<cena — zł3D,
Rok IV Poznań, dnia 6 .marca 1948 Nr 10
T R I Ś Ć I O dpow iedzialność za cudze czyny — No-wa lis ta rze m io sł (str. 100) — W yja śn ie n ia w sprawach księgow ych (str. 101) — W iadom ości s karb ow e str. 103) — R ejestracja do ku m e n tó w na oka
zicie la sprzed 1939 r, (*tr. 106). — K o m u n ik a ty str, 106) — K a rto te k a ,
Odpowiedzialność za cudze czyny
Odpowiedzialność deliktowa.
1. Uwagi wstępne. — O dpowiedzialność c y w il
na za cudze czy n y uregulow ana jest przepisami kodeksu zobowiązań. Może ona b yć deliktow a (art, 142 do 147 k. z.) albo k o n tra k to w a (art. 241, 503, 527 i inne k. z.). O odpow iedzialności d e lik to . w ej m ó w im y tam, gdzie szkoda pow stała s ku t
kiem czynów niedozw olonych, k tó re to czyny naruszają nakazy i zakazy bezwzględne obow ią
zujące w szystkich ludzi. O odpow iedzialności k o n tra k to w e j m ó w im y tam, gdzie szkoda pow stała sku tkiem działalności naruszającej nakazy i za
ka zy pow stałe sku tkiem um ow y. Tu, w yrządzają
cy szkodę poprzednio zobow iązał się przez umowę do czynienia, nieczynienia, zaprzestania lu b zno
szenia, lecz zachowaniem niedozw olonym właśnie narusza praw a w ie rzyciela , w y n ika ją ce z um owy i w ten sposób postępując w yrządza szkodę.
P rzy szkodzie deliktow ej. m am y do czynienia z naruszeniem p ra w powszechnie obow iązujących, a w ięc takich, k tó re p rzysłu gu ją każdemu; przy szkodzie k o n tra k to w e j m am y do czynienia z na
ruszeniem praw j o b o w ią zkó w w y ją tk o w y c h , obow iązujących ty lk o m ałą grupę osób na pod
staw ie um ow y.
Do dania odszkodowania jest się zobowiązanym ty lk o w tedy, jeżeli: »
a) szkoda pow stała;
b) szkoda pow stała skutkiem zachowania się n ie dozwolonego, tj. naruszającego Istniejące na
ka zy lub zakazy;
c) między pow stałą szkodą i n iedozw olonym za
chow aniem się istnieje zw iązek przyczynow y.
N iedozw olone zachowanie niekoniecznie mu- być zawinione. Z re g u ły je d na k odpow iadać bę
dziem y za w yrządzoną szkodę, je ż e li przypisać nam można w inę. Od te j zasady je d na k istnieją iczne w y ją tk i nakazujące danie odszkodowania mimo braku w in y . W y ją tk i w prow adzają odpo
w iedzialność, opierającą się na zasadzie ry z y k a i słuszności.
Kodeks zobowiązań om aw ia odpowiedzialność za cudze czyny osób zobowiązanych do nadzoru, osób d o ko n yw u ją cych w y b o ru oraz odpow iedział, ność pow ierzającego w yko n an ie czynności pod
władnem u.
2. Odpowiedzialność na skutek w iny w nadzo
rze. — Są osoby zobowiązane z m ocy praw a lub u m o w y do nadzoru nad innym i. G dy takie osoby, ze swej w in y , nie w y k o n a ją nadzoru i w następ
stw ie tego osoba, nad k tó rą nadzór należało roz
toczyć, w yrzą d ziła szkodę — zobow iązany do nad
zoru może być zmuszony do dania odszkodowania.
Zobowiązani dio nadzoru będą k ie ro w n ic y przedsiębiorstw, zjednoczeń, central, gospodarstw ro ln ych , leśnych i in n ych in s ty tu c y j, a w szcze
gólności osób p ra w n ych praw a pryw atnego i pu
blicznego, zw ią zkó w sam orządowych itp . oraz poza ty m i kie ro w n ik a m i osoby, k tó re na podstaw ie u m o w y p rz e ję ły ic h obow iązki nadzoru. K ie ro w n ik musi być zobowiązany, przez obow iązujące zasa
d y prawne, do nadzoru.
Często k ie ro w n ik nie je st w możności sam na
leżycie w yko n ać obow iązku nadzoru i aby nale
życie działać, część z ty c h p raw i obow iązków — przez um owę — przelew a na innych, k tó rz y obok niego zajm ują przodown. stanowisko. Będziem y tu m ie li do czynienia z um ow nym obow iązkiem nad
zoru. T u na podstawie um ow y, n a jb liż s i w spółpra
co w n icy k ie ro w n ik a p rzejm ują część ciążącego na nim obow iązku. I tak, np. d y re k to r zakładów fab ryczn ych jest zobow iązany do nazoru nad nale
ż y ty m i le g aln ym działaniem podlegających mu p racow ników . W p ra ktyce nie będzie on sam w y k o n y w a ł nadzoru, lecz obow iązkam i sw oim i po
dziel się z innym i. C i in n i przez um owę przejmą część obow iązku d y re kto ra
I - 98 - 2 m ocy ustaw y zobowiązani do nadzoru będą np. rodzice w stosunku do dzieci, opiekun w stosunku do pupila.
G dy ustawa nakłada obow iązek nadzoru, m o
żna. m ów ić o w in ie w nadzorze. Z w iną w nadzo
rze będziem y m ie li do czynienia w tedy, gdy nadzór nie został w y k o n a n y skutkiem złej w o li lub nied
balstw a po stronie zobowiązanego do nadzoru.
N ie ma w in y tam, gdzie ktoś nf%; m ógł w ykonać obow iązku z pow odu okoliczności, za któ re pie odpowiada. Nadzór nie musi być .w ykonyw any osobiście przez zobowiązanego.
O dpowiedzialność zobowiązanych do nadzoru opiera się na a rty k u le 134 i 142 k. z. Pierw szy z ty c h a rty k u łó w w prow adza zasadę, że kto z w in y sw ej w yrz ą d z ił drugiem u szkodę, obow iązany jest do je j naprawienia. D ow ód istnienia obow iązku nadzoru oraz naruszenia tego obow iązku a także pow stania szkody — ciąży na poszkodow anym
D rugi a rty k u ł, tj. 142 k. z., w prow adza zasadę, że kto z m ocy u sta w y lub u m o w y obow iązany jest do nadzoru nad osobą, k tó re j z pow odu w ie k u albo stanu psychicznego lub cielesnego w in y przypisać nie można, obow iązany je st do napra
w ie n ia szkody, ja ką osoba ta w yrządziła, chybaby udow odnił, że u c z y n ił zadość obowiązkowi: nad
zoru, albo że szkoda b y ła b y nastąpiła także i p rzy starannym w yk o n a n iu nadzoru.
A r ty k u ł ten będzie m ia ł zastosowanie najczę
ściej do odpowiedzialności rodziców za dzieci.
T u ta j dom niem yw a się w inę rodziców . Poszkodo
w a n y nie będzie m usiał udawadniać, że rodzice dopuścili się w in y w nadzorze. Jest to w ie lk ie ułatw ienie, k tó re ustawa w prow adza na korzyść poszkodowanego.
3. Odpowiedzialność na skutek w iny w wybo rze. — O dpowiedzialność ta opiera się na art. 134 i 1'44 k. z. Na podstaw ie pierwszego a rty k u łu , k tó . r y nam już jest znany, k to powierza w ykonanie czynności osobie nieodpow iedniej, k tó ra w yrządzi szkodę, obow iązany jest do napraw ienia tej szko
d y — je ż e li dopuścił się w in y w w yborze osoby, k tó rą się posługiw ał. Poszkodow any będzie tu m usiał udow odnić pow stanie szkody i w in ę w w y borze. Przepis ten będzie m ia ł zastosowanie do osób, przedsiębiorstw i zakładów, tru d n ią cych się zaw odow o w ykonaniem pow ierzonych czynności.
W ina, dającego zlecenie osobom tru d n ią cym się zawodowo w yk o n y w a n ie m p ow ierzonych czyn
ności, będzie bardzo rzadka. A rt. 134 k, z. będzie m ia ł ty lk o w y ją tk o w o zastosowanie.
Częstsze zastosowanie natom iast będzie m ia ł art. 144 § 1 k. z., w m yśl którego, k to pow ierza czynności drugiem u, odpowiada za szkodę w y rz ą dzoną przez sprawcę p rz y w y k o n a n iu pow ierzo
nej mu czynności, chybaby udow odnił, że nie po
nosi żadnej w in y w w yborze. Chodzi to znow u o w in ę w wyborze. Tu jednak, ile ra zy szkoda zosta
nie spowodowaną przez w yko n a w cę (drugiego), ty le razy dom niem yw a się, że dający zlecenie do
puścił się w in y w w yborze. Poszkodow any — w odróżnieniu od w yp a d kó w o b ję ty c h art. 134 k. z.
