IDEAŁ KAPŁANA WEDŁUG ŚW. EFREMA
I d e a ł k ap łan a od dawna był przedmiotem żywego z a in te r e s o w a n ia . P r z y c z y n iły s i ę do te g o w n iem ałej m ierze dokumenty o s t a t n ie g o So boru, z w ła sz c z a d e k r e ty o fo r m a c ji k a p ła ń s k ie j oraz o p o słu d z e i ży c iu kapłanów. C ytują one w ie le w ypow iedzi i zap ożyczeń z pism Ojców K o ś c io ła , k tó r z y na tem at k a p łań stw a w ypow iadali s i ę w ie lo k r o t n ie . Jednym z ty c h , k tó r z y kapłaństw u p o ś w i ę c i l i niem ało uw agi, b ył d ia kon K o ś c io ła s y r y j s k ie g o , jedyny doktor sp o z a kręgu g r e c k o - ła c iń - s k ie g o - św. Efrem /+ 3 7 3 /. P o z o sta w ił on p ięk n ą mowę "O k a p ł a ń s t w i e " , ! n ierza d k o na je g o tem at wypowiadał s i ę w swych " P i e ś n i a c h N i s i b i j s k i c h" 2. Jak Efrem p a tr z y ł na k a p ła n a , ja k ic h przym iotów od n ie g o wymagał i j a k ie obow iązki mu przypom inał - o to problem atyka, ja k ą s i ę zajmiemy w n in ie js z y m opra cow aniu.1 . W i e l k a g o d n o ś ć k a p ł a n a . Efrem pod k r e ś l a , ż e kap łań stw o j e s t darem Bożym, danym p r z e z C h rystu sa: "Du chowy t o 1 ś w ię t y , w z n io sły i niep oszlak ow an y u rząd , j a k i nam n i e godnym p r z y n ió s ł C h r y stu s, gdy na te n św ia t p r z y s z e d ł. / . . . / D z ię
-1 O ra tio de s a c e r d o t io . ś r e d n io w ie c z n i k o p iś c i u m i e ś c i l i j ą wśród pism św. Jana Chryzostoma jak o VII k s ię g ę je g o tr a k t a t u "O ka p ła ń s tw ie " . Już jednak Mauryni wydający d z i e ł a Jana,C hryzostom a d o s z l i do w niosku, że k to ś inny j e s t j e j autorem i u m i e ś c i l i j ą wśród je g o pism n ie a u te n ty c z n y c h /PG 4 8 , 1 0 6 7 -1 0 7 0 /, rzym ski za ś wydawca d z i e ł św. Efrema - J . S . Assemani u m ie ś c ił j ą w ic h t r z e cim tom ie / S . Ephrapm, Opera omnia G raece, I I I , Romae 1774, 1 - 6 / . Za d z i e ł o Efrema uważają t ę mowę ta c y u c z e n i, ja k : 0 . Bardenhewer, P . Z in g e r le , D. Hemmerdinger, J . C zu j, A. B ober. Również M. Geerard u m ieszcza j ą wśród zachowanych w ję z y k u greckim pism Efrema / C l a - v i s Patrum Graecorum, I I , Turnhout 1974, s . 410 nr 3 9 7 7 /. P o słu g u jemy s i ę j e j p olsk im przekładem dokonanym w o p a r c iu o g r e c k i t e k s t Assem anlego p r z e z k s . W. K an ię, wydanym o d d z ie ln ie /S w . Efrem , Mo wa o k a p ła ń s tw ie , Tarnów 1983, Głos T r y d y c jl 9 , s s . 1 2 /.
