowo-kanalizacyjnych w gmachu Izby Skarbowej w Brześciu nad Bugiem (kuba­

tura b u d y n k u ... 14907 m!i) w gmachu urzędów państwowych w Drohiczynie (kubatu­

ra b u d y n k u ... 14432 mJ) w gmachu Sądu Okręgowego w Pińsku (kubatura budynku 28500 m

3

i na kolonjach urzędniczych w Sarnach, Pruża- nie, Kobryniu i Pińsku.

Przetarg odbędzie się w d. 20 sierpnia 1929 r.

o godz. 12-ej w lokalu Dyrekcji Robót Publicznych w Brześciu n/B. przy ul. Krzywej Nr.

21

Oferty pisemne, odpowiadające pozycjom kosztory­

su wstępnego i opracowane ściśle wg. przepisów Minister­

stwa Rob. Publicznych o oddawaniu ' robót i dostaw pań­

stwowych, należy składać lub przesyłać pocztą Dyrekcji Robót Publicznych w Brześciu n/B. w zalakowanych koper­

tach, , zaopatrzonych nadpisami: „Oferta do przetargu na roboty wodociągowo-kanalizacyjne w ...

Oferty mogą być składane dla poszczególnych bu­

dowli lub dla wszystkich.

Termin wykończenia instalacji wyznacza się dwumiesięczny.

Termin składania oferty upływa o godz.

12

-ej d. 20.

sierpnia 1929 r. bezpośrednio przed rozpoczęciem rozpra­

wy ofertowej przez Przewodniczącego Komisji Przetargowej.

Urząd zastrzega sobie prawo dowolnego wyboru oferenta na poszczególne budowle, ewent, przeprowadzenia przetargu ustnego, względnie nieprzyjęcia żadnej ze zło­

żonych ofert. Pierwszeństwo mają firmy fachowe i popie­

rające prace Polskiego Komitetu Normalizacyjnego.

Informacje, dotyczące projektu budowy i kosztorysu oraz warunków przetargu, udzielane będą w Dyrekcji Rob.

Publicznych w godzinach urzędowych, gdzie otrzymać można kosztorysy ślepe.

Brześć n/Bug. d. 25 lipca 1929 r.

POLESKI URZĄD W O JE W Ó D ZK I.

P rze d się b io rs tw o

dla

B u d o w l i F a b r y c z n y c k

S p ółk a z ograniczo ną poręką

K ra k ó w . W o l s k a 2Ą Tele fon N r. ^f3g6 Adre s te l e g r a fi c z n y E L S N E R S K A K R A K Ó W .

P ro je k to w a n ie i b ud ow a cegielń, fa b r y k d a ­ chów ek, w ap ien n ik ó w , cem entowni m aterjaló w

szam otow ych, faja n so w ych i t, d.

B u d o w a kom inów fa ­ b ryczn y ch

P o d w yższa n ie i n a­

p r a w a kom inów bez p r z e r w y w ruchu

O b m u ro w an ie k o tłó w p a ro w y ch i d estylac.

B u d o w a gen eratorów i w sze lk ich z a k ła d ó w

p rzem ysłow ych .

K r ak ows ki Z a k ł a d W i t r a ż ó w,

O s z k l e ń i M o z a j k i

5. G. Ż E L E Ń S K I

KRAKÓW, AL. KRASIŃSKIEGO 23 TEL. 137.

Paw. na P. W. K. Krakowski Zakład Witraży, oszkleń i Mozajk — S, G. Żeleński

NAGRODZONY ZŁOTYM MEDALEM

na Wystawie Budowlanej VI Targów Wschodnich we Lwowie 1926 r.

H Y D R O F C J G E C f l S T O R » b « Pi . c z . od w I L G O C I,

przeciekania, wstrzymuje ciśnienie W ODY we wszystkich przypadkach, jako to: izolacji rezerwoarów, murów, kanałów basenów, tuneli, tarasów, fasad, szczytów i fundam entów

H Y D R O F G G E C f l S T O R

d o d a j e s i ę d o z a p r a w y c e m e n t o w e j , W LONDYNIE przy placu PICCflDILLY

CIRKCJS największa z istniejących kolej podziem na została u s z c z e l n i o n a H Y D R O F G G E C A S T O R E M .

Posiada na składzie

SPRZEDAŻ: w Warszawie: Koszykowa N° 7. Telefon 27-95. W Krakowie: Biuro C f l S T O R Klepa N° 5.

Telefon 218. W Katowicach; inż. Kazimierz Wretowski, Gen. Zajączka N° 19. Telefon 14-15.

W Poznaniu Tow. flke. Materjał Budowlany. Sew. Mielżyńskiego Na 23. Telefony 29-76 i 38-74

J E D Y N A W P O L S C E

W Y T W Ó R N I A P A P I E R Ó W Ś W I A T Ł O C Z U Ł Y C H

„O Z A L I D “

W Y W O Ł U J Ą C Y C H S IĘ N A S U C H O

(P A T E N T Y W E W S Z Y S T K I C H P A Ń S T W A C H K U L T U R A L N Y C H )

W ł. Otton S órferstróm

L Ó D Ź --- K O P E R N I K A 55.

P A P I E R Ś W I A T Ł O C Z U Ł Y „O Z A L I D" P O S I A D A N A S T Ę P U J Ą C E Z A L E TY - . Usuwa dotychczasowe kąpanie odbitek w wodziel Wywołuje się łatwo i szybko — n a s u c h o l

Daje kopje pozytywne o ciemno-brunatnych lub czarnych łinjach na białem tlel Jest odporny na działanie światła, wody i wapna!

Nie kurczy się, więc daje kopje, wymiarami ściśle zgodne z oryginałem, y ł Przez swoją trwałość nadaje się na kopje papierów i aktów urzędowych,

M P R Z E D S T A W I C I E L S T W A :

> f W a r s z a w a , A l b i n Z a b o r s k i , ul. W i d o k 22.

V / K r a k ó w , R. A l e k s a n d r o w i c z , ul. B asz to w a 11.

K a t o w i c e , E. B r a s z c z o k i S - k a, ul. Kościuszki 16.

/ r C z ę s t o c h o w a , F ab ry k a ' Przetworów C he m ic zn yc h „ D ^ b i e", Cz ę st oc ho wa . 1 4

V / B y d g o s z c z , E. N o r d m a n n , ul. G da ń sk a 6. W

P o z n a ń , „P a p i e r o d r u k u T o w . z o. p., A l e j e M ar ci n ko ws k ie go 6.

99 POLSKA FABRYKA DACHÓW SZKLANYCH SP. Z 0. P. R U D A . Ś L .

„ W E M A

DACHY SZKLANE B E Z K I T U TRWAŁOŚĆ WODOSZCZELNOŚĆ

Opadanie skroplin do wnętrza budynku wykluczone,

ZASTĘPSTWO: Warszawa, Łódź, Tarnów, Król.-Huta.

A R M A T U R Ę

kąpielową niklowaną w wytwornem wykonaniu, do instalacji ogrzewania centralnego

wodo c i ą g ową i przeci wpożarową

A U T O M A T Y i P I E C E G A Z O W E P O L £ O A. J Ą

J A N C Z E W S K I

i

F R E Y MA R K ,

_________________Warszawa, MoKotowsKa 49.

C I E P Ł E M I E S Z K A N I E

U S U N I Ę C I E W I L G O C I

50 % OSZCZĘDNOŚCI OPAŁU

osiąga się po obsadzeniu w piecu patent.

MULTIPLIKATORA OGRZEWANIA

i p rz e d łu ż a znacznie trw ało ść pieca.

DrzwiczKi Hermetyczne Regeneracyjne zwiększają tem­

peraturę spalin o 50° C., nie wysuwają się z obsady w kaflach.

Nasady dyszowe State kominowe i wentylacyjne wzbu­

dzają silny ciąg nawet obok wyższych budowli.

Piece żelazne płaszczowe do powolnego palenia.

Piece do spalania śmieci, odpadków kuchennych i t. p.

Aparaty dezynfeKcyjne stałe i przewoźne.

D r . I n ż . W . P . K Ł O B U K O W S K I i S - K a z o . o . W arszaw a, W spólna 71. Telefon 15-04

TECHNICZNYCH.

