RACJONALIZACJA ZARZĄDZANIA
JEDNOLITYMI FORMACJAMI
UMUNDUROWANYMI
ODPOWIEDZIALNYMI ZA
BEZPIECZEŃSTWO WEWNĘTRZNE
Tom II
redakcja naukowa:
Bernard Wiśniewski
Recenzja naukowa
dr hab. inż. Grzegorz Krasnodębski, prof. AMW dr inż. Anna Prędecka
Przygotowanie do druku
Agnieszka Wójcik
Projekt okładki
Krzysztof Kowalczyk
Wydano na licencji Creative Commons:
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Bez utworów zależnych 3.0 Polska Wydanie pierwsze
Warszawa 2017
ISBN
978-83-88446-83-2
Wydawca
Szkoła Główna Służby Pożarniczej 01-629 Warszawa
e-mail: wydawnictwo@sgsp.edu.pl www.sgsp.edu.pl
tel. 22 561 73 83
Łamanie
Krzysztof Kowalczyk (Arte Mio)
Druk
Mazowieckie Centrum Poligrafi i
SPIS TREŚCI
prof. dr hab. Bernard Wiśniewski
WPROWADZENIE . . . 5
mł. insp. dr Aleksander Babiński
PRZEKSZTAŁCENIA W OBSZARZE ORGANIZACJI I ZADAŃ POLICJI
Z PERSPEKTYWY ĆWIERĆWIECZA JEJ FUNKCJONOWANIA . . . 8
dr Robert Gwardyński
RACJONALIZACJA DZIAŁAŃ FORMACJI POLICYJNYCH . . . 22
dr Paweł Lubiewski
PRZECIWDZIAŁANIE ZAGROŻENIOM TERRORYSTYCZNYM W POLSCE – W KIERUNKU DOSKONALENIA KOORDYNOWANIA
DZIAŁAŃ SŁUŻB SPECJALNYCH . . . 45
mgr Witold Apolinarski
FORMY DZIAŁAŃ KONTRTERRORYSTYCZNYCH W ASPEKCIE
DOSKONALENIA ORGANIZACJI POLICJI . . . 62
mgr Bartosz Pater
FIZYCZNE SPOSOBY ZWALCZANIA TERRORYZMU . . . 73
mgr inż. Radosław Radkowski
WSPÓŁDZIAŁANIE W ORGANIZACJI DZIAŁAŃ RATOWNICZYCH . . . 92
mgr inż. Jan Ziobro
WYBRANE ASPEKTY WSPÓŁPRACY ORAZ WSPÓŁDZIAŁANIA ORGANÓW I PODMIOTÓW W PROCESIE ZAPEWNIANIA
dr inż. Bogusław Kogut
DOSKONALENIE REGUŁ PROWADZENIA DZIAŁAŃ KRAJOWEGO SYSTEMU RATOWNICZO-GAŚNICZEGO PO DOKONANIU AKTÓW
TERRORYSTYCZNYCH . . . .132
dr Janusz Popis
PRZYGOTOWANIA OBRONNE PAŃSTWOWEJ STRAŻY POŻARNEJ –
STAN OBECNY I PERSPEKTYWY NA PRZYSZŁOŚĆ . . . 146
insp. dr Rafał Kochańczyk
OCHRONA PRZECIWPOŻAROWA W JEDNOSTKACH POLICJI –
NA PRZYKŁADZIE SZKOŁY POLICJI W KATOWICACH . . . .159
dr Piotr Sowizdraniuk
UDZIAŁ PAŃSTWOWEJ STRAŻY POŻARNEJ W DZIAŁALNOŚCI
INSTYTUCJI PUBLICZNYCH NA RZECZ OCHRONY ZABYTKÓW . . . .173
prof. dr hab. Bernard Wiśniewski dr Paweł Lubiewski
OCHRONA DÓBR KULTURY WSPÓŁCZESNEJ JAKO DZIAŁANIE
W SFERZE OCHRONY DZIEDZICTWA KULTUROWEGO . . . 187
dr Sławomir Górski
O ZNACZENIU I FUNKCJACH ZARZĄDZANIA KRYZYSOWEGO. . . 196
dr hab. Janusz Falecki
DOSKONALENIE UŻYCIA SIŁ ZBROJNYCH RP WE WSPARCIU
WŁADZ CYWILNYCH W SYTUACJACH KRYZYSOWYCH . . . .207
kom. dr Agnieszka Szołtek
CECHY OSOBOWOŚCIOWE MENEDŻERA – DETERMINANTĄ
SKUTECZNYCH DECYZJI W PROCESIE KIEROWANIA LUDŹMI . . . .225
mgr Jan Grzyb
prof. dr hab. Bernard Wiśniewski
WPROWADZENIE
WPROWADZENIE
Zainteresowanie poprawą jakości działań jednolitych formacji umundurowanych odpowie-dzialnych za bezpieczeństwo wewnętrzne nie słabnie i nadal jest ogromne. Dotyczy to zarówno teoretyków, jak i praktyków. Wynika, po pierwsze z potrzeb niesionych ze strony wyzwań i zagrożeń, które podlegają dynamicznym zmianom. Po drugie zaś z ograniczonych możliwości przywołanych powyżej formacji, które zwiększenia swej skuteczności poszukiwać muszą przede wszystkim w doskonaleniu organizacji swych działań.
Zapewnienie bezpieczeństwa wewnętrznego nie może być wypełnieniem wyłącznie funkcji wewnętrznej państwa, bowiem bez aktywności we wszystkich obszarach działalności pań-stwowej nie byłoby możliwe przeciwstawienie się wielu trudnościom związanym z pojawia-niem się wyzwań i zagrożeń zarówno wewnątrz kraju, jak i poza jego granicami. Chcąc sprostać tymże wyzwaniom i zagrożeniom jednolite formacje umundurowane odpowie-dzialne za bezpieczeństwo wewnętrzne realizują powierzone prawem zadania wypełniając funkcje zarządzania, do których należą: planowanie, organizowanie, motywowanie i kontro-lowanie.
Zarysowane powyżej okoliczności sprawiły, że na niniejszą pracę złożyły się wypowiedzi dotyczące, najogólniej rzecz ujmując, zagadnień doskonalenia zadań realizowanych w ramach: troski o bezpieczeństwo publiczne oraz bezpieczeństwo powszechne, zarządzania kryzysowego, przygotowań obronnych, edukacji dla bezpieczeństwa oraz procesu podejmo-wania decyzji.
Analizy poszczególnych części niniejszego opracowania wskazują na to, że zgodnie z obowią-zującymi normami prawnymi istotą zarządzania jednolitymi formacjami umundurowanymi odpowiedzialnymi za bezpieczeństwo wewnętrzne państwa jest realizacja przedsięwzięć władczych mających na celu przygotowanie sił, środków i sposobów działania, wyrażających
się określonym stanem zdolności do przeciwstawienia się sytuacjom zagrożeń bezpieczeń-stwa wewnętrznego we wszystkich stanach i warunkach funkcjonowania pańbezpieczeń-stwa, wykony-wanych stosownie do odpowiedzialności organów zwierzchnich, wynikającej z obowiązujących przepisów oraz roli i miejsca zajmowanego w systemie bezpieczeństwa wewnętrznego Rzeczypospolitej Polskiej. Wspomniane analizy dowodzą również, że doświadczenia zdobyte w ostatnich latach ukształtowały model i metody zarządzania, które w ostatnim okresie znajdowały swoje potwierdzenie w stosownych przepisach prawa powszechnie obowiązującego oraz prawa miejscowego. Przepisy te stanowią podstawy prawne zarządzania. Niemniej ważnymi są również podstawy merytoryczne, do których zaliczyć można w szczególności:
– wnioski z zarządzania w latach poprzednich;
– ustalenia dotyczące funkcji, struktury i wymagań określonych dla każdej formacji na czas wystąpienia zagrożeń pozostających w jej właściwości;
– możliwości wynikające z posiadanego potencjału;
– możliwości stwarzane przez istniejące oraz rozwijane metody i narzędzia zarządzania. W odniesieniu do przepisów prawa, należy zauważyć, że stanowią one fundament wszelkich rozważań w tym zakresie. To bowiem one w zasadniczy sposób decydują o zakresie zarządza-nia. Określają bowiem jego obszary działalności i decydują o ogólnym zarysie form i metod stosowanych przez podmioty uczestniczące w tym procesie. Tym bardziej, że procedury postępowania organów zwierzchnich formacji umundurowanych, są tym determinantem skuteczności, który pozwala na dozwoloną prawem swobodę działania.