— nie będzie tu potrzebow ał udowadniać, że da
jący zlecenie dopuścił się winy. Jeżeli powierzają- cy wykonanie czynności będzie się chciał u w o lnić
od odpow iedzialności, będzie on m usiał przepro
wadzić dow ód b ra ku w in y w wyborze.
A rt. 144 k. z. nie stosuje się, gdy w ykonanie czynności zostało pow ierzone osobom, przedsię
biorstw om i zakładom, tru d n ią cym się zawodowo w ykonaniem takich czynności.
T ak art. 134 ja k 144 k.- z. opierają się na w in ie w w yborze pow ierzającego w yko n an ie czynno
ści. W in a w y k o n yw u ją ce g o zlecenie nie ma w p ły w u na odpow iedzialność dającemu zlecenie.
I tak np., je ś li ktoś p o w ie rzy w yko n an ie czynno
ści chorem u um ysłow o albo m ałoletniem u, k tó re , mu w in y przypisać nie można — p ow ierzający w yko n an ie czynności będzie zobow iązany do dania odszkodowania, gdy dopuścił się w in y w w yborze i szkoda powstała. Często odpowiadać będą ta k dający zlecenie ja k i w y k o n y w u ją c y . I tak, gdy ktoś poleci pijanem u prze w oźn iko w i prze.
w iezienie tow aru, k tó r y z pow odu nie uw a g i prze
w oźnika zostanie ro z b ity — do dania odszkodo
w ania będą zobowiązani solidarnie pow ierzający w ykonanie czynności i przew oźnik.
P ow ierzający w yko n a n ie czynności odpow ia
dać będzie je d y n ie za szkodę wyrządzoną przez sprawcę (w ykonaw cę) p rz y w y k o n y w a n iu p ow ie rzonej mu czynności. Co rozum iem y przez szko
dę w yrządzoną „p rz y w y k o n y w a n iu pow ierzonej mu czynności" — nie je st w p ra k ty c e ła tw e do określenia.
Szkoda, będzie szkodą w yrządzoną „p rz y w y ko n y w a n iu pow ierzonej mu czynności", je że li m iędzy pow ierzeniem czynności i pow stałą szkodą istn ie je w ła ś c iw y zw iązek p rzyczynow y. Zw iązek p rz yczyn o w y istnieje: a) jeżeli szkoda jest na
stępstwem nieum iejętnego w y k o n y w a n ia pow ie
rzonej czynności lub użycia środków niedozw olo
nych; b) jeżeli, pow ierzając w yko n an ie czynności u m o ż liw iło się albo znacznie u ła tw iło wyrządzenie szkody. Chodzi tu o w yp a dki, w k tó ry c h bez po
w ierzenia czynności, wyrządzenie szkody b y ło b y niem ożliw e łub praw ie niem ożliw e. Np., je że li szofer dostanie zlecenie odw iezienia do in nej m iejscow ości k o b ie ty i po drodze okradnie ją — zleceniodaw ca będzie odpow iadał wobec kobiety. Bez danego zlecenia ko bieta nie zdecy
dow ałaby się na przejazd samochodem z obcym kierow cą. Powierzenie te j fu n k c ji stało się p rz y czyną, bez k tó re j szkoda b y nie powstała.
4. Odpowiedzialność za podwładnych, r— O d
pow iedzialność ta. uregulow ana je st przez art. 145 k. z., w m yśl którego, k to pow ierza w yko n an ie czynności swemu .podwładnem u, odpow iada za szkodę w yrządzoną z jego w in y p rz y w yko n an iu pow ierzonej mu czynności.
A rt. 145 k. z. jest w y ją tk ie m od zasady w p ro wadzonej przez art. 134 i 144 k. z., któ re poprzed
nio om ów iliśm y. Po stronie pow ierzającego w y konanie czynności nie potrzeba w in y ani w w y borze ani w nadzorze.
P ow ierzający odpowiada m im o b ra ku w in y , ale odpowiada on ty lk o :
a) za podw ładnych;
b) za takich podw ładnych, k tó rz y dopuścili się w in y i to w in y p rz y w y k o n y w a n iu pow ierzo nych im czynności.
'Nie potrzeba tu w in y pow ierzającego w y k o nanie czynności, je st natom iast konieczna, w ina podwładnego. O dpow iedzialność pow ierzającego w yko n an ie czynności opiera się na zasadzie ry z y ka — zysku.
K to posługuje się innym i, dla w łasnej k o rz y ści, w in ie n odpowiadać za ich czyn y ja k za w ła sne. R ozw ijanie działalności związane jest zawsze z m ożliw ością w yrządzenia szkody. R yzyko p o w stania te j szkody w in n o obciążać n ie /ty lk o bezpo
średniego sprawcę szkody, ale także i tego, kto czerpie zyski z cudzej działalności.
M ię d z y pow ierzającym w yko n an ie czynność*
a sprawcą musi istnieć stosunek przełożonego' do podwładnego. N ie każdy przełożony będzie odpo
w iadał za podwładnego, bo nie każdy przełożony czerpie osobiste zyski z pra cy podwładnego.
Przełożonym, odpow iedzialnym za czyny pod
władnego, jest ten przełożony, k tó r y na m ocy p ra w a lub um ow y jest upow ażniony do dawan.a in- s tru k c y j i rozkazów w sw ym w łasnym interesie.
W yra źn ie zaznaczyć trzeba, że chodzi tu o oso
bistą korzyść przełożonego. — Podw ładnym jest ten, kto zazwyczaj na skutek u m o w y lub prawa p rz y jm u je in s tru k c je i rozkazy od przełożonego ponoszącego za niego odpowiedzialność albo od osoby, k tó ra przełożonego reprezentuje.
Stosunek przełożonego do podwładnego oraz dawanie in s tru k c ji opiera się, z w y k le na ustawie lub um owie. Ten stosunek może się jednak w y tw o rzyć poza prawem. I ta k fa k t dawania in stru k- c y j i rozkazów, o ile z nim łączy się posłuszeń
stwo w yko n yw ujące g o czynności — pow oduje powstanie stosunku przełożonego do pod w ła d ne go, jeżeli w y k o n y w u ją c y jest zależny ekonom icz
nie i socjalnie od pow ierzającego w yk o n y w a n ie czynności. Jeżeli więc, np, p ełnoletni syn, zależny ekonom icznie i socjalnie od ojca — w y k o n u je w ojca interesie jego in stru k c je i rozkazy oraz przy w y k o n y w a n iu pow ierzonych mu czynności, z w ła snej w in y , w yrzą d zi szkodę, to ojciec ponosić bę
dzie odpowiedzialność.
Od powyższego pojęcia podw ładnego istnieje w y ją te k , p o d yk to w a n y interesem publicznym . Są osoby, k tó re spełniają fu n kę je cieszące się szcze
gólnym zaufaniem społecznym, częściowo w in teresie publicznym , z k tó ry m i to fun kcja m i musi się łączyć niezależność. Takie fu n kcje pełnią np.
notariusze, sędziowie, adw okaci,, lekarze w sto
sunku do przełożonych nie będących lekarzam i.
O soby te nie mogą być uważane za podw ładnych przy pełnie n iu zaw odow ych czynności.
Odpowiedzialność z art. 145 k. z. zaczyna się i kończy tam, gdzie powstaje i zanika stosunek przełożonego do podwładnego.
Poza stałym rozw iązaniem stosunku przełożo
nego do podwładnego, stosunek ten zanika jeszcze w dwóch w ypadkach a z nim i odpowiedzialność z art, 145 k. z.:
a) pierw szym w yp a dkie m będzie przeniesienie p ra w przełożonego na inną osobę. Czasem się zdarza, że przełożony odstąpi pracę sw ych p ra co w n ików innemu przedsiębiorcy, k tó r y we
własnym interesie będzie cudzym pracow ni
kom. w yd a w a ł in stru kcje i rozkazy. W w y padku ty m będziem y m ie li do czynienia z dwo.
ma. przełożonym i, tj. przełożonym stałym i tym czasow ym . K tó ry z tych przełożonych bę
dzie ponosił tu odpowiedzialność? — Ponosić odpowiedzialność będzie ty lk o jeden przełożo
ny, Ponoszącym odpowiedzialność będzie ten, k tó r y pra cow n ika m i się posługuje na swój w ła s n y rachunek i niebezpieczeństwo. Czasem um owa m iędzy przełożonym i decyduje o tym, na czyj rachunek i ry z y k o m ają pracow nicy pracować. Um owa taka dotyczy poszkodowa
nego w ty m znaczeniu, że z nie j w ynika, kto je st przełożonym ponoszącym, odpow iedzial
ność. W braku ta k ie j u m ow y odpowiedzialność obciąża tego przełożonego, k tó ry zgarnia głów ne zyski z pracy pracow ników . .Jeżeli i to trudno ustalić, odpow iedzialny będzie ten, kto przez nadzór i in stru kcje m ógł ła tw ie j w y klu czyć pow stanie szkody. Z w yk.e osobą tą będzie tym czasow y przełożony. — Jednakże je że li p ra co w n icy zestali przekazani tym cza
sowemu przełożonem u wraz z maszyną lub in n y m i przedm iotam i dla ich dozoru lub obsługi
— w te d y ten, k tó ry dostarczył przedm iotów, odpow iedzialny będzie rów nież za przysła
n ych ludzi.
b) D rugim w ypadkiem , gdzie kończy się stosunek przełożonego do podwładnego, będzie d zia ła nie przez pracow nika poza w yko n yw a n ie m po.
w ierzonej mu czynności. Przełożony ty lk o w te d y odpowiada, gdy szkoda pow stała p rzy w y ko na n iu pow ierzonej mu czynności. T utaj (art.