2 Carmina N is ib e n a , wyd. k r y ty c z n e E. Beck, L o v a n ii 1961 - CSCO 2 1 8 - 2 1 9 . Posługujem y s i ę ic h p olsk im przekładem w r ę k o p is ie opracowa nym p rzez k s . W. K a n ię.
k i n ie c h będą Z b a w ic ie lo w i, i ż d a ł z ie m i t e n lś n ią c y i o c z y sz c z a ją c y dar i o ś w i e c i ł ła s k ą kapłanów , ażeby jak ś w ia t ła r z u c a li św ia tu p r o m ie n ie !^ . Ponieważ k ap łań stw o j e s t darem Bożym, d la te g o ten t y lk o może u b ie g a ć s i ę o n ie , k to j e s t powołany p rzez Boga: 'Dziwię sl( b r a c ia ,n a w id o k ,ja k n ie je d e n śmie s ię g a ć po k a p ła ń stw o ,c h o ć n ie je s t powołany p rzez ła s k ę C h rystu sa" *. Kto j e s o b ie sam owolnię przywłasz c z a , śm ierć i o g ie ń s o b ie g o tu je ," b o n a j c z y s t s z y Bóg n ie ma upodo b a n ia w p r z y stę p u ją c y c h zuchw ale do święceń*^. "
Jak p a tr z y Efrem na k a p ła ń stw o , widzimy w d a lsz y c h jego s ło wach: "Padam na k o la n a i ze łzam i p r o s z ę , aby mi wolno było mówić o ka
p ł a ń s t w i e / . . . / . N i e p r z e s t a n ę ,b r a c ia ,c h w a lić w z n io s łe j godności,jaką d a ła T r ó jc a potomkom Adama" . Nazywa on kapłaństw o "cudem nadzwy czajnym , n iew y p o w ied zia n ą mocą, budzącą g r o z ę t a j e m n i c ą / . . . / K a p ła ń stw o j e s t p e łn ą b la sk u t a r c z ą , n iezach w ian ą w ieżą , murem nie
7 do z b u r z e n ia , budowlą mocną, w znoszącą s i ę z ziem i aż do nieba" .
Godność k a p ła ń stw a - przypomina Efrem - p ły n ie ze stosunku k a p ła n a do E u c h a r y s t ii. N ie można bowiem mówić o kapłaństw ie w oder w aniu od O fia r y E u c h a r y sty c z n e j: "Wino, p s z e n ic a i kapłaństwo łą c z ą s i ę ś c i ś l e z s o b ą . Wino i p sz e n ic a s łu ż ą , kapłaństwo j e s t wolne. Te t r z y r z e c z y razem s k ła d a ją K rólow i w ięk szą od w szelk ich skarbów moc swych owoców na m iłą o f i a r ę . Wino d aje krew, p sz e n ic a chleb, k a p ła ń stw o z a ś w z la tu je u fn ie do n ie b a , aby u jr z e ć Tego, który je s t n i e w id z ia ln y . U padłszy przed tronem b łaga Pana za s ł u g i , ofiaru jąc mu i c h ł z y i w e s tc h n ie n ia , prosząc dobrego K róla o m iło s ie r d z ie
1 ł a s k ę , aby Duch Ś w ięty z s t ą p i ł i u ś w ię c ił zło żo n e na ziem i dary. / . . . / Te dw ie r z e c z y - c h le b i wino - n ie spraw iłyby na ziem i n i c z e g o , gdyby n ie p r z y łą c z y ł s i ę do n ich g ło s n ie b ie s k i i n ie uświę c i ł darów" .
W ielka godność k ap łań stw a p ły n ie t e ż z je g o stosunku do innych sakram entów . Łączy s i ę ona s z c z e g ó ln ie z w ładzą odpuszczania grze chów, co Efrem ujmuje n a stę p u ją c o : "Bez czcigod n ego kapłaństwa nie
3 O r a tio de s a c e r d o t io 4 , PG 4 8 , 1068, Mowa o k a p ła ń stw ie , d z .c y t ., 8 . 5 -7 / c y t u j ę : Mowa/.
