ISSN 2449-8998
Dyspozycje osobiste a poczucie jakości życia u studentów
w Polsce i na Ukrainie
Anna Tychmanowicz, Sara Filipiak
Instytut Psychologii, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie*
Zoriana Sprynska
Państwowy Uniwersytet Pedagogiczny im. Iwana Franki w Drohobyczu
W
artykule analizowano związki między wybranymi dyspozycjami osobistymi a poczuciem jakości życia u studentów w Polsce i na Ukrainie. Ponieważ badania nad poczuciem jakości życia wskazują na jego społeczno-kulturowe uwarunkowania, założono, że powiązania między analizowanymi zmiennymi mogą mieć odmienny charakter u studentów narodowości polskiej uczących się w Polsce oraz narodowości ukraińskiej uczących się na Ukrainie. Zbadano łącznie 100 studentów obu narodowości w wieku 18–24 lat.Zastosowano następujące narzędzia badawcze: Skalę Satysfakcji Życiowej (Diener, Emmons, Larson, Griffin, 1985), TIPI (Łaguna, Bąk, Purc, Mielniczuk, Oleś, 2014), Zrewidowany Kwestionariusz Portretów PVQ-40 Shaloma Shwartza oraz Test Orientacji Życiowej (Scheier, Carver, Bridges, 1994). Wyniki wskazały na związki między poczuciem jakości życia a dyspozycyjnym optymizmem oraz niektórymi cechami osobowości u studentów narodowości polskiej. Otrzymane rezultaty dyskutowane są w kontekście prawdopodobnych pozaosobowych korelatów poczucia jakości życia u studentów narodowości ukraińskiej. Wskazują one także na potrzebę działań edukacyjnych ukierunkowanych na wspieranie rozwoju dyspozycji osobistych na kolejnych etapach kształcenia.
Słowa kluczowe: psychologia międzykulturowa; dyspozycje osobiste; poczucie jakości życia; studenci polscy i ukraińscy.
P
rzedmiotem niniejszego artykułu są wybrane dyspozycje osobiste trakto- wane jako korelaty poczucia jakości życia u studentów narodowości polskiej oraz ukra- ińskiej. Prezentowane analizy prowadzono w odniesieniu do obecnych oraz potencjal- nych działań edukacyjnych występujących na kolejnych etapach nauczania w Polsce i naUkrainie dotyczących rozwijania dyspozycji osobistych związanych z kształtowaniem się poczucia jakości życia u młodych osób.
Jak wskazują Hut i Jaroszewska (2011), obserwowane w ostatnich latach ruchy migracyjne studentów związane są z ich gotowością do poszukiwania ścieżki eduka- cyjnej i szans rozwoju w innym kraju niż kraj pochodzenia, do spotkania się z odmienną kulturą, a w dalszej perspektywie planami dotyczącymi tymczasowego lub stałego pobytu w państwie przyjmującym. Ana- lizy wskazują, że od kilku lat przeważającą
© Instytut Badań Edukacyjnych
* Adres: pl. Litewski 5, 20-080 Lublin.
E-mail: anna.tychmanowicz@umcs.pl
grupę cudzoziemców na uczelniach polskich stanowią studenci zza wschodniej granicy (w latach 2016–2017 kształciło się w Polsce 35584 studentów z Ukrainy oraz 5119 z Bia- łorusi) (www.studyinpoland.pl). U studen- tów przybywających do Polski rysują się perspektywy związane z planami osobistymi oraz zawodowymi. Ich pobyt w Polsce może być rozpatrywany z jednej strony jako decy- zja tymczasowa, związana z chęcią uzyska- nia wykształcenia w określonej dyscyplinie, z drugiej zaś stanowi punkt wyjścia roz- ważań dotyczących tego, czy w przyszłości pozostaną oni w Polsce, czy wrócą do kraju pochodzenia. Być może wyemigrują do jesz- cze innego państwa, bardziej odpowiadają- cego ich planom i oczekiwaniom. Niezależ- nie od decyzji, jaką w przyszłości podejmą, coraz więcej Ukraińców przybywających na studia do Polski stawia przed władzami uczelni, kadrą akademicką, a także ich pol- skimi rówieśnikami wyzwanie elastycznego dopasowywania się do wielokulturowego charakteru edukacji oraz stosunków mię- dzyludzkich.
Prezentowane analizy dotyczą podmioto- wych uwarunkowań poczucia jakości życia studentów w Polsce i na Ukrainie, ponie- waż pomimo bezpośredniego sąsiedztwa, państwa te różnią się sytuacją gospodarczą i polityczną, przy czym w obydwu krajach obserwuje się zachodzące w ostatnich latach intensywne przemiany społeczno-eko- nomiczne (por. Kohut, 2007). Społeczne, polityczne i ekonomiczne przemiany na Ukrainie po upadku komunizmu w 1991 r.
wywarły udokumentowany wpływ na poczucie dobrostanu obywateli (Abbott, Sapsford, 2006; Alexander, 1997; Yanitsky, 2000). Zapaść ekonomiczna, hiperinflacja, wzrost bezrobocia i społecznych nierówności w pierwszych latach po odzyskaniu niezależ- ności państwowej doprowadziły do „traumy kulturowej”, definiowanej przez Sztompkę (2000) jako stan, w którym dochodzi do zała- mania zaufania społecznego oraz poczucia
sprawczości obywateli. W Polsce w ostatnich latach również wprowadzono wiele zmian i reform, między innymi w obszarze edu- kacji, szkolnictwa wyższego, sądownictwa i polityki prorodzinnej (Kwiek, 2017; Mazur i Żurek, 2017; Podczasik i Piotrowska, 2017;
Puślecki, 2016). Wymienione zjawiska mogą pośrednio oddziaływać na poczucie jakości życia obywateli obu krajów.
Poczucie jakości życia w psychologii oraz jego uwarunkowania
W psychologii trudno wskazać na jedną, przyjętą powszechnie definicję poczucia jakości życia (Wnuk i Marcinkowski, 2012).
Problematyka jakości życia jest zagadnie- niem interdyscyplinarnym i wieloaspekto- wym (Pietras-Mrozicka, 2016). W literaturze przedmiotu pojęcie to traktowane jest jako bliskoznaczne z zadowoleniem z życia oraz satysfakcją z poszczególnych jego obszarów (Juczyński, 2009a; Trzebiatowski, 2011).
Trzebiatowski (2011) zauważa, że rozumie- nie jakości życia w naukach społecznych można pogrupować w cztery kategorie.