145 k. z.) pojęcie „p rz y w y k o n y w a n iu p ow ie rzonej czynności" jest węższe aniżeli w art.
144 k. z. Jest to następstwem tego, że przeło
żony odpowiada, gdyż i gdy podw ładny działa d.a jego osobistej korzyści. Jeżeli podw ładny .nie działa w celu realizow ania planu i k o rz y
ści przełożonego, to nie w prow adza jego od
pow iedzialności z art. 145 k. z. Przełożony bę
dzie w ięc ty lk o odpowiadał za nieudolne dzia
łanie lu b działanie z użyciem niedozw olonych środków . Zdarzyć się je d na k może, że przeło
żony nie będzie odpow iadał z art. 145 k. z., lecz z art. 144 k. z., jeżeli dopuścił się w in y w wyborze.
N a podstawie art. 145 k. z. będzie rów nież od
pow iadała osoba praw na praw a pryw atnego, a czę
sto rów nież osoba praw na praw a publicznego za sw ych wyższych, niższych, i in n ych p ra co w n i
ków . I ta k np., gdy ro b o tn ik ze swej w in y , lecz i skutkiem, braku, nadzoru w yrzą d ził szkodę — od
pow iedzialność za ro b otn ika będą ponosili: a) za
k ła d fabryczny, m ający osobowość praw ną — na podstaw ie art. 145 oraz 134 k. z.;
b) d y re k to r zakładu i in n i zobowiązani do nad.
zoru — na podstawie art. 134 k. z., tj. w in y w nad- zorzef
5. Roszczenie zwrotne. — Osoby, odpow iada
jące za cudze czyny, m ają roszczenie do sprawcy, jeżeli udowodnią, ie szkoda pow stała z jego w.ny.
100 - K to pła ci odszkodowanie za cudze czyny, może żądać zw ro tu zapłaconych pieniędzy od spraw cy szkody, je ż e li sprawca dopuścił się w in y. Z w iną spraw cy m am y zawsze do czynienia p rz y odpow ie
dzialności przełożonego za podwładnego (art, 145 k. z.). N ie będzie ona zawsze zachodziła p rz y od
pow iedzialności zobow iązanych do nadzoru lu b starannego \vyboru, k tó rz y odpow iadają po m yśli art. 134, 142 i 144 k. z., gdyż tu odpowiedzialność ponosi się rów nież m im o b ra ku w in y bezpośred
niego spraw cy szkody.
dr Z. K. Nowakowski
Nowa lista rzemiosł
(donosie zm iany w organizacji przem ysłu) Z dniem 21 lutego br. weszło w życie rozpo-
rządzenie m inistra przem ysłu i handlu z dnia 11 12. 47 o zm ianie lis ty rzem iosł (Dz. U. poz. 61).
Po uw zględnieniu zmian, ja k ie to rozporządze
nie w prow adziło, brzm ienie ust. 1 art. 142 przed
staw ia się następująco p rz y zestaw ianiu lis ty rze
m iosł w porządku alfabetycznym :
„Z a rzem iosło w ro z u m ie n iu n inie jsze go d z ia łu uw aża się następujące rod zaje przem ysłu, o ile n ie są prow adzone sposobetn fa b ry c z n y m : be dn arstw o — beczkow e, n a c z y n io we, b ie liź n ia rs tw o —- dam skie, m ęskie, try k o to w e , po ście
lo w e, w y ró b k o łd e r, gorseciarstwo», w y ró b szelek i p o d w ią zek, blach arstw o -— budo w la ne , w y ró b p rz e d m io tó w z b la c h y , w y ró b chłodnic,
b rą z o w n ic tw o — cyzelarstw o , g a lw a n iz a to rs tw o , szli- fie rs tw o i p o le ro w a n ie m e ta li,
bu dow a dró g — asfa lcia rstw o, torukarstw o,
b u d o w n ic tw o — mura.rstwo, cie sielstw o, żelbe tn ictw o, u k ła d a n ie p ły te k , iz o la to rs tw o budow lane, budow a k o m in ó w ,
c h o le w k a rs tw o ,
c u k ie rn ic tw o — c ia stka rstw o , czeko la dzia rstw o, k a r- m e lka rstw o , lo d z ia rs tw o , w a fla rs tw o , p ie rn ik a rs tw o , w y ró b m arm elad,
czapnictw o,
de k a rs tw o — dachów ką, łu p k ie m , gontem , papą, asfal
to w a n ie dachów,
d ru k a rs tw o — skła da nie ręczne, lito g ra fia , offset, che- m ig ra fia ,
d z ie w ia rs tw o — ręczne, okrą głe, raszlow e , saneczkowe, e le ktro m e ch a n id tw o — s iln ik o w e , dźw igow e, g rz e jn i- cze, m edyczne, k in o w e , e le k tro m ie rn ic tw o ,
fa rb ia rs tw o — fa rb o w a n ie przędzy i tk a n in , fa rb o w a n ie odzieży, chem iczne czyszczenie odzieży,
fo to g ra fo w a n ie — fo to te c h n ik a , ś w ia tło d ru k , * fry z je rs tw o — dam skie, m ęskie, fa rb o w a n ie w ło s ó w , ka - lo te c h n ik a , p e ru k a rs tw o ,
ga rba rstw o — b ia ło s k ó rn ic tw o , w a łk a rs tw o , farbo w a nie skór,
g ra w e rś tw o -— em a lie rstw o, gilosze rstw o, w y ró b p ie czątek gu m ow ych, g re m p la rstw o ,
h a fc ia rs tw o — k o ro n k a rs tw o , m ereżkarstw o, w y s z y w a nie na tka n in a ch , w y ró b fira n e k , szm uklerstw o,
in tro lig a to rs tw o — »oprawa ksią g , w y ró b ks ią g h a n d lo w y c h i zeszytów , w y ró b o p ako w ań k a rto n o w y c h , w y ró b g a la n te rii in tro lig a to rs k ie j,
in s ta la to rs tw o centralnego ogrzew ania — urządzeń c h ło
dniczych, \
in s tru m e n ta rs tw o m uzyczne — n a pra w a fo rte p ia n ó w , p ia n in , h a rm o n ii i organów , lu tn ic tw o , w y ró b in s tru m e n tó w d ę ty c h : d re w n ia n y c h i m e ta lo w y c h , w y ró b in s tru m e n tó w p e rk u s y jn y c h , w y ró b s tru n i sm yczków , s tro ic ie ls tw o fo r te p ia n ó w i p ia n in ,
k a m ie n ia rs tw o — rzeźb ia rstw o w k a m ie n iu , sźtuka- to rstw o ,
kapelusznictwo męskie,
k o ło d z ie js tw o — w y ró b p o ja z d ó w , w y ró b k a ro s e rii, K o s z y k a rs tw o — w y ró b k o szy i o p a k o w a ń z w ik lin y , w y ró b m e b li z w ik lin y i trz c in y , w y ró b g a la n te rii z w i k l i n y, trz c in y i słom y,
kotlarstwo — m iedzi, żelaza,
kowalstwo — artystyczne, w yrób resorów,
kraw iectw o damskie — m iarow e ciężkie, m iarowe le k kie, konfekcyjne, dziecinne,
k ra w ie c tw o m ęskie — m ia ro w e : c y w iln e i m un du row e ; k o n fe k c y jn e , k a m ize lcza rstw o , spodniarsbwio, (kraw iectw o skórzane,
k u ś n ie rs tw o — fu trz a rs tw o , kożu szkarstw o , szycie b ła m ów, w y p ra w a s k ó re k fu trz a n y c h , fa rb o w a n ie s k ó re k fu trzanych , la k ie m ic tw o ,
m a la rs tw o — budow lane, d e k o ra c y jn e , tap ecia rstw o, m e ch a n ictw o m aszyn — b iu ro w y c h , g ra m ofon ów , ro w e ró w , m aszyn do szycia,
m ech a n ictw o m ły ń s k ie —- ry flo w a n ie ,
m e ch a n ictw o ortop ed yczne — ba nd ażo w nictw o, m e ch a n ictw o p re c y z y jn e ,
m ły n a rs tw o ,