We wprowadzeniu do pierwszego tomu zaznaczono, że żadne opracowanie „nie może wyczerpać całości wiedzy o danym przedmiocie – choćby dlatego, że sam ten przedmiot stale się zmienia”1, a także tym bardziej, że „wciąż rozwijają się jakieś koncepcje (…), w ślad za nimi idą nowe ujęcia naukowe”2. Autorzy poprzedniego i obecnego tomu trwają przy swej deklaracji, iż oddawane do rąk czytelników opracowanie stanowi głos w dyskusji prowadzo-nej w eksperckim gronie. Głos nie ostatni. Dlatego też tej pracy, na wzór tomu pierwszego, również nie opatrzono zakończeniem z powodów, które przedstawiono we wprowadzeniu do tomu pierwszego.
Autorzy, będąc pełni pokory dla wiedzy innych badaczy problematyki tak zarządzania jed-nolitymi formacjami umundurowanymi, jak i bezpieczeństwa wewnętrznego, są świadomi
1 P. Bilgin, Nowe ujęcie bezpieczeństwa [w:] Studia bezpieczeństwa, red. P.D. Williams, Kraków 2012, s. 10. 2 Ibidem.
ewentualnych błędów i niedociągnięć oraz powierzchowności, które towarzyszą wszelkiej działalności człowieka. Starali się je minimalizować poprzez kontakty z osobami i funkcjo-nariuszy na co dzień zmagającymi się z problemami zarządzania. Im właśnie autorzy opraco-wania wyrażają podziękoopraco-wania za to, że zechcieli dzielić się swoją wiedzą i bogatymi doświadczeniami.
Dyskusja na temat racjonalizacji zarządzania jednolitymi formacjami umundurowanymi trwać będzie nadal. Zatem można wyrazić przekonanie, że w zakresie odzwierciedlonym tytułem niniejszego opracowania… ciąg dalszy nastąpi.
mł. insp. dr Aleksander Babiński Wyższa Szkoła Policji w Szczytnie
PRZEKSZTAŁCENIA W OBSZARZE ORGANIZACJI
I ZADAŃ POLICJI Z PERSPEKTYWY
ĆWIERĆWIECZA JEJ FUNKCJONOWANIA
PRZEKSZTAŁCENIA W OBSZARZE ORGANIZACJI I ZADAŃ POLICJI...
Ustawą z 6 kwietnia 1990 r. o Policji3, sejm Rzeczypospolitej Polskiej powołał nową forma-cję – Poliforma-cję. Z mocy jej art. 1 utworzono ją jako umundurowaną i uzbrojoną formaforma-cję słu-żącą społeczeństwu i przeznaczoną do ochrony bezpieczeństwa obywateli oraz do utrzymywania bezpieczeństwa i porządku publicznego. W ten sposób został określony cel powołania tej formacji. Stała się nim służba społeczeństwu w obszarze bezpieczeństwa i porządku publicznego. Tworząc Policję, rozwiązano Milicję Obywatelską, której cel działa-nia była zgoła odmienny, choć formalnie teksty aktów prawnych konstytuujących tę forma-cję4 szczególnie tego nie akcentowały. Wbrew swej nazwie Milicja Obywatelska nie miała celu aktywności obywatelskiej na rzecz dobra wspólnego, a była formacja negująca apolitycz-ność służąca jednej partii.5 Można było go wyprowadzić chociażby z treści art. 4 ustawy z 31 lipca 1985 r. o służbie funkcjonariuszy Służby Bezpieczeństwa i Milicji Obywatelskiej Pol-skiej Rzeczypospolitej Ludowe6, który to do r. 1989 mówił o celu służby w tej formacji. Mia-nowicie było nim służenie wiernie socjalistycznej ojczyźnie (Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej), Narodowi Polskiemu i Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej.
3 Ustawa z 06 kwietnia 1990 r. o Policji art. 1 (tekst pierwotny DzU z 1990 r. nr 30, poz. 179).
4 Np. dekret z 20 lipca 1954 r. o Milicji Obywatelskiej (DzU nr 34, poz. 143) czy dekret z 21 grudnia 1955 r.
o organizacji i zakresie działania Milicji Obywatelskiej (DzU nr 46, poz. 311).
5 P. Majer, Ustawy polskiej policji (1791–1990). Źródła z komentarzem, Szczytno 2007 r. s. 205 i nast. 6 DzU nr 38, poz. 181.
Cel działalności nowo utworzonej formacji – Policji został uwydatniony w rocie ślubowania, które składali również i ci, którzy przeszli pozytywnie weryfi kację dotychczasowych przydziałów organi-zacyjno-mobilizacyjnych. Jest nią wierna służba Narodowi, ochrona ustanowionego Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej porządku prawnego, polegająca na strzeżeniu bezpieczeństwa Państwa i jego obywateli. Bardzo szybko zauważono, że służba społeczeństwu nie może ograniczać się tylko do ochrony bezpieczeństwa obywateli państwa. Już w 1995 r. dokonano zmiany ustawy o Policji7 skutkującej określeniem tej formacji jako umundurowanej i uzbrojonej formacji służącej społe-czeństwu i przeznaczonej do ochrony bezpieczeństwa ludzi oraz do utrzymywania bezpieczeństwa i porządku publicznego. Zmiana ta wyraźnie akcentowała służebną rolę formacji wobec społeczeń-stwa, a nie tylko obywateli. Nie zmieniła ona jednak zasadniczego kierunku jej działań, jakim była i jest ochrona bezpieczeństwa oraz utrzymanie bezpieczeństwa i porządku publicznego. Począt-kowo była ona utożsamiana z zapewnieniem bezpieczeństwa wewnętrznego państwa. Pewnego rodzaju zamieszanie wynikło z przyjęcia w 1997 r. nowej Konstytucji8, która wyraźnie nie trakto-wała bezpieczeństwa i porządku publicznego jako synonimu bezpieczeństwa wewnętrznego. Tak określone cele Policji znalazły odzwierciedlenie w stawianych przed tą formacją zada-niach. Ich podstawowy katalog został określony w ust. 2 art. 1 ustawy o Policji. Początkowo określał on, że należą do nich:
1) ochrona życia i zdrowia obywateli oraz mienia przed bezprawnymi zamachami naruszają-cymi te dobra;
2) ochrona bezpieczeństwa i porządku publicznego, w tym zapewnienie spokoju w miej-scach publicznych oraz w środkach komunikacji publicznej i w ruchu drogowym; 3) inicjowanie i organizowanie działań mających na celu zapobieganie popełnianiu przestępstw
i wykroczeń oraz zjawiskom kryminogennym i współdziałanie w tym zakresie z zaintereso-wanymi organami państwowymi, samorządowymi i organizacjami społecznymi;
4) wykrywanie przestępstw i wykroczeń oraz ściganie ich sprawców;
5) nadzór nad strażami miejskimi powołanymi przez organy samorządu terytorialnego, a także nadzór nad innymi specjalistycznymi uzbrojonymi formacjami ochronnymi, w zakresie określonym w odrębnych przepisach;
6) kontrola przestrzegania przepisów porządkowych i administracyjnych związanych z dzia-łalnością publiczną lub obowiązujących w miejscach publicznych;
7) współdziałanie z policjami innych państw oraz ich organizacjami międzynarodowymi na podstawie umów i porozumień międzynarodowych oraz odrębnych przepisów.