Pierwsza z nich obejmuje definicje związane z podejściem egzystencjalnym; podejście drugie koncentruje się na zadaniach życio- wych i ich realizacji w biegu życia; kolejne z podejść analizuje jakość życia w kategorii indywidualnych potrzeb; czwarta kategoria definicji uwzględnia podejście subiektywne oraz obiektywne do problematyki jakości życia. Ostatnia z wymienionych kategorii wskazuje na zasadność różnicowania pomię- dzy obiektywną jakością życia oraz subiek- tywną jego oceną (por. Czapiński, 2001), tym bardziej, że z perspektywy psychologicznej ważniejsze dla funkcjonowania jednostki jest subiektywne poczucie jakości życia niż jego obiektywne, zewnętrzne uwarunkowania (Dębska i Komorowska, 2007). Pietras-Mro- zicka (2016) zauważa, że analiza jakości życia powinna uwzględniać indywidualną ocenę życia przez człowieka lub określoną grupę
społeczną w kontekście uwarunkowań eko- nomicznych oraz socjologicznych. Poczucie jakości życia wiąże się z indywidualnym spo- sobem postrzegania świata i własnego życia, właściwościami osobowościowymi oraz indywidualnymi aspektami radzenia sobie w sytuacjach trudnych. Wymienione czyn- niki ujmowane łącznie kształtują postawę względem życia, poziom aktywności życio- wej oraz funkcjonowanie w sytuacji zmiany społecznej (Czapiński, 2001). Szczególnie istotne wydają się związki poczucia jakości życia z cenionymi i realizowanymi w życiu wartościami (Dębska i Komorowska, 2007;
Straś-Romanowska, 2005; Strózik, 2009;
Zarzycka, Tychmanowicz, 2015; Zarzycka, Ziółkowska, Śliwak, 2017).
Wartości w istotny sposób wiążą się z poczuciem jakości życia, stanowiąc mecha- nizm inicjujący zmiany społeczne, wyzna- czający ich kierunek i charakter (Wnuk i Marcinkowski, 2012). Jedną z popularniej- szych obecnie koncepcji wartości jest model zaproponowany przez Shaloma Schwartza.
We wskazanym ujęciu wartości stanowią poznawcze reprezentacje celów, które mają charakter ponadsytuacyjny i odnoszą się do pożądanych stanów rzeczy (Schwartz, 1992;
Cieciuch, 2013). W wymiarze jednostkowym wartości wyznaczają cele życiowe oraz kry- teria oceny zachowań i zdarzeń (Schwartz, 2001; por. Turska, Skrzypek, Tychmanowicz, Baran, 2016). W dotychczasowych bada- niach analizowano związki między wartoś- ciami a poczuciem jakości życia w różnych państwach (por. Sortheix, Lönnqvist, 2013;
Young Jung, 2017). Badania prowadzone w 25 krajach europejskich wskazały, że wysoka preferencja wartości życzliwości i hedonizmu wiązała się z wysoką satys- fakcją z życia, zaś cenienie wartości wła- dzy oraz bezpieczeństwa współwystępo- wało z niższą satysfakcją z życia (Sortheix, Lönnqvist, 2013). W przypadku niektórych wartości ich związek z poczuciem jakości życia kształtuje się odmiennie w krajach
o różnym wskaźniku rozwoju społecznego (HDI – Human Development Index1, tamże).
W innych analizach skupiono się na związ- kach cenionych wartości z poczuciem jako- ści życia w trzech krajach azjatyckich: Korei, Chinach oraz Japonii (Young Jung, 2017).
Badani z Korei i Chin, dla których ważna jest wartość kierowania sobą, mają wyższe poczucie jakości życia. U badanych z Chin i Japonii którzy charakteryzują się wysoką satysfakcją z życia, stwierdzono preferencję wartości życzliwości, uniwersalizmu oraz tradycji. Koreańczycy natomiast, wysoko ceniący wartość władzy, mają niskie poczu- cie satysfakcji z życia (tamże).
W dotychczasowych analizach wyka- zano także związek pomiędzy oceną jakości życia w różnych perspektywach czasowych z cenionymi wartościami. Badania prowa- dzone przez Oryshchyn (2015) wykazały, że w grupie Polaków ocena jakości przy- szłej perspektywy życia wiąże się dodatnio z wartościami hedonistycznymi, stymula- cji, samosterowności oraz ujemnie z war- tościami tradycyjnymi. W odniesieniu do oceny jakości życia w przeszłości natomiast ujawniono ujemne korelacje z wartościami stymulacji i samosterowności. Natomiast jedyną wartością, która miała w grupie stu- dentów ukraińskich związek z oceną zado- wolenia z życia niezależnie od perspektywy czasowej była wartość tradycji. Najważniej- szymi predyktorami zadowolenia z życia w obu porównywanych grupach w perspek- tywie czasowej okazały się relacje z innymi ludźmi, oczekiwanie pozytywnych zdarzeń oraz wykluczenie możliwości zajścia nega- tywnych zdarzeń indywidualnych w przy- szłości (Oryshchyn, 2015).
1 Wskaźnik Rozwoju Społecznego (HDI), nazywany także Wskaźnikiem Rozwoju Ludzkiego, jest miarą rozwoju społeczno-ekonomicznego poszczególnych państw, ustalaną na podstawie trzech podstawowych wskaźników: średniej długości życia, poziomu wiedzy oraz standardu życia obywateli (http://www.nationson- line.org/oneworld/human_development.htm).
Kolejnym ważnym oraz dobrze udoku- mentowanym predyktorem poczucia jakości życia jest osobowość (Hosseinkhanzadeh, Taher, 2013; Larsen, Buss, 2010; Roysamb, 2006 za: Ogińska-Bulik i Juczyński, 2008;
Wood, Joseph, Maltby, 2008). Najpopular- niejsze współcześnie jest podejście cechowe w badaniach nad osobowością, a w jego obrę- bie – pięcioczynnikowy model osobowości Big Five, który tworzy pięć następujących cech: ekstrawersja, ugodowość, sumienność, stabilność emocjonalna oraz otwartość na doświadczenie (Hosseinkhanzadeh, Taher, 2013; Łaguna, Bąk, Purc, Mielniczuk, Oleś, 2014). Zdaniem niektórych badaczy pięcio- czynnikowy model osobowości wyjaśnia 1/3 wariancji satysfakcji z życia (Schmmal i in., 2004 za: Hosseinkhanzadeh, Taher, 2013). Ekstrawersja łączy się z przeżywa- niem pozytywnych emocji, zaś neurotyzm z odbieraniem emocji negatywnych (Hills, Argyle, 2001). Sumienność z kolei uważana jest za predyktor poznawczej oceny jakości własnego życia (DeNeve, Cooper, 1998).
Osoby sumienne wykazują ponadto tenden- cję do pracy na rzecz własnego rozwoju oraz poczucia dobrostanu (Boyce, Wood, Brown, 2010), co może sprzyjać wyższej satysfakcji z własnego życia. Ugodowość z kolei ułatwia odczuwanie pozytywnych emocji w sytua- cjach społecznych (Hayes, Joseph, 2002).
Kolejna cecha, otwartość na doświadczenie, związana jest z gotowością do poszukiwa- nia następnych doświadczeń, które poten- cjalnie mogą stanowić źródło satysfakcji.
Osoby o wysokiej otwartości na to, co nowe, w pozytywny sposób oceniają swoje życie, ponieważ są zaangażowane w aktywności, które odpowiadają ich potrzebom (Stephan, 2009).