m od elarstw o — odle w nicze, k o p y c ia rs tw o , wy,rób form do kap eluszy, w y ró b m an ekinów , w y ró b podeszew d re w n ia n y c h ,
m od niarstw o,
m y d la rs tw o — w y ró b ś ro d k ó w do p ra n ia i czyszczenia, o d le w n ic tw o m e ta li — w y ró b arm atur,
o p ty c tw o — w y ró b i n a pra w a o k u la ró w , p a ra s o ln ic tw o — w y ró b lasek,
p ie k a rs tw o — w y ró b ob w a rz a n k ó w , pończosznictw o,
p o w ro ź n ic tw o — w y ró b sznurów , sie ciarstw o , sie ciar- s tw o m orskie,
p o z ło tn ic tw o — w y ró b ram i lis te w , o p ra w a obrazów , rad io m e cha nictw o,
rę k a w ic z n ic tw o ,
ry m a rs tw o — w y ró b up rzęży, w y ró b k u fró w i w a liz , k a le tn ic tw o , ry m a rs tw o sportow e, s io d la rs tw o , sio d la rstw o pojazdow e,
sto la rs tw o — budow lane, m eblow e, sportow e, pom ocy s zko ln ych , w y ró b tru m ie ń , to k a rs tw o , rzeźb ia rstw o w drze
w ie, posadzkarstw o,
szczotkarstw o — ze szczeciny, w ło s ia i sło m y ry ż o w e j, z m e ta li, w y ró b o p ra w do szczotek, w y ró b pe nd zli,
szewstwo — w y ró b o b u w ia , n a pra w a ob uw ia, p a ntof- la rs tw o , tre p ia rs tw o , szew stw o ortop ed yczne , w y r ó b ob uw ia na podeszwach d re w n ia n y c h , n a pra w a kaloszy,
szkla rstw o — budow lane, po ja zdow e, s z lifie rs tw o szkła, po d le w a n ie z w ie rc ia d e ł, w itra ż o w n ic tw o ,
s z k u tn ic tw o — budow a ło d z i, bu dow a k a ja k ó w , ślu sarstw o — budo w la ne , tokarstwo», s p a w a ln ic tw o , w y rób narzędzi, w y ró b narzędzi m edycznych , n o ź o w n ic tw o , p il- n ik a rs tw o ,
ślusarstw o m aszynow e — budow a i napraw a maszyn, w y ró b w ag,
ślusarstw o sam ochodow e — na p ra w a sam ochodów , szli.
fo w a n ie tło k ó w , w y ró b części zam iennych, elektrom echa- n ic tw o sam ochodowe, ob słu ga sam ochodów ,
ta p ic e rs tw o — m eblow e, de k o ra to rs tw o ,
tk a c tw o — ba w e łnian e, je dw a bn e i w e łn ia n e , d y w a n o we, k ilim o w e , w y ró b wstążek, tasiem ek i sznu row ade ł, w y rób filc u , cero w a nie artystyczne ,
w ę d lin ia rs tw o — rzeźn ictw o i w y rą b mięsa, w y ró b k o n . serw m ięsnych,
w ę d lin ia rs tw o z m ięsa ko ń s k ie g o — rzeźn ictw o k o n i i w y rą b m ięsa k oń skie go,
w ie rtn ic tw o studzień, w u lk a n iz a to rs tw o ,
w y d m u c h iw a n ie s z k ie ł — la b o ra to ry jn y c h , w y ró b op a
k o w a ń szkla nych , w y ró b ozdób szklanych,
w y ró b g a la n te rii — z drzewa, m etalu, skó ry, rog u, k o ści, b u rsztyn u , tk a n in pa p ie ru , sztucznych tw o rz y w , n a p ra wa p ió r w ie c z n y c h i o łó w k ó w autom atycznych , m a la rs tw o na szkle i po rce la n ie , m a la rs tw o na tkan ina ch,
w y ró b k le jó w ,
101
w y ró b k o n s e rw jarzynow ych i owocowych,
w y ró b k o n se rw ry b n y c h — w ędzenie i suszenie ryb, w y ró b m u szta rd y i sosów,
w y ró b s z k ie ł i narzędzi o p ty c z n y c h ,
w y ró b sztucznych (kam ieni — w y ró b zap raw szlachet
nych, b e to n ia rstw o ,
w y r ó b s z y ld ó w —• w y ró b s z y ld ó w ś w ie tln y c h , m alarstw o szyldow e,
w y ró b św iec — w y ró b p a sty d o o b u w ia i po dłóg, w y ró b sm arów,
w y ró b w in i s o k ó w o w o c o w y c h — sycenie m iodu, zab aw karstw o — z drzew a, m etalu, sztuczn ych tw o rz y w , w y ró b la le k ,
zdu óstw o — b u do w a p ie c ó w p o k o jo w y c h i kuch en nych , budow a p ie c ó w p ie k a rs k ic h , cera m ika szlachetna, k a fla r- stwo, garnca rstw o,
zegarm istrzostw o,
zło itn ic tw o — w y ró b p rz e d m io tó w z m e ta li szlachetnych, ju fo ile rstw o, s z lifie rs tw o d ro g ic h k a m ie n i,
ż a g lo w n ic tw o .
N ie z a le ż n ie od p o w yższe j lis t y rzem iosł nieko ncesjon o- w a n y c h pra w o p rz e m y s ło w e uw aża za rzem iosło rów nie ż p rze d się b io rstw a in s ta la c y j w o d o c ią g o w y c h , k a n a liz a c y j
nych , ga zow ych i e le k try c z n y c h , w y ró b b ro n i i a m u n ic ji oraz k o m in ia rs tw o ró w n ie ż z ty m zastrzeżeniem , że n ie są prow adzone sposobem fab ryczn ym , k tó re to zastrzeżenie uzasadnione je s t je d y n ie w o d n ie s ie n iu do w y ro b u b ro n i i a m u n ic ji, n ie zaś do po zostałych rzem iosł k o n c e s jo n o w a nych , k tó re ze w z g lę d u na te c h n ik ę p ra c y w ty c h rzem io
słach nie m ogą b y ć p ro w a dzon e sposobem fab ryczn ym .
Niezależnie od tych gałęzi w ytw ó rczo ści czy też zajęć zarobkow ych, któ re dotychczas nie b y ły objęte listą rzem iosł, ja k m łynarstw o, w y ró b w in i soków ow ocow ych, w y ró b konserw ja rz y n ow ych i ow ocow ych i innych, rozporządzenie w pro w a dziło szereg zmian w dotychczasow ym u ję c iu rzem iosł, zwłaszcza ta k zw anych rzem iosł cząstkowych, k tó re w yliczon e są po kresce przy rzem iośle głów nym , ja k np. p rz y garbarstw ie — b ia ło skó rn ictw o itp.
W szystkie te w y ż e j w ym ien io n e rodzaje za
tru d n ie ń zarobkow ych są je d na k rzem iosłem t y l ko, o ile nie są prowadzone sposobem fab rycz
nym . Prawo przem ysłow e nie zaw iera żadnych k ry te rió w dla oceny fabrycznego sposobu p ro wadzenia ty c h zatrudnień, postanaw ia jedynie, że w w ypadkach w ą tp liw y c h , czy dane przedsię
b io rstw o uważać należy za przem ysł rzem ieślni
czy czy faJbryczny, in n y m i słow y, czy jest cne prowadzone sposobem fab ryczn ym czy nie, de
cyduje w ładza przem ysłow a w ojew ódzka po w y słuchaniu izby przem ysłow o - handlow ej, izby rzem ieślniczej, iż b y S karbow ej i inspektora
pracy danego okręgu. W k w e s tii powyższej m inister P. i H dopiero po w o jn ie w y d a ł o k ó ln ik nr. 14 z 28. 3. 1947 r. (Dz. U. M . P. i H. poz 99) w sprawie rozgraniczenia przem ysłu fabrycznego i rzemieślniczego. W o k ó ln ik u ty m m in iste r p o leca w ładzom przem ysłow ym , aby w try b ie art.
143 praw a przem ysłow ego z urzędu lu b na w n io sek zainteresowanego allbio iz b y przem ysłowo-
han d lo w ej bądź rzem ieślniczej p rz y s tą p iły n ie zw łocznie do ustalenia charakteru przedsiębior
stwa.
