Cena zł 3@,
Rok IV Poznań, dnia 25 września 1948 Nr 39
T R E Ś Ć : K o n tr o la ry s ik u b r u t t o — U b e iz p ie c a e n ia rz e c z o w e i o s o b o w e (s ir. 456) — C z y n n ik g o s p o d a rc z y w w y m ia rz e s p ra w ie d liw o ś c i (s ir, 458) — K r o n ik a s k a rb o w a (s ir. 460) — Komiseiriwiacja u rz ą d z e ń o g ó ln o ła to ry czary eh (str. 462) — K a r to te k a : R a c h u n e k b ie ż ą c y , U ż y c z e n ie , U p a d ło ś ć ,
Konirola zysku brutto
III.
(Przedsiębiorstwo przemysłowe)
W n u m e ra ch 37 i 38/48 ,.T y g o d n ik a G o sp o d a r
czego" o m ó w iliś m y k o n tro lę z y s k u b ru tto w p rz e d s ię b io rs tw a c h h a n d lo w y c h . Poruszone zagad
n ie n ia nie w y c z e rp y w a ły w s z e lk ic h spraw , ja k ie n a le ż a ło b y w o d n ie sie n iu do> tego za gadn ienia o- m ó w ić , n ie w ą tp liw ie je d n a k d a ły p e w ie n pogląd na m o ż liw o ś c i i sposoby p rze p ro w a d ze n ia k o n tr o li w y n ik u . W y p ro w a d z iliś m y p rz y p o m o cy liczb ta k ie zespoły, k tó re w y k a z y w a ły rażące r ó żnice, ja k i ta k ie , k tó re n ie d aleko o d b ie g a ły od m o ż liw y c h te o re ty c z n ie do osiągnię cia' N a ty m o d c in k u is tn ie je c a ły szereg p o w o d ó w , k tó re do
p ro w a d zą do o d m ie n n y c h w y n ik ó w i to n ie z u p e ł
n ie z g a d za ją cych się z o b lic z e n ie m te o re ty c z n y m . Jest to z ja w is k o z u p e łn ie n o rm a ln e i d latego p ra g n ie m y p o d k re ś lić znaczenie u m ie ję tn e g o pod-, chodzen ia do zagadnień k o n tr o li z y s k u b ru tto , b y na s k u te k p rz e ja s k ra w io n y c h w y p a d k ó w nie s tw a rzać ta k ic h podstaw., k tó re m ia ły b y w zu p ełno ści d y s k w a lifik o w a ć i ta k dość pow ażne prace osób p o śre d n io c z y bezpośred nio z w ią z a n y c h ze sp ra w a m i k a lk u la c ji i k s ię g o w o ś c i w p rze d się b io r
stw ie . '
N ie n a le ż y b o w ie m do p o w a ż n e j p ra c y w y n a j
d y w a n ie , — ja k to często s p o ty k a m y — d ro b ia z g o w y c h b łę d ó w o rg a n iz a c y jn y c h na ty m o d cin ku , p o z y ty w n ie js z ą b o w ie m je s t w y k o n a w c z a praca k a lk u la to ra czy k s ię g o w e g o w p rz e d s ię b io rs tw ie , k tó ra p rz y je j k o n tr o li da w y n ik i p o z y ty w n e dla p rz e d s ię b io rs tw a i d la d o b ra ogólno społecznego.
M ia ro d a jn e w ła d ze p rz e p ro w a d z a ją obecnie czę
sto re w iz ję k o n tr o li ilo ś c io w e j i k a lk u la c ji.
N ie m ożna w y k lu c z y ć czę stych fa k tó w sto
sow ania b łę d n e j k a lk u la c ji c z y też w a d liw e g o k s ię g o w a n ia k o n tro li ilo ś c io w e j- Z d ru g ie j s tro n y nie do- rz a d ko ści należą i ta k ie w y p a d k i, że osoby, k tó r y m zlecono fu n k c je k o n tro ln e , n ie s to ją do
statecznie na p o zio m ie s w y c h zadań a to z p rz y c z y n y b ra k u dośw ia d cze n ia ż y c io w e g o i odpo
w ie d n ie g o p rz y g o to w a n ia za ró w n o te o re ty c z n e g o ja k i p ra k ty c z n e g o . R a ch u n ko w o ść w p e łn y m tego sło w a zn a cze n iu je s t d o p ie ro u nas przez n ie lic z n ą g a rstkę lu d z i n a le ż y c ie o p a n o w a n a i ty m
tłu m a c z y ć n a le ż y b łę d y p o p e łn ia n e z a ró w n o przez .p ro w a d zą cych ra c h u n k o w o ś ć ja k i przez o so b y ją k o n tro lu ją c e .
Stąd też ko n ie czn o ść p o d ch o d ze n ia do spraw ra c h u n k o w o ś c i z p e w n y m ś c is ły m ro z u m o w a niem , tzn. w n ik n ą ć n a le ż y w zasadnicze p rz y c z y n y , k tó re s p o w o d o w a ły ta k ie c z y in n e b łę d y, b y m óc w y d a ć d e c y z ję ja k n a jb a rd z ie j tra fn ą i s łu szną z p u n k tu w id z e n ia zasad e ty c z n y c h . Ś w ia d o me zło n a le ż y z całą bezw zględ nością tę p ić , lecz n iedosta teczną zn ajom ość s p ra w y c z y b łę d y p o p e łn io n e z n ie ś w ia d o m e g o p rz y ję c ia z ły c h m e
to d n a le ż y u w z g lę d n ić i ra cze j w in n y b y ć p rz e d m io te m pouczeń i w ska za ń do p o c z y n ie n ia ta k ie j k o re k ty , k tó ra u s u n ę ła b y w s z e lk ie g o ro d z a ju n ie do p a trze n ia .
K o n tro la z y s k u b ru tto n ie n a le ż y do sp ra w p ro s ty c h , m a m y bardzo często z ja w is k a p o w a żn ie s k o m p lik o w a n e , — .a je ż e li ta k jest, to n ie w ą t
p liw ie samo zadanie k o n tr o li ty m w iększego w y m aga w y s iłk u i ty m ła tw ie j m ożna p o p e łn ić błąd.
Z k o le i p ra g n ie m y o m ó w ić k o n tro lę z y s k u b ru tto w p rz e d s ię b io rs tw ie p rz e m y s ło w y m , p ro d u k c y jn y m , k tó ra z u w a g i na ró ż n y b ie g procesu p ro d u k c ji w y m a g a ró ż n o ra k ie j m e to d y p o d e j
ścia. |: I i ;
P rz e d s ię b io rs tw o p rz e m y s ło w e z u w a g i na p o trz e b n y su ro w ie c i o trz y m y w a n y g o to w y w y ró b p o s łu g iw a ć się m usi ró żn o ro d n ą k a lk u la c ją , — od n a jp ro s ts z e j do n a jb a rd z ie j s k o m p lik o w a n e j-
I ta k m a m y p rz e d się b io rstw a , k tó re p ro d u k u ją :
a) z je d n e g o s u ro w ca je d e n g o to w y p ro d u k t, b) z je d n e g o s u ro w c a j-eden g o to w y p ro d u k t i u-
b o c z n y u ż y tk o w y ,
c) z je d n e g o s u ro w c a je d e n g o to w y p ro d u k t i k i l k a u b o c z n y c h u ż y tk o w y c h ,
- 454
cl) z je d n e g o s u ro w ca k ilk a o d m ie n n y c h g o to w y c h p ro d u k tó w i je d e n u b o c z n y u ż y tk o w y ,
*
e) z je d n e g o s u ro w c a k ilk a g o to w y c h i k ilk a u- b o c z n y c h u ż y tk o w y c h ,
f) z d w u lu b 'w ię c e j s u ro w c ó w jeden u ż y tk o w y , g) z d w u lu b w ię c e j s u ro w c ó w je d e n g o to w y p ro
d u k t i u b o c z n y u ż y tk o w y ,
h) z d w u lu b w ię c e j s u ro w c ó w k ilk a g o to w y c h p ro d u k tó w i uboczne u ż y tk o w e .
P onadto poza s u ro w ce m zasadniczym u ż y w a ją p rz e d s ię b io rs tw a je d n e g o lu b w ię c e j s u ro w c ó w p o
m o cn iczych .
Te ró ż n o ra k ie z m ia n y u ż y tk o w e su ro w ca , ja k i o trz y m y w a n e w y n ik i w e fo rm ie p ro d u k tu g o to w e go oraz ubocznego p o w o d u ją dość szeroką skaię m etod k a lk u la c y jn y c h , i w niem ożność u ję c ia d o k o n a n y c h fa k tó w w księ g o w o ści, a w z w ią z k u z ty m k o n tro la z y s k u b ru tto w y m a g a o d p o w ie d n ie j m e to d y p ra cy.
B y zagadnienie k o n tr o li z y s k u b ru tto w przed
s ię b io rs tw ie p rz e d s ta w ić z je d n e j s tro n y w sposób ja k .na jb a rd zie j p ra k ty c z n y a z d ru g ie j w sposób p rz e jrz y s ty i z ro z u m ia ły , tru d n o w y c z e rp a ć ten m a te ria ł w je d n y m k r ó tk im rozw ażaniu- D la te g o p rz e d s ta w im y n a sa m p ie rw p rz y k ła d ja k n a jp ro s t
szy, tj. p rz y jm u ją c ja k o p u n k t w y ś c io w y do na
szej a n a liz y je d e n t y lk o p o d s ta w o w y su ro w ie c, z k tó re g o drogą procesu p ro d u k c ji o trz y m u je się je d e n g o to w y p ro d u k t (zasadniczy) i d ru g i p ro d u k t u b o czn y w a rto ś c i u ż y tk o w e j. R ozw iązanie nasze opiera się na lic z b a c h w y ję ty c h z ż ycia p ra k ty c z nego, za w y ją tk ie m za ło że n ia podanego na w s tę p ie p rz y k ła d u . A n a liz ę naszą o p ie ra m y n a da
nych, w y ję ty c h z k s ię g o w o ś c i oraz u z y s k a n e j u stn e j in fo rm a c ji w d a n ym p rz e d s ię b io rs tw ie .