PLANÓW

BUDOWLANYCH

na papierach światłoczułych

POZyTYWNYCH, NEGATYWNYCH J

(OZAUDOWYCH^ KUSZ

* JllK lA M O W Y O .

T eł U' ^{7 2} . Piotrkowska N ? I OO.

O G Ł A S Z A J C I E S I Ę

w MIESIĘCZNIKU

„Architektura i Budownictwo

⁹⁹

„Budownictwo i Przemysł“

Polska spółka udziałowa budowlano - przemysłowa

i mierniczo-leśna

sp. z ogr. odp.

W A R S Z A W A , ul. Śniadeckich 6, m. I Tel. 330 - 11 .

B U D O W N I C Z Y

m iesięcznik, pośw ięcony spraw om przem ysłu budow lanego, organ sto w arzyszen ia zaw od ow ego bud ow n iczych , k iero w n ik ó w robót, tech n ików i p rzem ysłow ców b u d o w lan ych w e L w o w ie , c z y ­

ta n y w całym kraju , p o d a je 'a r ty k u ły z p r a k ty k i b u d o w n ictw a, szko ln ictw a zaw od ow ego organizacji przem ysłu, rejestruje w szelk ie w zakresie przem ysłu budow lanego aktualne

u sta w y i rozpo rządzen ia, ogłasza kon kursy i p rz e ta rg i budow lane w edle ogłoszeń w p u b lik acjach u rzęd o w ych , podaje p rzegląd czasopism za w o d o w y ch k ra jo w y ch

i zagran iczn ych , notuje ceny m aterjałów bud ow lan ych . P renum erata pół­

roczn a, 6 zł. (P- K . O . K o n to N r. i 52 . 58 o). W ła ś c ic ie l i w y d a w c a :

S T O W A R Z Y S Z E N IE Z A W O D O W E B U D O W N IC Z Y C H , K I E R O W N I K Ó W R O B Ó T , T E C H N IK Ó W i P R Z E M Y S Ł O W C Ó W B U D O W L A N Y C H W E L W O W IE ,

U L . G R O D Z IC K IC H , 1, T E L E F O N 42-88.

POLSKA FABRYKA FARB I LAKIERÓW

E D W A R D L U T Z

S-ka z ogr. por.

K R A K Ó W X X I I K A LW A RY JSK fl 66

Poleca następujące artykuły specjalne:

C jlr n n jf czyni beton, cement i zaprawę hydrauliczną wo-

O l Ł U l i l doszczelnemi.

M l t r n ę n l H n*c dopuszcza do wytwarzania się grzybów do-

lU iM U o U l 11. mowych, drzewnych, pleśni, wilgoci murów i t.p.

A najlepsza farba na fasady, całkowicie odpor-

• na na działanie atmosfery. Do nabycia w ka­

żdym żądanym kolorze.

MinPWlIit 901 na)lePsza powłoka, chroniąca przed ogniem:

llilllClCLllL £iv"l chroni budowle drewniane przed zapale­

niem się.

Japońska Enrnlja PEF

trzymuje wpływy atmosferyczne.

Therm owit ^a^*er na °śrzewaln*ki' wytrzymujący wysoką F a f h a R o o o o m o p ftw o ta marki „Kowadło" do powlecze- P d i u a DCa& tJlU ClU H bŁd n;a wszelkich konstrukcyj żela­

znych celem zabezpieczenia ich przed rdzewieniem.

PO ZA TEM W SZELKIE FARBY I LA K IERY D O SP E C JA L N Y C H C ELÓ W

S z a f r a n e k i R o s z c z y k

Inżynierowie P O Z N A Ń

F A B R Y K A B U D O W Y O G R Z E W A Ń C E N T R A L N Y C H i W E N T Y L A C J I

Rok założenia 1898 W A R S Z T A T Y :

ul. Dąbrowskiego 83/85 z b o c z n i c ą kolejową

Telefon. 66-37

BIURA: ul. Fredry

6

Tel.

120-30 Oddział Ogrzewań Teł. 59-22. Oddział Instala­

cji Telefon 59-29

Oddział w Warszawie: 1NZ. T. N O W I Ń S K I ulica M okotow ska Nr. 24 .— T el. Nr. 188-22

Ogrzewanie parą niskiego ciś­

nienia — Ogrzewanie parą odlo­

to w ą — Ogrzewanie vakuum — Ogrzewania wodne z pompą —

— Wentylacje mechaniczne do­

pływowe i wyciągowe — Suszar nie drzewa — Kuchnie parowe —

Wodociągi i kanalizacje —

O G Ł O S Z E N I E

W yniku Konkursu na projekt gmachu Ministerstwa Spraw Zagranicznych.

U rz ą d B u d o w y G m achów P ań stw o w ych w m. st. W arszaw ie podaje do w iadom ości, iż w dniu 7 sierp- na 1929 r. J U R Y Sądu K onkursow ego na p ro jek t gm achu M in isterstw a S p raw Z agran iczn ych przy- zinało następujące nagrody:

I. nagrodę Prof. A rch . R U D O L F O W I Ś W IE R C Z Y Ń S K IE M U II. „ Inż. J A N O W I K U K U L S K IE M U

III. „ Prof. A rch . C Z E S Ł A W O W I P R Z Y B Y L S K IE M U P ró cz te g o Sąd K on kursow y zakw alifiko w ał do zakupu dw ie prace:

1) PP. Inż. G E L B A R D A , G R . S IG A L IN A , JR . S IG A L IN A W . W O Y N IE W iC Z A , 1) A rch . W A C Ł A W A W E K E R A .

W ysta w ę p rac kon ku rsow ych zw ied zać m ożna w gmachu Politechniki W arszaw sk iej W yd z. A rch ite k tu ry, p rzy ulicy K o szyk o w ej Nr. 55 , od godz. 12 do 17 codziennie, nie w y łą cz a ją c św iąt i niedziel.

Zam kn ięcie w y sta w y nastąpi w dniu 18 sierpnia r. bież.

P R Z E D S IĘ B IO R S T W O W Y R O B Ó W Ż E L A Z N Y C H , K O N S T R U K C Y J I O K U Ć B U D O W L A N Y C H

J . T omaszews ki i J . T arasiewicz

W A R S Z A W A , M A R S Z A Ł K O W S K A 14. T E L E F O N Y 134-98 i 284-14.

K o n s t r u k c j e ż e l a z n e , D r z w i i O k n a O g n i o t r w a ł e , U r z ą d z e n i a fabryczne. Balustrady

O g r o d z e n i a żelazne i d r u c i a n e , K r a t y , B r a m y ,

i w s z e l k i e o k u c i a b u d o w l a n e .

U k a z a ł się n o w y

K A L E N D A R Z

T e c k m c z n o B u d o w la n y

w 2 ~ck tomacli

na okres

t . v n . 1 9 2 9 r. - —- 1 . VII. 19 ^ 0 r.

Wydawnictwo Miesięcznika „Architektura i Budow­

nictwo", Warszawa, spoina Ąo, tel. 162-87. Konto

: : : : : : czekowo P. K. O. 11020 : : : : : :

U R Z ą D W O J E W Ó D Z K I

Dyrekcja Robót Publicznych w Brześciu n/B. ogłasza

PRZETARG PUBLICZNY

na rozbudowę gmachu gimnazjum w Kobryniu (kubatura budynku 10865 m3.)

Przetarg odbędzie się w dniu 4 września 1929 r. o godz. 12-ej, w lokalu Dyrekcji Robót Publicznych w Brześciu n/Bugiem, przy ul. Krzywej Nr. 21.

Oferty pisemne, odpowiadające pozycjom kosztorysu wstępnego i opracowane ściśle według przepisów Ministerstwa Robót Publicznych o oddawaniu robót i dostaw państwowych, należy składać lub przesyłać pocztą Dyrekcji Robót Publicznych w Brześciu n/B. w zalakowanych kopertach, zaopatrzonych nadpisami: „Oferta do przetargu na rozbudowę gmachu gimnazjum państwowego w Kobryniu".

W bieżącym okresie budowlanym będą wykonane roboty w granicach posiadanego kredytu w kwo­

cie

1 0 0 0 0 0

zł.

Termin wykończenia robót — 4 miesiące.

Termin składania oferty upływa o godz. 12-ej dnia 4 września 1929 r. bezpośrednio przed rozpoczęciem rozprawy ofertowej przez Przewodniczącego Komisji Przetargowej.