Dotychczasowe badania ukazują rów- nież związek poczucia jakości życia z dys- pozycyjnym optymizmem. W psychologii dyspozycyjny optymizm określany jest jako właściwość ujawniająca się w uogólnionym oczekiwaniu wystąpienia pozytywnych
zdarzeń. Stanowi ona także istotny zasób osobisty, oddziałujący zarówno na kondycję fizyczną, jak i psychiczną jednostki (Juczyń- ski, 2009b). Wskazuje się, że osoby optymi- styczne są sprawniejsze w relacjach interper- sonalnych (Srivastava, McGonial, Richards, Gross, 2006) oraz otrzymują więcej wsparcia społecznego (Vollman, Antoniw, Hartung, Renner, 2011). Optymiści dyspozycyjni są częściej, w porównaniu z pesymistami dys- pozycyjnymi, ekstrawertywni, zrównowa- żeni emocjonalnie, mają wyższą samoocenę i charakteryzują się wewnętrzną lokalizacją kontroli (Krajewska-Zięba, Kucińska, 1995;
Stojanowska, 2002). Optymiści lepiej oceniają swoje możliwości oraz charakteryzują się większym nasileniem nadziei na przyszłość, co sprzyja rozwojowi indywidualnemu oraz poprawie jakości życia (Pietras-Mrozicka, 2016). Optymizm, warunkując określoną postawę wobec życia, sprzyja odczuwaniu przez jednostkę wyższej satysfakcji z życia oraz adekwatnemu doborowi środków do realizacji wyznaczonych celów. Wyniki badań prowadzonych przez Turosz (2011) ujawniły, że optymizm sprzyja wysokiemu poczuciu jakości życia studentów, gdyż pozy- tywne nastawienie pozwala traktować nie- powodzenia czy trudności w realizacji celów osobistych i edukacyjnych jako tymczasowe, co jest szczególnie ważne w przypadku stu- diującej młodzieży. Pietras-Mrozicka (2016) dokonuje przeglądu badań dotyczących moż- liwych powiązań przyczynowych pomiędzy odczuwaną jakością własnego życia a pozio- mem dyspozycyjnego optymizmu i wskazuje na fakt różnych potencjalnych zależności pomiędzy obiema zmiennymi. Jak zauważa Czapiński (2012), wysokie poczucie jakości życia i odczuwany z tego powodu dobrostan mogą stanowić wyzwalacz zasobów sprzy- jających odczuwaniu satysfakcji ze swojego życia. Wysokie poczucie jakości własnego życia pozwala ludziom na bycie optymistami i dalsze pomnażanie dotychczasowych osiąg- nięć w różnych sferach. Jak pisze Czapiński
(2012, s. 75), „szczęście jest jak los na loterii – daje szansę na wygraną. A wygraną mogą być dobre relacje z bliskimi, zdrowie, kariera zawodowa, pieniądze i wszystko inne, o czym ludzie marzą, o co zabiegają (…)”.
Wśród uwarunkowań poczucia jako- ści życia wymienia się ponadto czynniki pozaosobowe, w tym demograficzne, eko- nomiczne, społeczne (przyjaciele, rodzina), zawodowe, religijne, zdrowotne (Czapiński, 2001). Wskazuje się także na związki poczu- cia jakości życia z sytuacją społeczno-gospo- darczą oraz polityczną, a także ze zmianami w tych obszarach (por. Czapiński, 2001;
Kohut, 2007). Czynniki zewnętrzne obiek- tywne nie oddziałują na zadowolenie z włas- nego życia w sposób bezpośredni, ale wyzna- czają perspektywę w ocenie sytuacji życiowej (Czapiński, 2001; Kasprzak i Derbis, 1999;
Wnuk i Marcinkowski, 2012). Pietras-Mrozi- cka (2016) wskazuje, że interpretacja własnej sytuacji życiowej z jednej strony może zale- żeć od takich czynników jak stan zdrowia, poziom wykształcenia czy status materialny, ale istotne są także uwarunkowania osobo- wościowe oraz zasoby indywidualne zwią- zane ze strategiami radzenia sobie z różnymi sytuacjami życiowymi.
Problem i metoda
Celem prezentowanych badań było poznanie związków zachodzących mię- dzy wybranymi dyspozycjami osobistymi a poczuciem jakości życia u studentów ukra- ińskich oraz polskich. Analizowano związki pomiędzy takimi dyspozycjami osobistymi jak: wartości, cechy osobowości oraz dyspo- zycyjny optymizm a poczucie jakości życia studentów w Polsce i na Ukrainie. Prowa- dzone analizy miały charakter korelacyjny.
Sformułowano następujący problem badaw- czy:
Czy istnieją związki między wybranymi dyspozycjami osobistymi: wartościami, cechami osobowości oraz dyspozycyjnym
optymizmem a poczuciem jakości życia u studentów w Polsce i na Ukrainie?
W odpowiedzi na tak sformułowane pytanie badawcze zaproponowano następu- jącą hipotezę:
Istnieją związki między wartościami, cechami osobowości oraz dyspozycyjnym optymizmem a poczuciem jakości życia, przy czym charakter tych zależności będzie odmienny w grupie studentów polskich i ukraińskich.
Ze względu na nikłą obecność prezen- towanej problematyki we współczesnych badaniach, hipoteza ma charakter eksplora- cyjny, a otrzymane wyniki mogą poszerzyć dotychczasową wiedzę na temat korelatów poczucia jakości życia.
Narzędzie
W badaniach zastosowano następujące narzędzia: Skalę Satysfakcji Życiowej SWLS (Ed Diener, Robert A. Emmons, Randy J. Lar- son, Sharon Griffin, 1985; polska adaptacja Zygfryd Juczyński, 2009a), TIPI w opraco- waniu Marioli Łaguny, Wacława Bąka, Ewe- liny Purc, Emilii Mielniczuk i Piotra Olesia (2014), Zrewidowany Kwestionariusz Por- tretów PVQ-40 Shaloma Shwartza (polska adaptacja Jana Cieciucha i Zbigniewa Zale- skiego, 2011) oraz Test Orientacji Życiowej LOT-R (Michael F. Scheier, Charles S. Carver, Michael W. Bridges, 1994; polska adaptacja Zygfryd Juczyński, 2009b).
Skala Satysfakcji Życiowej SWLS służy do pomiaru poczucia satysfakcji z życia, trak- towanego jako subiektywnie odczuwane dobre samopoczucie w różnych dziedzinach funkcjonowania. Narzędzie składa się z 5 twierdzeń, odnoszących się do dotychcza- sowego życia, ocenianych przez badanego na skali od 1 – zupełnie się nie zgadzam do 7 – całkowicie się zgadzam (Juczyński, 2009a).
Współczynnik alfa Cronbacha w niniejszych badaniach wyniósł α = 0,81.
Krótki Inwentarz Osobowości TIPI-P jest 10-itemowym narzędziem, służącym do pomiaru cech osobowości zgodnych z pię- cioczynnikowym modelem Big Five: ekstra- wersji, ugodowości, sumienności, stabilności emocjonalnej oraz otwartości na doświad- czenie. Osoba badana ustosunkowuje się do każdego dwuprzymiotnikowego twierdzenia na skali od 1 – zdecydowanie się nie zgadzam do 7 – zdecydowanie się zgadzam (Łaguna i in, 2014). Rzetelność skali wynosi: od α = 0,22 (dla ugodowości) do α = 0,65 (dla stabil- ności emocjonalnej).
Zrewidowany Kwestionariusz Portre- tów PVQ-40 przeznaczony jest do pomiaru cenionych przez jednostkę wartości w opar- ciu o teoretyczny model wartości Schwartza.