P rz y jm u je m y na w s tę p ie do a n a liz y s p ra w y d w a ró w n e p rz e d s ię b io rs tw a , w y k a z u ją c e id e n ty - czne w y n ik i procesu p ro d u k c ji co do ilo ś c i, o d m ienne co do w y k a z a n e g o o b ro tu . Z u ż y c ie s u ro w ca w w a rto ś c i ja k i ilo ś c i oraz k o s z ty p ro d u k c ji d a ją id e n ty c z n y -obraz- w obu p rz e d się b io rstw a ch . W e d łu g u s ta lo n y c h w y ty c z n y c h zy s k b ru tto danej b ra n ż y w in ie n w a h a ć się w g ra n ica ch do 60%
m axim um - N a szym zadanie m je st:
1. u s ta lić p ro c e n to w ą zys k o w n o ś ć z y s k u b ru tto , 2. s tw ie rd z ić p r z y c z y n y e w tl. o d c h y le n ia zy- sko w n o ś c i w y lic z o n e g o z y s k u b ru tto o d za
k re ślo n e g o , tj. 60% .
O ba p rz e d s ię b io rs tw a sp rze d a ły:
16-950 k g g o to w e g o p ro d u k tu i 39.600 k g ubocznego u ż y tk o w e g o , w y k a z u ją c n a stę p u ją ce o b ro ty :
T r e ś ć
P rz e d s ię b io rs tw o p ie rw sze d ru g ie z go to w e g o p ro d u k
tu (zasadniczego) 12-150.620,—- 16.780-260,—
z ubocznego p r o d u k
tu u ż y tk o w e g o 3.210-750,— 4-354.190,—
o g ó łe m z ł . . . . 15.361.370,— 21.134.450 — N a p o d s ta w ie p o w y ż s z y c h d a n y c h lic z b o w y c h s tw ie rd z a m y , że cena za je d n o s tk ę p ro d u k tu goto
w ego i ubocznego u ż y tk o w e g o k s z ta łto w a ła się n a stę p u ją co :
T r e ś ć
w p rz e d s ię b io rs tw ie p ie rw s z y m d ru g im cena za k g go to w e g o
p ro d u k tu 717,— 989,—
cena za k g ubocznego
u ż y tk ó w , p ro d u k tu 81,— 109,—
P o ró w n u ją c cenę sprzedaży za je d n o s tk ę w ty c h id e n ty c z n y c h p rz e d s ię b io rs tw a c h , s tw ie r
d za m y ,,że ró ż n ią się one o d siebie znacznie i d la tego analiza ra c h u n k o w o ś c i w in n a zdążać w ty m k ie ru n k u , b y s tw ie rd z ić , ja k p rz e d s ta w ia się z y s k o w n o ś ć b ru tto w k a ż d y m w y p a d k u , -czyli k tó re z ty c h p rz e d s ię b io rs tw w y k a z u je słuszną cenę.
W ty m ce lu n a le ż y :
a) s tw ie rd z ić zu życie s u ro w c a z je dnocze snym s tw ie rd z e n ie m re m a n e n tó w ,
b) s tw ie rd z ić , ja k ą ilo ść go to w e g o t o w a u oraz ubocznego w y p ro d u k o w a n o ,
ę) u s ta lić o g ó ln y ko szt w y tw o rz e n ia ,
d) u s ta lić k lu c z p ro c e n to w y celem ro z b ic ia k o sztów w y tw o rz e n ia na zasa d n iczy p ro d u k t g o to w y i na u b o c z n y u ż y tk o w y ,
e) u s ta lić cenę k o s z tó w w y tw o rz e n ia i cenę sprzedaży.
Je że li chodzi o k o n tr o lę z u ż y c ia su ro w ca , to na p o d s ta w ie p rz e p ro w a d z o n e j k o n tr o li o trz y m u je m y n a s tę p u ją c y w y n ik w ze sta w ie n iu :
(dla obu p rz e d s ię b io rs tw ró w n y ).
T r e ś ć Ilo ść w k g P rz e c ię tn a
Cena za k g W a rto ś ć w k g R em anent s u ro w c a na p o c z ą tk u okresu
spraw dzanego
Z a k u p w o k re s ie s p ra w d za n ym
Suma Z u ż y to na p o d s ta w ie k o n tro li ilości-o-wej R em anent s u ro w ca na k o ń c u o kre su
spraw dzanego.
5.930,—
58-327.—
151,—
156 —
893,313,—
9.125.658,—
64.257,—
61-373,—
10.018-971,—
9-574.188,—
2.884 — 154,— 444-783,—
— 455
K o n tro la ilo ś c io w a , w k tó r e j n o tu je m y r ó w nież dochód w y p ro d u k o w a n e g o go to w e g o to w a ru oraz ubocznego to w a ru u ż y tk o w e g o w y k a z u je , że p rz e d s ię b io rs tw o w y p ro d u k o w a ło ogółem :
17.393 k g p ro d u k tu zasadniczego,
i 41-176 kg, (p ro d u k tu 'ubocznego u ż ytko w e g o - K o s z ty p r o d u k c ji w d a n y m o k re s ie z a m y k a ją się o g ó ln ą sumą z ł 1.884.545,— .
W e d łu g p rz y ję te g o k lu c z a w danej b ra n ż y p rz e d s ię b io rs tw a p rz e m y s ło w e g o n a le ż y k o s z ty W y tw o rz e n ia p rz y ją ć w w y s o k o ś c i
80% na za sadniczy g o to w y p ro d u k t zaś 20% na p ro d u k t ub o czn y.
N a p o d s ta w ie ty c h d a n ych u s ta la m y nasam - p rz ó d cenę k o s z tó w w y tw o rz e n ia a m ia n o w ic ie : w e d łu g ze s ta w ie n ia s u ro w ca zu żyto
go w w a rto ś c i z ł 9.574.188,—-
ko szt p ro d u k c ji, tj. ro b o c iz n a i in n e k o s z ty p ro d u k c y jn e w yn o szą
(ja k w y ż e j podano) ,, 1.884,545,-—
K o s z ty w y tw o rz e n ia zł 11.458-733,—
Z k o le i p rz e c h o d z im y do ro z b ic ia w y ż e j w y k a zanego ogóln e g o k o s z tu w y tw o rz e n ia na p ro d u k t zasa d n iczy i u b o c z n y w e d łu g ustalonego k lu c z a p ro ce n to w e g o , o trz y m u ją c n a s tę p u ją c y w y n ik :
T r e ś ć P ro d u k t zasa d n iczy P ro d u k t u b o c z n y
K o s z ty w y tw o rz e n ia (80% ) 9-166.986,40 (20% ) 2-291.746,60
W y p ro d u k o w a n o o gółem 17.393 k g 41.176 k g
Cena k o s z tó w w y tw o rz e n ia za k g 527,— 55,66
Plus 60% m a rż y z y s k u b ru tto 316,— 33,34
Cena sprzedaży za k g 843,— 89,—
C elem d o kła d n e g o z ro zu m ie n ia n a d m ie n ia m y, że cenę k o s z tó w w y tw o rz e n ia za 1 k g o bliczono w ten sposób, że o g ó ln y k o s z t w y tw o rz e n ia p ro d u k tu zasadniczego (zł 9.166.986,40) podzielo no przez ilo ś ć w y p ro d u k o w a n e g o p ro d u k tu (17.393 kg) o trz y m u ją c cenę za 1 k g zł 527,— . Id e n ty c z n ie p o s tę p u je m y z p ro d u k te m u bocznym . Do ce n y k o s z tó w w y tw o rz e n ia d o lic z a m y m arżę z y s k u b ru tto 60% ob licza n ą od c e n y je d n o s tk o w e j k o sztu w y tw o rz e n ia tj- od z ł 527,—- p rz y p ro d u k cie zasadniczym i d o d a ją c w y n ik z ł 316,— , o tr z y m a m y cenę sprzedaży z ł 843,— .
O trz y m a n y w y n ik p o z w a la nam się cofnąć do cen, o s ią g n ię ty c h przez d w a przedsię
b io rs tw a a w yka za n ych , na w stę p ie n in ie jsze g o p rz y k ła d u k o n tr o li z y s k u b ru tto . S tw ie rd z iliś m y b o w ie m , że w p ie rw s z y m w y p a d k u u z y s k iw a n o
cenę za k g p ro d u k tu g o to w e g o z ł 717,—
tj- za m ało o z ł 126,—
cenę za k g p ro d u k tu ubocznego z ł 81,—
tj. za m a ło o z ł 8,— w p o ró w n a n iu do cen przez nas u s ta lo n y c h na p o d sta w ie p rz e p ro w a d zo n e j k o n tr o li z y s k u b ru tto .
W d ru g im n a to m ia s t p rz e d s ię b io rs tw ie m am y W y n ik i o d w ro tn e , gdyż u z y s k iw a n o :
za 1 k g p ro d u k tu zasadniczego z ł 989,—
tj- za dużo o z ł 146,—
za 1 k g p ro d u k tu ubocznego z ł 109,—
tj. za dużo o zł 21,— .
Z te j a n a liz y je s t ju ż p ro s ty w n io s e k , że p ie rw sze p rz e d s ię b io rs tw o nie p rz e k ro c z y ło d o z w o lo n e j ftia rż y z y s k u b ru tto , d rugie n a to m ia st w y k a z u je zysk b ru tto z b y t w y s o k i-
G d y b y ś m y z k o le i p ra g n ę li u s ta lić w y p ro w a dzony z y s k b ru tto ty c h p rz e d s ię b io rs tw w licz-
bach p ro c e n to w y c h , to o trz y m a m y n a s tę p u ją c y w y n ik :
T r e ś ć
Z y s k o w n o ś ć b ru tto w p rz e d s ię b io rs tw ie p ie rw s z y m d ru g im N a p ro d u k c ie g o to w .
za sa d n iczym 55 % 87,6%
N a p ro d u k c ie ubocz.-
n y m u ż y tk o w y m 45,5% 95,8%
W o d n ie s ie n iu do p ie rw sze g o p rz e d s ię b io rs tw a w y k a z a n y o b ró t je s t za n is k i i m im o że w y k a z u je ono w y n ik i korzystne,, je ż e li ch o d zi o n ie p rz e k ro - czenie z y s k u b ru tto , m o g ły b y b y ć pew ne zastrze
żenia co do sprzedaży p ro d u k tu ubocznego. Tego ro d z a ju zastrzeżenia z n a jd u ją swe uzasadnienie, b o w ie m na w stę p ie n in ie jsze g o p rz y k ła d u p r z y ję liś m y , że zu życie s u ro w c a co do ilo ś c i i w a r to ści oraz k o s z ty p ro d u k c ji,s p rz e d a ż y i in n e z n a j
d u ją ró w n e w y n ik i. J e d y n y w n io s e k z te j a n a lizy b y łb y do p rz y ję c ia , że p ra w d o p o d o b n ie przedsię
b io rs tw o sprzedało p e w n ą część p ro d u k tu u b o cz
nego po n iższe j c e n ie p ra c o w n ik o m , z a tru d n io n y c h w p rz e d s ię b io rs tw ie i dlatego w y n ik p ro c e n to w y słusznie je s t niższy-
Je że li c h o d z i o d ru g ie p rz e d s ię b io rs tw o , — to tu ta j n ie s te ty s tw ie rd z a m y n a d m ie rn ie p o b ie ra n y z y s k b ru tto tru d n o b o w ie m zd o b yć się na in n y w niosek-
N a za kończen ie ro zw a ża n ia na te m a t k o n tro li z y s k u b ru tto w te g o ro d z a ju p rz e d s ię b io rs tw ie s ta w ia m y p y ta n ie , — ile w in ie n w y n o s ić albo w ja k ic h g ra n ic a c h w in ie n się w a h a ć o b ró t p rz y p o d a n y c h założeniach?