Urząd zastrzega sobie prawo dowolnego wyboru oferenta ewent. przeprowadzenia przetargu ustnego, względnie nieprzyjęcie żadnej ze złożonych ofert. Pierwszeństwo mają firmy fachowe i popierające prace Pol­

skiego Komitetu Normalizacyjnego.

Informacje, dotyczące projektu budowy i kosztorysu oraz warunków przetargu, udzielane będą w Dyrekcji Robót Publicznych w godzinach urzędowych, gdzie otrzymać można kosztorysy ślepe.

Brześć n/B., dn. 14 sierpnia 1929 r. POLSKI URZĄD W O JE W Ó D Z K I

K so T ™ j A X P R Z Y B Y Ł

P O Z N A Ń , U L . M A R C E L IŃ S K A R Ó G G R O D Z IS K IE J T E L . 6 2 - 4 6 .

Budowa hali dła ..Autoruchu" w Poznaniu przy ul. Marsz. Focha- W yk. Przeds.

budowlane J. PRZYBYŁ w Poznaniu.

K O N K U R S

Magistrat m. st. Warszawy ogłasza konkurs na projekty ozdobnych słupów do oświe­

tlenia elektrycznego ulic.

Ł ączn a suma nagród w yn osi zł. 2 , 350 .

O sta teczn y term in skład an ia projektów u p ływ a 1 listopada r. b.

Program i warunki konkursu otrzymać można w Inspekcji Elektrycznej Magistratu,

ul. Jasna Nr. 1, w godzinach biurowych.

N E O R O L

szyb k o sp ra w n a B E T O N I A R K A o s z c z ę d z a na czasie

i kosztach b u d o w y

J u n ^k e r _s a

P ro sp ek ty A/4 i k o szto rysy żą d a ć od B i u r a f c e c h n i c z n .

IN Ż . J Ó Z E F W E I N G R U N K raK ów , G ro b le 19 Tel. 21-45

Z A Z, A E> Y AET¥ST1f€2 ME W1TEAŻOWKICTWA

M A L A E S T W A B S O Ś C I E Ł B J J S G O S B E S S O E S A C Y J B J I E G ©

Na w i e l e mi e j s c c z e r p a l n y c h Grzejniki umywalkowe A p a r a t y zbiornikowe

i i n n e .

WSTEAŻ IPKOJEIffiTTU ARTlfSTT MALARZA

f A C l O W S K I E G O

G a z o w e P i e c e K ą p i e l.ow e

w P o s n a m i o i .

w Z a M a c d l s z i ® ś w . HrS(

0

>ir=>

j a s n a w ® y d g o s s c s y

C s S e r y M ą c s e s & ira ic s lftł 25 ® ś w . Ł i s a d l w a l & Ą

P O L I C H R O M J A

W IP <®

2

Z im a imana

« a l. B i ą S s s - o w s B Ł i e ^ o 7<3>.

T®S®2cm 78=&4>.

R ys. i. B iu ro p ro jek tó w M . P. i T .. arch. Juljan Puterm an i Antoni M isze w sk i (W a r s z a w a ) . P ro je k t ko n ku rso w y N r. 7 gmachu M . P. i T , w W a r s z a w ie .

KONKURS NA GM ACH MINISTERSTWA POCZT i T ELEG RA FÓW W W A R S Z A W IE

Wyciąg z protokółu posiedzenia Sądu konkursowego na szki­

ce gmachu Ministerstwa Poczt i Telegrafów przy ul. Królew­

skiej Nr. 13 w Warszawie w dniach od 21 września do 11 października 1928 r.

W skład jury wchodzili; przewodniczący dyr. dep. Zyg­

munt Frączkowski, prezydent m. st. Warszawy inż. Zyg­

munt Słomiński, nacz. wydz. M. P. i T. Marjan Pajor, delegat Koła Arch. inż. Juljusz Dzierżanowski, delegat Ko­

ła Urbanistów prof. Tadeusz Tołwiński, delegat S. A. P. inż Szwarcenberg-Czerny, kierownik Biura Bud. inż. Eugenjusz Ruszczewski.

Z nadesłanych 27 prac, po rozpatrzeniu szczegółowem, zostały zakwalifikowane przez sędziów w dniach 27 i 28 września dla ściślejszego rozpatrzenia prace Nr.

3

,

7

,

1 2

, 15, 20 i

2 2

. Na posiedzeniu w dniu

2

października wyelimi­

nowano prace Nr. Nr.

12

i

2 2

. W dniu

11

października 1928 sąd ostatecznie powziął nast. uchwałę:

Za najlepszą pracę uznaje się pracę Nr. 7 (autorzy:

Biuro Projektów M. P. i T. arch. J. Puterman i A. Miszew­

ski, Warszawa). Wobec zrzeczenia się nagrody pieniężnej przez autorów pracy Nr, 7, Sąd przyznaję nagrodę w wys.

20.000 zł. pracy Nr. 15 (autorzy: architekci B, Lachert.

J. Szanajca i K. Winkler, Warszawa), nagrodę 10.000 zł. pra­

cy Nr. 3 (autorzy: arch. S. Sienicki i J, Stefanowicz, W ar­

szawa), nagrodę 5.000 zł. pracy Nr. 20 (autorzy: arch. F i­

szer, M. Szabuniewicz i Ufnalewski, Warszawa), oraz za­

kupy po 3.000 zł. pracom Nr. 12 (arch.: M. Goldberg i H.

Rutkowski, Warszawa) i pracy Nr. 22 (arch.: B. Lachert, J. Szanajca i K. Winkler, Warszawa).

PROGRAM KONKURSU

Gmach Ministerstwa P. i T. projektuje się na placu, sta­

nowiącym własność państwową i prywatną. Fasada główna winna być zaprojektowana, jako jedna całość, Z placu wy­

dziela się część pod projektowaną ulicę szerokości 17 m.t łączącą plac Saski z ul. Czackiego i ul. Traugutta. Projekto­

wana ulica u wylotu swego przy placu Saskim winna być za­

kończona krytemi przejściami i przejazdami. Gmach winien

239

n n n z

znzm znzcn

n n c

W id o k gm achu od strony k olu m nady placu M arszalka Piłsudskiego.

Rzut parteru 1: 600.

R y s' 7 — 8, B iu ro p ro jek tó w M . P , i T ., arch. Juljan P uterm an i Antoni M isze w sk i ( W a r s z a w a ).

P ro je k t ko n k u rso w y N r. 7 gmachu M . P. i T , w W a r s z a w ie .

mieć charakter reprezentacyjny oraz uwzględniać wyniki kon­

kursu na ukształtowanie placu Saskiego. Przy projektowaniu należy uwzględnić następujące warunki:

1) przepisy miasta stoł. Warszawy, tyczące się wysoko­

ści zabudowań;

2

) ekonomiczne wyzyskanie placu;

3

) wyso­

kość pomieszczeń biurowych ok. 3,60 m. w świetle; 4) system korytarzowy w pomieszczeniach biurowych.Szerokość koryta­

rza nie mniejsza niż 1,80 m, dwustronnego niż 2,30 m; 5) bez­

pośrednie oświetlenie wszylkich ubikacyj;

6

) wydziały posz­

czególne, o ile możności, powinny być rozmieszczone na jednej

Elewacja od strony placu 1:800.

III piętro 1:800. W idok od strony projektowanej ulicy.

R ys. 9— 13 . A rch .: M a k sym iljan G old b erg i H ip o lit R u tk o w sk i ('W a rsza w a ).

P ro je k t ko n ku rso w y N r , 12 gmachu M . P, i T . w W a r s z a w ie .

□ □ □ □ □ □ □

□ □ □ □ □ □ □

□ □ □ □ □ □ □

□ □ □ □ □ □ □

□ □ □ □ □ □ □

□ □ □ □ □ □ □

□ □ □ □ □ □ □

□ □ □ □ □ □ □

Rzut parteru 1: 800.

□ □ □ □ □ □ □ □ □ □ □ □ □ □ □ □ □ □ □ □ □

□ □ □ □ □ □ □ □ □ □ □ □ □ □ □ □ □ □ □ □

H n n n n n n n n n n n

U góry: rzuty podziemi i parteru. U dołu: rzuty I i II pięter 1: 800.