7 Art. 2 pkt 1 ustawy z 21 lipca 1995 r. o zmianie ustaw: o urzędzie Ministra Spraw Wewnętrznych, o Policji, o Urzędzie
Ochrony Państwa, o Straży Granicznej oraz niektórych innych ustaw, DzU nr 104, poz. 515.
Zadania te szczegółowo precyzowały ustawy regulujące obszar materialnoprawny i odpowie-dzialności za jego naruszenie, jak i odpowiei odpowie-dzialności karnej za czyny uznane za społecznie szkodliwe.
Policja została zorganizowana wg tzw. modelu scentralizowanego, jako formacja realizująca jednolite zadania w ramach zhierarchizowanej struktury, tak jak miało to miejsce jeszcze w II Rzeczypospolitej, przez co nawiązuje nie tylko nazwą do okresu niepodległego państwa9. Ustawodawca realizację jej misji – ochronę bezpieczeństwa obywateli (ludzi) oraz utrzyma-nia bezpieczeństwa i porządku publicznego – powierzył ustanowionym ustawą o Policji organom administracji. Zgodnie z przyjętym modelem organizacji administracji rządowej, również dla potrzeb sprawnego wykonywania zadań Policji określono jej strukturę w oparciu o organy właściwe dla obszaru całego kraju (organy centralne) oraz te, których właściwość ogranicza się do poszczególnych jednostek terenowych (organy terenowe). Na szczeblu cen-tralnym ustanowił Komendanta Głównego Policji, przyznając mu status organu państwo-wego. Natomiast jako terenowe organy Policji ustanowił komendantów: wojewódzkich Policji, rejonowych Policji oraz komendantów komisariatów Policji. Jednocześnie ustawo-dawca, określając w art. 4 ustawy o Policji jej skład, wyznaczył do realizacji tych zadań Poli-cję: kryminalną (obejmującą służby: dochodzeniowo-śledczą, operacyjno-rozpoznawczą, techniki kryminalistycznej, techniki operacyjnej), ruchu drogowego i prewencji, oddziały prewencji i pododdziały antyterrorystyczne, lokalną oraz specjalistyczną (kolejową, wodną i lotniczą). W konsekwencji oznaczało to, że wskazane organy wykonują swoje zadania przy pomocy podległych im urzędów, tj. Komendy Głównej Policji oraz komend wojewódzkich Policji, komend rejonowych Policji oraz komisariatów Policji, w których strukturach funk-cjonują podstawowe piony policji kryminalnej ruchu drogowego i prewencji. Oddziały pre-wencji i pododdziały antyterrorystyczne, policja lokalna oraz specjalistyczna funkcjonowała jako wyodrębniona struktura.
Ponad ćwierćwiecze działalności Policji, zmiany społeczno-gospodarcze, przyniosły wiele spostrze-żeń i doświadczeń, których efektem były dokonywane zmiany jej zadań i struktury. Pierwsze zauważalne zmiany dotyczyły rezygnacji z działalności policji lokalnej. Kolejne wiązały się z reformą administracyjną kraju przeprowadzoną w końcu lat 90. ubiegłego wieku. Wynikały one z wprowa-dzenia nowego podziału administracyjnego państwa10 i utworzenia samorządu terytorialnego na
9 J. Widacki, Policja polska, jej ustrój i organizacja. Zarządzanie publiczne, „Zeszyty Naukowe Instytutu Spraw Publicznych
Uniwersytetu Jagiellońskiego” 2006, s. 13-15.
10 Ustawa z 24 lipca 1998 r. o wprowadzeniu zasadniczego trójstopniowego podzia łu terytor ialnego państwa (DzU nr 96,
trzech poziomach tego podziału, tj. samorząd gminy11, powiatu12 i województw13. Zaowocowały one szeregiem rozwiązań regulujących zależności pomiędzy Policją a organami administracji publicznej. Stały się przedmiotem seminarium zorganizowanego w 2004 r. w Wyższej Szkole Policji w Szczytnie, poświęconego umiejscowieniu Policji w strukturze administracji publicznej14. Kolejne zmiany determinowane były wstąpieniem Polski do Unii Europejskiej. Wynikały również z przekształceń w obszarze struktur policyjnych do walki z przestępczością zorgani-zowaną,15 w szczególności powołaniem Centralnego Biuro Śledczego Policji16 czy też wyzwań wynikających z zagrożeń terrorystycznych17.
Przez 27 lat Policja podlegała zmianom, które doprowadziły do określenia jej zadań i struk-tury w następujący sposób. Podstawowy katalog zadań tej formacji nadal określa ustawa o Policji w art. 1 ust. 2. Należą do nich:
1) ochrona życia i zdrowia ludzi oraz mienia przed bezprawnymi zamachami naruszającymi te dobra;
2) ochrona bezpieczeństwa i porządku publicznego, w tym zapewnienie spokoju w miej-scach publicznych oraz w środkach publicznego transportu i komunikacji publicznej, w ruchu drogowym i na wodach przeznaczonych do powszechnego korzystania;
3) inicjowanie i organizowanie działań mających na celu zapobieganie popełnianiu prze-stępstw i wykroczeń oraz zjawiskom kryminogennym i współdziałanie w tym zakresie z organami państwowymi, samorządowymi i organizacjami społecznymi;
4) prowadzenie działań kontrterrorystycznych w rozumieniu ustawy o działaniach antyterro-rystycznych18;
5) wykrywanie przestępstw i wykroczeń oraz ściganie ich sprawców;
6) nadzór nad specjalistycznymi uzbrojonymi formacjami ochronnymi w zakresie określo-nym w odrębnych przepisach;
7) kontrola przestrzegania przepisów porządkowych i administracyjnych związanych z dzia-łalnością publiczną lub obowiązujących w miejscach publicznych;
11 Ustawa z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (tekst jednolity DzU z 2016 r. poz. 446). 12 Ustawa z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (tekst jednolity (DzU z 2016 r. poz. 814). 13 Ustawa z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województ wa (tekst jednolity DzU z 2016 r. poz. 486). 14 Policja w strukturach administracji publicznej, pod red. A. Babińskiego i P. Bogdalskiego, Szczytno 2005. 15 Centralne Biuro Śledcze. Dziesięć lat doświadczeń (2000–2010) pod red. A. Misiuka, Szczytno 2010.
16 Centralne Biuro Śledcze Komendy Głównej Policji Centralne Biuro Śledcze Policji (2000–2010) we wspomnieniach
twórców i pracowników, pod red. A. W. Mądrzejowskiego i K. Wiciaka, Szczytno 2015.
17 Polska ustawa antyterrorystyczna-odpowiedz na zagrożenia współczesnym terroryzmem, pod red.: W. Zubrzyckiego,
K. Jałoszyńskiego, A. Babińskiego, Szczytno 2016.
8) współdziałanie z policjami innych państw oraz ich organizacjami międzynarodowymi, a także z organami i instytucjami Unii Europejskiej na podstawie umów i porozumień międzynarodowych oraz odrębnych przepisów;
9) gromadzenie, przetwarzanie i przekazywanie informacji kryminalnych;
10) prowadzenie zbiorów danych zawierających informacje gromadzone przez upraw-nione organy o odciskach linii papilarnych osób, niezidentyfi kowanych śladach linii papilarnych z miejsc przestępstw oraz o wynikach analizy kwasu deoksyrybonukleino-wego (DNA).
Zasadniczo katalog ten nie uległ zmianom w okresie od listopada 2011 r., co wydaje się potwierdzać ukierunkowanie działań Policji właśnie na ochronę bezpieczeństwa ludzi oraz do utrzymywania bezpieczeństwa i porządku publicznego. Fakt ten potwierdza dodanie jako zadania Policji prowadzenie działań kontrterrorystycznych, które współcześnie mają ogromne znaczenie dla bezpieczeństwa i porządku publicznego19. Choć można odnaleźć w nim dzia-łania wykonywane na rzecz szeroko rozumianego wymiaru sprawiedliwości, nie rzutuje to jednak na ukierunkowanie tej służby.