„ W postępow aniu w yjaśniającym , m ającym na celu w ydanie orzeczenia, czy dane przedsię
bio rstw o uważać należy za przem ysł rzem ieślni
czy czy fabryczny, należy m ieć na uwadze cało
kształt u stalonych okoliczności faktyczn ych oraz k ry te ria w y p ły w a ją c e z praw a przem ysłowego, w szczególności w a ru n ki, rodzaj i sposób p ro d u k c ji (in d yw id u alizow an ie w yp ro du ko w a nych w yro b ów , stopień zm echanizowania pracy itp.), rozm iar przedsiębiorstwa, w ysokość obrotu, sto
sunek w artości m a te ria łó w i surow ców zużytych p rzy p ro d u k c ji do kosztów robocizny, ilość i ro dzaj za trud n io nych p ra c o w n ik ó w oraz stosunek za tru d n io n ych rze m ie śln ikó w do ogólnej ilo ści pra cow n ikó w , osobisty udział w ła ściciela w p ra cy przedsiębiorstw a itp. W zasadzie przedsię
biorstw a, w k tó ry c h ilość zatrudnionych p rzy p ro d u k c ji, z pom inięciem uczniów (term inato
rów )) oraz czło n ków ro d zin y w łaściciela, prze
kracza 15 pracow ników , należy uznać za przed
siębiorstw a prowadzone systemem fabrycznym ".
Powyższe zarządzenie m in istra przem ysłu i handlu nie zostało dotychczas w ykonane z tego pow odu, że z je d ne j strony lis ta rzem iosł z art, 142 praw a przem ysłowego m iała ulec zmianie, co nastąpiło dopiero teraz w yże j w spom nianym roz
porządzeniem, z drugiej zaś s tro n y w zw iązku z ty m i zmianam i m iała zostać opracowana osobna in s tru k c ja dla oceny, czy dany zakład prow adzony jest sposobem fabrycznym . In s tru k c ja ta, k tó re j opracowanie znajduje się w stadium końcow ym , jest ty m bardziej potrzebna, że w śród now ych rzem iosł w prow adzonych do art. 142 znajdują się zatrudnienia, k tó re dotychczas — zdaw ałoby się bezspornie — uznawane b y ły za przemysł, jak w y ró b w in i soków ow ocow ych, sycenie miodu, m łyn a rstw o i inne.
(dokończenie nastąpi) St. W .
Wyjaśnienia w sprawach księgowych
Jv. w.
— Radom. — Prowadzę księgowość [•r z e ds i ęb i o r s trw a budowlanego. O b o k 'ro b ó t budo- w anych przedsiębiorstw o w y k o n u je prace insta- a cyjn e ) m onterskie, n ik lo w a n ie , srebrzenie itp.ro k u u bieg łym prowadzono księgow ość tabe- aryczną, obecnie przebitkow ą. Zarząd przedsię- lorstw a pragnie posiadać bieżąco zestaw ieiiia poniesionych w y d a tk ó w na daną budowę. W ja kiej klasie n ależy tego rodzaju w y d a tk i przejś- sciowo umieszczać? Chodzi m i o u ję cie p rz e j
ściowe, bow iem z c h w ilą ukończenia robót p rz e j
dą one do k la s y czw artej na odpow iednie g ru py czy podgrupy.
Księgowość w przedsiębiorstw ie budow lanym , w k tó ry m różne prace budow lane są w biegu, a co do k tó ry c h mamy słuszne zainteresowanie na o dcinku kosztów , należy do spraw in d y w id u a l
nych i zm uszających nas do zajęcia wręcz odręb
nego stanowiska, je że li chodzi o zużytkow anie m ożliw ości dziesiętnego system u podziału kont.
Ten specyficzny charakter da się rozwiązać w ten sposób, że p o s iłk u je m y się klasą piątą a nawet
102 - i szóstą, w k tó re j to księ g uje m y wszelkie, koszty w identycznym układzie ja k w klasie czw artej dając ja ko ty tu ł danej g ru p y rozpoczętą budow lę.
Z tej k la s y przerzucam y w szelkie ko szty miesię
czne do k la s y czw artej. W ten sposób te dw ie k ’ asy będą sp ełnia ły cel pom ocniczy, u m o ż liw ia jąc nam stw ierdzenie ja k i b y ł is to tn y koszt prze
prow adzonej budow li. O czyw iście musi nastąpić rów nież rozbicie robocizny, k tó ra to stanowi po
ważną p ozycję nakładów .
H. S. — Szam otuły. — 1. Co należy uważać za obrót, czy ilo ści zakupione czy sprzedane p rz y p o ró w n yw a n iu ró ż n ic y ilo ścio w e j w tow arach (k o n tro li tow arow ej)?
Pod obrotem, należy zawsze rozumieć wartość spirzedaży. Jeżeli chodzi o dyferencje w k o n tro li ilościow ej, tzw. manca. tow arow e, to w uzasad
n io nych przypadkach mogą one pow stać i w te d y w y k s ię g o w u je m y je w kartotece ilościow ej. W a r
tościowe księgow anie poprzez księgę głów ną bę
dzie m iało m iejsce w tedy, g d y stosujem y zasady om ów ione w n r 11 T y g o d n ika z dnia 15. marca 1947 r. w a rty k u le p t.: U kład k o n t pozaoperacyj- nych i rozliczeniow ych w edług jed no lite go planu kont.
2. Czy ko szty przewozu to w a ró w zakupionych można uw zględnić :przy k a lk u lo w a n iu ce n y sprze
daży ,o ile marża zarobkow a została przez władze ustalona?
Z o k ó ln ik a m inistra skarbu z dnia 21. paździer
n ika 1947 r. ogłoszonego w D zie n niku U rzędow ym M in iste rstw a Skarbu n r 35/1947 w yn ika , że poda
ne n o rm y szacunkowe zysku b ru tto są u jęte w sto.
sunku procentow ym do kosztów nabycia tow arów , t j . ceny zakupu zw iększonej o k o s z ty związane z zakupem. Prosim y przeczytać zamieszczony na ten temat a rty k u ł w n r 51/52 T yg od n ika z dn. 20-go grudnia, pt.: „P odatkow e n o rm y szacunkowe zysku b ru tto i n e tto ".
3. F aktura dostaw cy w yka zu je nastęDuiace pozycje: cenę tow aru, udzielony rabat i końco
wą sumę rachunku. U d zielony rabat stanow i marżę zarobkową. W ja k i sposób należy księgow ać fa k turę?
K się gu je m y sumę końcow ą a dobijając udzie
lo n y rabat do te j ceny p rz y sprzedaży otrzym am y autom atycznie marżę zysku brutto.
4. O dsetki bankow e zaliczam y do- kosztów u zy
skania przychodów i są ty m samym potrącalne.
5. C zy n ie p ra w id ło w e lub nieodpow iednie prow adzenie k o n tro li ilo ścio w e j może spow odo
wać odrzucenie ksiąg przez w ładze skarbowe?
O bow iązek prow adzenia ksiąg (również co do sposobu),w ynika z roporządzen-ia m inistra skarbu z dnia 31 październia 1946 -r, (Dz. U. R. P, n r 65, poz. 365) w oparciu o dekret o postępow aniu po
d a tko w ym z dnia 16. m aja 1946 r. (Dz. U. R. P.
n r 27, poz. 174). W p rzypadku stw ierdzenia przez w ładzę podatkow ą n ie p ra w idło w o ści ksiąg han
d lo w y c h a w ięc i k o n tro 1! ilościow ej, księ g i takie można uznać za nieistotne i wówczas mogą one b vć m ateriałem pom ocniczym do ustalania pod
sta w y opodatkowania. N a le ży w ięc k o n tro li ilo ściow ej przypisyw ać identyczną wagę, ja k księdze zasadniczej,
H. P. — O strów . — Na- pierwsze p yta n ie da
liśm y odpowiedź ¡powyżej C z y te ln ik o w i ze Sza
m otuł w p k t. 2. M arża zysku b ru tto dla sprzeda
ży części ro w e ro w ych , p ro du ko w an ych przez przedsiębiorstw o państw ow e w y n o s i 25% dla detalu, a dla h u rtu 20%, dla dętek i opon 20% w detalu a 18% w hurcie, dla row erów h u rt i detal 11% .
M . M . — Bydgoszcz. — 1. N a skutek późnego otrzym ania obhczenia z Powszechnego Zakładu Ubezpieczeń W zajem nych nie w szystkie składki ubezpieczeniowe zostały zaksięgowane w m in io nym ro k u gospodarczym jako koszt uzyskania dochodu. C zy można ty m i składkam i obciążyć no
w y ro k gospodarczy?