Rys. iĄ — 1 8 . Arch.: Bohdan Lahert, Józef Szanajca i Konrad W inkler (Warszawa).

Projekt konkursowy Nr, i5 gmachu M. P. i T, w Warszawie,

□

a

CD CD CD

O

CD

a

CD

O

C D C 3 CD

W idok od strony placu.

kondygnacji, rozlokowanie zaś wydziałów pozostawia się pro­

jektującym; 7) gmach należy zaprojektować z uwzględnie­

niem dogodnej komunikacji dla publiczności oraz urzędni­

ków, jak również nieskrępowanego dostępu do mieszkań.

R ys. 19— 20, A rch.: B ohdan L a c h e rt, Józef S za n a jca i K on rad W in k le r ( W a r s z a w a ). P ro je k t kon kurso­

w y N r. i 5 gmachu M . P, i T . w W a r s z a w ie .

Przekrój 1:600.

W A RU N KI SZCZEGÓŁOWE I. Gabinet Ministra:

1

) Gabinet Ministra — 40 m2;

2

) pokój przyjęć — 40 m2, 3) sekretarjat — 30 m2, 4) sekretarz — 25 m2, 5) poczekal­

nia — 30 m2,

6

) gabinet V. Ministra — 40 m2, 7) pokój przyjęć — 30 m2,

8

) sekretarz — 30 m2, 9) poczekalnia. — 30 m2, 10) sala konferencyjna — 80 m2, 11) sala repre- zentancyjna —

100

m2; mogą być

2

sale o łącznej powierz­

chni około 100 m2, 12) pokój woźnych — 15 m2, 13) gar­

deroby, ustępy i umywalnie.

Pożądana jest komunikacja bezpośrednia między gabi­

netami Ministra i Viceministra, omijająca poczekalnię dla interesantów.

R ys. 21. W id o k akson om etryczn y do projektu

N r. 20 (str. 2

z

{5 i 246).

Rzut przyziemia 1 : 600.

R ys. 22— 23 . A rch .: S ta n isła w F iszer, M iro sła w S za b u n iew icz i Józef U fn a lew sk i ( W a r s z a w a ).

P ro je k t ko n k u rso w y N r. 20 gmachu M . P. i T . w W a r s z a w ie .

II. Departament I.

1

) Wydział Ogólny — 230 m2: a) gabinet Naczelnika Wydziału, b) poczekalnia, c)

10

pokojów dla poszczególnych referentów, d) kancelarja, e) archiwum.

Referat Wyższej Komisji Dyscyplinarnej — 80 m2:

a) gabinet przewodniczącego W. K. D„ b) sekretarjat, c) sa­

la rozpraw.

Kancelarja Główna Ministerstwa — 220 m2: a) gabi­

net Naczelnika Wydziału: b)

10

pokojów (kancelarja, ma­

szyny, archiwum, litografja), c) redakcja Dziennika Urzę­

dowego Ministerstwa. Referat Mob. — 140 m2: a) gabinet Delegata Szlabu Generalnego, b)

8

pokojów kancelaryjnych.

2

) Wydział II — 140 m2: a) gabinet Naczelnika Wydziału, b) 4 pokoje. 3) Wydział I I I — 300 m2: a) gabinet Naczel-

245

j v y v y v i

Rzut podziemi 1:600.

III Pl^TSO

ii D ię r a o IPIET BO

PBZYIIEKIE POD2IEWIE

WlEtIKNOWYCH! DOZORCY

92

MIEtZKJKTf M&EWTA

96

UIEHK.MIMUTRA

140

V PIETBO VI PIETSO YU HĘTTND

UJEilK.vriawiKirnU J O » M ’ w IEIZK.SEKRETARZA 92 WlEiZK SEKRETARZA W4IE1ZK.PAL.ACZA 40 Rzuty części mieszkalnej 1:600.

R ys. 24— 27. A rch .: S ta n isła w F iszer, M iro s ła w S za b u n iew icz i Józef U fn a lew sk i (W a rsz a w a ).

P ro je k t kon ku rsow y N r. 20 gmachu M . P. i T . w W a r s z a w ie .

r.ika Wydziału, b) kancelarja, c)

6

pokojów dla referen­

tów, d) kreslarnia, e) Biuro Budowy — 4 pokoje, f) Biuro Budowy — kreślaraia, g) Biuro Budowy — archiwum. 4}

Wydział IV — 390 m~: a) gabinet Naczelnika Wydziału, b) 3 pokoje biurowe, c} oddział administracyjny — 3 po­

koje, d) oddział I-szv —

6

pokojów, e) oddział Il-gi —

\ pokoje, f) oddział Ill-ci — 5 pokojów.

III. Departament Il-gi:

5)

Wydział V

—

10 0 m2: a) Gabinet Naczelnika Wy­

działu, b) kancelarja, c)

4

pokoje biurowe, 6) Wydział VI—

215

m2: a) Gabinet Naczelnika Wydziału, b) gabinet zastęp­

cy Naczelnika, c) poczekalnia między gabinetami, d) 8 po­

kojów biurowych.

7)

Wydział VII

— 145

m2: a) gabinet Naczelnika Wydziału, b) gabinet zastępcy Naczelnika, c) 7 pokojów biurowych.

IV. Departament Ill-ci.

W idok od Hotelu Europejskiego.

8

) Wydział V III — 80 m2: a) gabinet Naczelnika W y­

działu, b)

2

pokoje biurowe, c) pokój. 9) Wydział IX — 350 m-: a) gabinet Naczelnika Wydziału, b) poczekalnia, c) pokoje biurowe, d)

2

sale większe, e)

1

sala mniejsza.

10) Wydział X — 230 m2: a) gabinet Naczelnika Wydziału, b) pokoje biurowe, c) 4 pokoje laboratorjum radjowego.

11) Wydział X I — 155 m2: a) gabinet Naczelnika Wydziału, b) 9 pokojów biurowych.

Przy wszystkich powyższych Wydziałach należy prze­

widzieć pomieszczenia dla woźnych, ustępy, umywalnie w od­

powiednich ilościach:

W parterze lub suterenie umieścić należy szatnie dla

Rzut parteru 1 : 600.

R y s. 28— 29. A rch .: S tefan S ien ick i i Jan S tefan o w icz ( W a r s z a w a ) , P ro je k t ko n k u rso w y N r. 3 gmachu M . P. i T . w W a r s z a w ie .

247

W idok aksonomctryczny od strony pomnika.

Rzut II piętra 1:800.

Rzut III piętra 1:800.

Arch.: Stefan Sienicki i Jan Stefanowicz (Warszawa gmachu M, P. i T. w Warszawie.

Przekrój 1:600.

P ro je k t k o n k u rso w y N r. 3

W idok^od Hotelu Europejskiego,

Rzut parteru.

_r I-t-i-t—i r-i—i>-- *ij—

-71™; p i h j r . -4-

Rzut suteren. Rzut niskiego parteru.

). P ro je k t ko n ku rso w y N r. 7 ian Puterman i Antoni Miszewski (Warszawa’

gmachu M. P. i T. w ^Yarszawie.

249

□□□□□□□nnn

W idok od strony^pomnika.

Przekrój poprzeczny. Rzut IV piętra 1 : 800.

R y s. 40— 42. A rch .: Juljan P uterm an i A ntoni M isze w sk i (V / a rs z a w a ). P ro je k t ko n k u rso w y N r. 27 gmachu M . P. i T . w W a r s z a w ie ,

urzędników i możliwie osobną szatnię dla interesantów w bezpośredniem sąsiedztwie z westybulem.

Przy wejściach muszą się znajdować kabiny dla szwaj­

carów.

Miejsca wjazdu na podwórze pozostawia się uznaniu projektujących.

W podwórzu należy zaprojektować garaże minimum 3 dla samochodów.

W piwnicach należy umieścić kotłownię, składy opału, magazyny i inne pomieszczenia gospodarcze.

Podwórze może być wyzyskane pod powierzchnią.

V. Mieszkania służbowe.

□ □ □ □ □ □ □ □ □

□□□□□□□□□

nnnnnnnnnr

□ □ □ □ □ □ □ □

I W

um iiU ffiE iffE E

SSESCE

EIEIH

Rzut I piętra 1 : 600.