Narzędzie zbudowane jest z 40 zdań opisują- cych osoby, ich dążenia i przekonania. Zada- niem badanego jest określenie stopnia podo- bieństwa opisanej osoby do niego samego.
Oceny dokonuje się na skali od 1 – zupełnie niepodobny do mnie do 6 – bardzo podobny do mnie (Cieciuch, Schwartz, 2012). Wskaź- niki rzetelności alfa Cronbacha dla poszcze- gólnych kategorii wartości w badanej próbie wynoszą od α = 0,50 (dla kategorii tradycja) do α = 0,80 (dla hedonizmu).
Test Orientacji Życiowej LOT-R służy do pomiaru dyspozycyjnego optymizmu. Poję- cie to rozumiane jest jako zgeneralizowane oczekiwanie pozytywnego rezultatu poja- wiających się zdarzeń, a także przekonanie, że niepomyślne wydarzenia pojawiać się będą bardzo rzadko lub nie będą pojawiać się wcale (Juczyński, 2009b). Kwestiona- riusz zawiera 10 twierdzeń, z których war- tość diagnostyczną posiada 6. Osoba badana ustosunkowuje się do wszystkich twierdzeń na skali od 0 – zdecydowanie nie odnosi się do mnie do 4 – zdecydowanie odnosi się do mnie (Juczyński, 2009). Współczynnik alfa Cronbacha w niniejszej próbie wynosi α = 0,73.
Charakterystyka badanej grupy Grupę badaną tworzyło 100 osób w wieku od 18 do 24 lat (M=20,82, SD=1,89), studentów narodowości polskiej (n=50) oraz ukraińskiej (n=50). Udział kobiet i mężczyzn w badanej grupie był równoliczny (po 50%).
Badania miały charakter grupowy, były ano- nimowe oraz dobrowolne.
Wśród badanych studentów z Ukrainy znalazły się osoby studiujące na Uniwersyte- cie Pedagogicznym im. Iwana Franki w Dro- hobyczu. Grupę badanych z Polski stanowili studenci Uniwersytetu Marii Curie-Skło- dowskiej w Lublinie. Najwięcej badanych pozostawało w związku nieformalnym (58%
grupy ukraińskiej oraz 44% grupy polskiej), znaczna część (38% badanych z Ukrainy oraz 54% z Polski) deklarowała, że nie posiada partnera, natomiast zaledwie 6% badanych (4% z Ukrainy oraz 2% z Polski) pozostawała w związku małżeńskim. W odniesieniu do miejsca pochodzenia, najwięcej badanych wskazywało na miasto od 20 tys. do 100 tys.
mieszkańców (64% grupy ukraińskiej oraz 26% grupy Polskiej), znaczny odsetek bada- nych studentów pochodził ze środowiska wiejskiego (16% w próbie ukraińskiej oraz 38% w próbie polskiej). Nieco mniej bada- nych jako miejsce pochodzenia wskazało miasto powyżej 100 tys. mieszkańców (16%
studentów z Ukrainy oraz 24% studentów z Polski) oraz miasto poniżej 20 tys. miesz- kańców (4% badanych Ukraińców oraz 12%
Polaków).
Wyniki badań własnych
Wyniki prowadzonych poszukiwań badawczych, dotyczących związków mię- dzy wybranymi dyspozycjami osobistymi a poczuciem jakości życia u studentów w Polsce i na Ukrainie, zostały poddane analizie statystycznej. W pierwszej kolejno- ści ustalono podstawowe statystyki opisowe w obu badanych grupach, w tym średnią,
odchylenie standardowe oraz zakres uzyska- nych wyników. Rezultaty tych analiz zostały zaprezentowane w Tabeli 1.
Kolejne analizy dotyczyły zgodności uzy- skanych danych z rozkładem normalnym.
W celu sprawdzenia normalności rozkładu zastosowano test Shapiro-Wilka. Uzyskane dane wykazały, że rozkład wyników nie różni się istotnie od rozkładu normalnego.
Podstawowe charakterystyki opisowe uzyskanych wyników w obu badanych gru- pach zaprezentowano w Tabeli 1.
Następnie przeprowadzono analizę korelacji w celu weryfikacji sformułowa- nych wcześniej hipotez badawczych. Wyniki analiz korelacyjnych dotyczących związków poczucia jakości życia z dyspozycyjnym optymizmem oraz cechami osobowości zostały zaprezentowane w Tabeli 2.
Studenci polscy (n=50) Studenci ukraińscy (n=50)
Min. Max. M SD Min. Max. M SD
Dyspozycyjny optymizm 3,00 23,00 14,82 4,87 12,00 24,00 16,74 3,04 Poczucie jakości życia 9,00 34,00 22,14 6,08 16,00 32,00 23,38 4,31
Ekstrawersja 2,00 7,00 5,06 1,24 1,50 6,50 4,45 1,34
Ugodowość 3,00 7,00 5,02 1,08 1,60 7,70 4,78 1,54
Sumienność 1,00 7,00 4,48 1,67 4,30 7,20 5,51 0,83
Stabilność emocjonalna 1,00 7,00 3,81 1,85 3,30 7,40 4,72 1,17
Otwartość 1,00 7,00 5,39 1,40 3,20 7,50 5,27 1,06
Konformizm 1,50 5,25 3,94 0,96 2,80 5,30 3,53 0,77
Tradycja 1,25 5,00 3,41 0,96 2,30 5,70 3,19 0,82
Życzliwość 1,75 6,00 4,74 0,77 2,80 6,00 4,37 0,70
Uniwersalizm 2,67 6,00 4,73 0,81 1,70 5,20 2,38 0,62
Kierowanie sobą 2,50 6,00 4,81 0,85 3,00 6,30 5,30 0,96
Stymulacja 2,00 6,00 4,38 1,07 2,00 6,00 4,06 1,01
Hedonizm 1,00 6,00 4,27 1,09 3,30 5,70 4,14 0,61
Osiągnięcia 1,25 6,00 4,31 1,03 2,00 6,00 3,45 1,02
Władza 1,00 5,67 3,24 1,27 2,30 5,00 3,56 0,87
Bezpieczeństwo 1,80 5,60 4,28 0,78 2,40 4,40 3,65 0,64
Tabela 1.
Statystyki opisowe uzyskanych wyników w obu analizowanych próbach
W próbie polskiej występują istotne kore- lacje dodatnie pomiędzy poczuciem jako- ści życia a dyspozycyjnym optymizmem, sumiennością, stabilnością emocjonalną oraz otwartością na doświadczenie. W pró- bie ukraińskiej natomiast nie ujawniono
W próbie polskiej istotne korelacje mię- dzy poczuciem jakości życia a wartościami stwierdzono wyłącznie w odniesieniu do konformizmu – związek ten ma charakter ujemny. W próbie ukraińskiej nie ujawniono istotnych związków pomiędzy poczuciem jakości życia a wartościami.
Sprawdzono, czy opisane korelacje róż- nią się międzygrupowo – za pomocą testu Z-Fishera obliczono istotność różnic między korelacjami w grupie polskiej i ukraińskiej.
Wyniki tych analiz ujawniły, że istotne róż- nice dotyczą korelacji poczucia jakości życia z dyspozycyjnym optymizmem (Z=2,36;
p<0,01), sumiennością (Z=1,81; p<0,05) oraz stabilnością emocjonalną (Z=1,74; p<0,05).
istotnych zależności między analizowanymi zmiennymi.