4 Tamże, 9 , PG 4 8 , 1070, Mowa, s . 11.
5 Tamże, 7 i 9 , PG 4 8 , 1 0 6 9 -i0 7 0 , Mowa, s . iQ 6 Tamże, 1 - 2 , PG 4 8 , 1067, Mowa, s . 5 .
7 Tamże, 1.
ma d la lu d z i o d p u sz c z e n ia grzechów ". Tylko t a " św ię ta godność zmywa z dusz n aszych brudy / . . . / z w ystępnych c z y n i n a c z y n ia ś w ię t e ,
9
z n ie p r z y z w o ity c h c z y s t e . Kapłan - mówi d a le j Efrem - u c z e s t n ic z y w p o s ła n n ic tw ie C h ry stu sa , k tó r y j e s t p o śred n ik iem m iędzy Bogiem 1 ludźm i. U c z e s tn ic z ą c z a ś w p o s ła n n ic tw ie C h r y stu sa , "nasze modły z a n o si do n ie b a , za słu g a m i w sta w ia s i ę do Pana / . . . / z samym Panem A niołów , ze Stw órcą i Dawcą ś w ia ta swobodnie p r z e s t a j e i w yprasza w sz y stk o , c z e g o t y lk o p r a g n ie " ! .
Sławny d ia k o n n ie t y lk o u k azu je w ie lk ą godność k a p ła ń sk ą , a le t e ż upomina, aby w ie r n i n a le ż y c ie o d n o s i l i s i ę do kapłanów , bo są oni słu gam i samego Boga: "Ze c z c i ą odnośmy s i ę do t y c h , k tó r z y zo s t a l i z a s z c z y c e n i k a p ł a ń s t w e m ./ .../ Kochajmy kapłanów , bo o n i są p r z y ja c ió łm i dobrego Boga i w sta w ia ją s i ę z a nami 1 za całym św ia tem. C z c ij kapłanów , w y p e łn ia ją c p rzez t o p r z y k a z a n ie C h ry stu sa , k tó r e mówi: Kto p r zy jm ie proroka, w im^ę p r o r o k a , otrzym a z a p ła t ę proroka" /Mt 10, 4 1 / . Choć n ie w ie sz o jakim k a p ła n ie , czy j e s t god ny u rzędu, szan u j go d l a p r zy k a za n ia C h rystu sa! Bo ja k n ie t r a c i w a r to ś c i z ł o t o , choćby s i ę z a n i e c z y ś c i ł o w b ł o c i e , a n i n ie zm ien ia s i ę n a j p ię k n ie j s z a p e r ła wśród brudnych r z e c z y , tak n ie s t a j e s i ę brudnym k a p ła ń stw o , choćby j e otrzym ał c z ło w ie k n ie g o d n y " !!.
2 . Ś w i ę t o ś ć k a p ł a n a . Skoro k a p ła ń stw o j e s t tak w z n io s łą g o d n o ś c ią , wymaga ono ś w ię t o ś c i od k a p ła n a . Ś w ię to ś ć k a p ła ń sk ie g o ż y c ia ma s i ę w yrażać w sp osób s z c z e g ó ln y p r z e z s łu ż b ę Bogu i ludziom oraz p rzez ć w ic z e n ie s i ę w c n o ta c h . W ie lk i n a c isk k ła d z ie Efrem na n ie w in n o ść i c z y s t o ś ć k a p ła n a , k tó r y ma być "w strze m ię ź liw y jak J ó z e f i c z y s t y jak J o z u e " !^ . Tych z a ś , k tó r z y z o s t a l i pow ołan i ła s k ą C hrystusa do tak w i e l k i e j g o d n o ś c i, upomina: " S taraj s i ę Temu, k tó r y c i ę p o w o ła ł, s łu ż y ć p rzez c z y s t o ś ć , s p r a w ie d liw o ś ć , mądrość i dziew ictw o"!**.
9 O ra tio de s a c e r d o t io 3 i 2 , PG 4 8 , 1067, Mowa, s . 6 - 7 . 10 Tamże, 3 1 i , PG 4 8 , 1067, Mowa, s . 5 - 6 .