Obecnie ustawa o Policji wyraźnie akcentuje, że formacja ta realizuje także zadania wynika-jące z przepisów prawa Unii Europejskiej oraz z umów i porozumień międzynarodowych na zasadach i w zakresie w nich określonych. Są one efektem aktywnego członkostwa Polski w Unii Europejskiej. Zupełnie nowe zadania Policji wynikają z wprowadzonego systemu monitorowania drogowego przewozu towarów20. Został on wprowadzony jako kolejne narzędzie uszczelniające system podatkowy. W ten sposób Policja realizuje zadania wpisujące się w działania państwa mające ograniczyć poziom uszczupleń w kluczowych dla budżetu państwa podatkach21, zwiększając skuteczność kontroli w obszarach obarczonych istotnym ryzykiem naruszenia obowiązujących przepisów22.
Warto zauważyć, że od samego początku ustawodawca (a właściwie pracujące na jego rzecz podmioty legislacyjne) nie jest konsekwentny w określaniu zadań Policji. Mianowicie niektóre
19 Szerzej: Bezpieczeństwo państwa a zagrożenie terroryzmem. Terroryzm na przełomie XX i XXI wieku. Tom 1, pod red.
K. Jałoszyńskiego, T., aleksandrowicza, K. Wiciaka, Szczytno 2016 r.; Bezpieczeństwo państwa a zagrożenie terroryzmem. Instytucje państwowe wobec zagrożenia terroryzmem. Tom 2, pod red. K. Jałoszyńskiego, T., Aleksandrowicza, K. Wiciaka, Szczytno 2016.
20 Zadania wynikające z ustawy z 9 marca 2017 r. o systemie monitorowania drogowego przewozu towarów (DzU poz. 708). 21 Przede wszystkim podatku od towarów i usług oraz podatku akcyzowego.
22 <http://e-prawnik.pl/artykuly/prawo-administracyjne/system-monitorowania-drogowego-przewozu-towarow.html>,
z zadań wymienionych w art. 1 ustawy o Policji mają swoje rozwinięcie w ustawach szczegól-nych bez ich wskazywania (np. zadania wynikające z ustawy Prawo o ruchu drogowym23, inne wskazuje się wprost, odsyłając do konkretnych ustaw24). Poza tym ustawodawca nakłada na Policję zadania, nie sygnalizując ich w ustawie o Policji. Jako przykład można wskazać zadania w zakresie reglamentacji dostępu do broni i amunicji25 czy wykonywania działalno-ści gospodarczej w zakresie usług detektywistycznych26 czy ochrony osób i mienia27.
Po upływie ćwierćwiecza inny wydźwięk ma również art. 4 ustawy o Policji. Obecnie pozwala on na funkcjonowanie w Policji z następujących rodzajów służb28:
– kryminalnej, – śledczej, – prewencyjnej, – wspomagającej.
Ta ostatnia służba wspomaga działalność Policji w zakresie logistycznym, technicznym, jak również organizacyjnym. Służyć ma zapewnieniu właściwego i optymalnego realizowania zadań, polegających obecnie nie tylko na ochronie bezpieczeństwa osób przebywających na terenie kraju oraz utrzymywaniu bezpieczeństwa i porządku publicznego. Ustawodawca upoważnił Komendanta Głównego Policji do powoływania, w uzasadnionych przypadkach, innych rodzajów służb. Może to czynić za zgodą ministra właściwego do spraw wewnętrz-nych, określając ich właściwość terytorialną, organizację i zakres działania. Komendant sko-rzystał z tego upoważnieni i powołał służbę lotnictwa Policji 29 oraz służbę śledczą30. W kontekście wyszczególnienia w ust. 1 art. 4 ustawy o Policji służby śledczej, obok służby kryminalnej, prewencyjnej i wspomagającej, jej powołanie na mocy art. 4 ust. 4 jest kłopo-tliwe. Bez wątpienia bowiem jednostką organizacyjną Policji służby śledczej realizującą na obszarze całego kraju zadania w zakresie rozpoznawania, zapobiegania i zwalczania przestęp-czości zorganizowanej jest Centralne Biuro Śledcze Policji.
23 Ustawa z 20 czerwca 1997 r. Prawo o ruchu drogowym (tekst jedn. DzU z 2012 r., poz. 1137 z późn. zm.). 24 Ustawa z 10 czerwca 2016 r. o działaniach antyterrorystycznych; ustawa z 9 marca 2017 r. o systemie monitorowania
drogowego przewozu towarów.
25 Ustawa z 21 maja 1999 r. o broni i amunicji, tekst jedn. DzU z 2012 r., poz. 576 z poźn. zm.
26 Ustawa z 6 lipca 2001 r. o usługach detektywistycznych, tekst jedn. DzU z 2014 r., poz. 273 z poźn. zm. 27 Ustawa z 22 sierpnia 1997 r. o ochronie osób i mienia, tekst jedn. DzU z 2014 r., poz. 1099 z poźn. zm. 28 Ustawa z 6 kwietnia 1990 r. o Policji, op. cit., art. 4 (DzU z 1990 r. nr 30, poz. 179).
29 Zarządzenie nr 1158 Komendanta Głównego Policji z 17 października 2005 r. w sprawie powołania oraz określenia
organizacji, zakresu działania i właściwości terytorialnej służby Lotnictwo Policji (DzUrz KGP nr 17, poz.117; zmiany: z 2008 r. nr 19, poz. 111).
30 Zarządzenie nr 1 Komendanta Głównego Policji z 29 lutego 2000 r. w sprawie powołania oraz określenia organizacji,
zakresu działania i właściwości terytorialnej służby śledczej (DzUrz KGP nr 2, poz. 15 i 16; zmiany: z 2002 r. nr 10, poz. 63, z 2003 r. nr 4, poz. 9, nr 12, poz. 62 z 2004 r. nr 10, poz. 46 oraz z 2006 r. nr 8, poz. 43).
Z mocy art. 4 ust. 2. ustawy o Policji w jej skład wchodzi również policja sądowa. Szczegó-łowy zakres jej zadań i zasady organizacji określa, w drodze rozporządzenia, minister wła-ściwy do spraw wewnętrznych, w porozumieniu z ministrem wławła-ściwym do spraw sprawiedliwości – co minister uczynił w 2007 r.31.
Obecnie ustawa o Policji32 pozwala wyróżnić następujące jednostki organizacyjne, tworzące podstawową strukturę organizacyjną Policji:
– Komenda Główna Policji; – Centralne Biuro Śledcze Policji; – komendy Wojewódzkie Policji; – Komenda Stołeczna Policji;
– komendy powiatowe (miejski, rejonowe) Policji; – komisariaty Policji.
Zgodnie z treścią art. 6g ustawy o Policji, wymienione jednostki stanowią aparat, za pomocą którego organy administracji rządowej powołane do realizacji podstawowych zadań Policji wykonują swoje powinności. Organami tymi są odpowiednio: Komendant Główny Policji, komendanci wojewódzcy Policji, komendanci powiatowi (miejscy) Policji oraz komendanci komisariatów Policji.
Zgodnie z treścią art. 5 ustawy o Policji, Komendant Główny Policji nadal jest centralnym organem administracji właściwym w sprawach ochrony bezpieczeństwa ludzi oraz utrzyma-nia bezpieczeństwa i porządku publicznego. Jednak nie jest on jak pierwotnie usytuowała go ustawa organem administracji państwowej a rządowej. Nadal podlega ministrowi właści-wemu do spraw wewnętrznych. Podległość ta została potwierdzona w rozporządzeniu okre-ślającym zakres działania Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji33. Jego regulacja jest konsekwencją nie tylko przepisów ustawy o Policji, ale wpisuje się w przypisy art. 29 ust. 4 ustawy o działach administracji rządowej34. Stanowi on bowiem wprost, że minister właściwy do spraw wewnętrznych sprawuje nadzór m.in. nad działalnością Policji.