Wyniki analiz korelacyjnych dotyczą- cych związków poczucia jakości życia z war- tościami zaprezentowano w Tabeli 3.
Ponadto istotne różnice między analizowa- nymi grupami dotyczą związków poczucia jakości życia z dwiema kategoriami wartości:
konformizmem (Z=-2,79; p<0,01) oraz uni- wersalizmem (Z=2,27; p<0,05).
Dyskusja wyników
Przedmiotem prezentowanych badań była analiza związków poczucia jakości życia stu- dentów w Polsce i na Ukrainie z wybranymi dyspozycjami osobistymi, takimi jak: cechy osobowości, wartości oraz dyspozycyjny opty- mizm. Oczekiwano odmiennych konstelacji związków między analizowanymi zmien- nymi w obu grupach narodowościowych.
DO E U S SE O
Poczucie jakości życia
Próba polska 0,55** 0,28 0,11 0,34* 0,38** 0,33*
Próba ukraińska 0,13 0,12 -0,00 -0,02 0,04 0,09
Objaśnienie: DO – Dyspozycyjny optymizm, E – Ekstrawersja U – Ugodowość, S – Sumienność, SE – Stabilność emocjonalna, O – Otwartość na doświadczenie
*p<0,05; ** p<0,01.
K T Ż U KS S H O W B
Poczucie jakości życia
Próba polska -0,30* -0,14 0,03 0,22* 0,17 0,10 0,09 0,11 -0,07 -0,06 Próba ukraińska 0,26 0,12 0,01 -0,24 -0,06 -0,16 -0,05 -0,08 0,06 -0,10 Objaśnienie: K – Konformizm; T – Tradycja; Ż – Życzliwość; U – Uniwersalizm; KS – Kierowanie sobą; S – Stymulacja; H – Hedonizm; O – Osiągnięcia; W – Władza; B – Bezpieczeństwo
*p<0,05.
Tabela 2.
Korelacje (r Pearsona) między poczuciem jakości życia a dyspozycyjnym optymizmem oraz cechami osobo- wości w próbie polskiej oraz ukraińskiej
Tabela 3
Korelacje (r Pearsona) między poczuciem jakości życia a wartościami w próbie polskiej oraz ukraińskiej
Wyniki ujawniły istotne korelacje tylko w grupie studentów polskich.
Na podstawie przeprowadzonych analiz można stwierdzić, że wśród polskich studen- tów poczucie jakości życia koreluje dodatnio z dyspozycyjnym optymizmem. W grupie studentów ukraińskich relacje między dys- pozycyjnym optymizmem a poczuciem jako- ści życia okazały się nieistotne. Ujawnione w grupie polskiej dodatnie związki poczucia jakości życia z optymizmem dyspozycyj- nym potwierdzają wyniki innych badań (np.
Pietras-Mrozicka, 2016; Turosz, 2011). Osoby optymistyczne, oczekujące raczej pozytyw- nych wydarzeń, są bardziej zadowolone ze swojego życia (por. Juczyński, 2009), co może wiązać się między innymi z ich skłonnością do traktowania porażek jako sytuacji przej- ściowych oraz wyższą wytrwałością podczas realizacji celów (Turosz, 2011).
W niniejszych badaniach analizowano także związek cech osobowości z poczuciem jakości życia w obu grupach narodowoś- ciowych. Analizy ukazały istotne, dodatnie związki między poczuciem jakości życia z sumiennością, stabilnością emocjonalną oraz otwartością na doświadczenie w grupie studentów polskich. Korelacje między wyżej wskazanymi zmiennymi w grupie studen- tów ukraińskich okazały się nieistotne staty- stycznie. Jak wykazują badania Turosz (2011), osoby o niskim poczuciu jakości życia charak- teryzują się brakiem stabilności emocjonalnej oraz brakiem zrównoważenia w sytuacjach trudnych. Wyniki uzyskane w niniejszych badaniach w grupie studentów polskich są zgodne z tymi ustaleniami. Stabilność emo- cjonalna oddziałuje bezpośrednio na poczu- cie jakości życia, ponieważ stanowi wrodzoną dyspozycję do odczuwania wyższego zadowo- lenia z własnego życia. Oddziałuje ona także pośrednio, warunkując sposób spostrzega- nia oraz interpretowania zdarzeń życiowych, radzenie sobie z sytuacjami trudnymi oraz wpływa na jakość relacji interpersonalnych (Turosz, 2011; Ogińska-Bulik i Juczyński,
2008). Sumienność jako cecha osobowości oddziałuje na poczucie jakości życia pośred- nio, ponieważ sprzyja realizacji planów, które mogą być dla jednostki ważne i generują wtór- nie pozytywne emocje (McCrae i Costa, 1991;
Ogińska-Bulik i Juczyński, 2008). Badania ukazują również, że najmniej przejrzyste są powiązania wymiaru otwartości na doświad- czenie z poczuciem jakości życia (DeNeve, Cooper, 1998; Watson, Clark,1992). Otwar- tość na doświadczenie jest najsłabiej określo- nym wymiarem Wielkiej Piątki, związanym zarówno z doświadczaniem emocji nega- tywnych jak i pozytywnych. Ponadto cecha ta wiąże się zarówno ze sferą intelektu, kul- tury jak i poziomem kreatywności jednostki (DeNeve, Cooper, 1998). Uzyskane w niniej- szym badaniu wyniki wskazują, że studenci ukraińscy nie wykorzystują dyspozycji oso- bistych, takich jak dyspozycyjny optymizm oraz cechy osobowości, w kształtowaniu satysfakcji z własnego życia. Zarówno opty- mistyczne nastawienie względem przyszłości, jak również cechy osobowości, takie jak scha- rakteryzowane powyżej: sumienność, otwar- tość oraz stabilność emocjonalna, ułatwiają realizację celów osobistych oraz interpretację różnych codziennych sytuacji w kategoriach szans rozwojowych lub zagrożeń. Wyniki studentów ukraińskich pokazują, że w pro- cesie edukacyjnym, już na wcześniejszych niż studia etapach kształcenia, nauczyciele oraz wychowawcy powinni wspierać rozwój auto- refleksji uczniów, w tym analizy ich mocnych i słabszych stron, pracy nad własnymi ograni- czeniami, w kierunku odkrywania własnych zasobów, które pomagają w formowaniu się wysokiego poczucia jakości życia.
Niniejsze badania ujawniły ponadto, że spośród analizowanych kategorii war- tości istotny związek z poczuciem jakości życia występuje tylko w przypadku wartości konformizmu, jedynie w grupie studentów polskich. Wskazany związek ma charakter ujemny – im wyżej jest ceniona wartość kon- formizmu, tym niższe poczucie jakości życia.