11 Tamże 6 , PG 4 8 , 1069, Mowa, s . 10. 12 Tamże, 8 , PG 4 8 , 1070, Mowa, s . i i . 13 Tamże.
Kapłan "z lu d z i w z ię ty , d.la lu d z i ustanow iony" /Ubr 6 , i / sp o ty k a s i ę z nim i c o d z ie n n ie . Niem ożliw e j e s t oderw anie s i ę zu p e łn e od w iern ych , k tó r z y p o w ie r z e n i s ą je g o p ie c z y . Stąd Efrem przypom ina, j a k i w in ie n być kapłan w stosu n k u do w iern ych : "Bądź g o r liw y ja k E l i a s z , p iln y ja k J e r e m ia sz . / . . . / g o śc in n y ja k Abra-
i4 ham, m iło s ie r n y jak Dawid, łagodny jak M ojżesz" .
Kapłan w in ie n być mężem m odlitw y, bo "on modły z a n o s i do n ie b a , za słu gam i w staw ia s i ę do Pana". Jego obowiązkiem j e s t p ro s z e n ie dobrego K róla o m iło s ie r d z ie 1 ła s k ę " ! * Ma on t e ż być o so bą przyk ład n ą i m iłą oraz odznaczać s i ę ła g o d n o ś c ią , bo t y lk o w te dy w ie r n i będą go n aślad ow ać. Efrem w y stęp u ją c n ie ja k o w im ie n iu c a ł e j w sp ó ln o ty , zw raca s i ę do Abrahama b isk u p a N i s i b i s , a p rzez t o do w s z y s tk ic h biskupów i kapłanów, k tó r z y s ą p a ste r z a m i ludu: "Ty b ę d z ie s z s i ę sz a n o w a ł, a my c i e b i e , bo gdy j e s t z r o z u m ie n ie , lu d 1 k a p ła n sz a n u ją s i ę w zajem n ie! .
3 . Z a d a n i a k a p ł a n a . W mowie "O k a p ła ń stw ie " n ie w y lic z a Efrem sz c z e g ó ło w o obowiązków, j a k ie w z ią ł na s i e b i e k a p ła n p r z e z p r z y j ę c i e ś w ię c e ń . C zyni t o n a to m ia st p rzy o k a z ji oma w ia n ia p a s t e r s k ie j d z i a ł a l n o ś c i biskupów w " P ie śn ia c h N i s ib ij s k ic h " . P o d k r e śla w n ic h , ż e k ap łań stw o j e s t "darem n ie b a " , a n ie ludzkim . N ie tr z e b a go w ięc u z a le ż n ia ć od w ładzy te g o ś w ia t a , aby d ia b e ł go
17
s o b ie n ie podporządkował tr a k tu ją c ja k o w ładzę lu d zk ą Poprzez porównania p ou cza, że k a p ła n j e s t jakby r o ln ik ie m , k tó r y ma s i a ć sło w a Boże w g le b ę , d la j e j o c z y s z c z e n ia z w s z e lk ic h b łę d ó w . J e s t św iatłem i s o l ą K o ś o io ła p r z e z c z y s t o ś ć nauki i dobry p r z y k ła d ! . J e s t lek arzem , k tó r y w edług p o tr z e b ma r o z d z ie la ć le k a r s tw a w c e lu l e c z e n i a 1 ochrony p rzed chorobam i: "Zabierz z sob ą — p i s z e — n i e -
19
z lic z o n ą i l o ś ć le k a r stw i w sta ń , aby p r z e b ie c łą k i" . J e s t t e ż myśliwym 1 łow cą d u sz .
Każdy d u sz p a ste r z r o z p o czy n a ją c swą p racę musi d o ło ż y ć w sz e lk ic h
14 O ra tio de s a c e r d o t io 8 , PG 4 8 , 1070, Mowa, s . 11. 15 Tamże, 3 , PG 4 8 , 1067, Mowa, s . 7 .
16 Carmina Ń lsib e n a i 9 , 12, CSCO 2 1 8 , 5 2 . 17 Carmina N isib e n a 17, 10, CSCO 218, 4 7 . 18 Carmina N is ib e n a 18, 10, CSCO 2 i 8 , 4 9 . 19 Tamże, 19, 11, CSCO 218, 5 2 .