- 456 -
P rz y jm u ją c w y p ro w a d z o n ą w y ż e j cenę k o sztó w w y tw o rz e n ia i cenę sprzedaży p o w in n iś m y w p rz y b liż e n iu o trz y m a ć n a s tę p u ją c y o b ró t:
a) ze sprzedaży p ro d u k tu zasad
niczego 16.950 k g po z ł 843 zł 14288.850,—
b) ze sprzedaży p ro d u k tu u b o cz
nego 39-600 k g po 89 z ł 3.524.400,—
Razem . • . z ł 17.813.250,—
J e ż e lib y ś m y d la s p ra w d ze n ia p o w tó rz y li o g ó l
n y ko szt w y tw a rz a n ia , k tó r y w y n o s i (ja k w y ż e j
w y k a z a n o ) z ł 11.139.885,—
i do te j s u m y d o lic z y li 60% m a rż y z y s k u b ru tto o d zł 11.139.885,—
(koszt p ro d u k c ji) z ł 6.683.931,—
to o trz y m a m y o b ró t (sprzedaż) z ł 17.823.816,—
k tó r y m in im a ln ie o dbieg a od p o p rze d n ie g o w y li
czenia, gdyż ró ż n i się o zł 10.566,— , z n a jd u je swe u s p ra w ie d liw ie n ie na s k u te k d o k o n y w a n y c h za
o k rą g le ń p rz y w y lic z a n iu ce n y za je d n o stkę . D z iw ić m oże n ie k tó ry c h , co to m oże b y ć za su ro w ie c, z k tó re g o o trz y m u je m y w ię k s z ą ilość p ro d u k tu ubocznego, m n ie jszą zaś p ro d u k tu za
sadniczego. N ie s te ty ta k ie z ja w is k a z n a jd u je m y w ż y c iu gospodarczym , w y s ta rc z y w z ią ć ja k o p rz y k ła d p ro d u k c ję o le ju , p rz y k tó re g o procesie w y tw a rz a n ia o trz y m u je m y p o w a ż n y co do ilo ś c i p ro d u k t uboczny-
m g r M N o w ic k i.
Ubezpieczenia rzeczowe i osobowe
n
(P ierw sza część w N r 37 „T y g o d n ik a G ospod.") 4. O bow iązek deklarowania. Zw iększenie ry zy k a
—• S k ła d k a u b e zp ie cze n io w a zaw sze p o z o sta je w o p o w ie d n ie j p r o p o rc ji do ry z y k a p o w s ta n ia w y p a d k u u b e zp ie cze n io w e g o i w ie lk o ś c i p o w sta ć m ogącej szkody. W ię k s z a będzie s k ła d k a p rz y u bezpie czeniu od k ra d z ie ż y z w ła m a n ie m tam , gdzie w ła m a ć się ła tw o i gdzie p rz e d m io ty ubez
p ieczone p o s ia d a ją dużą w a rto ść. M n ie js z a będzie skła d ka , g d y d o ko n a n ie k ra d z ie ż y je s t tru d n e d m a ło zy s k o w n e . O k o lic z n o ś c i w p ły w a ją c e na m n ie jsze lu b w ię k s z e ry z y k o są znane za z w y c z a j je d y n ie ubezpieczającem u. N a n im też c ią ż y o b o w ią z e k d o kła d n e g o p o d a n ia o k o lic z n o ś c i n ie b e z pie cze ń stw a oraz z ło ż e n ia in n y c h zeznań p rz y za
w a rc iu u m o w y , m a ją c y c h w agę dla o ce n y r y z y k a i w ie lk o ś c i skła d ki-
Z a n ie c h a n ie p o d a n ia w a ż n y c h o k o lic z n o ś c i, podstępne p rz e m ilc z e n ie a ty m w ię c e j z a d e k la
ro w a n ie w a ż n y c h o k o lic z n o ś c i n ie z g o d n y c h z rze c z y w is to ś c ią — u p o w a ż n ia P ow szechny Z a k ła d U bezpieczeń W z a je m n y c h do o d s tą p ie n ia od u m o w y . W a r u n k i ta k ie g o o d stą p ie n ia od u m o w y re g u lu ją o g ó ln e w a ru n k i ubezpieczeń p o s ta n a w ia ją c np,, że P. Z. U. W . m oże o d stą p ić o d u m o w y , za
w ia d a m ia ją c o ty m ubezpieczającego pise m n ie w c ią g u m ie sią ca po o trz y m a n iu w ia d o m o ś c i o w a d liw o ś c i je g o zaznam Z a w ia d o m ie n ie o o d stą p ie n iu od u m o w y z w a ln ia P. Z. U. W . n a w e t w ó w czas, g d y szkoda p rz e d te m się w y d a rz y ła — P. Z.
U- W . je d n a k ¿nie m oże o d s tą p ić o d u m o w y , je ż e li p rz y jm u ją c w n io s e k w ie d z ia ł lu b w ie d z ie ć m u s ia ł o w a d liw o ś c i zeznań u bezpie czającego albo je ż e li u b e z p ie c z a ją c y n ie p o n o si w in y n ie p ra w d z i
w e j lu b n ie d o k ła d n e j o d p o w ie d z i, lu b je ż e li za
ta jo n a albo n ie p ra w d z iw ie lu b n ie d o k ła d n ie p o dana o k o lic z n o ś ć n ie b e zp ie cze ń stw a n ie m ia ła w p ły w u na za jście w y p a d k u s z ko d y ani na ro z m ia ry św ia d c z e n ia P. Z. U. W ., — ch yb a że ubez
p ie c z a ją c y d o p u ś c ił się podstępu.
W id z im y w ię c, że u c z c iw e w y ja w ie n ie w s z e l
k ic h o k o lic z n o ś c i, w a ż n y c h d la o ce n y ry z y k a , m a is to tn e znaczenie. N a ru s z e n ie te g o o b o w ią z k u p o cią g a za sobą d a le k o idące u je m n e następstw a .
O k o lic z n o ś c i w p ły w a ją c e na. w ie lk o ś ć ry z y k a m ogą ulec z m ia n ie w p ó ź n ie js z y m o k re sie o b o w ią z y w a n ia u m o w y . R y z y k o m oże się z w ię k szyć. I o ty c h zm ia n a ch u b e z p ie c z a ją c y je s t zo
b o w ią z a n y z a w ia d o m ić P. Z. U. W .
5- Inne zagadnienia. — U sta w a posiada w ie lk ą ilo ś ć in n y c h p rze p isó w , re g u lu ją c y c h sto s u n k i m ię d z y P. Z. U. W - oraz u b e zp ie cza ją cym u ubez
p ie czo n ym , a odnoszą cych się do z a p ła ty skła d e k, z a w ia d o m ie n ia o p o w s ta n iu szkody, o b o w ią z k u w y ró w n a n ia s z ko d y itd . W ie lk a ilo ś ć ty c h i in n y c h zagadn ień u re g u lo w a n a je s t często d o k ła d n ie j lu b o d m ie n n ie w o g ó ln y c h w a ru n k a c h ubez
p ie c z e n io w y c h , k tó re są is to tn ą częścią s k ła d o w ą u m o w y i k tó re tw o rz ą p ra w o m ię d z y s tro n am i
Z a jm o w a n ie się p rz e p is a m i u s ta w y i o g ó ln y m i w a ru n k a m i p rz e k ro c z y ło b y zada n ia n in ie js z e g o a rty k u łu , k tó re g o celem je s t ra cze j z w ró c e n ie u w a g i na d zia ła ln o ść P. Z. U. W . oraz na ro d za je um ów , k tó re te n z a k ła d z a w ie ra . D la te g o też d a l
sza część n in ie js z e g o a r ty k u łu p o św ię co n a je s t je d y n ie z a k re s o w i o d p o w ie d z ia ln o ś c i P. Z. U. W . p rz y p o szcze g ó ln ych u m o w a c h u b e z p ie c z e n io w y c h i to u m o w a c h n a jc z ę ś c ie j s p o ty k a n y c h i u re g u lo w a n y c h przez o gólne w a ru n k i u b e zp ie czeniow e.
6 Ubezpieczenie od ognia---M a m tu na m y ś li u b ezpie czenia qd o g n ia 'inn ego1, ro d z a ju iniż u b ezpie czenie b u d o w li p o d le g a ją c y c h p rz y m u s o w e m u u bezpie czeniu. P rzym u so w e m u u b e zp ie czeniu b u d o w li od ogn ia p o d le g a ją t y lk o b u d y n k i i to n ie k tó re b u d y n k i, U b e zp ie cze n iu tem u nie p o d le g a ją np. fa b r y k i albo b u d y n k i narażone na w y ją tk o w o w y s o k i s to p ie ń n ie b e zp ie cze ń stw a pożaru. N ie p o d le g a ją ró w n ie ż z n a jd u ją c e się w e w n ą trz b u d y n k u urządzenia, ja k m aszyny, to w a ry , m eble itd .