8

h l XI TVI ZdAM

Rzut parteru 1 : 600.

oo» h to.

Rys, 4 3 — 4 5 . Arcli.: Bohdan Lachert, Józej Szanajca i Konrad W inkler (Warszawa).

Projekt konkursowy Nr. 22 gmachu M. P. i T. w Warszawie.

251

Rzut wyższych pięter 1: 800.

Rys. 4 6 — 4 9 - Arch. Leonard Tomaszewski (Warszawa). Projekt konkursowy gmachu

M. P. i T. w Warszawie.

Rzut parteru^l: 800.

1) mieszkanie Ministra P. i T., składające się z 7 pokoi z kuchnią i wygodami, o ile możliwe w bezpośredniem są­

siedztwie z miejscem urzędowania i salą reprezentacyjną;

2 ) mieszkanie V. Ministra P. i T. — 6 pokoi z kuchnią i wygodami; 3) mieszkanie intendenta — 3 pokoje z kuchnią i wygodami; 4) mieszkanie 2 sekretarzy po 3 pokoje z kuch­

nią i wygodami; 5) mieszkania dla 2 woźnych, portjera, pa­

lacza i dozorcy po 1 pokoju z kuchnią, klozetem.

Dla wszystkich mieszkań dostęp winien być bezpośredni i niekrępujący zarówno mieszkańców, jak i gości.

Rzut I piętra 1 :800.

Wiclok od gmachu Gen. Sztabu.

R ys. 5 o. 'W ojciech Jastrzębow ski (W a rsz a w a ). Fragm ent jadalni z dresuarem (jesion).

Wykonane na zamówienie M . S. Z. dla urzędów polskich zagranicą. Tkaniny i ceramika firmy „Ład".

Od niedawna Ministerstwo Spraw Zagranicznych powierzyło ważną sprawą urządzenia wnętrz i, co za tem idzie, charakteru naszych placówek zagranicznych, uzależnioną jak dotąd od smaku przygodnych urzędników — fachowemu artyście p. J. Warchałowskiemu. Podane na rys. 51—57 urzą­

dzenia wnętrz są pierwszym tego wynikiem. Są one zaprojektowane przez spółdzielnię „Ład", założoną przez artystów, którzy od szeregu lat walczyli o podniesienie poziomu wytwórczości artystycznej w kraju. Na czele tego ruchu, analogicznego do tego, jaki odbywa się na Zachodzie, zwłaszcza w Austrji i Niemczech, spotykamy nazwiska W. Jastrzębskiego, K. Tichego, J . Czajkowskiego, K. Stryjeńskiego i inni. Przy „Ładzie“ powstał Instytut doświadczalny, gdzie badane są problemy surowca, technik barwiarskich, obróbki metalu. Nie posiadając własnych zakładów wykonawczych, za wyjątkiem warsztatów kilimkarskich, artyści zrzeszeni w „Ładzie" wytwarzają narazie gotowe przykłady, wzorowo wykonane od początku do końca w materjale dla przemysłu krajowego. Wciągnięcie ich w orbitę ruchu budowlanego, niezmiernie przyczyniłoby się do uszlachetnienia wnętrz nowobudo­

wanych gmachów, zarazem wzmacniając podstawy racji i bytu jednego z najciekawszych, wytrwałych i konserwatywnych dążeń artystycznych, jakie się przejawiały w ostatnich latach w Polsce.

253

D O M SZKO ŁY A RT YST YCZN O -PRZEM YSŁO W EJ NA W Y S T A W IE W BRNIE 1928

P A W E Ł JA N A K

R o z p l a n o w a n i e .

Właściwe mieszkanie składa się z pomieszczeń, położo­

nych na I i II piętrze oraz piwnicy w suterenie. Usytuowa­

nie zarówno jak i wewnętrzny jego układ jest wyrazem dzi­

siejszych poglądów na istotę mieszkania.

Rzut w obydwu piętrach założony na prostokącie, zbli­

żonym do kwadratu. Na I p. dzieli się na dwie części: jed­

na — zwrócona ku stronie słonecznej (tu poludnio-wschód) stanowi właściwe mieszkanie, złożone z jadalni, która zaj­

muje prawie trzecią część całej przestrzeni mieszkalnej, i pokoju bawialnego, zajmującego pozostałe dwie trzecie tej płaszczyzny.

Drugą część I piętra stanowią pomieszczenia gospodar­

cze i „drugorzędne". Pośrodku umieszczono klatkę scho­

dowa o wym'arach, niezbędnych dla wewnętrznej komun;- kacii w domu rodzinnym.

Główną część pomieszczenia gospodarczego stanowi kuchnia. K u c h n i a około 2 X 3 m. oświetlona wielkiem, umieszczonem w szerszej ścianie oknem; pod niem stoi stół.

Po prawej stronie — trzon kuchenny (na węgle i gaz), po lewej — skrzynia. Wiszystkie skrzynie jednakowej -wysoko­

ści, szerokości i głębokości, co pozwala na dowolne ich ze- (tawianie. Między kuchnią i jadalnią mieści się mały po

kój kredensowy, który łączy się poprzez właściwy kredens t jadalnią ladą z tarczą obrotową do podawania potraw, udostępnioną zarówno z jadalni jak i z kredensu). Z po­

koju kredensowego jest dostęp do spiżarni i zmywaln . Ta ostatnia łąozy się bezpośrednio, za pomocą okienka, — z kuchnią. W ten sposób dzięki przeprowadzonemu całko­

witemu odosobnieniu kuchni od jadalni uzyskano najprost­

sze i najkrótsze połączenie tych dwóch pomieszczeń przy jednoczesnej szybkiej obsłudze. Bezpośrednio do kuchni przylega p r a l n i a , zaopatrzona w niezbędne przyrządy;

maszynę do prania, suszenia, oraz prasowania. (Urządzenie techniczne przeprowadziła firma Havelk i Mesz, Praha-Kar­

lin). Umieszczenie świadomie pralni na piętrze mieszkalnem w ścisłej łączności z kuchnią należy uważać ze stanowiska ogólno-ludzkiego za demonstrację przeciwko pralniom w pod­

ziemiu. DoDÓki bowiem nie zostały zorganizowane specjalne zakłady prania bielizny poza domem, pralnia w mieszkaniu staje się koniecznością ii powinna być dostosowana do nor­

malnej pracy człowieka. Z pralni prowadzi wyjście na ta­

ras, który jest do pewnego stopnia podwórkiem gospodar- czem (suszenie bielizny, prace kuchenne). Pozostałą, trze­

cią część pomieszczenia gospodarczego na I piętrze zaj­

muje p o k o i k d l a s t u ż b y z krylem łóżkiem, szafą na ubrania i własna, małą umywalnią, zaopatrzoną w ręcz- R ys. 5 i. W o jc ie c h Jastrzębow ski ( W a r s z a w a ) . Jadalnia (jesion).

Tkaniny i ceramika firmy „Ład" (Warszawa).

Wykonana na zamówienie M. S. Z. dla urzędów polskich zagranicą.

R ys. 53 . K a ro l S tryjeń sk i ( W a r s z a w a ) . B iu rk o (mahoń).

Wykonane na zamówienie M. S. Z. dla urzędów polskich zagranicą.

Tkaniny i ceramika~{irmy7„Ład“ (Warszawa).

R ys. 52 . W o jc ie c h Jastrzębow ski (W a rsz a w a ). Fragm ent jad alni z kredensem (jesion).

Tkaniny i ceramika firmy „Ład" (Warszawa).

255

ny prysznic, zastępujący w pewnej mierze urządzenia ką­

pielowe. W ten sposób pomocnica w gospodarstwie domo- wem uzyskuje pomieszczenie, całkowicie odpowiadające wy­

maganiom zdrowotnym oraz dające korzystne warunki dla zupełnego wypoczynku po pracy. Służba ma bezpośrednie połączenie z kuchnią, unikając w ten sposób przechodze­

nia przez pokoje mieszkalne rodziny.