s ta r a ń , aby poznać ty c h , k tó r z y p o w ie r z e n i są je g o p ie c z y : "Wypa d a, aby nowy p a s te r z zaopiekow ał s i ę swym stadem , aby zn a ł je g o
l i c z b ę i potrzeby" ^" . W inien rów n ież dbać o zdrow ie ow iec i o p ie kować s i ę chorym i, tr o s z c z y ć s i ę o w s z y s t k ie , żyw ić na łą k a c h K siąg św ię ty c h i p o ić prawowierną nauką. W ytrwałość ma być je g o murem, k rz y ż podporą, prawdą i pokojem^^. Jako odważny p a s te r z ma n a śla d o wać Dawida: " J e ś li te n wyrwał zabłąkaną owcę z p a sz c z y lw a, t o i l e ż w ażniejszym s t a j e s i ę wyrwanie d ia b łu odkupionej Krwią C hrystu sa d u szy" 22.
Jednym z podstawowych obowiązków każdego p a s te r z a j e s t t e ż u d z ie la n ie sakramentów św. "Daj choremu - mówi Efrem — le k a r stw o , a św iętem u ochronę"23. Lekarstwem d la ch orego c h r z e ś c ij a n in a j e s t Pokuta, a ochroną E u c h a r y stia . Kapłan w in ie n tak p ostęp ow ać, by być wzorem d la n aśladow ania p rzez w iern ych . D la teg o t e ż n asz Ś w ięty zwraca s i ę do w iernych i nakazuje im, by zawsze s t a r a l i s i ę być po dobnymi do swego p a s te r z a : "Bądźcie podobni do w aszego przyw ódcy, s z u k a jc ie pokoju w je g o c z y s t o ś ć i , ła g o d n o śc i w je g o p o g o d zie i św ię t o ś c i nauki w je g o w iedzy"2 .
Efrem w r e sz c ie bardzo mocno p o d k r e śla , że powodzeniu pracy ka płanów s p r z y ja ubóstwo K o ś c io ła i je g o kapłanów: "Niech K o ś c ió ł n ie p o sia d a w ie lu bogactw , le c z n ie c h s i ę zad ow oli posiad an iem dusz i n ie c h p r z e z w y r z e c ze n ie wzbudza podziw"2 .Bogactw o bowiem z a g ra ża w o ln o śc i każdego c z ło w ie k a , a tym b a r d z ie j w o ln o ś c i k a p ła n a . Zachęca w ię c , aby d u sz p a ste r z w yrzekł s i ę bogactw , aby " u n ic e s tw ił t ę p r z e w le k łą chorobę" .
Uwagi n a sze kończymy słowam i p a p ie ż a Jana X X III, j a k i e wypo w ie d z ia ł podczas I I I s e s j i Synodu Rzym skiego: " J e st nam bardzo m iło z a c h ę c ić nasz k le r ukochany, aby z o c h o tą zw racał s i ę do ty c h p r z e c z y s ty c h ź r ó d e ł, j a k ie wydał K o ś c ió ł p ie r w o tn y . One nam bowiem
20 Carmina N isib e n a 20, 3 , CSCO 218 21 Tamże, 19, 4 , CSCO 218, 5 1 . 22 Tamże, 19, 5 , CSCO 218, 51. 23 Tamże, 19, 11, CSCO 218, 5 2 . 24 Tamże, 13. i - 2 , CSCO 218, 40 . 25 Tamże, 21, 7 , CSCO 218, 5 6 . 26 Tamże, 18, 1, CSCO 218, 50.
o t w i e r a j ą s z e r o k i widok na p o l e p a s t e r s k i e j p o s ł u g i , on e t e ż p o d a ją p e łn e m ą d r o ści p o u c z e n ia o ow ocnej j e g o u p ra w ie" ^ ^ .
K s . L e sz e k S t r ę k - J o d ło w a
DR EXIMI0 SACERDOTIS MUNERE IUXTA MENTEM S . EPnRAEMI STRI /A rgum entum /
Bac i n d i s s e r t a t i u n c u l a a u c t o r c o p i o s i s s i m i s S . Ephraemi S y r l s e n t e n t i i s ac l o c u t i o n i b u s d i g n i t a t e m , s a n c t i t a t e m a c munera s a c e r - d o t i s a d im p le n d a e x p o n i t .