K to w ię c chce ub e zp ie czyć fa b ry k ę albo to w a . r y z n a jd u ją c e się w e w n ą trz b u d y n k u , w in ie n to u c z y n ić przez z a w a rc ie u m o w y z P .Z. U. W . U m o w n e u b ezpie czenie od o g n ia w p ro w a d z a n a
stę p u ją cą o d p o w ie d zia ln o ść P- Z- U. W . Z a kła d ubezpieczeń o d p o w ia d a za szkodę w y rz ą d z o n ą w u b e z p ie czo n ych p rz e d m io ta c h przez pożar, je ż e li szkoda p rz e d s ta w ia się ja k o u tra ta lu b u b y te k
457 -
w a rto ś c i ubezpieczonego p rz e d m io tu , sp o w o d o w a nej je g o zniszczeniem lu b uszkodzeniem , a znisz
czenie to lu b uszkodzen ie p o ch o d zi z bezpośred niego lu b pośredniego o d d z ia ły w a n ia og n ia albo n a s tą p iło p rz y pożarze w s k u te k gaszenia, ro ze b ra n ia lu b d o kona nego w e w s k a z a n y c h ro z m ia ra ch u p rz ą tn ię c ia p o g o rz e lis k a . Z a k ła d o d p o w ia d a ró w n ie ż za szkodę p o w s ta łą w s k u te k z a g in ię c ia p rz e d m io tó w u b e z p ie czo n ych podczas pożaru.
D a le j idącą szkodę, ja k ró w n ie ż u tra tę z y s k u o b e jm u je u bezpie czenie t y lk o w te d y , je ż e li to osobno b y ło u m ó w io n e . O g ó ln e w a ru n k i u m o w ne o k re ś la ją co ro z u m ie się przez pożar. U b e z pie cze n ie od o g n ia o b e jm u je n ie t y lk o szkodę spo w o d o w a n ą p rze d o sta n ie m się ognia, l&cz n a d to szkodę zrządzoną w s k u te k u derzenia p io ru n a , w y b u c h u w s z e lk ie g o ro d z a ju gazu ś w ie tln e g o oraz urządzeń do o g rz e w a n ia i p a ln ik ó w ś w ie tln y c h .
Z a k ła d ubezpieczeń nie o d p o w ia d a za szkody w s k u te k p o ża ru lu b w y b u c h u , k tó re z o s ta ły spo
w o d o w a n e przez w o jn ę , ro z ru c h y , p o w sta n ie albo in n e za b u rze n ia o g w a łto w n y m d z ia ła n iu . Do w y d a rz e ń w o je n n y c h za licza się, w czasie w o jn y , ta kże o k u p a c ję oraz k w a te ru n k i i przem arsz nie ty lk o obcych, ale i w ła s n y c h w o js k . G d y np. w ła sne w o js k o , k w a te ru ją c e w b u d y n k u , sp o w o d u je pożar u b e zp ie czo n ych to w a ró w , z a k ła d u b e zp ie czeń n ie będzie o d p o w ia d a ł za te to w a ry , je ż e li szkoda tu p o w s ta ła w z w ią z k u z d z ia ła n ia m i w o je n n y m i.
Z a k ła d ubezpieczeń w o ln y je s t od o b o w ią z k u św iadczenia , je ż e li u b e z p ie c z a ją c y z ro z m y s łu lu b przez n ie d b a ls tw o s p o w o d o w a ł w y p a d e k
szkody.
Je ż e li się in a cze j n ie u m ó w io n o , ubezpie cze
n ie o b e jm u je t y lk o p rz e d m io ty będące w ła sn o ścią ubezpie czającego. Je ż e li je d n a k ubezpieczono o g ó ł rzeczy, u bezpie czenie o b e jm u je ta kże p rz e d m io ty należące do c z ło n k ó w ro d z in y i słu żb y ubezpieczającego, k tó r z y ż y ją z n im w w s p ó ln o ści d o m o w e j albo w y k o n u ją s w ó j zaw ód w m ie j
scu, do k tó re g o u b ezpie czenie się odnosi. P rzed
m io ty m a ją ce szczególną w a rto ść, ja k pieniądze, złoto, srebro, p a p ie ry w a rto ś c io w e , d o k u m e n ty , p e rły , d ro g ie k a m ie n ie , d z ie ła sztu ki, ja k obrazy, rzeźby, k o r o n k i itp . nie są o b ję te z w y k ły m ubez
p ie cze n ie m od og n ia albo są o b ję te t y lk o do w y s o k o ś c i 1000 z ł za p o szcze g ó ln y p rze d m io t.
Je że li u b ezpie czenie m a o b e jm o w a ć ró w n ie ż P rz e d m io ty m ające szczególną w a rto ść, m usi to b yć w y ra ź n ie zaznaczone w u m o w ie . P rz e d m io ty te w y m a g a ją w ię c s p e c ja ln e j u m o w y .
Z a k ła d ubezpieczeń o d p o w ia d a t y lk o za szko
dę, k tó r e j ubezpieczone p rz e d m io ty u legną w m ie js c u o znaczon ym w p o lis ie . Z m ia n a m iejsca ubezpie czenia m usi b y ć z a k ła d o w i zgłoszona w P rzeciągu sie d m iu dni, g dyż ze zm ianą tą może się łą c z y ć zw ię ksze n ie ry z y k a u b e zp ie cze n io w e go. Je ż e li u b e zp ie czo n y p o n o si w in ę w nieza- w ia d o m ie n iu z a k ła d u o zm ia n ie m ie jsca ube zp ie czenia, z a k ła d w o ln y je s t od o b o w ią z k u ś w ia d czenia, o ile szkoda w y d a rz y ła się p ó ź n ie j n iż pięć ty g o d n i po ro zp o czę ciu p rz e n ie s ie n ia u bezpie czo
n y c h p rz e d m io tó w .
Z a k ła d m oże w y p o w ie d z ie ć u m o w ę w ciąeu m iesiąca po o trz y m a n iu w ia d o m o ś c i o zm ianie
m ie js c a u b e zp ie czo n ych p rz e d m io tó w . W p r a k ty c e w y p o w ie d z e n ie ta k ie m a na ce lu za w a rc ie n o w e j u m o w y z w yższą s k ła d k ą u b ezpie czeniow ą, g d y w z ro s ło ry z y k o n ie b e zp ie cze ń stw a w z w ią z k u z zm ianą m iejsca.
W ra zie za jścia w y p a d k u u b e zp ie cza ją cy ob o w ią z a n y je s t starać się w e d le m ożności o u c h y le n ie i zm n ie jsze n ie szkody. K o u z ty p o n ie sio n e przez u b ezpie czającego w w y k o n a n iu ta k ie g o o b o w ią z k u o b cią ża ją z a kła d ubezpieczeń, c h o c ia ż b y b y ły bezskuteczne, o ile u b e z p ie cza ją cy w e d łu g o k o lic z n o ś c i m ó g ł je uw ażać za w s k a zane.
7. Ubezpieczenie od skutków p rzerw y w ru chu przedsiębiorstwa z powodu ognia (chômage)—
O g ie ń n ie t y lk o może sp o w o d o w a ć s tra ty w b u d y n k a c h , u rządzenia ch, to w a rz e itd ., lecz ró w n ie ż może p rz y c z y n ić się do tego, że p rz e d s ię b io rs tw o uszkodzone o g n ie m u tra c i z y s k z p o w o d u p rz e r
w y w p ra c y i p o n ie sie k o s z ty zw iązane z u n ie ru ch o m ie n ie m p rz e d s ię b io rs tw a . W y n a g ro d z e n ie m tego ro d z a ju szkód z a jm u je się ubezpie czenie od s k u tk ó w p rz e rw y w ru c h u p rz e d s ię b io rs tw a z p o w o d u ognia. Jest to o d d zie ln a um ow a, k tó rą za
w ie ra się p rz y z a w a rc iu lu b po z a w a rc iu u b e z p ie czenia od ognia. U bezpiecze nie od o g n ia je st u m o w ą zasadniczą, o b o k k tó r e j zaw rzeć m ożna u m o w ę o u bezpie czenie od s k u tk ó w o g n ia z w ią za n ych z p rz e rw ą w ru c h u p rz e d s ię b io rs tw a . U bezpiecze nie p rz e rw y w ru c h u b ie g n ie r ó w n o cześnie z ubezp ie cze n ie m od ognia. W ra zie za
tem w y g a ś n ię c ia lu b n ie w a ż n o ś c i u b ezpie czenia od ognia, ty m sam ym gaśnie lu b staje się n ie w a ż ne u bezpie czenie od p rz e rw y w ru ch u .
Z akres o d p o w ie d zia ln o ści z a k ła d u ubezipieczeń o b e jm u je szkodę pow istałą w s k u te k p rz e rw y w ru c h u ubezpieczonego p rz e d s ię b io rs tw a i to p rz e r
w y s p o w o d o w a n e j przez p o ża r lu b in n ą p rz y czynę, w y w o łu ją c ą o d p o w ie d z ia ln o ś ć z a k ła d u w u b e zp ie cze n iu od ognia.
P rze d m io te m u b e zp ie cze n ia m ogą b y ć :
a) s tra c o n y z y s k c z y s ty , k t ó r y b y łb y o s ią g n ię ty przez czas trw a n ia p rz e rw y w ru ch u , g d y b y ta n ie n a s tą p iła ;
b) niezbęd ne k o s z ty p rz e d s ię b io rs tw a , w yszcze g ó ln io n e w p o lis ie , ja k to : płace urzędnicze, ro b o cizn a , na je m lo k a lu , p o d a tk i, -.kła d ki ubez
p ie c z e n io w e i ś w ia d c z e n ia socjalne, należne p ro c e n ty u m o w n e od o b cych k a p ita łó w u m ie szczonych w p rz e d s ię b io rs tw ie , u m ia rk o w a n e o d p isa n ia itp . — k tó re w czasie p rz e rw y w r u chu u b e z p ie c z a ją c y b e z w a ru n k o w o m usi p o nieść, żeby po o d b u d o w ie p rz e d s ię b io rs tw a nastąpić m og ło w czasie n a jk ró ts z y m ro z p o częcie ru c h u lu b do w y p ła ty k tó r y c h o b o w ią za n y je s t z ty tu łu p ra w a .