Drugie piętro domu, odpowiadające w przeciętnym układzie domów rodzinnych piętru pierwszemu, składa się również z dwóch części: jedna obejmuje sypialnię i łazien­

kę, druga — taras. To ma bvć wskazówką, do jakiego stop­

nia słońce i powietrze jest niezbędnym warunkiem współ­

czesnego mieszkania. Dwie sypialnie. Właściwie, każde z mieszkań rodzinnych powinno mieć przynajmniej dwa po­

koje sypialne. W każdym z nich niemal połowę przestrzeni zajmują łóżka, pozostała zaś część może stanowić pewnego rodzaju gabinet do przebywania w ciągu dnia. Między sy­

pialniami znajduje się ł a z i e n k a z oddzielnym kloze­

tem, dostępna z obydwu pokoi bezpośrednio.

Przestrzeń przy oknach w sypialni rodziców nadaje się na różne prace domowe (szycie i t. p .); w pokoju dziecin -

R ys. 64. K a ro l S tryje ń sk i ( W a r s z a w a ) . S y p ia ln ia i szafa.

Mahoń. Wykonano na zamówienie M. S. Z. do Sztokholmu.

Tkaniny i ceramika firmy „Ład“ (Warszawa).

Rys. 55. K arol Tichy (W arszaw a). Fragment salonu (palisander inkrustowany jaworem).

W y k o n a n e n a z a m ó w ie n ie M . S . Z . d la p o s e ls tw a w S z to k h o lm ie . T k a n in y i c e r a m ik a f ir m y „ Ł a d " ( W a r s z a w a ).

nym może stanowić zaciszny kąoik do nauki szkolnej. Obie sypialnie mają bezpośrednie wyjście na. taras

W piwnicy, która zajmuje również połowę przestrzeni rzutu, mieści się ogrzewanie centralne, pomieszczenie na węgle oraz produkty i różne narzędzia pomocnicze w gospo­

darstwie domowem. Piwnica jest zatem „niewielka’*, mniej­

sza nawet, niż zazwyczaj dotąd żądano w przeciętnych do mach mieszkalnych. Jesit to również pomyślane celowo.

Przestrzeń piwnicy powinna nadal się zmniejszać i dążyć do osiągnięcia wymiarów jedynie najniezbędniejszych. Ku­

batura piwnicy jest prawie w jednakowej cenie z kubaturą pomieszczeń nad ziemią.

KONSTRUKCJA I M A T ERJA ŁY BUDOWLANE Przy projektowaniu konstrukcji domu, lak co do mater­

jalów, jak i ich wykorzystania, brano pod uwagę:

1. oszczędność w materjale,

2. oszczędność w czasie wykonania budowy.

Wszystkie konstrukcje miały być ogniotrwałe. Dopusz­

czalne było. użycie kilku materjalów: na filary nośne, które tworzą konstrukcję ramową budowli, rozmieszczone w prze­

pisanych odległościach, użyto cegieł, jako materjału bu­

dowlanego najlepszego i najbardziej nadającego się do szyb­

kiego prowadzenia budowy.

Przeciętnie budowle, zwłaszcza o przeznaczeniu miesz- kalnem, budowane z cegieł, projektowane są zazwyczaj roz­

rzutnie. Stosuje się jednakowa szerokość muru na całej dłu­

gości ścian, celem uzyskania należytego wiązania, nie bio­

rąc jednak pod uwagę różnorakiego obciążenia muru. To znaczy, że tylko pewne części są wykorzystane należycie inne zaledwie nieznacznie w stosunku do stopnia ich wytrzy­

małości. Obliczenia prawadzi się tylko przy budowie wieJc •

257

S a lo n .

F r a g m e n t s a lo n u .

Rys. 56. —67. K arol Tichy (W a rsza w a ). Salon (palisander inkrustowany jaworem).

W y k o n a n y n a z a m ó w ie n ie M . S . Z . d o S z to k h o lm u .

W id o k o d s tro n y W y s ta w y .

Rys. 58— 59. Dom szkoły art

szych objektów, podczas gdy w budowlach domków ro­

dzinnych o planach rozczłonkowanych — większość murów jest wzniesiona pod różnemi względami — .nieekonomicznie.

Odwiecznym błędem budownictwa jest itio, że buduje się z materjału najtańszego — cegieł na zwykłą zaprawę. Ma- terjał ten jest najsłabszym pod względem wytrzymałości na ciśnienie, wymaga zatem użycia dużej jego ilości, co znów zajmuje dużą przestrzeń. Przy racjonalnsm prowadze­

niu budowy obecnie już stało się zrozumiałem, że wybór lepszego, bardziej doskonałego i wytrzymalszego, chociaż droższego, materjału daje korzystniejsze rezultaty. Budow­

nictwo zatem musi szukać wyższych gatunków i bardziej podatnych malerjałów — i zastąpić wreszcie zwykły mur nowym rodzajem bardziej wytrzymałych na ciśniemiie ce­

gieł przy użyciu cementowej zaprawy.

Przy budowie domu Artystyczno-Przemysłowej (ume-

R z u t I p ię tr a .

Rys. 60— 61. Dom szkoły arl

W id o k o d s tro n y o g r o d u .

ystyczno-przemysłowej w Brnie.

lecko-prumyslovć) Szkoły, za punkt wyjścia nie brano roz­

członkowania rzutu, rozmieszczono natomiast na płaszczyźnie rzutu budowli — system slupów w pewnych określonych odległościach. Dom zatem posiada prawidłowy szkielet bu­

dowlany, konstrukcję ramową, wewnątrz której następnie przeprowadzono podział przestrzeni, co osiągnięto, jak w i­

dać, bez uszozerbku dla poszczególnych jednostek planu.

Ta prawidłowa nośna konstrukcja ramowa domu przyczynia się również do szybkości prowadzenia budowy, rozpada się bowiem praca na szereg jednakowych elementów (jedno­

stek) bez specjalnych, często skomplikowanych właściwości rzutu a zatem i zróżniczkowanych miar. Nadmienić należy, że na wszystkie filary użyto cegieł prasowanych na zaprawą cementową. Mur pozostawiono bez otynkowania z oznacze­

niem spoin. Jest to najszybszy sposób murowania.

Mur taki, bez tynku, schnie szybciej. Ściany wewnątrz

R z u t I I p ię tr a .

ystyczno-przemysłowej w Brnie.

259

P r z y z ie m ie . K o n s tr u k c ja ,

Rys. 62— 63. D om szkoły arfcysfcyczno-przemysłowej w Brnie.

budynku również pozostawiono w stanie surowym, bez tyn­

ku, celem uwidocznienia, gdzie został ten materjal budj- wlany zastosowany.

Słupy, filary mają rozmiary minimalne, które wypły­

wają z ich obciążenia i wysokości; przeważnie 45 cm. sze­

rokości, względnie, w zależności od obciążenia, — 45, 60 lub 75 cm. Słupy te, jako element jedynie dźwigający, same tylko dla siebie spełniają swój cel, a zatem są całkowicie wykorzystane, Nośnych materjałów użyło wszędzie tam, gdzie istotnie coś dźwigały. Kominy wybudowano, jako oddzielne jednostki — bądź z betonu, bądź z rur eternito­

wych,

Z wspomnianemi słupami łączą się w pewnej wysokości żelazne belki, tworząc konstrukcję ramową. Słupy, będące podporami belek, są w jednakowych z niemi odstępach, stąd obciążenie, przypadające na poszczególne belki, jest jednakowe, równomierne, jeżeli przyjmiemy belki żelazne jako dźwigary proste. W ten sposób konstrukcja stropu nad

I-em piętrem składa się z sześciu równych pól o wymia­

rach osiowych 350

X

465, W zależności od obciążenia na jedno pole przypada jedna, dwie lub trzy belki. Belki te zabezpieczono od rdzewienia, pozostawiono nazewnątrz kon­

strukcji, głównie polo, aby było widocznem użycie ich przy budowie oraz w celu zaoszczędzenia tynku (narzuitu), wy­

korzystania wysokości w pomieszczeniach i t. d. Były to raczej względy natury użytkowej, a nie estetycznej.

Na belkach żelaznych położono konstrukcję stropową.

Chcąc stworzyć strop ogniotrwały, a konstrukcję najszybszą i najekonomiczniejszą — na strop użyto betonowych belek o przekroju T, szer, 32 cm.; wys. — 15 cm. Są to właściwie betonowe płyty. szer. 32 cm, grubości — 5 cm, z prostopa­

dle do nich pośrodku przylegającem żebrem wys, 10 cm.;

szer. 8 cm. Te belki betonowe, uzbrojone żelazem, przygoto­

wywano zawczasu na miejscu budowy. Dzięki swemu bardzo prostemu kształtowi — mogły były też być przygotowane w kształcie odwróconej litery T przy użyciu płyt 5-cio

Tromfe r»o»"molni

i_ ...■■■■■-...