Dość szczególnym organem Policji niebędącym organem administracji rządowej, jest Komendant Centralnego Biura Śledczego Policji. Został on wprowadzony do struktury Policji
31 Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 16 sierpnia 2007 r. w sprawie szczegółowego zakresu
zadań i zasad organizacji policji sądowej (DzU nr 155 poz. 1093).
32 Ustawa z 6 kwietnia 1990 r. o Policji (tekst jednolity DzU z 2016 r. poz. 1782, z późn. zm.).
33 Rozporządzeniu Prezesa Rady Ministrów z 17 listopada 2015 r. w sprawie szczegółowego zakresu działania Ministra
Spraw Wewnętrznych i Administracji (DzU z 2015 r. poz. 187, z późn. zm.).
w 2014 r.35 W jego konsekwencji na poziomie ustawy, a nie jak dotychczas na poziomie aktu wewnętrznego36, zapisano, że zadaniem Policji jest rozpoznawanie, zapobieganie i zwalczanie przestępczości zorganizowanej. Takie rozwiązanie podkreśla rangę tych zadań. Komendant Centralnego Biura Śledczego Policji jest organem Policji podległym Komendantowi Głów-nemu Policji, którego właściwość, zgodnie z jego nazwą, rozciąga się na teren całego kraju. Obejmuje realizacje zadań w zakresie rozpoznawania, zapobiegania i zwalczania przestępczo-ści zorganizowanej. Kieruje on Centralnym Biurem Śledczym Policji i jest przełożonym poli-cjantów wchodzących w jego skład. W strukturze Komendy Głównej Policji wyodrębniono Centralne Biuro Śledcze Policji, jako, organ Policji właściwy w zakresie rozpoznawania, zapobiegania i zwalczania przestępczości zorganizowanej, dokonano modyfi kacji polegającej na odstąpieniu od dotychczasowego usytuowania tej jednostki Policji w ramach Komendy Głównej. Komendantowi Biura przypisano uprawnienia do samodzielnego kreowania poli-tyki kadrowej, co pozwala mu kreować obsadą kadrową Biura37.
Ustawa o Policji w art. 6 określa terenowe organy administracji rządowej właściwe w spra-wach Policji. Na szczeblu województwa mamy do czynienia z pewnym dualizmem. Miano-wicie organem tym jest wojewoda, który swoje zadania realizuje przy pomocy komendanta wojewódzkiego Policji oraz komendanci wojewódzcy Policji działający w imieniu własnym w sprawach wykonywania czynności operacyjno-rozpoznawczych, dochodzeniowo-śled-czych i czynności z zakresu ścigania wykroczeń oraz wydawania indywidualnych aktów administracyjnych. Komendanci wojewódzcy Policji realizują zasadniczo swoje zadania na określonych obszarach administracyjnych szesnastu województw, utworzonych na mocy reformy administracyjnej z 1998 r., zgodnie z ustawą o podziale administracyjnym teryto-rium kraju38. Wyjątek stanowi komendant wojewódzki Policji właściwy dla województwa mazowieckiego. Z obszaru jego działania wyłączono obszar miasta stołecznego Warszawa oraz teren dziewięciu przyległych do niego powiatów, tj. legionowskiego, warszawskiego zachodniego, wołomińskiego, grodziskiego, otwockiego, piaseczyńskiego, mińskiego, nowo-dworskiego oraz pruszkowskiego. Na tym obszarze zadania policyjne realizuje Komendant Stołeczny Policji. Odpowiadają one, z mocy art. 6 ust. 4 ustawy o Policji zadaniom i kom-petencjom komendanta wojewódzkiego Policji. Jest on dla tego obszaru organem admini-stracji rządowej właściwym w sprawach Policji, a Komenda Stołeczna Policji stanowi jego aparat pomocniczy39.
35 Ustawa z 26 czerwca 2014 r. o zmianie ustawy o Policji oraz niektórych innych ustaw (DzU. poz. 1199).
36 Zarządzenie nr 1 Komendanta Głównego Policji z 29 lutego 2000 r. w sprawie powołania oraz określenia organizacji,
zakresu działania i właściwości terytorialnej służby śledczej (DzUrz KGP nr 2, poz. 15, z późn. zm.).
37 B. Opaliński, M. Rogalski, P. Szustakiewicz, Ustawa o Policji. Komentarz, Warszawa 2015 r.
38 Ustawa z 24 lipca 1998 r. o wprowadzeniu zasadniczego, trójstopniowego podziału terytorium kraju (DzU nr 96 poz. 603). 39 Zarządzenie nr 93 Komendanta Głównego Policji z 11 lutego 2011 r. w sprawie nadania statutu Komendzie Stołecznej
Organami administracji rządowej właściwym w sprawach Policji, których zasięg terytorialny działania zasadniczo koresponduje z trójstopniowym podziałem administracyjnym Polski są komendanci powiatowi (miejscy) Policji. W miastach będących siedzibą władz miasta na prawach powiatu i powiatu mającego siedzibę władz w tym mieście, można utworzyć komendę miejską Policji wykonującą zadania na obszarze tego miasta i powiatu. Tworzy ją w drodze rozporządzenia minister właściwy do spraw wewnętrznych, uwzględniając uwa-runkowania administracyjno-geografi czne i demografi czne miasta i powiatu. Natomiast na obszarze m.st. Warszawy zadania i kompetencje odpowiadające komendantom powiatowym (miejskim) Policji wykonuje właściwy terytorialnie komendant rejonowy Policji. Minister właściwy do spraw wewnętrznych utworzył komendy rejonowe Policji, określił właściwość terytorialną ich komendantów, uwzględniającą obszar jednej dzielnicy lub kilku dzielnic oraz ustalił ich nazwy40.
Org anami administracji rządowej właściwymi w sprawach Policji, obejmującymi najmniej-szy terytorialny zakres działania są komendanci komisariatów Policji. Komendanci woje-wódzcy Policji wskazują właściwość terytorialną komisariatów Policji na terenie swojego działania. Szczególnym rodzajem komisariatów są komisariaty specjalistyczne. Są nimi przede wszystkie komisariaty kolejowe, wodne oraz lotnicze. Tworzą je w razie potrzeby, tak, jak i inne komisariaty specjalistyczne, komendanci wojewódzcy Policji w porozumieniu z Komendantem Głównym Policji. Komendanci tych komisariatów podlegają właściwemu terytorialnie komendantowi wojewódzkiemu Policji.
Warto zauważyć, że komendanci wojewódzcy (stołeczny) Policji, komendanci powiatowi (miejscy, rejonowi) Policji oraz komendanci komisariatów Policji, obecnie posiadają status nie tylko organów Policji, ale organów administracji rządowej wpisanych w strukturę organi-zacyjną Policji. Skutkuje to tym, że są pełnoprawnymi organami administracji publicznej. Strukturę Policji tworzą również:
– Wyższa Szkoła Policji, ośrodki szkolenia i szkoły policyjne;
– wyodrębnione oddziały prewencji i pododdziały antyterrorystyczne; – instytuty badawcze.