O ile in a cze j się n ie u m ó w io n o , z a k ła d n ie o d p o w ia d a :
a) za yzkodę w s k u te k p rz e rw y w ru ch u , s p o w o d o w a n e j przez zniszczenie lu b uszkodzen ie to w a ró w g o to w y c h , z n a jd u ją c y c h się w d n iu w y p a d k u na te re n ie w y m ie n io n y m w p o lisie , c h y b a że u b ezpie czenie d o ty c z y je d y n ie s k le p ó w i d o m ó w to w a ro w y c h . N a to m ia s t z a kła d o d p o w ia d a za zniszczenie lu b uszkodzen ie to w a ró w b ę d ą cych w fa b ry k a c ji;
458 -
b) za s z k o d y w b u d y n k a c h , m a szynach i urządze
n ia c h p o m o c n ic z y c h , m a te ria ła c h s u ro w y c h i to w a ra c h z n a jd u ją c y c h się w fa b ry k a c ji, spo
w o d o w a n e o b n iże n ie m się ic h w a rto ś c i w n a s tę p s tw ie p rz e rw y w ru c h u i w y n ik a ją c e w s k u te k n ie m o ż liw o ś c i u ż y tk o w a n ia ty c h p rz e d m io tó w lu b ic h zepsucia;
c) za s z k o d y p o w s ta łe n a te re n ie o b ję ty m ubez
p ie cze n ie m przez p rz e rw ę w ru c h u , sp o w o d o w a n ą zn iszczeniem lu b uszko d ze n ie m b u d y n k u lu b p rz e d m io tó w ru c h o m y c h , z n a jd u ją c y c h
się p o za obrębem tego te re n u ;
d) za s z k o d y p o w s ta łe w in n y m p rz e d s ię b io rs tw ie z p o w o d u p rz e rw y w ru c h u p rz e d s ię b io rs tw a ubezpieczonego.
P ow yższe w y p a d k i podane po d p u n k ta m i a— d będą je d n a k o b ję te o d p o w ie d z ia ln o ś c ią zakładu, je ż e li się ta k w y ra ź n ie u m ó w io n o .
O g ó ln e w a r u n k i ube zp ie cze n ia p o s ia d a ją sze
re g da lszych o g ra n icze ń , k tó r e p o w o d u ją w y łą c z e n ie o d p o w ie d z ia ln o ś c i z a k ła d u ubezpieczeń. W szczególno ści zaznaczyć trzeba, że o k re s św ia d czenia zw ią za n e g o z p rz e rw ą w ru c h u n ie o b e j
m u je s z k o d y p o w s ta łe j po u p ły w ie d w u n a s tu m ie
s ię c y p rz e rw y w ru ch u .
P odobn ie ja k p r z y u b e zp ie cze n iu od o g n ia ta k i tu u b e z p ie c z a ją c y o b o w ią z a n y je s t starać się o u c h y le n ie i z m n ie jsze n ie szkody. Z a k ła d u b e z
p ie cze ń zw ra c a k o s z ty zw ią za n e ze s ta ra n ia m i o u c h y le n ie lu b zm n ie jsze n ie szko d y, p o w s ta łe j w s k u te k p rz e rw y w ru ch u .
8. Ubezpieczenie szyb i szkła. — W w y p a d k u ta k ie g o ube zp ie cze n ia z a k ła d ubezpie czeń o dpo
w ia d a za s z k o d y w y rz ą d z o n e w u b e z p ie czo n ych szybach i in n y c h p rz e d m io ta c h s z k la n y c h w y m ie n io n y c h w p o lis ie w s k u te k ic h s tłu c z e n ia i ro z b ic ia , i to w m ie js c u o zn a czo n ym w polisie- P o
lis a lu b d o d a te k do p o lis y w in n y w ię c zaw sze o k re śla ć d o k ła d n ie p rz e d m io ty oraz m iejsce, w k tó r y m one się z n a jd o w a ć m uszą w c h w ili p o w s ta n ia szkody. Z a k ła d o d p o w ia d a ró w n ie ż za szkodę p o w s ta łą z p o w o d u g ra d u lu b b u rz y .
Za s z k o d y p o w s ta łe w s k u te k pożaru, uderzenia p io ru n u , w y b u c h u (z w y ją tk ie m m a te ria łó w w y b u c h o w y c h ) lu b k ra d z ie ż y z w ła m a n ie m oraz za s z k o d y p o w s ta łe w s k u te k a k c ji ra tu n k o w e j p rz y gaszeniu p o ża ru — z a k ła d o d p o w ia d a ty lk o w ó w czas, g d y to w y ra ź n ie zaznaczono w p o lis ie , a szkoda nie została p o k r y ta prze z u b e zp ie cze n ie od ogn ia lu b ubezpiecz- od .kradzieży z w łam aniem - R ów nież ty lk o w w y p a d k a c h w y ra ź n e j u m o w y z a k ła d o d p o w ia d a za s z k o d y p o le g a ją c e na u sz k o d z e n iu p o m a lo w a n ia z w y k łe g o i d e k o ra c y jn e g o n a p isó w , w y tr a w ie n ia i in n y c h ozdób lu b lite r s z k la n y c h n a szybach u b e zp ie c z o n y c h i obłożeń na z w ie rc ia d ła c h , a p o w s ta ły c h w s k u te k u s z k o dzenia szyby.
Z a k ła d u b e z p ie c z e n io w y n ie o d p o w ia d a za szko d y;
a) sp o w o d o w a n e przez w y d a rz e n ia w o je n n e , ro z ru c h y , p o w s ta n ie re w o lu c y jn e albo in n e za
b u rz e n ia o g w a łto w n y m d z ia ła n iu , u su w a n ie się lu b zapadanie zie m i, p o w ó d ź i in n e p o d o b ne n a d z w y c z a jn e w y p a d k i;
b) w y n ik łe w p rz e d m io ta c h u b e zp ie czo n ych , p o d le g a ją c y c h obsadze niu w ra m y lu b o p ra w y , p rz e d z u p e łn y m i p r a w id ło w y m obsadzeniem . c) p o w s ta łe w s k u te k za m ia n y, w y ję c ia z ram,
u s u n ię c ia lu b p rze w o zu , o b ró b k i a rty s ty c z n e j lu b rz e m ie ś ln ic z e j p rz e d m io tó w u b e zp ie czo n y c h , ra m do n ic h i u rządzeń zabezpie czają
c y c h a p rz y u b e zp ie cze n iu re k la m n e o n o w y c h za s z k o d y w in s ta la c ji e le k try c z n e j;
d) p o w s ta łe w s k u te k u szko d ze n ia lu b w a d liw o ś c i ra m i o p ra w ;
e) p o w s ta łe w s k u te k zadrapan ia, p o ry s o w a n ia , lu b o d p ry ś n ię c ia k a w a łk ó w p o w ie rz c h n i szkła;
f) p o w s ta łe w s k u te k w y b u c h u m a te ria łó w w y b u c h o w y c h ;
g) p o w s ta łe w s k u te k ro zm yśln e g o d z ia ła n ia lu b n ie d b a ls tw a u bezpie czającego,
(d a lszy cią g n a stą p i)
(— ) dr Z. K. N ow ako w ski
Czynnik gospodarczy w wym iarze sprawiedliwości
U d z ia ł c z y n n ik a gospodarczego w w y m ia rz e s p ra w ie d liw o ś c i n a b ie ra szczególnego znaczenia w o k re s ie p rz e b u d o w y k ra ju . D o ty c h c z a s o w e ż y cie gospodarcze tra c i s w o je oblicze , przechodzą c od syste m u g o s p o d a rk i lib e ra ln e j do g o s p o d a rk i p la n o w e j. T a k zw ana in ic ja ty w a p ry w a tn a dozn a je o g ra n icze ń n a rzecz g o s p o d a rk i p a ń s tw o w e j.
P rz e m ia n y n a s tę p u ją d ro g ą e w o lu c y jn ą . W parze z p rz e m ia n a m i g o sp o d a rczym i id z ie zm ia n a w w y m ia rze s p ra w ie d liw o ś c i, s p ra w o w a n y m z g o d n ie z p o s ta n o w ie n ia m i k o n s ty tu c ji przez n ie z a w is łe sądy.
W Polsce p rz e d w rz e ś n io w e j sądy o p ie ra ły się w p rz e w a ż a ją c e j m ie rz e n a e le m e n cie u rz ę d n i
czym , dopuszczając do głosu c z y n n ik społeczny, je d n a k ż e stan s ę d z io w s k i ja k o z a m k n ię ta kasta n a d a w a ł to n w y m ia r o w i s p ra w ie d liw o ś c i z p o m i
n ię c ie m w k ła d u c z y n n ik a społecznego.
Jedną z za sa d n iczych zm ian, ja k ie z a s z ły w Polsce o d ro d z o n e j na o d c in k u w y m ia ru s p ra w ie d
liw o ś c i, je s t te n d e n c ja ro z ło ż e n ia fu n k c ji w y m ia ru s p ra w ie d liw o ś c i m ię d z y sędziego z a w o d o w e g o a o b y w a te li. P rzem iana ta d o ty c z y przede w s z y s t
k im d z ie d z in y p ra w a k a rn e g o , o d d a ją c w ty m w z g lę d z ie c z y n n ik o w i społeczne m u b a rd zo p o w a ż n y u d z ia ł w s p ra w o w a n iu w y m ia ru s p ra w ie d liw o ś c i, p rz y czym u d z ia ł c z y n n ik a społecz
nego d o ty c z y n ie ty lk o p rz e s tę p s tw p o s p o lity c h , ale ró w n ie ż g o spod arczych, szczególnie lic z n y c h w c h w ili k s z ta łto w a n ia się ż y c ia gospodarczego w k ra ju .
J e ż e li c h o d zi o s p ra w y z za kre su p ra w a p r y w a tn e g o c y w iln e g o , n a le ż y ona w zasadzie do w ła ś c iw o ś c i sądów p o w sze ch n ych . W ty m k ie ru n k u poza u s p o łe c z n ie n ie m sądów przez p o w o ła n ie do ż y c ia sądów o b y w a te ls k ic h n ie w p ro w a dzono zm ian. U s p o łe c z n ie n ie tego o d c in k a w y m ia ru s p ra w ie d liw o ś c i i p rz y s to s o w a n ia go do z a s złych zm ian, b y ło zbędne, a lb o w ie m u d z ia ł c z y n n ik a społecznego b y ł u s ta w o w o u re g u lo w a n y
Rachunek bieżący (Gonio correnie) 3)
O d salda należą się o d s e tk i także w ty m w y p a d k u , gdy w n a d w yżce p o lic z o n e b y ły ju ż o d s e tk i od poszczegó l
n y c h p o z y c ji. Szczególne zabezpieczenie d la w ie r z y te l
no ści w c ią g n ię te j do ra c h u n k u bieżącego, ja k ró w n ie ż z o b o w ią z a n ie w s p ó łd łu ż n ik a pozo sta je w m o c y w ty c h g ra n ica ch , w ja k ic h saldo w y r ó w n y w a się z o w ą w ie r z y te ln o ścią .