' ... ...

flJ

- - -— —

Tramcc* sc ś p o li k y p r o rów ny p o d M e d

T r a m c e s p r o v o u j e d n o s l r o n n o u r y h o u

R o d z a je s tr o p o w y c h b e le k b e to n o w y c h .

K o n s tr u k c ja s tr o p u . P r z e k r ó j p r z e z s c h o d y b e to n o w e .

Rys. 64 — 66 . Dom szkol3r artysfcyczno-przemyslowej w Brnie.

i 10-cio cm. grubości. Sposób wykonania był niezmiennie prosty. Użyto drzewa aieheblowamego, stąd zewnętrzne ściany belek wypadły dosyć chropowato. W niektórych po­

mieszczeniach, gdzie belki te pozostawiono widocznemi, ko- niecznem było powierzchnię zewnętrzną wyrównać i wygła­

dzić. Temu błędowi łatwo zapobiec, używając drzewa ohe- blowanego.

W całej budowli, chcąc utrzymać prawidłową w rzucie konstrukcję ramową, użyto jednego typu belki betonowej długości 350 cm. Część belek miała otwory przy końcach na instalacj ę.

Belki te, stosownie do potrzeby, były zaopatrzone w 5 mm

0

druty, umieszczone w dolnej części żebra, celem przymocowania oszalowania z pod spodu; na końcach płyt górnych wyrobiono otwory na druty lub skoble łączące.

Na budowie użyto ogółem 415 belek, o wadze 2016 kg.

W ten sposób skonstruowany został szkielet o jak naj­

mniejszej masie, bez stosowania wszelkiego rodzaju pod­

pór, tak zazwyczaj koniecznych przy betonowaniu poprze­

czek nadokiennych, belek stropowych i desek — przez cały czas trwainiia roboty, aż do chwili stwardnienia betonu. Kon­

strukcja taka umożliwiała zaraz dalszą pracę

Następnym elementem budowlanym jest wypełniający konstrukcję ramową mur. Ponieważ w danym wypadku nie jest on elementem dźwigającym, a jedynie ograniczającym daną przestrzeń, jednocześnie zaś spełnia funkcje izolacji

cieplnej, — na płaszczyzny zewnętrzne użyto kształtówek Isostone, na wewnętrzne ścianki działowe poprzeczne — la- lofrig. Ten materjał, dzięki swej małej stosunkowo wadze i suchej konstrukcji (małej ilości wody), odpowiadał zasad­

niczym postulatom przy tego rodzaju budowie.

OSZCZĘDNOŚĆ KONSTRUKCJI

System konstrukcyjny, zastosowany przy budowie wspo­

mnianego domu Szkoły Artystyczno-Przemysłowej, wykazu­

je znaczną oszczędność na materjale budowlanym z powo­

du obniżenia kondygnacji, czyni zatem budowę lżejszą ora:, w wielu działach bardziej oszczędną, a to przez:

1. Zwiększenie płaszczyzny użytkowej przez zastosowa­

nie konstrukcji ramowej.

Przedewszystkiem stosunek między całkowitą powierzch­

nią zabudowaną, powierzchnią użytkową, i powierzchnią muru, jest w danym budynku bardzo korzystny. Wiadomem jest, że w budowlach tego rodzaju mur o przeciętnej gru­

bości stanowi ca 25%, czyli ćwierć całkowitej powierzchni zabudowanej (!!), podczas gdy powierzchnia użytkowa — jedynie trzy-czwarte! Słupowy system muru daje, jak wi­

dać z zamieszczonej tu tabelki, większą płaszczyznę użyt­

kową.

Mur omawianego domu w przyziemiu i I p. przy zasto­

sowaniu systemu słupowego, zajmuje jedynie 9,2% płasz­

czyzny zabudowanej, a zatem wykorzystane zostało 90,8%.

261

Również i na II p.,

gdzie

ze względu na mniejszą płaszczy­

znę zabudowy (jeden trakt) stosunek len uważać należy za najkorzystniejszy, — jest prawie stale 81.5% płaszczyzny wykorzystanej, a jedynie 18.5% muru. Ogólnie więc w len sposób zyskuje się conajmniej 6,5, a nieraz aż 15.5%

w'ęcej powierzchni użytkowej. To właśnie wyzyskanie po­

wierzchni użytkowej stanowi zysk budowy.

Najlepiej oszczędność i zysk przy prowadzeniu budowy danym systemem objaśni przykład, jeżeli porównamy tę budowę z budową o tym samym rzucie, prowadzoną syste­

mem dotychczasowym, to jesl przy zastosowaniu murów 45 cm. grubości, — tak zewnętrznego jak i wewnętrznych.

Gdyby budowa według tegoż rzutu prowadzona była do­

tychczasowym systemem,, zająłby mur płaszczyznę daleko większą, czyli płaszczyzna użytkowa byłaby mniejsza.

Dzięki zastosowaniu konstrukcji słupowej uzyskuje się prze­

ciwstawienie do poprzedniego systemu — już na I p. po­

wierzchnię 9.3 m-, co równa się wielkości pokoiku 3 m.

X X

3 m. 0 tę .przestrzeń jest więc dom większy, gdyż nakład finansowy, względnie oprocentowanie i amortyzacja — mniejsze.

2. Użyoie elementów stropowych o małej wysokości konstrukcyjnej.

Zastosowanie do konstrukcji stropowej belek betono­

wych wysokości 10—23 cm. (z widocznem żebrowaniem) przyczyniło się również do znacznego zaoszczędzenia na murze. Przy zastosowaniu bowiem zwykłych stropów należy prowadzić mury główne i działowe przez całą wysokość pomieszczenia, pod strop, chociaż dla innych celów nie by­

łoby to koniecznem. Przy stropach zwykłych, np. drewnia­

nych, wysokość ta wynosi 40 cm., a w żelazo-betonowych conajmniej 30—35 cm.

Zaletą opisywanych stropów (wyliczenia statyczne i ich budowę przeprowadził inż. Plhon), poza łatwością i szyb­

kością przeprowadzenia konstrukcji, jest ich nieznaczna wy­

sokość. Wysokości belek żelaznych, na których leżą belki be­

tonowe, nie należy brać pod uwagę przy oznaczaniu wyso­

kości pomieszczenia w świetle. W pokoju bawialnym na

W n ę t r z e s a li w y s ta w o w e j.

Rys. 67. Dom szkoły artysty Czno-przcmy sio we j w Brnie.

I p. np. przechodzi ta belka żelazna przez środek pokoju, na ozem wcale nie traci kubatura pomieszczenia. Na istotną konstrukcyjną wysokość składa się jedynie warstwa beto­

nowych belek, która przy stropach z konstrukcją widoczną wynosi tylko

10 era, (5

cm. płyta +

5

cm. warstwa betonu oraz podłoga)! Przy stropach z zakrytą konstrukcją wyso­

kość ta mierzy:

15

cm. betonowa belka

+ 5

cm. podłoga

+ 3

cm wyrównania od spodu, (celem zakrycia konstruk­

cji)

= 23

cm! Osiągnięto zatem w danym wypadku wyso­

kość konstrukcyjną stropu jedynie

23

cm; ale osiągnąć rów­

nież można i 10 cm, tam bowiem, gdzie można zastoso­

wać stropy otwartej konstrukcji, należy właściwą wysokość pomieszczenia w świetle i jego kubaturę liczyć aż do spo­

du płyty betonowej.

Te właśnie małe wysokości konstrukcyjne stały się po­

wodem znacznego zaoszczędzania na wysokości muru ze­

wnętrznego. Przyjmując zewnętrzne i działowe ściany na

45

cm., w suterenach i części parteru

— 60

cm., zużytob / przy wysokości

40

cm. stropu, co do dziś się-zazwyczaj sto­

suje, muru o

33.19

m3 więcej

!1

Odwrotnie, przy stropie z betonowych belek zaoszczędzi się na kubaturze muru

w podziemiu 5.01 m3

w przyziemiu 11.75 m3

w sali wystawowej 7.69 nr*

w I piętrze 5.62 m3

w II piętrze 3.12 m3

razem 33.19 m 3

W id o k n a s c h o d y .