Wyższa Szkoła Policji w Szczytnie, zgodnie z ustawą Prawo o szkolnictwie wyższym,41 jest uczelnią służb państwowych – uczelnią publiczną nadzorowaną przez ministra właściwego
40 Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 31 grudnia 2002 r. w sprawie utworzenia komend
rejonowych Policji na obszarze m.st. Warszawy (DzU z 2003 r. nr 2, poz. 23; zmiany: z 2015, poz. 1568).
do spraw wewnętrznych. Ustawę tę stosuje się jednak tylko w zakresie organizacji i zakresu działania Wyższej Szkoły Policji w Szczytnie jako szkoły wyższej oraz trybu wyznaczania i odwoływania jej rektora oraz wyznaczania, wyboru i odwoływania prorektorów. Fakt przy-należności Wyższej Szkoły Policji w Szczytnie do Policji jest bezsporny. Mimo iż jest ona szkołą wyższą, to prawo o szkolnictwie wyższym nie ma zastosowania do niej w pełnym zakresie. Wyższa Szkoła Policji nie realizuje zadań przypisanych podstawowym jednostkom Policji przypisanych całej formacji. Jej zadania precyzuje, wydane na podstawie art. 7 ust. 1 pkt 1) ustawy o Policji, zarządzenie nr 1041 Komendanta Głównego Policji42. Stanowi ono, w par. 32, co w szczególności należy do zakresu działania Wyższej Szkoły Policji w Szczytnie jako jednostki Policji. Określony w zarządzeniu zakres zadań Wyższej Szkoły Policji w Szczyt-nie jako jednostki organizacyjnej Policji potwierdza statut43 tej uczelni, wskazując, że zadania te określa Komendant Główny Policji. Statut ponadto dopuszcza, że minister właściwy do spraw wewnętrznych może zlecić uczelni wykonanie zadania związanego z jej działalnością jako jednostki organizacyjnej Policji, jeżeli zadanie to jest niezbędne ze względu na potrzeby bezpieczeństwa publicznego, ochronę ludności lub w celu wykonania zobowiązań międzyna-rodowych. Oferta szkoleniowa Wyższej Szkoły Policji w Szczytnie ukierunkowana jest na wyposażenie jej absolwentów i słuchaczy w specjalistyczną wiedzę i umiejętności, z obszaru nauk społecznych ukierunkowane na takie dyscypliny, jak nauki o bezpieczeństwie, o zarzą-dzaniu oraz prawo44.
Na mocy art. 7 ust 3 ustawy o Policji, Komendant Główny Policji może tworzyć i likwido-wać ośrodki szkolenia i szkoły policyjne. Szkołami policyjnymi są: Centrum Szkolenia Poli-cji w Legionowie45, Szkoła Policji w Pile46, Szkoła Policji w Słupsku47 oraz Szkoła Policji w Katowicach48. Natomiast ośrodki szkolenia zostały utworzone w Poznaniu i Gdańsku49.
42 Zarządzenie nr 1041 Komendanta Głównego Policji z 28 września 2007 r. w sprawie szczegółowych zasad organizacji
i zakresu działania komend, komisariatów i innych jednostek organizacyjnych Policji, tekst jedn. DzUrz KGP z 2013 r. poz. 50, z późn. zm.
43 Statut Wyższej Szkoły Policji w Szczytnie stanowi załącznik do uchwały nr 211/II/2014 Senatu Wyższej Szkoły Policji
w Szczytnie z 18 czerwca 2014 r., zatwierdzonej Decyzją Ministra Spraw Wewnętrznych z 25 czerwca 2014 r. (znak: DN-BK-0762-27/2014); zmienionej uchwałą nr 40/III/2015 Senatu Wyższej Szkoły Policji w Szczytnie z 30 czerwca 2015 r., zatwierdzonej decyzją nr 162A Ministra Spraw Wewnętrznych z 30 września 2015 r. (DzUrz MSW poz. 40).
44 <http://www.wspol.edu.pl/e/index.php/oferta-ksztalcenia.html>, dostęp: marze 2017 r.
45 Zarządzenia nr 208 Komendanta Głównego Policji z 28 lutego 2007 r. w sprawie nadania statutu Centrum Szkolenia
Policji w Legionowie (DzUrz KGP nr 4, poz. 39).
46 Zarządzenia nr 209 Komendanta Głównego Policji z 28 lutego 2007 r. w sprawie nadania statutu Szkole Policji w Pile. 47 Zarządzenie nr 18 Komendanta Głównego Policji z 13 grudnia 2016 r. w sprawie nadania statutu Szkole Policji
w Słupsku (DzUrz KGP poz. 73).
48 Zarządzenie nr 1 Komendanta Głównego Policji z 6 stycznia 1999 r. w sprawie utworzenia szkoły policyjnej
w Katowicach (DzUrz KGP nr 10, poz. 57).
49 Zarządzenie nr 326 Komendanta Głównego Policji z 4 kwietnia 2005 r. w sprawie utworzenia ośrodków szkolenia Policji
Oddziały prewencji Policji i samodzielne pododdziały prewencji Policji stanowią odwód centralny Komendanta Głównego Policji. Komendant Główny Policji utworzył zorganizo-wane na wzór wojskowy oddziały prewencji Policji w: Białymstoku, Bydgoszczy, Gdańsku, Katowicach, Kielcach, Krakowie, Lublinie, Łodzi, Olsztynie, Poznaniu, Rzeszowie, Szczeci-nie, Warszawie i we Wrocławiu oraz samodzielne pododdziały prewencji Policji w: Bielsku-Białej, Częstochowie, Gorzowie Wielkopolskim, Legnicy, Opolu, Płocku i Radomiu50. Natomiast wyodrębnione pododdziały antyterrorystyczne zostały utworzone jako Samo-dzielne Pododdziały Antyterrorystyczne Policji w: Białymstoku, Gdańsku, Katowicach, Kra-kowie, Łodzi, Poznaniu, Rzeszowie, Szczecinie, Wrocławiu oraz Warszawie51.
Instytutem badawczym funkcjonującym w strukturze organizacyjnej Policji jest Centralne Laboratorium Kryminalistyczne Policji52, choć nie jest wprost wymienione w ustawie o Poli-cji. Pierwotnie Centralne Laboratorium Kryminalistyczne Policji zostało utworzone jako jednostka badawczo-rozwojowa53. Status instytutu badawczego uzyskała z mocy ustawy reformującej system nauki54. Ustawa o Policji w art. 4 ust 3b stanowi, że ustawa o instytu-tach badawczych55 ma zastosowanie do Centralnego Laboratorium Kryminalistycznego Poli-cji, w zakresie organizacji i zakresu działania oraz trybu powoływania i odwoływania dyrektora instytutu i jego zastępców. Komendant Główny Policji w par. 1 ust. 4. zarządzenia nr 1041 mówi, że do Centralnego Laboratorium Kryminalistycznego Policji jako jednostki organizacyjnej Policji przepisy zarządzenia stosuje się w zakresie nieuregulowanym przepi-sami o instytutach badawczych. Stosownie do dyspozycji art. 4 ust. 3b ustawy o Policji należy wnioskować, że chodzi nie o stosowanie tych przepisów w całej rozciągłości, ale jedynie do organizacji i zakresu działania Centralnego Laboratorium Kryminalistycznego Policji oraz do trybu powoływania i odwoływania dyrektora instytutu i jego zastępców.
Resumując, można stwierdzić, że w okresie 27 lat działania Policja podlegała zmianom, które doprowadziły do ustanowienia struktury dalece odmiennej od pierwotnej, choć wciąż bazu-jącej na jej podstawowych założeniach. Jest ona rozbudowana i złożona, a jej zadania rozpro-szone w wielu aktach prawnych. Jak zauważono już na przełomie wieków, siłą Policji jest
50 Decyzja nr 12 Komendanta Głównego Policji z 22 stycznia 2016 r. w sprawie utworzenia, struktury organizacyjnej
i etatowej oddziałów prewencji Policji oraz samodzielnych pododdziałów prewencji Policji (DzUrz KGP poz. 2).
51 Decyzja nr 12 Komendanta Głównego Policji z 29 grudnia 2000 r. w sprawie powołania pododdziałów
antyterrorystycznych Policji (DzUrz KGP nr 2 poz. 22).
52 Ustawa z 30 kwietnia 2010 r. o instytucjach badawczych (DzU nr 96, poz. 618 z późn. zm.).
53 Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 30 września 2010 r. w sprawie utworzenia jednostki
badawczo-rozwojowej-Centralne Laboratorium Kryminalistyczne Policji, DzU nr 181, poz. 1227.