W p is a n ie do ra c h u n k u w ie rz y te ln o ś c i do osoby trz e c ie j u w aża się za stanow cze i doko n a n e na ry z y k o n a b y w c y w ie rz y te ln o ś c i, z czego w y n ik a , że w razie n ieza
p ła c e n ia p re te n s ji przez trz e c ie g o w te rm in ie , n a b y w c a n ie m a p ra w a s k re ś lić je j z ra c h u n k u , lecz m u si je j sam na trz e c im dochodzić. O c z y w iś c ie m o żliw b je s t in n e u re g u lo w a n ie um ow ne.
J e ż e li je d n a k n a b y c ie n a s tą p iło z zastrzeżeniem in k a sa lu b je ż e li ch o d zi o w ie rz y te ln o ś c i z w e k s la , czeku lu b przekazu, a w ie rz y te ln o ś ć ta n ie została przez trz e c ie g o w te rm in ie zaspokojo na, n a b y w c a m oże s k re ś lić ją z ra ch u n ku .
U m o w ę ra c h u n k u bieżącego m ożna zaw rzeć n a czas oznaczon y lu b n ie oznaczony, a w te d y u m o w a m oże b y ć w y p o w ie d z ia n a w k a żd e j c h w ili, ale s k u te k w y w ie r a d o p ie ro od n a jb liższe g o te rm in u ro z lic z e n ia .
Z w a ż n y c h p rz y c z y n m ożna w y p o w ie d z ie ć u m o w ę z ty m s k u tk ie m , że ro z lic z e n ie i p ła tn o ś ć salda n a s tę p u ją n a ty c h m ia s t.
P o łożenie w ie rz y c ie la s tro n y p o zo sta ją ce j w sto su n ku ra c h u n k u bieżącego, k tó r y u z y s k a ł z a ję cie p rz y s z łe g o salda, n ie m oże b y ć pogorszone przez w s ta w ie n ie n o w y c h p o z y c ji, c h y b a że w s ta w ie n ie to je s t n a stę p stw e m stosun
k u p ra w n e g o , p o w s ta łe g o p rze d zajęciem .
Kartoteka Tyg. Gosp. 39/48 — 361
W m y ś l p rz e p is ó w K o d e k s u Z o b o w ią z a ń przez um o w ą u ż y cze n ia u ż y c z a ją c y z o b o w ią z u je się dać b io rą c e m u w u życze n ie b ezpłatn e u ż y w a n ie rz e czy u życzo n e j.
U m o w a u ż y cze n ia p o w s ta je przez samo zgodne o ś w ia d czenie w o li d w ó ch stron. U życze n ie m oże na stą p ić t y lk o b e zp ła tn ie i ty m się ró ż n i od n a jm u (patrz najem ).
U m o w ę u ż ycze n ia n a le ż y o d ró ż n ić od u m o w y p o życz
k i, przez k tó rą d a ją c y p o życzkę z o b o w ią z u je się p rzenieść na w łasność b io rą ce g o p rz e d m io t p o ż y c z k i, k tó r y m m ogą b y ć ty lk o p ie n ią d ze lu b in n e rz e c z y zam ienne, a b io rą c y z o b o w ią z u je się z w ró c ić p rz e d m io t p o ż y c z k i w rzeczach tego samego g a tu n k u i ta k ie j sam ej ja k o ś c i, np. p o życza ją c y pożycza p e w n ą sumę p ie n ię d z y , p ieniąd ze te p rz e c h o dzą na w łasność b io rą ce g o pożyczkę, k tó r y z o b o w ią z u je się z w ró c ić ta k ą samą ilo ś ć p ie riię d z y i lecz n ie ty c h sa
m y c h p ie n ię d z y , (patrz po życzka ).
P rzy u ż ycze n iu n a to m ia s t u ż y c z a ją c y n ie tra c i w ła s n o ści rzeczy u ż yczo n e j, k tó ra m oże b y ć rzeczą za ró w n o nie - zam ienną ja k i zam ienną, a b io rą c y rzecz do u życze n ia o b o w ią z a n y je s t z w ró c ić u ży c z a ją c e m u tę samą rzecz. T a k zw ane p o to c z n ie p o życze n ie np. parasola, k s ią ż k i c ż y in n e j rze czy je s t w ię c z p u n k tu w id z e n ia p ra w n e g o użycze n ie m a n ie p o ż y c z k ą i do sto su n ku tego n a le ż y stosow ać p rz e p is y K o d e k s u Z o b o w ią za ń o u ż y c z e n iu a n ie p o życzce.
P rze d m io te m u ży c z e n ia je s t t y lk o u ż y w a n ie rzeczy, a n ie je j zu ż y c ie lu b u ż y tk o w a n ie , t j. p o b ie ra n ie o w o có w , to też p rz e d m io te m u ż y w a n ia m oże b y ć t y lk o rzecz, d a ją c a się u ż y w a ć z za ch o w a n ie m su b sta n cji, a u ż y w a n ie w in n o się o d b yw a ć z za ch o w a n ie m su b sta n cji.
J e że li s tro n y u m ó w ią się, że b io rą c y rzecz m oże ją ta k że b e z p ła tn ie u ż y tk o w a ć , w ó w cza s je s t to u m o w a su i ge- neris, do k tó r e j n a le ż y stosow ać analog iczne p rz e p is y o u życze n iu , a p o n a d to n ie k tó re p rz e p is y o d z ie rż a w ie (patrz d zierżaw a).
U ż y c z a ją c y n ie m u si b y ć w ła ś c ic ie le m rze czy u ż y c z o nej, może b y ć też je j u ż y tk o w c ą , dzie rża w cą lu b najem cą.
Z a w a rc ie u m o w y u ż ycze n ia ro d z i w za je m n e o b o w ią z k i u życza ją ce g o i b io rą ce g o rzecz do u ż y w a n ia .
U ż y c z a ją c y o b o w ią z a n y je s t w y d a ć b io rą c e m u rzecz użyczoną. G d y rzecz u życzo n a m a ta k ie w a d y , że m oże w y rz ą d z ić szkodę tem u, k to je j u żyw a , u ż y w a ją c y o b o
U ż y c z e n ie
l i artołek* Tyg. Gosp. 39/48 — 363
w ią z a n y je s t p o w ia d o m ić b io rą ce g o o w ia d o m y c h m u w a dach, a je ż e li tego o b o w ią z k u n ie d o p e łn i, o d p o w ia d a za w y n ik łą stąd szkodę. N p . g d y z a ra ź liw a c h o ro b a u ż y c z o nego k o n ia s p o w o d o w a ła ch o ro b ę in n y c h k o n i b io rą ce g o w u ż y w a n ie , u ż y c z a ją c y o d p o w ia d a za w y n ik łą szkodę, g d y w ie d z ia ł o c h o ro b ie u życzoneg o k o n ia a n ie u w ia d o m ił o ty m biorącego .
B io rą c y rzecz w in ie n u ż y w a ć w sposób o k re ś lo n y .w u m o w ie , a je ż e li tego n ie o kre ślo n o , w sposób o d p o w ia d a ją c y n a tu rz e i przeznaczen iu rzeczy- N ie w o ln o m u bez z e zw o le n ia oddać je j do u ż y w a n ia in n e j osobie, w i
n ie n czuw ać sta ra n n ie na d za ch o w a n ie m rz e czy w s ta nie, w ja k im ją o trz y m a ł, n ie ma p ra w a oddaw a ć rzeczy na p rz e c h o w a n ie in n e j osobie, c h y b a że zm uszają go do te g o o k o lic z n o ś c i albo u p o w a ż n ia um ow a, ale i w ty m w y p a d k u w in ie n z a w ia d o m ić n ie z w ło c z n ie użyczająceg o, gdzie i u k o g o rzecz z ło ż y ł i o d p o w ia d a w te d y t y lk o za w in ę w w y b o rz e te j osoby. W ra zie na ru sze n ia ty c h obo w ią z k o w n a le ż y te j sta ra n n o ści b io rą c y rzecz do u ż y w a n ia
odpoyriad a n ie ty lk o za szkodę w y n ik łą z ja g o w in y , ale także za p rz y p a d k o w ą u tra tę lu b uszkodzen ie rzeczy, p rz y czym za p rz y p a d e k odp o w ia d a je d n a k ty lk o pod ty m w a ru n k ie m , że u ż y c z a ją c y w yka że , że rzecz n ie b y ła b y u le g ła u tra c ie lu b uszkodzen iu, g d y b y b io rą c y u ż y w a ł je j w sposób w ła ś c iw y albo g d y b y ją u siebie za trzym a ł.
. B io rą c y rzecz do u ż y w a n ia p o n o si z w y k łe k o s z ty u tr z y m a n ia rzeczy. Z w ro tu in n y c h k o s z tó w i n a k ła d ó w u ż y te czn ych , ja k ie p o c z y n ił, w ra z z o d se tka m i od d n ia ic h w y ło ż e n ia , m oże żądać od u życza ją ce g o ty lk o w ów czas, je ż e li d z ia ła n ie je g o b y ło z k o rz y ś c ią i o d p o w ia d a ło rz e c z y w is te j lu b d o m n ie m a n e j w o li użyczająceg o, w p rz e c iw n y m ra zie m oże t y lk o zabrać n a k ła d y z p o w ro te m , o ile to je s t m o ż liw e bez u szkodzen ia rzeczy.
K tó re k o s z ty u trz y m a n ia rze czy należą do z w y k ły c h ka sztó w , ocenić n a le ż y w e d łu g o b ie k ty w n y c h p o ję ć go
spodarczych (np. ż y w ie n ie i leczenie z w ie rz ą t).
B io rą ce m u rzecz do u ż y w a n ia nie s łu ż y je d n a kże na zabezpieczenie w y ło ż o n y c h k o s z tó w i n a k ła d ó w p ra w o z a trz y m a n ia rze czy (patrz p ra w o za trzym a n ia ).
G d y k ilk a osób z a w a rło um o w ę u ży c z e n ia w c h a ra k terze b io rą c y c h rzecz do u ż y w a n ia , o d p o w ia d a ją s o lid a r
nie.