Rys. 68. Dom szkoły artystyczno-przemyslowej

w Brnie.

lffiJkrVn uol:

\

C S ilf c D iE L T [ l.l t . T l Q I l M C T I I O ^ V D

:u3annon/ijT{:27MLvr''icMiaju

D o m R z e m ie ś ln ic z y z a w ie r a n a s tę p u ją c e p o m ie s z c z e n ia :

a) p iw n ic e : w a r s z ta ty , u b ik a c je g o s p o d a r c z e , c e n tr a ln e o g r z e w a ­ n ie i s k ła d n ic e .

b ) p a r te r : m u z e m r z e m io s ł— s ale w y s ta w o w e . D o m r z e m ie ś ln i­

c z y — s a le e g z a m in a c y jn e , p o k ó j p r e z e s a , p o k ó j s y n d y k a , s a la z e b r a ń z a r z ą d u , s e k r e ta r ja ty , s te n o ty p ja , b ib ljo t e k a , k a s a i s z a tn ie .

c) I p ię tr o : h a ll, s a la g łó w n a n a z e b r a n ia i o d c z y ty o r a z z a b a ­ w y , s a la z e b r a ń p le n a r n y c h , s a le k o m is y j e g z a m in a c y j­

n y c h , p o k ó j p r a s y , p o k o je i s z a tn ie . d ) I I p ię tr o : in te r n a t i m ie s z k a n ia .

K o s z t b u d o w y : 2,000,000,00 zł.

Rys. 69— 72. Arch.: P. W ic zy ń s k i i L. Men- delski (Poznań). Projekt domu rzemieślniczego w Poznaniu.

263

DOM R Z E n l t i L N l C i y

R z u t w y s o k ie g o p a r t e r u .

DOM RZEMiESLNjCZy

Rys. 70— 75. Arch.: P. W ic z y ń s k i i L. Mendelski (Poznań). Projekt domu rzemieślniczego w Poznaniu.

P a U J / WCK7S fK 7 TA B C O V7ITCTZTTT JTW'

R Z V T PARTERY

JDD*

R y s . 7 6 — 7 7 . A r c h . B o le s ła w H a n d e ls m a n -T a rg o w sk i ( W a r s z a w a ) . P r o je k t s z k ic o w y D o m u A k t o r a w W a r s z a w i e .

265

P r z e z n a c z e n ie m „ D o m u A k t o r a " jest d a n ie Z w ią z k o w i A r t y s t ó w S c e n P o ls k ic h lo k a li n a p o m ie s z c z e n ie Z w ią z k u , K lu b u , P o ls k . In s t.

T e a tr ., n o te lu d la a r ty s tó w , s z k o ły f ilm o w e j, w y t w ó r n i i e k s p e ­ r y m e n ta ln e g o te a tr u , k t ó r y b y m ó g ł je d n o c z e ś n ie s łu ż y ć i d la in n y c h w id o w is k .

P o s e s ja , n a le ż ą c a d o Z . A . S . le ż y p r z y u lic y P o ln e j N r . 48 i p o s ia d a d w a b o c z n e w y lo t y , r ó w n ie ż n a u lic ę P o ln ą w y c h o d z ą c e .

P a r te r m ie ś c i o d u lic y c u k ie r n ię , r e s ta u r a c ję , p o s ia d a ją c ą p o ­ łą c z e n ie z p ię tr e m p ie r w s z e m , k tó r e w c a ło ś c i oH fro n tu z a jm u je i o k a z a łe w e jś c ie d o w s z y s tk ic h lo k a li Z w ią z k u , ja k r ó w n ie ż i d o t e a t r u . W z a k r y te j s ie n i m ie s z c z ą s ię k a s y te a tr a ln e , d a le j s za tn ie i p o c z e k a ln ie , z d w u s tro n w e jś c ia n a b a lk o n i d o ló ż : b a lk o n po- t s ia d a s w o je s z a tn ie i f u m o ir , k t ó r y je d n o c z e ś n ie łą c z ą c się z re- v s ta u r a c ją . s łu ż y ja k o b u f e l . W r a z ie u r z ą d z e n ia w s a li, m ie s z c z ą c e j o k o ło 1000 o s ó b w id o w is k p a r o k r o t n y c h je d n e g o w ie c z o r u , u r u ­ c h a m ia s ię b o c z n e w y jś c ia z d w u stro n w id o w n i, p r o w a d z ą c e b e z ­ p o ś r e d n io n a d w ie b o c z n e u lic z k i, p u b lic z n o ś ć z a ś, o c z e k u ją c a n a n a s tę p n e w id o w is k o w p o c z e k a ln ia c h p a r te r u i b a lk o n u , n ic s ty k a się z u p e łn ie z p u b lic z n o ś c ią w y c h o d z ą c ą .

K lu b Z . A . S . P . z a jm u je p ię tr o d r u g ie c z ę ś c P fro n to w e j i łą c z y się z u m ie s z c z o n ą n a d te a tre m w y t w ó r n ią k in e m a t o g r a f ic z n ą ,. k t ó r a w r a z ie p o tr z e b y m o ż e s łu ż y ć ja k o s a la b a lo w a p r z y K lu b ie .

P ię tr o 3-ie b iu r o Z w ią z k u , p ię tr o 4-te i 5-te S ta ła W y s t a w a P o ls k . In s t. T e a tr .

L e w a s tr o n a b u d y n k u o d b o c z n e j u lic z k i s ta n o w i h o te l a k t o r ­ s k i o 130 p o k o ja c h ze w s z y s tk ie m i u r z ą d z e n ia m i, c u k ie r n ią , fr y z je ­ re m i t. d.

R Z V T P I Ę T R A V I I I i l X TO 0*

P r a w a s tro n a b u d y n k u o d b o c z n e j u lic z k i — c z ę ść t y ln a te a tru : w ie lk a sc e n a z w id n e m i g a r d e r o b a m i i w s z e lk ie m i u r z ą d z e n ia m i, p o n a d s c e n ą m a la r n ia i s to la r n ia .

Z te jże s tro n y d o m d la a d m in is t r a c ji, s k ła d d e k o r a c y j i k la s y e g z a m in a c y jn e w p o łą c z e n iu z w y t w ó r n ią k in e m a to g r a f ic z n ą .

W s u te r e n a c h p o d te a tr e m u m ie s z c z o n o w ie lk ą p ły w a ln ię .

R y s. 82— 85 . A r c h . B o le s ła w H an d elsm an T a r g o w s k i ( W a r s z a w a ) . P r o je k t s z k ic o w y D om u A k t o r a w W a r s z a w i e .

267

GALU!

R r z u t I p ię tr a S y tu a c ja .

CZ^TflKW

uncu ULA JADALNA

R z u t p a r te r u .

Rys. 86— 89. Arch. E d w ard Seydenbeutel (W a rsza w a ). Projekt domu odpoczynkowego w O tw ocku dla Stow. Przedst. Handlow ych.

S k a la e le w a c ji i r z u tó w 1 :4 0 0 . D o m z a w ie r a 20 p o k o i je d n o łó ż k o w y c h .

R z u t I p ię tr a . S k a la 1 : 200.

Rys. 90— 92. Arch. E d w a rd Seydenbeufcel (W a rsza w a ). Projekt domu biurowego i wystawowego firmy automobilowej w W arszaw ie.

W id o k o d u l. N a b ie la k a .

269

i ; )

:

,

\

W id o k o d u lic y B e lw e d e r s k ie j.

F a s a d a p r o je k t o w a n a w b ia łe j w y p r a w ie ter- ra z y to w e j. O k n a b iu r o w e i w y s ta w o w e o r a z d r z w i m a lo w a n e f a r b a m i e m a ljo w e m i „ D u c o " . O k u c ia i b a lu s t r a d y z b ia łe g o m e t a lu . L ite r y r e k la .u o w e z r u r e k n e o n o w y c h .

WgrtŁOMa ó^,

Rys. q3 — g5. Arch. E d w a rd Seydenbeu (W a rs za w a ). Projekt domu biurowe i wystawowego firmy automobilowej pr ul. Belwederskiej w W arszaw ie .

E le w a c ja i r z u t p a r te r u w s k a li 1 : 200.

— ł-