Uzyskane rezultaty są częściowo zgodne z ustaleniami Sagiv i Schwartza (2000), któ- rzy wykazali ujemny związek konformizmu z dobrostanem afektywnym rozumianym jako częstość doświadczanych ostatnio pozytywnych emocji oraz brak istotnego związku między konformizmem a dobrosta- nem poznawczym, utożsamianym z dokony- waną przez jednostkę oceną własnej sytuacji życiowej (Sagiv, Schwartz, 2000). Otrzymane rezultaty wskazują zatem, że badani studenci z grupy polskiej, charakteryzujący się wyso- kim poczuciem jakości życia, cenią sobie nie- zależność w myśleniu i działaniu. Jak zauważa Beck (2002, s. 197 za: Bąbka, 2012), w obszarze działań edukacyjnych oraz specyfiki rynku pracy, od młodych ludzi wymaga się samo- dzielności oraz samodyscypliny w organizacji własnego życia osobistego oraz zawodowego.
Wyniki niniejszych badań potwierdzają goto- wość polskich studentów do samodzielnego planowania własnego życia i organizowania czasu na naukę oraz inne formy aktywności.
W grupie studentów ukraińskich związki wartości z poczuciem jakości życia okazały się nieistotne. W przeglądowej części niniej- szego opracowania podkreślano, że wartości są jednymi z ważniejszych dyspozycji osobi- stych mającymi ścisły związek z poczuciem jakości życia – wiążą się one z motywacją człowieka do tego, by podejmować określone działania służące realizacji planów czy celów lub ich zaniechać (por. Sortheix, Lönnqvist, 2013; Young Jung, 2017). Wartości odpowia- dają również za dokonywane wybory, oceny i interpretacje sytuacji zewnętrznych. Uzy- skane wyniki wskazują, że w obu grupach wartości stanowią niewykorzystany przez studentów zasób. W działaniach edukacyj- nych warto byłoby zatem towarzyszyć ucz- niom w drodze odkrywania ważnych dla nich wartości, które w przyszłości staną się pod- stawą dokonywania wyborów związanych na przykład z planowaniem dalszej drogi eduka- cji czy planów zawodowych. Działania eduka- cyjne mogłyby również wskazywać na różne
sposoby realizowania ważnych dla uczniów wartości i tym samym przybliżać ich do osią- gania poczucia satysfakcji z własnego życia.
Niektóre badania wykazują zasadność uwzględnienia czynników społecznych i ekonomicznych w analizach zależności między cenionymi wartościami a zadowole- niem z życia. Wskazuje się między innymi na znaczenie Wskaźnika Rozwoju Społecznego HDI danego kraju w analizowaniu powią- zań między wartościami a satysfakcją z życia jego obywateli (Sortheix, Lönnqvist, 2013).
Wartość osiągnięć wiązała się pozytyw- nie z satysfakcją z życia w krajach o niskim wskaźniku HDI, natomiast związki te były negatywne w krajach o wysokim wskaźniku HDI. Odwrotny wzorzec zależności stwier- dzono w przypadku uniwersalizmu (Sortheix, Lönnqvist, 2013). Kraje, z których pochodzili przebadani w niniejszych analizach studenci, także różnią się wskaźnikiem rozwoju spo- łecznego HDI. W raporcie z danymi z roku 2015 Polska zajmuje 36 miejsce, natomiast Ukraina – 84 (http://hdr.undp.org/en/com- posite/HDI).
W grupie ukraińskiej nie ujawniono istotnych korelacji poczucia jakości życia z analizowanymi czynnikami podmio- towymi – dyspozycyjnym optymizmem, cechami osobowości oraz wartościami. Być może w badanej grupie studentów z Ukra- iny poczucie jakości życia uwarunkowane jest bardziej czynnikami zewnętrznymi (pozaosobowymi). Nasilenie poczucia jako- ści życia może zależeć od sytuacji społecz- nej, politycznej, a także ekonomicznej ludzi, szczególnie w sytuacji zagrożenia stabilności w tych obszarach. Wyniki współczesnych międzykulturowych analiz, dotyczących poczucia jakości życia oraz jego uwarunko- wań, ukazują znaczenie czynników środowi- skowych, kulturowych oraz ekonomicznych (por. Borg, Fagerström, Balducci, Burholt, Weber, Wenger, Hallberg, 2008; Długosz, 2016). Jak zauważa Strózik (2009), niezado- walająca sytuacja ekonomiczna (materialna)
człowieka stanowi istotną barierę w realizacji potrzeb kulturalnych, społecznych, eduka- cyjnych czy potrzeby wypoczynku, co z kolei może rzutować na subiektywną ocenę jakości życia. Stanowisko to podziela wielu autorów (np. Bańka, 1994; Kowalik, 2003; Dębska, Komorowska, 2007), akcentując znacze- nie otoczenia fizycznego i społecznego oraz jego warunków do kształtowania satysfak- cji z życia. Możliwość realizacji życiowych potrzeb w kontekście uwarunkowań środo- wiskowych traktowana jest jako niezbędny warunek sprzyjający odczuwaniu wyższego poziomu jakości życia (Straś-Romanowska, 2005; Dębska, Komorowska, 2007). Należy zauważyć, że w niniejszych badaniach nie kontrolowano sytuacji ekonomicznej studen- tów, natomiast dane w literaturze wskazują na utrzymujący się kryzys ekonomiczny na Ukrainie (Rettinger, 2011). Odzyskanie poli- tycznej autonomii przez Ukrainę zainicjowało etap modyfikacji ekonomicznej struktury państwa oraz modernizacji życia w obsza- rze społecznym i gospodarczym. Sytuacja ta generuje liczne problemy dotyczące wprowa- dzania gospodarki rynkowej na Ukrainie, co z kolei powoduje obniżenie jakości życia obywateli (Rettinger, 2011). Prowadzone przez Kramarską (2005) badania nad deter- minantami satysfakcji z życia wśród Ukraiń- ców w latach 2003–2004 wykazały, iż przede wszystkim bezrobocie ma największy wpływ na obniżoną satysfakcję życiową. Utrata przy- chodu w dużo mniejszym stopniu wiązała się z deklarowaną satysfakcją z życia. Z wyższą satysfakcją życiową korelowały także: lepszy poziom wykształcenia, dobry stan zdrowia, pozostawanie w związku formalnym lub pozaformalnym. Najbardziej zadowoleni z życia byli mieszkańcy Zachodniej Ukrainy (tamże). Przedstawione rezultaty wskazują, że dla poczucia jakości życia młodych miesz- kańców Ukrainy istotne znaczenie mogą mieć również czynniki pozaosobowe, które warto byłoby uwzględnić w kontynuacji niniejszych badań.
Prezentowane badania miały charakter pilotażowy, a ich podstawowym celem było określenie związków między wybranymi dyspozycjami osobistymi a poczuciem jako- ści życia u studentów w Polsce i na Ukrainie.
Przedstawione analizy stanowią pierwszy etap szerszego projektu, którego celem jest analiza psychospołecznych uwarunkowań poczucia jakości życia studentów w dwóch grupach narodowościowych: polskiej oraz ukraińskiej. Otrzymane rezultaty sugerują, że studenci w niewielkim stopniu wykorzystują posiadane dyspozycje osobiste, traktowane jako ważne zasoby w procesach radzenia sobie z wyzwaniami życiowymi oraz pod- czas pełnienia określonych ról społecznych w kontekście poczucia jakości życia. Ukazuje to potrzebę wspomagania rozwoju zasobów osobistych, takich jak: dyspozycyjny opty- mizm, wartości osobiste czy umiejętności kierowania własnymi zasobami wynikające z cech osobowości na każdym etapie edukacji.