Na wstępie w yjaśnienie n a tu ry ogólnej,. W ie lu spośród księgow ych nie zw racając uwagi na moż.
liw ość ponoszenia pew nych dodatkow ych kosztów prowadzenia przedsiębiorstwa za m in io n y ro k go
spodarczy przystępuje z ch w ilą jego ukończenia po sporządzeniu in w e n tu ry do zam knięcia ksiąg handlow ych. Przedwczesne a raczej ta k SDieszne zam ykanie ksiąg pow oduje tego- rodzaju k ło p o ty ja k ma to miejsce u pytającego. Pamiętać na’eży zawsze o ty c h kosztach, które albo nie zostały do
tychczas uw zględnione albo o tych, k tó re m im o na
szego upewnienia; że nic dodatkowego nie w p ły nie, staną przed nam i jeszcze przed sporządzeniem końcow ego sprawozdania. P rzyczyn y te u do
św iadczonych księgow ych dają ca łkie m słuszną metodę postępowania, tj. zakończenia prac bilanso.
w ych w term inie ja k najpóźniejszym z zachowa
niem o bo w iązujących przepisów. Jeżeli jednak, ja k w p rzytoczonym w yp a dku , m am y zjaw isko w y - datifti, co do któreg o nie je st nam znana w ysokość obciążenia, tw o rz y m y rezerw ę w w ysokości p rz y puszczalnej. Stworzenie tego ro d za ju .re ze rw y jest dowodem um iejętnego i logicznego sporządzania sprawozdania rocznego. A rt. 10 dekretu z dnia 8. styczpia 1946 r. o podatku dochodow ym w ostatnim?ustępie m ów i: „K o s z ty uzyskania sa p o trącalne ty lk o w ty m ro k u podatkow ym , w k tó ry m zostały poniesione". Jeżeli chodzi o m in io n y rok gosuodarczy, to- zeznanie o dochodzie i -obrocie
•zostało o c a ły miesiąc przedłużone, a więc b y łb y jeszcze czas na dokonanie k o re k ty pod tv-m wa
runkiem , że ksiąg jeszcze nie zamknięto. P rzypu
szczamy, że w danym przedsiębiorstw ie ten mo
ment nie w chodzi w rachubę, tzn. sprawozdanie rachunkow e jest już w ygotow ane i wówczas m o
żna skorzystać z orzeczenia N. T. A. z dnia 4. ma
ja 1933 r. L. Rej. 4878/30, k tó re m ów i, że na oko
liczność ,gdy chodzi o w yd a te k odnoszący się do przedostatniego ro k u gospodarczego, w ypłacony jednak dopiero w , ro k u następnym, nie w yklu cza się jeszcze, uznania te j p o z y c ji za odliczoną od przychodu w n o w ym ro k u gospodarczym.
2. W sprawie lite ra tu r y dotyczącej ra fin ow a nia o le jó w ja d a ln ych pro sim y zw rócić się bezpo
średnio do Księgarni W . W ila k a w Poznaniu, ul.
K antaka TO.
3, O statnie pytanie odnośnie sposobu księ g o w ania sum y a m o rtyzacyjne j uznanej przez cen
tra lę spółdzielczą na dobro spółdzielni jest dla nas niezrozum iale G dyb y m iało miejsce przerzucę-
O b r ó t p o d a tk o w y t}
Część I.
OBRÓT P O D A TK O W Y N A ZA S A D A C H O G ÓLN YC H 1. POJĘCIE OBROTU PO DATKO W EG O
Pojęcie obrotu podatkow ego rozp atryw ać należy w św ie tle obow iązujących w te j mierze przepisów a m iano
w ic ie dekretu z dnia 21 grudnia 1945 r. o p o d a tku o b ro to w ym (Dz, U. R. P. N r 3 z r. 1946, poz. 23), k tó r y wszedł w życie z mocą obow iązującą od dnia 1 stycznia 1946 i.
Pojęcie obrotu jest tam związane najściślej z tytu łe m D ziału I I I dekretu: „Podstawa opodatkow ania", stąd też należy m ieć na uwadze, że bezzasadnie utożsamia się czę
stokroć w p ra ktyce (zarówno po stronie w ładz p o d a tko w y c h ja k i po stronie podatników ) pojęcie obrotu w ści- s jy m tego słow a znaczeniu z pojęciem świadczenia, pod legającego p o d a tko w i obrotowem u, uważając nieraz obrot za to w łaśnie świadczenie, świadczenie zaś za obrót.
Takie pomieszanie pojęć sp otykam y je d na k nie ty lk o w praktyce, lecz naw et u samego ustaw odaw cy, je ż e li Wziąć choćby pod uwagę postanow ienia § 7 rozporządze
n ia w ykonaw czego do dekretu o podatku o b ro to w ym (Dz, U. R, P. N r 15 z r. 1947, poz. 23) wydane w yraźnie i w y łącznie ja ko przepis w y k o n a w c z y do art. 1 ust, 1 dekretu o podatku o brotow ym : „P o d a tko w i podlegają p ry w a tn o praw ne zawodowe i odpłatne świadczenia rzeczy lub usług, w yk o n y w a n e na obszarze R zeczypospolitej' .
To sarno rozporządzenie w ykonaw cze określa w spo
sób n ie w ą tp liw y p ojęcie świadczenia podlegającego po
d a tko w i obrotow em u i t(T w postanow ieniach § 2, w y d a nego ja k o przepis w y k o n a w c z y do D ziału I dekretu pt.
„O b ow iąze k P od a tkow y" stw ierdzając p rz y tym , iż „za p ryw a tno -p ra w n e świadczenie rzeczy lub usług w rozu
m ie n iu art. 1 ust, 1 (dekretu o p o d a tku obrotow ym ) uważa się świadczenie, k tó re polega na przeniesieniu prawa Własności, używ ania lu b u żytko w a n ia rzeczy bądź na przeniesieniu ja k ie g o k o lw ie k innego praw a m ajątkow ego, bądź też na w y k o n a n iu p ra cy lub innej usługi oraz w y n ik a z u m o w y bądź z innego ty tu łu pryw atno-praw nego.
W ty m stanie rzeczy należy uznać pomieszanie pojęcia o b ro tu podatkow ego z pojęciem świadczenia podlegają
cego pod a tko w i obrotow em u w postanow ieniach w spom nianego § 7 rozporządzenia w ykonaw czego, którego
Kartoteka Tyjf. Gosp, 10/48 — 145
brzmienie jest następujące: „W y d a n ia tow aru lufo innej rzeczy bądź w ykonania usługi, jeżeli czynności te m ają miejsce pom iędzy dwoma oddziałam i lub zakładami, na
leżącymi do tego samego przedsiębiorstwa, nie uważa się za obrót".
Bardziej ścisłe stanowisko w tej mierze zajęła ustawa z dnia 8 m aja 1938 r. o p odatku obrotow ym , stanowiąc, że „n ie podlega p o d a tko w i obrotow em u w ydanie tow aru lub in n e j rzeczy bądź w yko n an ie usługi, w zamian za prze
kazanie sum y pieniężnej lub innej rzeczy, jeżeli czyn no ści te mają m ie js c e ..
Jeżeli tem at nasz o p a trzyliśm y ty tu łe m : „O b ró t p o d a tk o w y ” , to z tego względu, iż należy ró w n ie siln ie pod
kreślić różnicę m iędzy pojęciem obrotu gospodarczego a pojęciem obrotu w rozum ieniu praw a podatkow ego;
prawo to bow iem stanow i o pew nych — nie podlegają
cych p odatkow i obrotow em u w yłączeniach z o b ro tu — które jednak pod gospodarczym kątem w idzenia stano
w ią o brót handlow y. Z d ru gie j zaś stro n y praw o to włącza do podstaw y opodatkow ania pewne określone b liż e j k w o ty, k tó re w p o ję c iu gospodarczym i h a n d lo w ym nie sta
now ią obrotu.
Za obrót p o d a tko w y zatem uważać należy je d ynie odpłatę za świadczenia będące przedm iotem podatku o b ro towego w m yśl art. 1 dekretu o p odatku obrotow ym , która to odpłata stanow i podstawę opodatkow ania; od
płata ta p rz y ty m osiągnięta b yć m usi w ro ku p odatko
wym , k tó ry m je st ro k kalendarzow y.
Odpłatą w rozum ieniu dekretu o podatku obrotow ym jest zasadniczo (w y ją tk i omawiane będą w dalszych roz
działach) pełny, należny (w y ją tk i: faktyczn ie otrzym any) ekw iw alent w pieniądzach lu b w naturze za świadczenia będące przedm iotem podatku obrotowego.