54 Ustawa z 30 kwietnia 2010 r. Przepisy wprowadzające ustawy reformujące system nauki, DzU nr 96, poz. 620 z późn. zm. 55 Ustawa z 30 kwietnia 2010 r. o instytutach badawczych, DzU nr 96, poz. 618 z późn. zm.
jednolity charakter, możliwość współpracy i bezpośredniej wymiany informacji pomiędzy różnymi jednostkami oraz zredukowanie do minimum sporów kompetencyjnych56. Należy zatem postulować utrzymanie tej struktury i dokonywanie zmian mających ją uściślić. Zada-nie to, w sytuacji wielopłaszczyznowej jej struktury uwarunkowanej występującymi w Zada-niej służbami, jak i organami, nie jest łatwe. Należy jednak wierzyć, że są one efektem dostoso-wania jej do aktualnych potrzeb bezpieczeństwa i porządku publicznego, a nie indywidual-nych ambicji decydentów. Z wielkim zadowoleniem należy odebrać fakt, że komendanci jednostek terenowych Policji szczebla wojewódzkiego, powiatowego, jak i komisariatu uzy-skali status organów administracji rządowej, co nie tylko umocniło ich pozycje w strukturze administracji publicznej, ale podkreśliło ich rolę w systemie władzy wykonawczej.
Bibliografi a:
1. Bezpieczeństwo państwa a zagrożenie terroryzmem. Instytucje państwowe wobec zagrożenia ter-roryzmem. Tom 2, pod red. K. Jałoszyńskiego, T., aleksandrowicza, K. Wiciaka, Szczytno 2016. 2. Bezpieczeństwo państwa a zagrożenie terroryzmem. Terroryzm na przełomie XX i XXI wieku.
Tom 1, pod red. K. Jałoszyńskiego, T., aleksandrowicza, K. Wiciaka, Szczytno 2016.
3. Centralne Biuro Śledcze Komendy Głównej Policji Centralne Biuro Śledcze Policji (2000–2010) we wspomnieniach twórców i pracowników, pod red. A. W. Mądrzejowskiego i K. Wiciaka, Szczytno 2015.
4. Centralne Biuro Śledcze. Dziesięć lat doświadczeń (2000–2010) pod red. A. Misiuka, Szczytno 2010. 5. Decyzja nr 12 Komendanta Głównego Policji z 22 stycznia 2016 r. w sprawie utworzenia, struk-tury organizacyjnej i etatowej oddziałów prewencji Policji oraz samodzielnych pododdziałów pre-wencji Policji (DzUrz KGP poz. 2).
6. Decyzja nr 12 Komendanta Głównego Policji z 29 grudnia 2000 r. w sprawie powołania podod-działów antyterrorystycznych Policji (DzUrz KGP nr 2 poz. 22).
7. Dekret z 20 lipca 1954 r. o Milicji Obywatelskiej (DzU nr 34, poz. 143) czy dekret z 21 grudnia 1955 r. o organizacji i zakresie działania Milicji Obywatelskiej (DzU nr 46, poz. 311).
8. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r. (DzU nr 78, poz. 483). 9. Majer P., Ustawy polskiej policji (1791–1990). Źródła z komentarzem, Szczytno 2007.
10. Policja w strukturach administracji publicznej, pod red. A. Babińskiego i P. Bogdalskiego, Szczytno 2005.
11. Polska ustawa antyterrorystyczna – odpowiedz na zagrożenia współczesnym terroryzmem, pod red.: W. Zubrzyckiego, K. Jałoszyńskiego, A. Babińskiego, Szczytno 2016.
12. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 30 września 2010 r. w sprawie utworzenia jednostki badawczo-rozwojowej – Centralne Laboratorium Kryminalistyczne Policji (DzU nr 181, poz. 1227.
13. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 31 grudnia 2002 r. w sprawie utworzenia komend rejonowych Policji na obszarze m.st. Warszawy (DzU z 2003 r. nr 2, poz. 23; zmiany: z 2015, poz. 1568).
14. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 16 sierpnia 2007 r. w sprawie szczegółowego zakresu zadań i zasad organizacji policji sądowej (DzU nr 155 poz. 1093). 15. Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z 17 listopada 2015 r. w sprawie szczegółowego zakresu
działania Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji (DzU z 2015 r. poz. 187, z późn. zm.). 16. Statut Wyższej Szkoły Policji w Szczytnie stanowi załącznik do uchwały nr 211/II/2014 Senatu
Wyższej Szkoły Policji w Szczytnie z 18 czerwca 2014 r., zatwierdzonej Decyzją Ministra Spraw Wewnętrznych z 25 czerwca 2014 r. (znak: DN-BK-0762-27/2014); zmienionej uchwałą nr 40/ III/2015 Senatu Wyższej Szkoły Policji w Szczytnie z 30 czerwca 2015 r., zatwierdzonej decyzją nr 162A Ministra Spraw Wewnętrznych z 30 września 2015 r. (DzUrz MSW poz. 40).
17. Ustawa z 20 czerwca 1997 r. Prawo o ruchu drogowym (tekst jedn. DzU z 2012 r., poz. 1137 z późn. zm.).
18. Ustawa z 21 lipca 1995 r. o zmianie ustaw: o urzędzie Ministra Spraw Wewnętrznych, o Policji, o Urzędzie Ochrony Państwa, o Straży Granicznej oraz niektórych innych ustaw (DzU nr 104, poz. 515).
19. Ustawa z 21 maja 1999 r. o broni ni amunicji (tekst jedn. DzU z 2012 r., poz. 576 z poźn. zm.). 20. Ustawa z 22 sierpnia 1997 r. o ochronie osób i mienia (tekst jedn. DzU z 2014 r., poz. 1099
z poźn. zm.).
21. Ustawa z 24 lipca 1998 r. o wprowadzeniu zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa (DzU nr 96, poz. 603).
22. Ustawa z 4 września 1997 r. o działach administracji rządowej (tekst jednolity DzU z 2016 r. poz. 543, z późn. zm).
23. Ustawa z 6 lipca 2001 r. o usługach detektywistycznych (tekst jedn. DzU z 2014 r., poz. 273 z poźn. zm.).
24. Ustawa z 6 kwietnia 1990 r. o Policji art. 1 (tekst pierwotny DzU z 1990 r. nr 30, poz. 179). 25. Ustawa z 10 czerwca 2016 r. o działaniach antyterrorystycznych (DzU poz. 904).
26. Ustawa z 26 czerwca 2014 r. o zmianie ustawy o Policji oraz niektórych innych ustaw (DzU poz. 1199) 27. Ustawa z 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym (j.t. DzU z 2016 r. poz. 1842 z późn. zm.). 28. Ustawa z 30 kwietnia 2010 r. o instytucjach badawczych (DzU nr 96, poz. 618 z późn. zm.) 29. Ustawa z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (tekst jednolity (DzU z 2016 r. poz. 814). 30. Ustawa z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa (tekst jednolity DzU z 2016 r. poz. 486).
31. Ustawa z 6 kwietnia 1990 r. o Policji (tekst jednolity DzU z 2016 r. poz. 1782, z późn. zm.). 32. Ustawa z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (tekst jednolity DzU z 2016 r. poz. 446). 33. Widacki J., Policja polska, jej ustrój i organizacja. Zarządzanie publiczne, „Zeszyty Naukowe
Instytutu Spraw Publicznych Uniwersytetu Jagiellońskiego” 2006.
34. Zarządzenie nr 1 Komendanta Głównego Policji z 6 stycznia 1999 r. w sprawie utworzenia szkoły policyjnej w Katowicach (DzUrz KGP nr 10, poz. 57).
35. Zarządzenie nr 1 Komendanta Głównego Policji z 29 lutego 2000 r. w sprawie powołania oraz określenia organizacji, zakresu działania i właściwości terytorialnej służby śledczej (DzUrz KGP nr 2, poz. 15, z późn. zm.).
36. Zarządzenie nr 1 Komendanta Głównego Policji z 29 lutego 2000 r. w sprawie powołania oraz określenia organizacji, zakresu działania i właściwości terytorialnej służby śledczej (DzUrz KGP nr 2, poz. 15 i 16; zmiany: z 2002 r. nr 10, poz. 63, z 2003 r. nr 4, poz. 9, nr 12, poz. 62 z 2004 r. nr 10, poz. 46 oraz z 2006 r. nr 8, poz. 43).