Niniejsze badania mają swoje ogranicze- nia. Po pierwsze, przebadana grupa osób była nieliczna, w kolejnych analizach należałoby objąć badaniami więcej osób. Stworzy to możliwość zastosowania bardziej zaawan- sowanych metod statystycznych, umożli- wiających na przykład ocenę predyktorów poczucia jakości życia studentów. Po drugie, w badaniach poczucia jakości życia studentów polskich oraz ukraińskich należy uwzględnić czynniki środowiskowe, społeczno-ekono- miczne oraz demograficzne, które mogą sta- nowić moderatory analizowanych zależności.
Literatura
Abbott, P. i Sapsford, R. (2006). Life-Satisfaction in Post-Soviet Russia and Ukraine. Journal of Happi- ness Studies, 7, 251–287.
Alexander, J. (1997). Surveying attitudes in Russia:
A representation of formlessness. Communist and Post-Communist Studies, 107–127.
Bańka, A. (1994), Jakość życia w psychologicznych kon- cepcjach człowieka i pracy. W: A. Bańka i R. Derbis (red.), Psychologiczne i pedagogiczne wymiary jakości życia (19–40). Poznań–Częstochowa: Gemini.
Bąbka, J. (2012). Orientacja na wartości indywiduali- styczne vs kolektywistyczne jako podstawa wyjaś- niania zachowań kooperacyjnych. Teraźniejszość – Człowiek – Edukacja, 2, 121–138.
Borg, C., Fagerström, C., Balducci, C., Burholt, V., Weber, G., Wenger, C., i Hallberg, R. (2008). Life satisfaction in 6 European countries: The relation- ship to health, self-esteem, social and financial resources among people (aged 65–89) with reduced functional capacity. Geriatric Nursing, 29, 48–57.
Boyce, Ch. J., Wood, A. M., i Brown, G. D. A. (2010).
The dark side of conscientiousness: Conscientious people experience greater drops in life satisfaction following unemployment. Journal of Research in Personality, 44, 535–539.
Cieciuch, J. i Zaleski, Z. (2011). Polska adaptacja Portretowego Kwestionariusza Wartości Shaloma Schwartza [Polish adaptation of Shalom Schwartz’s Personal Values Questionnaire]. Czasopismo Psy- chologiczne, 17(2), 251–262.
Cieciuch, J. i Schwartz, S. H. (2012). The Number of Distinct Basic Values and Their Structure Assessed by PVQ-40. Journal of Personality Assessment, 94 (3), 1–8.
Cieciuch, J. (2013). Pomiar wartości w zmodyfiko- wanym modelu Shaloma Schwartza. Psychologia Społeczna, 8(1), 22–24.
Czapiński, J. (2001). Indywidualna jakość życia. W:
J. Czapiński i T. Panek (red.), Diagnoza Społeczna 2000. Warunki i jakość życia Polaków oraz ich doświadczenia z reformami systemowymi po 10 latach transformacji (s. 54–100). Rada Monitoringu Społecznego i Wyższa Szkoła Pedagogiczna TWP.
Czapiński, J. (2012). Ekonomia szczęścia i psycholo- gia bogactwa. Nauka, 1, 51–88.
DeNeve, K. M. i Cooper, H. (1998). The happy per- sonality: a meta-analysis of 137 personality traits and subjective well-being. Psychological Bulletin, 124(2), 197–229.
Dębska, U. i Komorowska, K. (2007). Jakość życia w kontekście osobowościowych uwarunkowań i poczucia koherencji. Badania osób we wczesnej i średniej dorosłości. Psychologia Rozwojowa, 12 (4), 55–63.
Diener, E., Emmons R. A., Larsen R. J. i Griffin S.
(1985). The Satisfaction with Life Scale. Journal of Personality Assessment, 49,(1), 71–75.
Długosz, P. (2016). Pokolenie przegranych? Kon- dycja psychospołeczna młodzieży w Europie Środkowo-Wschodniej. Zeszyty Pracy Socjalnej, 21(2), 77–90.
Hayes, N. i Joseph, S. (2002). Big 5 correlate of three
measures of subjective well-being. Personality and Individual Differences, 34, 723–727.
Hills, P. i Argyle, M. (2001). Emotional stability as a major dimension of happiness. Personality and Individual Differences, 31, 1357–1364.
Hosseinkhanzadeh, A. A. i Taher, M. (2013). The Relationship between Personality Traits with Life Satisfaction. Sociology Mind, 3(1), 99–105.
Hut, P. i Jaroszewska E. (2011). Studenci zagraniczni w Polsce na tle migracji edukacyjnych na świecie.
Badania, ekspertyzy, rekomendacje. Warszawa:
Instytut Spraw Publicznych.
Juczyński, Z. (2009a). Skala satysfakcji z życia SWLS.
W: Narzędzia pomiaru w promocji i psychologii zdrowia (s. 134–138). Warszawa: PTP.
Juczyński, Z. (2009b). Test Orientacji Życiowej – LOT-R. W: Narzędzia pomiaru w promocji i psy- chologii zdrowia (s. 60–65). Warszawa: PTP.
Kasprzak, E. i Derbis, R. (1999). Miejsce zamieszka- nia a poczucie jakości życia bezrobotnych. Forum Psychologiczne, 1, 45–59.
Kohut, A. (2007). Global Views on Life Satisfaction, National Conditions and the Global Economy. Pew Global Attitudes Project, 2007. Washington, DC:
Pew Research Center.
Krajewska-Zięba, A. i Kucińska, M. (1995). Opty- mizm – pesymizm a hierarchia wartości jednostki.
(Przegląd teoretycznych i empirycznych ustaleń).
Psychologia Wychowawcza 1, 28–37.
Kramarska, O. (2005). Analysis of life satisfaction in Ukraine. Praca magisterska. Uniwersytet Naro- dowy Kyiv-MohylaAcademy.
Kwiek, M. (2017). Wprowadzenie: Reforma szkolnictwa wyższego w Polsce i jej wyzwania. Jak stopniowa dehermetyzacja systemu prowadzi do jego stratyfi- kacji. Nauka i Szkolnictwo Wyższe, 2(50), 9–38.
Kowalik, S. (2003), Diagnoza poczucia jakości życia osób w starszym wieku. W: D. Lotz, K. Wenta i W.
Zeidler (red.), Diagnoza dla osób niepełnospraw- nych (99–103). Szczecin: Uniwersytet Szczeciński.
Larsen, R. J. i Buss D. M. (2010). Personality Psychol- ogy. Domains of Knowledge About Human Nature (fourth edition). New York: McGraw-Hill Com- panies.
Łaguna, M., Bąk, W., Purc, E., Mielniczuk, E. i Oleś, P. (2014). Krótki Inwentarz Osobowości TIPI-P w badaniach polskich. Roczniki Psychologiczne, 17 (2), 403–419.
Mazur, D. i Żurek, W. (2017). Wymiar sprawiedliwo- ści w Polsce u progu 2017 r. – wyzwania i zagroże- nia. Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny, 79(1), 25–38.
McCrae, R. R. i Costa Jr, P. T. (1991). Adding Liebe und Arbeit: The full five-factor model and well-be- ing. Personality and social psychology bulletin, 17 (2), 227–232.