U ż y c z e n ie 2)
Kartoteka T y 2- Go*p. 39/48 — 364
U ż y c z e n ie 3)
U życze n ie k o ń c z y się w czasie oznaczonym w u m o w ie użyczenia, g d y zaś u m o w ę u życze n ia za w a rto na czas n ie o znaczon y, użyczenie k o ń c z y się, g d y b io rą c y u c z y n ił z rz e c z y u ż y te k o d p o w ia d a ją c y u m o w ie , albo g d y u p ły n ą ł czas, w k tó r y m m ó g ł b y ł u c z y n ić ten u ż y te k . U ż y c z a ją c y m oże żądać w cześniejszeg o z w ro tu , g d y b io rą c y u ż y w a rze czy n ie zg o d n ie z u m o w ą albo z n a tu rą lu b przeznacze
n ie m rzeczy, g d y ją zaniedb uje, g d y odda ją in n e j osobie n ie będąc do tego u p o w a ż n io n y przez um o w ę ani zm uszo
n y przez o k o lic z n o ś c i, w re szcie g d y rzecz stanie się p o trze b n a sam em u u życza ją ce m u z p o w o d ó w , n ie p rz e w i
d z ia n y c h w c h w ili z a w a rc ia u m o w y . W ra zie za jścia ty c h o k o lic z n o ś c i u ż y c z a ją c y może żądać n a ty c h m ia s to w e g o z w ro tu rzeczy, bez p o trz e b y u p rze d n ie g o w y p o w ie d z e n ia użyczenia, a b io rą c y rzecz w u ż y w a n ie n ie może żądać żadnego o d szko d o w a n ia z p o w o d u w cześniejszeg o ro z w ią z a n ia u m o w y . U życze n ie k o ń c z y się ró w n ie ż ze ś m ie r
cią biorącego, je ż e li u m o w a in a cze j nie sta n o w i.
Po z a ko ń cze n iu u ż ycze n ia b io rą c y do u ż y w a n ia , ja k ló w n ie ż osoba, k tó re j b io rą c y rzecz oddał, o b o w ią z a n i są z w ró c ić rzecz u życza ją ce m u w stanie n ie p o g o rszo n ym . N ie ty lk o w ię c b io rą c y do u ż y w a n ia , ale także osoba trze cia , k tó r e j b io rą c y odd a ł rzecz do u ż y w a n ia albo na p rze ch o w a n ie , są zo b o w ią z a n i bezpośrednio w obec u życza ją ce g o do z w ro tu rze czy i m a ją w sporze o w y d a n ie rz e czy le g ity m a c ję b ie rn ą , ch o ć b y u ż y c z a ją c y nie b y ł w ła ś c ic ie le m rzeczy.
Po u p ły w ie 6 -ciu m ie s ię c y od d n ia z w ro tu rze czy u ż y czonej n ie może u ż y c z a ją c y d o chod zić sądow nie roszczeń o od szko d o w a n ie rzeczy, a b io rą c y do u ż y w a n ia roszczeń o z w ro t w y d a tk ó w i n a k ła d ó w oraz o o dszkodo w anie.
Term in, te n je st te rm in e m z a w ity m , w obec czego sędzia w in ie n u p ły w tego te rm in u u w z g lę d n ić z urzędu. P o trą c ić m ożna po u p ły w ie tego te rm in u pow yższe w ie r z y te l
no ści ty lk o w ty m w y p a d k u , je ż e li n ie b y ły jeszcze p rz e d a w n io n e w czasie, g d y p o trą c e n ie stało się m o żliw e , tj.
w c h w ili, g d y d łu ż n ik s ta ł się w ie rz y c ie le m swego w ie r z y c ie la i g d y w za je m n a w ie rz y te ln o ś ć stała się w y m a g a ln a .
K a rto te k a T yg . Go«p. 39/48 — 365
/
■
í
U p a d ł o ś ć ]l
P rze p isy o upiadłości („P ra w o u p a d ło ś c io w e ") oparte są na ro z p o rz ą d z e n iu P re zyd e n ta R. P- z 24. X- 1934, k tó re w eszło w ż y c ie z dnie m 1. I. 1935 (Dz- U. R- P. N r 93/34 poz: 834).
U padłość je st to sw ego ro d z a ju p o stę p o w a n ie e g ze ku c y jn e , k tó re m a na celu p o d z ia ł całego m a ją tk u upadłe go (d łu żn ika ) na rzecz w ie rz y c ie li; je s t to in n y m i s ło w y — e g ze ku cja u n iw e rs a ln a . Różnice p o m ię d z y e g ze ku cją z w y k łą a u n iw e rs a ln ą są nastę p u ją ce :
1- p rz y e g z e k u c ji u n iw e rs a ln e j spienięża się c a ły m a ją te k d łu ż n ik a a p rz y e g z e k u c ji z w y k łe j część m a ją tk u lub p o szcze g ó ln y p rze d m io t;
2. p rz y e g z e k u c ji z w y k łe j p o trz e b n y je s t ty t u ł e g ze ku c y jn y , k t ó r y je s t z b ę d n y p r z y upa d ło ści, a w y s ta rc z y o głoszen ie u p a d ło ści, w szczęcie u p a d ło ści i zgłoszenie w ie rz y te ln o ś c i-
U p a d ły d łu ż n ik w p o stę p o w a n iu u p a d ło ś c io w y m nie p o z b y w a się d łu g ó w ; n iespłaco na reszta d łu g ó w ciąży na n im d a le j i d łu ż n ik z o b o w ią z a n y je s t ją spłacić.
Ogłoszenie upadłości.
W m y ś l P olskiego P ra w a U p a d ło ścio w e g o t y lk o k u p ie c m oże b y ć u z n a n y za upad łe g o i to ku p ie c, k t ó r y zaprze
s ta ł p ła ce n ia długów - U padłość s p ó łk i a k c y jn e j, s p ó łk i z o g ra n iczo n ą o d p o w ie d zia ln o ścią i o so b y p ra w n e j będą
cej ku p ce m , ja k ró w n ie ż s p ó łk i ja w n e j lu b k o m a n d y to w e j, z n a jd u ją c e j się w sta n ie lik w id a c ji, będzie ogłoszona ta kże w ów czas, g d y m a ją te k ic h nie w y s ta rc z a na zaspo
k o je n ie d łu g ó w .
N ie m oże b y ć pod sta w ą do ogłoszen ia u p a d ło ści k r ó t
k o trw a łe w s trz y m a n ie p ła ce n ia d łu g ó w w s k u te k p rz e j
ś c io w y c h trudności-
U s ta w a nie d o zw a la na ogłoszen ie u p a d ło ści w sto su n k u do osób p u b lic z n o - p ra w n y c h ,i fu n d a c ji.
O g ło sze n ia u p a d ło ści m ogą żądać:
1. u p a d ły d łu ż n ik ;
2. k a ż d y z w ie rz y c ie li d łu ż n ik a ; 3- p o n a d to w sto su n ku do spółek:
a) ja w n e j — k a ż d y w s p ó ln ik ,
b) k o m a n d y to w e j — k a ż d y w s p ó ln ik o d p o w ia d a ją c y bez ograniczenia,
c) w s to su n ku do in n y c h s p ó łe k i osób p ra w n y c h — k a ż d y , k to m a p ra w o re p re z e n ta c ji,
Karto teka Tyg. Gosp. 39/48 — 367
U p a d ł o ś ć 2)
d) k a ż d y z lik w id a to r ó w sp ó łki.
K u p ie c re je s tro w y o b o w ią z a n y je s t do zło że n ia w n io s ku o o głoszen ie upa d ło ści w ciągu 2 ty g d n i od zaprzesta
n ia p ła ce n ia d łu g ó w , zaś re p re ze n ta n ci i lik w id a to r z y s p ó łe k i osób p ra w n y c h w cią g u 2 ty g o d n i od d n ia u ja w n ie n ia , że m a ją te k s p ó łk i n ie w y s ta rc z a na z a sp o ko je n ie d łu g ó w , W p rz e c iw n y m ra zie o d p o w ia d a ją so lid a rn ie za szkodę w y rz ą d z o n ą przez to w ie rz y c ie lo w i.
W ła ś c iw y m do o g ło sze n ia u p a d ło ści je s t Sąd O k rę g o w y , w k tó re g o o k rę g u z n a jd u je się g łó w n y z a k ła d d łu ż n ik a i to w y d z ia ł h a n d lo w y , a w b ra k u tego w y d z ia ł c y w iln y w składzie trz e c h sędziów-
W n io s e k o ogłoszenie u p a d ło ści w in ie n za w ie ra ć o prócz d o kła d n e g o o k re ś le n ia o so b y d łu ż n ik a , je g o firm y , m ie j
sca zam ieszkania, m iejsca, w k tó ry m się z n a jd u je p rz e d s ię b io rs tw o i m a ją te k d łu żn ika , ró w n ie ż o k o lic z n o ś c i uzasadniające w n io s e k i ic h u p ra w d o p o d o b n ie n ie .
Sąd O k rę g o w y przed ro z s trz y g n ię c ie m w n io s k u o o- głosz&nie u p a d ło ści p o w in ie n w y s łu c h a ć d łu ż n ik a i w ie rz y c ie li, o ile to je s t m o ż liw ie i potrzebne-
Sąd O k rę g o w y , a w p rz y p a d k a c h n ie c ie rp ią c y c h z w ło k i sam p rz e w o d n ic z ą c y sądu m oże w y d a ć zarzą
dzenie tym cza so w e celem zabezpieczenia m a ją tk u dłuż1- niika.
Jeżeli sąd u w z g lę d n i w n io s e k o ogłoszenie u p adło ści, to w y d a je p o sta n o w ie n ie , k tó r y m w szczyn a p o stę p o w a n ie upadło ściow e-
P o sta n o w ie n ie to z a w ie ra :
1. Im ię , n a zw isko , firm ę , m ie jsce zam ieszkania lu b sie
dzibę upadłego,
2. w e zw a n ie w ie rz y c ie li u padłe go do zgłoszenia s w y c h w ie rz y te ln o ś c i,
3. w yzn a cze n ie sędziego — • k o m isa rza i s y n d y k a upa
dłości.
D ata p o s ta n o w ie n ia sądu je s t datą o głoszen ia upadłości..
P o sta n o w ie n ie to w in n o b y ć podane do p u b lic z n e j w ia dom ości i doręczone:
1. upa d łe m u d łu ż n ik o w i, 2. s y n d y k o w i,
3. w ie rz y c ie lo w i, k t ó r y z ło ż y ł w n io s e k o ogłoszenie' u p adło ści.