O brót p o d a tko w y pow staje z c h w ilą w yko n an ia św iad
czenia, p rzy czym bez znaczenia je s t <dla c h w ili powstania obrotu podatkowego okoliczność, czy e kw iw a le n t (na
leżność) został ju ż uiszczony czy też nie; ta k i stan rzeczy odpowiada ściśle p o ję c iu „o d p ła ta ", k tó re utożsamione być musi z pojęciem „z a p ła ty należnej" (w rozum ieniu ustaw y o podatku o b ro to w y m z r. 1938) lub z pojęciem .przychodu b ru tto " w rozum ieniu u sta w y z dnia 15 lipca
1925 r. o podatku przem ysłow ym .
O b r ó t p o d a tk o w y 2)
Kartoteka Tyg. Gosp. 10/48 — 146
W y k ła d n ia ta znajduje swe potw ierdzenie w postano
w ieniach art. 15 ust. 3 i 4 dekretu o podatku obrotow ym , k tó r y taksa tyw n ie w y m ie n ia przypadki, w k tó ry c h pod pojęcie obrotu (odpłaty) podciągnąć n ależy wyjątkowo(!)
„rze czyw istą " zapłatę za w yk o n a n ie świadczenia.
W p rzyp a d ku odp ła ty w naturze, obrotem jest wartość pieniężna o d p ła ty obliczona w edług cen ry n k o w y c h z dnia transakcji.
W przypadkach zam iany za podlegające p odatkow i obrotow em u uważa się świadczenie tej stro n y lub tych stron, k tó ry c h świadczenie je st zawodowe, za czym o b ro tem dla te j stro n y będzie e k w iw a le n t ze stro n y d ru gie j w ja k ie jk o lw ie k form ie, np. świadczenia na rzecz m łyna w postaci dostarczenia inw entarza żywego i m artw ego oraz części urządzenia, dokonyw ane w zam ian za p rze m ia ł stanowią podstawę do ustalenia obrotu,
2, Szczególne składniki obrotu.
Zarów no przepisy podatkow e ja k i orzecznictw o, wreszcie p ra k ty k a adm inistracyjna zajm ują się szeregiem elem entów składow ych obrotu, co do k tó ry c h w stosow a
n iu p ra ktyczn ym zachodzić mogą w ą tp liw o ści, czy należy elem enty te. w łączyć czy też w yłą czyć z obrotu podat
kowego.
Pożądane je st dla w yczerpania zagadnienia rozważyć te p rzyn a jm n ie j elem enty, z k tó ry m i w p ra ktyce s p o ty kam y się najczęściej:
1. Koszty własne podatnika
Stosownie do postanow ień § 69 rozporządzenia w y k o nawczego do dekretu o p odatku o b roto w ym nie w yłącza się z obrotu w łasnych kosztów podatnika, poniesionych przezeń w zw iązku z w y k o n y w a n ie m świadczenia (np p ro w iz ja kom isow a, w ynagrodzenie za pośrednictwo., ko szty transportu, należności celne, ko s z ty przew ozu po
niesione przez przew oźnika itp.).
P ro w izja kom isanta (w7 p rzyp ad ku gdy podatnikiem jest kom itent) oraz w ynagrodzenie za pośrednictw o sta
now ią część kosztów h adlow ych podatnika, stąd też nie mogą b yć w yłączone z obrotu podatkowego. W ty m za
kresie nowe rozporządzenie w ykonaw cze do dekretu o podatku o b roto w ym p o k ry w a się ze starą ustawą o po
O b r ó t p o d a tk o w y 3)
K artoleka Tyg. Gosp. 10/48 — 147
d a tku przem ysłow ym stanowiącą, iż w szelkiego rodzaju p ro w iz je i inne wynagrodzenia, w ypłacane przez przed
siębiorstw o kom isantom i pośrednikom , n ie są potrącaine z o b ro tu tegoż przedsiębiorstwa jako jego ko szty h an
dlowe.
Jeżeli chodzi o ko szty transportu, to obow iązują tu zasady ustalone ju ż przed w ojną przez orzecznictw o a m ia
now icie: z podlegającego o p o d atko w a niu obrotu p rz y sprzedaży to w a ró w loco stacja odbiorcza nie potrąca się kosztów przewozu tych to w a ró w od sta c ji załadowania, dalej, koszt przewozu w y ro b ó w do m iejsca przeznaczenia, wskazanego przez odbiorcę, stanow i część składową obrotu, o ile w y tw ó rn ia p rz y sprzedaży sw ych w y ro b ó w dostawę to w a ró w p rz y ję ła na siebie, natom iast nie bę
dzie stanow ić części składow ej o b rotu koszt przewozu tow arów , jeżeli nabyw ca zobow iązał się do odbioru tow a rów w w y tw ó rn i,
Szczególny przypadek zachodzi p rzy tzw . parytetach przewozowych; w tej mierze obow iązuje przedw ojenna za
sada praw na a m ianow icie, iż od ustalonych w cenie k u p na p a ryte tó w przew ozow ych nie należy potrącać naw et udow odnionych, fakty c z n y c h kosztów przewozu, je że li nabyw ca opłaca z ty tu łu przew ozu (parytetów ) wyższe sumy, niż w y s y ła ją c y w yd a je na te koszty. W yłączenie z podstaw opodatkow ania kosztów przew ozu może mieć miejsce je d yn ie w przypadku, jeżeli za liczo ny p aryte t przew ozow y p o k ry w a się z fak ty c z n y m i kosztam i prze wozu, albow iem art. 15 ust. (6) dekretu o podatku o b ro to w ym d otyczy je d ynie przypadków , gdy k u p u ją c y zwraca wyłożone zań przez sprzedawcę ko szty przewozu to w arów bez żadnej n adw yżki,
2, Pozycje przechodnie.
Stosownie do postanow ień § 69 rozporządzenia w y k o nawczego nie stanow i obrotu z w ro t w y d a tk ó w i kosztów poniesionych w zastępstwie (w im ieniu) i na rachunek kontrahenta (o p ła ty sądowe w yło żo ne przez adw okata za klienta) w w ysokości poniesionej i udow odnionej.
Obowiązuje tu zasada prawna, że k w o ty stanowiące zw rot w yłożonych za k lie n te lę w y d a tk ó w ciążących bez
pośrednio na tejże k lie n te li ja k o pozycje przechodnie nie stanowią w ynagrodzenia za świadczenia i usługi;
U frróft p o d a tk o w y 4)
Kartoteka Tyg. Gosp, 10/48 - MH
w konsekwencja też k w o ty te nie stanowią obrotu podat
kowego, O tym zaś, czy pozycje te są przechodnie, tj.
czy nie stanowią kosztów h a n d lo w ych przedsiębiorstwa, decydują okoliczności konkretnego przypadku.
K oszty ubezpieczenia tow aru przez ekspedytora, po
bierane od k lie n ta w te j samej wysokości, w ja k ie j były wypłacone przez przedsiębiorstw o ekspedycyjne to w a rz y stwu ubezpieczeniowemu, są sumami przechodnim i, n a tomiast sumy, pobrane od k lie n tó w za ubezpieczenie to warów w kw otach wyższych od w ypłaconych, podlega ią opodatkowaniu.
Należy tu podkreślić, dlż w tynn przyp ad ku sumy te podlegają opodatkow aniu w całości a nie ty lk o w ich czę
ści stanowiącej nadw yżkę, co znajduje swe potw ierdze
nie w postanowieniach § 79 rozporządzenia w y k o n a w czego do dekretu o pod a tku obrotow ym , dotyczących ana logicznego zagadnienia, a które ustalają p rz y obrotach z czynności k re d yto w ych , co następuje: „n ie w licza się do obrotu podatkow ego k w o t pobranych od k lie n tó w na po
k ry c ie w ydatków ’ na książeczki czekowe, ko szty protestu, ku rt aż, asekurację, porto, telegram y itp, po u d o w o d n ię -' niu, ze k w o ty te stanow ią ty lk o zw ro t w y d a tk ó w fa k ty c z nie poniesionych w zastępstwie k lie n tów . W przypadku gdy k w o ty pobrane p rz y ta k ie j transakcji' przekraczają w y d a tk i fa ktyczn ie poniesione, podlegają one w całośćt opodatkow aniu."
Jeżeli natom iast chodzi o k o s z ty w yłożone przez k o m i
santa na rachunek kom itenta, to nie mogą one być w y łą czone z obrotu kom isanta, gdyż k w o ty te nie są w y k ła dane za nabyw cę to w arów (kontrahenta w rozum ieniu k u pującego).
3. Odsetki dyskontowe
O dsetki dyskontow e policzone przez p odatnika przy o trzym aniu zapłaty w postaci w eksli, ja k rów nież odsetki policzone p rz y transakcjach na k re d y t bez p rzyjm ow ania weksn, wchodzą w skład obrotu podatkowego
Zasada ta obow iązuje dla odsetek:
a) dyskontow ych, b) p rolongacyjnych, c) za odroczenie.