Ogińska-Bulik, N. i Juczyński, Z. (2008). Osobo- wościowe wyznaczniki satysfakcji z życia. W: I.
Heszen i J. Życińska (red.), Psychologia zdrowia w poszukiwaniu pozytywnych inspiracji (s. 89–100).
Warszawa: SWPS Academica.
Oryshchyn, L. (2015). Młodzi Polacy i Ukraińcy wobec społeczeństwa ryzyka. [Niepublikowana praca magisterska], UMCS.
Pietras-Mrozicka, M. (2016). Posiadane zasoby oso- biste (optymizm i poczucie własnej skuteczności) a ocena jakości życia. Analiza współzależności.
Acta Universitatis Lodziensis, Folia Sociologica, 57, 19–38.
Podczasik, M. i Piotrowska, M. (2017). Krytyka gim- nazjów w piśmiennictwie polskim. Ogrody Nauk i Sztuk, 7, 325–337.
Puślecki, D. (2016). Rola Programu Rodzina 500 plus na obszarach wiejskich. Przegląd Prawa Rolnego, 1(18), 123–144.
Rettinger, R. (2011). Wpływ kryzysu gospodarczego na sytuację demograficzną Ukrainy. Prace Komisji Geografii Przemysłu Polskiego Towarzystwa Geo- graficznego, 18, 51–58.
Schwartz, S. H. (1992). Universals in the content and structure of values: Theory and empirical tests in 20 countries. W: M. Zanna (red.), Advances in experimental social psychology (s. 1–65). New York: Academic Press.
Sagiv, L. i Schwartz, S. H. (2000). Value priorities and subjective well-being: Direct relations and congru- ity effects. European journal of social psychology, 30(2), 177–198.
Scheier, M. F., Carver, C. S. i Bridges, M. W. (1994).
Distinguishing optimism from neuroticism (and trait anxiety, self-mastery, and self-esteem):
a reevaluation of the Life Orientation Test. Jour- nal of Personality and Social Psychology, 67(6), 1063–1078.
Schwartz, S. H. (2001). Wartości. W: A. S. R. Man- stead i M. Hewstone (red.), Psychologia społeczna.
Encyklopedia Blackwella (s. 701–704). Warszawa:
Wydawnictwo Jacek Santorski & Co.
Srivastava, S., McGonial, K. M., Richards, J. M.
i Gross, J. J. (2006). Optimism in close relation- ships: how seeing things in positive light makes them so. Journal of Personality and Social Psychol- ogy, 91(10), 143–153.
Stephan, Y. (2009). Openness to experience and
active older adults’ life satisfaction a trait and fac- et-level analysis. Personality and Individual Diffe- rences, 47, 637–641.
Stojanowska, E. (2002). Optymizm młodych kobiet i mężczyzn w ważnych dziedzinach życia. Studia Psychologica UKSW, 4, 5–19.
Straś-Romanowska, M. (2005). Jakość życia w świetle założeń psychologii zorientowanej na osobę. W:
M. Straś-Romanowska, K. Lachowicz-Tabaczek i A. Szmajke (red.), Jakość życia w badaniach empirycznych i refleksji teoretycznej (s. 261–274).
Warszawa: Komitet Naukowy PAN.
Strózik, T. (2009). Uwarunkowania jakości życia mło- dzieży akademickiej. [Niepublikowana rozprawa doktorska] Uniwersytet Ekonomiczny w Pozna- niu.
Sortheix, F. M. i Lönnqvist, J.-E. (2013). Personal Value Priorities and Life Satisfaction in Europe:
The Moderating Role of Socioeconomic Develop- ment. Journal of Cross-Cultural Psychology, 45(2), 282–299.
Sztompka, P. (2000). Cultural Trauma: The other face of social change. European Journal of Social Theory 3, 441–465.
Turosz, M. A. (2011), Zasoby osobiste i deficyty a jakość życia studentów Akademii Wychowania Fizycznego w Warszawie. Problemy Higieny i Epi- demiologii, 92(2), 204–210.
Turska, D., Skrzypek, M., Tychmanowicz, A. i Baran, T. (2016). Concept of distinct surgical personality revisited. Personality traits and personal values as surgical specialty choice predictors. European Jour- nal of Medical Technologies, 1(10), 54–59.
Vollmann, M., Antoniw, K., Hartung, F. M. i Renner, B. (2011). Social support as mediator of the stress buffering effect of optimism: The importance of differentiating the recipients’ and providers’ per- spective. European Journal of Personality, 25(2), 146–154.
Watson, D., i Clark, L. A. (1992). On traits and tem- perament: General and specific factors of emo- tional experience and their relation to the five fac- tor model. Journal of personality, 60(2), 441–476.
Wnuk, M. i Marcinkowski, J. T. (2012). Jakość życia jako pojęcie pluralistyczne o charakterze interdy- scyplinarnym. Problemy Higieny i Epidemiologii, 93(1), 21–26.
Wood, A., Joseph, S. i Maltby, J. (2008). Gratitude uniquely predicts satisfaction with life: Incremen- tal validity above the domains and facets of the five factor model. Personality and Individual Dif- ferences, 45,149–154.
Yanitsky, O. N. (2010). Sustainability and risk: The case of Russia. Innovations: The European Journal of Social Science Research, 13(3) 265–277.
Young Jung, S. (2017). The Effects of Personal Val- ues on Life Satisfaction: Focusing on the Compar- ison between Korea, China, and Japan. Journal of Korean Home Management Association, 35, 71–81.
Zarzycka, B. i Tychmanowicz, A. (2015). Wiara i siła.
Religijność w procesach koherencji. Lublin: Wydaw- nictwo UMCS.
Zarzycka, B., Ziółkowska, D. i Śliwak, J. (2017). Reli- gious support and religious struggles as predictors of quality of life in Alcoholics Anonymous: Mod- eration by duration of abstinence. Roczniki Psy- chologiczne/Annals of Psychology, 20(1), 121–142.
www.studyinpoland.pl, pobrano 04.01.2018 r.
http://hdr.undp.org/en/composite/HDI
http://www.nationsonline.org/oneworld/human_
development.htm pobrano 07.02.2018.
Personal dispositions and perceptions of the quality of life among Polish and Ukrainian students
The article analyzes the links between selected personal dispositions and the perception of the quality of life among students in Poland and Ukraine. Due to the fact that research on the quality of life is determined by socio-cultural factors, it was assumed that the relationships between the analyzed variables may be different among the Polish students studying in Poland and the Ukrainian students studying in Ukraine. 100 students between the ages of 18–24 of both nationalities were studied. The following research tools were used: Life Satisfaction Scale (Diener, Emmons, Larson, Griffin, 1985), TIPI (Łaguna, Bąk, Purc, Mielniczuk, Oleś, 2014), Revised Portrait Questionnaire PVQ-40 by Shalom Shwartz, and the Life Orientation Test (Scheier, Carver, Bridges, 1994). The results revealed the relationships between perceptions of the quality of life and dispositional optimism as well as some personality traits in the group of Polish students. The obtained results are discussed in the context of probable external correlates of the quality of life of the Ukrainian students. The research highlights the need to undertake educational activities focused on supporting the development of personal dispositions at successive educational stages.
Keywords: cross-cultural psychology, personal dispositions, perception of the quality of life, Polish and Ukrainian students.