Kartoteka Tyg. Gosp. 39/48 — 368
- 459 -
w Polsce p rz e d w rz e ś n io w e j. C z y n n ik gospod ar
czy m ia ł z a p e w n io n e m ie js c e w s ą d o w n ic tw ie po i- s k im w tzw . W y d z ia ła c h H a n d lo w y c h Sądów O k rę g o w y c h .
Tenże sam c z y n n ik b ra ł u d z ia ł w k s z ta łto w a n iu w y m ia ru s p ra w ie d liw o ś c i i p rz y c z y n ił się do tw o rz e n ia n o rm p ra w a z w y c z a jo w e g o z d z ie d z in y ż y c ia gospodarczego przez S ądy R ozjem cze, G ie ł
dow e oraz Sądy P o lu b o w n e . N ie bez znaczenia je s t w s p ó łd z ia ła n ie c z y n n ik a gospodarczego w Sądach P racy. G osp o d a rka p la n o w a p rz y b ie ra n a jró ż n ie js z e fo rm y . Schem at p la n u gospod ar
czego je d n a k ż e n ie w y k lu c z a p rz e d s ię b io rs tw p ry . w a tn y c h , w w y n ik u czego n ie je d n o k ro tn ie zajdą k o liz je m ię d z y in s ty tu c ja m i z a ró w n o p a ń s tw o w y m i ja k i p ry w a tn y m i. N a te j p ła szczyźn ie czyn- n ik g o sp o d a rczy m oże w y ra ż a ć tswoje p o g lą d y i za jm o w a ć s ta n o w is k o w o b ro n ie in te re s ó w w ła snych, w ła ś n ie przez s w ó j u d z ia ł w w y m ia rz e s p ra w ie d liw o ś c i z za kre su p ra w a c y w iln e g o p r y w a tn e g o .
Z u w a g i na p o w a ż n y c ię ża r g a tu n k o w y om a
w ia n e g o p ro b le m u oraz celem b liższego zapozna
n ia c z y te ln ik ó w z in s ty tu c ja m i są d o w y m i, w y ż e j w s p o m n ia n y m i, o m ó w im y je k o le jn o w zarysie.
W y d z ia ły H andlow e p rzy Sądach O kręgow ych W m ie js c o w o ś c ia c h , o s iln ie ro z w in ię ty m p rz e m y ś le i h a n d lu tw o rz y się p rz y Sądach O k rę g o w y c h W y d z ia ły H a n d lo w e , k tó re o rz e k a ją w sk ła d z ie sędziego z a w o d o w e g o ja k o p rz e w o d n i
czącego oraz d w ó ch sę d zió w h a n d lo w y c h . J a k z sam ej n a z w y w y n ik a , k o m p e te n c ja W y d z ia łó w H a n d lo w y c h d o ty c z y s p ra w z zakre su czyn n o ści h a n d lo w y c h . W y d z ia ł H a n d lo w y z u rzę d u p rz e strzega s w e j k o m p e te n c ji, n ie m n ie j p o d p e w n y m i w a ru n k a m i w u s ta w ie w y m ie n io n y m i s tro n y m o gą żądać s k ie ro w a n ia s p ra w y p o d rozpoznan ie W y d z ia łu H a n d lo w e g o .
U d z ia ł c z y n n ik a gospodarczego w ty c h p rz y p a d k a c h d a je g w a ra n c ję ro z s trz y g n ię c ia sporu zgod n ie z zasadam i p ra w a z w y c z a jo w e g o i z w y c z a jó w k u p ie c k ic h , k tó re n ie zawsze znane są sę
dzie m u za w o d o w e m u . S ę d zio w ie h a n d lo w i są w s p ra w o w a n iu swego u rz ę d u sę d zio w skie g o nieza
w iś li i p o d le g a ją ty lk o u staw om . Liczbę sędziów h a n d lo w y c h p rz y p o szcze g ó ln ych W y d z ia ła c h S ądów O k rę g o w y c h oznacza M in is te r S p ra w ie d li
w ości. K a n d y d a ta na s ta n o w is k a sę d zió w h a n d lo w y c h p rz e d s ta w ia ją p re z y d ia te ry to ria ln e w ła ś c iw y c h izb p rz e m y s ło w o - h a n d lo w y c h . P rzy u m ie szcza n iu na liś c ie k a n d y d a tó w , Iz b y P rze
m y s ło w o -H a n d lo w e k ie ro w a ć się w in n y k w a li
fik a c ja m i k a n d y d a ta fio d w zg lę d e m zakresu i dłu - g o le tn o ś c i d o św ia d cze n ia w d zie d z in ie o b ro tu h a n d lo w e g o oraz zn a jo m o ści z w y c z a jó w h a n d lo w y c h , n a b y ty c h na s ta n o w is k a c h k ie ro w n ic z y c h . In s ty tu c ja zatem s ę d zió w h a n d lo w y c h zapew n ia c z y n n ik o m g o sp o d a rczym p o w a ż n y u d z ia ł w
w y m ia rz e s p ra w ie d liw o ś c i. U m ie ję tn e w y k o r z y s ta n ie ty c h m o ż liw o ś c i przez o d p o w ie d n ią se le k
c ję k a n d y d a tó w na s ta n o w is k a sę d zió w h a n d lo w y c h za le ży w y łą c z n ie od u zn a n ia Izb P rzem y
s ło w o -H a n d lo w y c h .
N ie n a le ż y zapom inać, że sę d zio w ie h a n d lo w i p rz y s w y m zg o d n ym s ta n o w is k u , zw a żyw szy, że
są w k o m p le c ie o rz e k a ją c y m w przew adze lic z e b - neJ (2), m ogą n ie je d n o k ro tn ie p rz e p ro w a d z ić p e w ne p o s tu la ty zgo d n ie z w y m o g a m i ż y c ia gospo
darczego.
Sądy Rozjemcze — Giełdowe
D la ro z s trz y g a n ia s p o ró w w y n ik a ją c y c h z tra n s a k c ji g ie łd o w y c h z a w a rty c h na poszczegó l
n y c h G ie łd a c h oraz s p o ró w w y n ik a ją c y c h z tra n s a k c ji n ie g le łd o w y c h m ię d z y c z ło n k a m i d u c z e s tn ik a m i g ie łd y po d w a ru n k a m i o k re ś lo n y m i w sta tu ta c h g ie łd y , są Sądy R ozjem cze p rz y p o szcze g ó ln ych G iełdach. C z ło n k ó w Sądu R o zje m czego u s ta n a w ia ją s tro n y spośród c z ło n k ó w K o m i
s ji R ozjem czej, k tó ra w y b ie ra o g ólne Z g ro m a d ze n ie c z ło n k ó w G ie łd y . W y r o k i Sądu R ozjem czego są ostateczne. S tro n y w w y p a d k a c h w y ją tk o w y c h m ogą żądać je g o u c h y le n ia przez Sąd Pań
s tw o w y .
R o la S ądów R o zje m czych n ie w y m a g a b liższe go o m ó w ie n ia , je ż e li chodzi o ic h znaczenie dla ż y c ia gospodarczego.
Sądy Polubowne
T y p Sądu P o lu b o w n e g o p rz e d s ta w iliś m y w y że j. N a le ż y je d y n ie p o d k re ś lić , że m a on c h a ra k te r stałego Sądu P olubow n ego. P rze p isy k o d e k s u p o stę p o w a n ia c y w iln e g o p rz e w id u ją Sądy P o lu b o w ne ad hoc na zasadach tam że p rz e w id z ia n y c h . Co do szczegółów co do S ądów P o lu b o w n y c h o d s y ła m y C z y te ln ik ó w do k a rto te k i Tyg- Gosp.
N r 20 i 21/48. Je że li chodzi o fu n k c ję S ądów P o lu b o w n y c h w tżyciu gospod arczym , trze b a s tw ie rd z ić , że je s t ona bardzo ważna, a lb o w ie m u m o ż liw ia k o rz y s ta n ie z n ic h każdem u, nie ty lk o osobom zrzeszonym w giełdach- S tro n y m ogą k a ż d y spór z za kre su p ra w a p ry w a tn e g o c y w iln e g o m ajątkow ego - poddać ro zp o zn a n iu S ądów P o lu b o w n y c h przez siebie p o w o ła n y c h z p o m in ię c ie m S ądów P a ń s tw o w y c h .
Sądy Pracy
C z y n n ik g o sp o d a rczy m a z a p e w n io n y u d z ia ł ró w n ie ż na te re n ie u s ta w o d a w s tw a p ra c y . W sk ła d Sądu P ra c y p o w o ła n e g o do ro z s trz y g a n ia s p o ró w z zakre su u s ta w o d a w s tw a p ra c y przed sę
dzią z a w o d o w y m w ch o d zą ła w n ic y z g ru p p ra c o d a w c ó w i p ra c o w n ik ó w . T u p o d o b n ie ja k p rz y sędziach h a n d lo w y c h Iz b y P rz e m y s ło w o -H a n d lo w e o b o k in n y c h (in s ty tu c ji są p o w o ła n e do p rz e d staw iania. k a n d y d a tó w na s ta n o w is k a ła w n ik ó w . Ł a w n ik ie m m oże b y ć o b y w a te l p o ls k i, k tó r y k o rz y s ta w p e łn i z p ra w o b y w a te ls k ic h i c y w iln y c h , je s t n ie s k a z ite ln e g o c h a ra k te ru , u k o ń c z y ł 30 lat, posia d a zn ajom ość zaw odu, k tó r y re p re z e n tu je i w ła d a ję z y k ie m p o ls k im w s ło w ie i piśm ie.
Ł a w n ic y p o d o b n ie ja k sę dziow ie h a n d lo w i są w s p ra w o w a n iu s w y c h u rz ę d ó w n ie z a w iś li i p o d le g a ją t y lk o ustaw om .
I na ty m w a ż n y m o d c in k u p raw a, k tó r y p o d le ga p e w n y m zm ianom , c z y n n ik gosp o d a rczy ma należne m iejsce.
S ądy O b y w a te ls k ie
K o ro n ą u s p o łe czn ie n ia sądów je s t p o w o ła n ie do ż y c ia S ądów O b y w a te ls k ic h . Sąd te n je s t p o w o ła n y do ro z s trz y g a n ia sp ra w m n ie js z e j w a g i