Z zagadnieniem ty m łączy się rów nież zasada prawna, dotycząca ku rsu przeszacowania w a lu ty dla obliczenia
O b r ó t p o d a tk o w y 5)
Kartoteka Tyg. Gosp. 10/48 - 149
obrotu. W te j m ierze a k tu a ln y jest w y ro k N. T. A. z dnia 5 k w ie tn ia 1938 r. w tym. sensie, iż za p ra w id ło w y p rzy Obliczeniu sumy zapłaty należy uznać ku rs przerachowa- nia z dnia, w k tó ry m obrót przyszedł do skutku, tj. z dnia zawarcia transakcji. Jeżeli zaś w czasie m iędzy zawarciem tra n sa kcji k re d y to w e j a w y k o n a n ie m . zobowiązania w sku tek spadku ku rsu w a lu ty zobowiązanie uległo zm niej
szeniu, to szkoda z tego ty tu łu spotka sprzedawcę i nie może on się domagać obniżenia podatku z pow odu o b n i
żenia w artości e k w iw a le n tu za tow ar, pow stałego po zaistnieniu obow iązku podatkowego.
4. Dodatki na pracowników.
D odatki na służbę i p ra c o w n ik ó w zatrud n io nych u po datnika pobierane p rzy św iadczeniu rzeczy i usług (np.
w zakładach gastronom icznych, hotelach, pensjonatach itp.), stanowią składową część obrotu podatkow ego p o datnika.
W szczególności chodzi tu o 10% dodatek doliczany przez ke ln eró w do ceny p o tra w i tru n k ó w spożyw anych przez gości, k tó r y w in ie n być d oliczon y do obrotu podat
kowego przedsiębiorstwa. Bez w p ły w u na obowiązek po
d a tko w y w podatku o broto w ym pozostaje okoliczność, iż dodatek ten może być później w y p ła c o n y k e ln e ro w i jako wynagrodzenie podlegające opodatkow aniu podatkiem od wynagrodzeń (§ 4 rozporządzenia w ykonaw czego do de
kretu, o podatku od wynagrodzeń), gdyż w istocie opera
cja ta p rzybiera form ę kosztów7 h a n d lo w ych przedsiębior
cy, k tó re nie mogą być w yłączone z obrotu.
D obrow olne datki, przekraczające określoną w yso kość procentow ego „d o da tku ke ln erskieg o " nie będą sta
n o w iły obrotu, ja k rów nież nie będą s ta n o w iły w ynagro
dzenia w rozum ieniu dekretu o p odatku od wynagrodzeń, In n y m i s ło w y 10% dodatek w każdym przypadku, na
w e t jeżeli w p ły w a na rachunek personelu obsługującego gości, stanowi jako w ynagrodzenie obsługi część kosztów7 h andlow ych przedsiębiorstwa, a okoliczność, że ta część kosztów jest p okryw an a bezpośrednio przez gości, oczy
w iście is to ty tego dodatku nie zmienia. K oszty handlow e zaś stanowią w k o n k re tn y m p rzykła dzie część składow ą przychodu bru tto , c z y li e k w iw a le n tu pobranego przez przedsiębiorstwo za sprzedane tru n k i i p otraw y.
O b r ó t p o d a tk o w y 6)
K artoteka Tyg. Gosp 10/48 — 150
5. Straty na dłużnikach.
Strat na dłużnikach nie w yłącza się z obrotu podlega
jącego podatkow i.
6. Dywidendy i udziały w zyskach.
Stosownie do postanowień § 70 rozporządzenia w y k o nawczego do dekretu o p odatku o b roto w ym nie m ają cha
rakteru odpłaty za spełnione świadczenia i nie stanowią obrotu d yw id en d y i u d z ia ły w zyskach pobierane przez akcjonariuszów spółek a k c y jn y c h i w s p ó ln ik ó w spółek z ograniczoną odpow iedzialnością, kom andytow ych, ja wnych i spółek nie będących spółkam i h a n d lo w ym i (spó
łe k prawa cyw ilnego) oraz przez czło n ków spółdzielni
— z w y ją tk ie m pobierania d yw id en d y od a kc y j przez osoby, które tru d n ią się zow odow o czynnościam i kredy
tow ym i w następującym rozum ieniu:
a) czynności bankow e przedsiębiorstw bankow ych w rozum ieniu art. 24 i 25 rozporządzenia Prezydenta R.
P. z dnia 17 m arca 1928 r. o praw ie ban ko w ym (Dz. U, R P. N r 34, ooz. 321), zmienionego dekretem z dnia 18 grud
nia 1945 r. (Dz. U. R. P. N r 2 z r. 1946, poz. 10);
b) czynności in n y c h osób fizyczn ych i praw nych, które m o g ły b y być czynnościam i przedsiębiorstw bankow ych w rozum ieniu pow ołanego w yże j rozporządzenia.
N ale ży p rz y ty m zaznaczyć, że u d zia ły spółki z ogra
niczoną odpowiedzialnością nie podpadają pod pojęcie papierów w a rto ściow ych i e kw iw a le n t pieniężny za z b y
cie ta k ic h udziałów przedsiębiorstw a bankowego nie-sta- now i składnika obrotu podatkow ego tego przedsiębior
stwa.
7. Towary pobrane przez właściciela.
Stosownie do postanow ień art. 15 dekretu o podatku obrotow ym , do obrotu podlegającego p o d a tko w i nie w licza się w artości tow arów , pobranych w naturze z przedsię
biorstw a przez w łaściciela jego dla celów ko n su m p cyj
nych. Również nie w lic z a się do o brotó w danego przed
siębiorstw a tzw. deputatów robotniczych, stanowiących część w ynagrodzenia pra cow n ikó w , w ynikającego z um o
wnego stosunku służbowego,
8. Opakowanie,
Zasada praw na w tej mierze obow iązująca od r. 1933 głosi, że p rz y sprzedaży to w a ru z opakowaniem, zapłatą
O b r ó t p o d a tk o w y 7)
Kartoteka Tyg. Gosp, 10/43 — 151
Obrót podatkowy 8>
'h ... ...---
jest nie ty lk o cen& tow aru, lecz także należność za opa
kow anie bez w zglądu na to, czy ją w liczono w ceną to waru, czy też określono ją ja k o należność dodatkową i czy wreszcie obliczono ją ty lk o w wysokości w łasnych kosztów.
9. Wynagrodzenie za usługi uboczne.
W te j mierze obow iązuje od dnia 7 listopada 1932 r.
zasada prawna, iż w ynagrodzenia za usługi uboczne, oderwane od podstaw ow ej działalności przedsiębiorstw a przem ysłowego i nie związane ściśle z realizacją trans akcyj, nie stanowią e kw iw a le n tu za sprzedane w y ro b y , lecz są w p ływ a m i d odatkow ym i z ty tu łu działalności
przedsiębiorstwa.
T y p o w y m przykładem jest o brót przedsiębiorstwa ta r
taku, Jeżeli chodzi o przetarcie drzewa, to c a łk o w itą su
mą w ynagrodzenia będzie nie ty lk o suma otrzym ana za sam proces przetarcia, lecz rów nież o p ła ty za usługi czy świadczenia, związane z przetarciem a w ięc rów nież za przechow yw anie drzewa na terenie przedsiębiorstw a za
rów no przed ja k i po jego przerobieniu. Bez przechowania drzewa przez przedsiębiorstw o ta rta k u nie można sobie w yobrazić norm alnej jego działalności. Przedsiębiorstwo ta rta k u do te j części swej działalności musi być odpo
wiednio przystosowane, a ko szty z ty m przystosow aniem połączone muszą być, rzecz oczywista, uwzględnione w k a lk u la c ji pobieranej o p ła ty za przetarcie.
W zw iązku z tem atem pozostaje zagadnienie tzw. czyn ności przygotow aw czych. Czynności przygotow aw cze mogą stanow ić albo część składow ą o b ro tu (ściśle odpłaty za czynności przygotow aw cze) głównego (zasadniczego) Jednego i tego samego przedsiębiorstw a albo też stanowić mogą przedm iot działalności odrębnego przedsiębiorstwa, a wówczas do obrotó w z tego ty tu łu ma zastosowanie na ró w n i z w ynagrodzeniem za przerób lub wytworzenie, z cudzych m a teria łów — A% staw ka podatkowa.
Za czynności przygotow aw cze uważać należy w szcze
gólności:
a) składanie (m ontowanie) przedm iotów, ja k zegarki,, włeczne pióra, gram ofony, ro w e ry itp., polegające na złożeniu gotow ych części bez użycia w ty m celu urządzeń mechanicznych, m aszyn lu b bardziej skom plikow anych
K artoteka Tyg, Gosp. 10/48 - 152