37. Zarządzenie nr 1041 Komendanta Głównego Policji z 28 września 2007 r. w sprawie szczegóło-wych zasad organizacji i zakresu działania komend, komisariatów i innych jednostek organizacyj-nych Policji (tekst jedn. DzUrz KGP z 2013 r. poz. 50, z późn. zm.).
38. Zarządzenie nr 1158 Komendanta Głównego Policji z 17 października 2005 r. w sprawie powo-łania oraz określenia organizacji, zakresu dziapowo-łania i właściwości terytorialnej służby Lotnictwo Policji (DzUrz KGP nr 17, poz.117; zmiany: z 2008 r. nr 19, poz. 111).
39. Zarządzenie nr 208 Komendanta Głównego Policji z 28 lutego 2007 r. w sprawie nadania statutu Centrum Szkolenia Policji w Legionowie (DzUrz KGP nr 4, poz. 39).
40. Zarządzenie nr 326 Komendanta Głównego Policji z 4 kwietnia 2005 r. w sprawie utworzenia ośrodków szkolenia Policji (DzUrz KGP nr 9, poz. 48).
41. Zarządzenie nr 93 Komendanta Głównego Policji z 11 lutego 2011 r. w sprawie nadania statutu Komendzie Stołecznej Policji, op. cit., (DzU KGP nr 2 z 29 marca 2011 r.)
42. Zarządzenie nr 18 Komendanta Głównego Policji z 13 grudnia 2016 r. w sprawie nadania statutu Szkole Policji w Słupsku (DzUrz KGP poz. 73).
dr Robert Gwardyński
Wyższa Szkoła Biznesu w Dąbrowie Górniczej
RACJONALIZACJA DZIAŁAŃ FORMACJI
POLICYJNYCH
RACJONALIZACJA DZIAŁAŃ FORMACJI POLICYJNYCH
Jest rzeczą naturalną, że wszelkie istoty świata ożywionego zabiegają o swoje bezpieczeństwo. W przeważającej mierze czynią to instynktownie, gdy brak czynnika niezbędnego dla prze-życia wywołuje popęd, skutkujący odpowiednim zachowaniem (od jego form stereotypo-wych, jak ma to miejsce u zwierząt niższych, np. owadów, do form plastycznych i zmiennych, przejawianych przez człowieka57). Człowiek nie był i nadal nie jest wolny od zachowań instynktownych58. Jednak to, co ludzi szczególnie wyróżnia spośród innych, co czyni ich nie-powtarzalnymi, to umiejętność przemyślanej i wspólnej organizacji działań podejmowanych na rzecz zachowania bezpieczeństwa. To również dopasowanie swoich zachowań między innymi do przyjętych norm społecznych (za przykład może posłużyć ograniczenie w wyniku rozwoju społecznego silnych tendencji poligamicznych59).
Rozwój człowieka, jak każdej żywej istoty, uzależniony jest od selekcji genetycznej oraz śro-dowiska, w którym przyszło danym organizmom żyć60. Jednak człowiek funkcjonuje w dwóch środowiskach, zarówno pierwotnym, naturalnym, jak i wtórnym sztucznym, zwa-nym kulturą. Kultura jest efektem społecznej aktywności człowieka, środowiskiem tworzo-nym przez ludzi dla nich samych61. Jest „sposobem myślenia, odczuwania, zachowania się, jak również będących ich pochodną wytworami społecznymi i materialnymi, które są
57 M. Barczyński, J. Bogusz, Medyczny słownik encyklopedyczny, Kraków 1993, s. 152. 58 Ibidem.
59 A. Malinowski, Dymorfi zm płciowy, [w:] Antropologia, A. Malinowski, J. Strzałko, Warszawa-Poznań 1989, s. 171. 60 B. Jasicki, N. Wolański, Rozwój ontogenetyczny a formowanie się gatunku Homo sapiens jako funkcja zmian
przystosowawczych do środowiska, [w:] Czynniki rozwoju człowieka, N. Wolański (red.), Warszawa 1987, s. 39.
wspólne pewnej grupie ludzi nie na podstawie ich wrodzonych czy fi zycznych cech, lecz raczej na podstawie ich wspólnych doświadczeń i wzajemnego uczenia się”62.
Człowiek wyrwał się ze świata zwierzęcego, zyskując nowy specyfi czny charakter, który można nazwać naturą ludzką. Przez naturę ludzką Bronisław Malinowski rozumiał „deter-minizm biologiczny, który zmusza każdą cywilizację i każdą jednostkę do spełniania takich funkcji cielesnych, jak spanie, oddychanie, odpoczynek, pobieranie pożywienia, wydalanie i reprodukcja”63. Kultura ludzka i jej wytwory wyzwoliły człowieka z pierwotnego dla niego otoczenia, pozwoliły zyskać nowe możliwości, stworzyć swój ekosystem, w którym jak w bańce będzie w stanie eksplorować wrogie wszelkiemu życiu obszary kosmosu. Dzięki kul-turze jednostka ludzka zyskała nowy wymiar bezpieczeństwa, tak niezbędny dla nowych dokonań ludzkości. B. Malinowski pisał: „Kultura, w swym początkowym stadium, gwaran-tuje człowiekowi wolność do życia w bezpieczeństwie i z pewnymi nadwyżkami, ale jedno-cześnie zakłada posłuszeństwo i podporządkowanie się niektórym ograniczeniom”64.
Kultura wytworzona przez człowieka pozwoliła mu na inną jakość, niż jest to u zwierząt, zaspokajania potrzeb biologicznych (fi zjologicznych i bezpieczeństwa związane z unikaniem bólu i cierpienia), jednak spowodowała również powstanie nowych potrzeb o podłożu psy-chologicznym oraz społecznym (potrzeby bezpieczeństwa związane z poszukiwaniem wspar-cia, granic, prawa, autorytetu; potrzeby przynależności i miłości; szacunku; samodoskonalenia)65. Te pierwsze wspólne dla ludzi i zwierząt (oczywiście u ludzi skutkujące zachowaniem odmien-nym, o czym było wcześniej) to potrzeby pierwotne – gdzie popęd zanika z chwilą zaspokoje-nia. Te drugie, jedynie ludzkie – nigdy nie wygaszalne, stale się tlące i aktywizujące człowieka ustawicznie do działania66.
O różnicy w zaspokajaniu potrzeb między zwierzętami a ludźmi pisał Steve Bruce: „Jak to ujmuje Durkheim: kiedy braki w zasobach zwierzęcia zostają wypełnione, jest ono zadowo-lone i nie pragnie niczego więcej. Nie ma dostatecznie rozwiniętej refl eksji, aby wyobrazić sobie inne cele niż te, które są wpisane w jego fi zyczną naturę (…) Inaczej jest jednak z czło-wiekiem, ponieważ większość jego potrzeb nie jest – lub nie jest w takim samym stopniu – zależna od ciała, jak w przypadku zwierzęcia”67. Kultura wytworzyła specyfi czne reakcje
62 P. Sztompka, Socjologia. Analiza społeczeństwa, Kraków 2013, s. 313. 63 B. Malinowski, Szkice z teorii kultury, Warszawa 1958, s. 58. 64 B. Malinowski, Wolność i cywilizacja, Warszawa, s. 52.
65 M. Przetacznik-Gierowska, G. Makiełło-Jarża, Podstawy psychologii ogólnej, Warszawa 1989, s. 382. 66 M. Kosewski, Ludzie w sytuacjach pokusy i upokorzenia, Warszawa 1986, s. 22.
kulturowe zmierzające do zaspokojenia potrzeb ludzkich. B. Malinowski wskazał, że taką reakcją na potrzebę bezpieczeństwa jest obrona68. Organizacja obrony przed niebezpieczeń-stwami obejmuje takie instytucje, jak dom, grupa itd. Zarówno człowiek pierwotny, jak i cywilizowany dla zapewnienia sobie bezpieczeństwa organizował swoje siły zbrojne. W tym też celu zbiorowości ludzkie wychowywały również nowych członków społeczności, przygo-towując nową generację do czekających je działalności69. Działalność wychowawcza, to jak pisał Florian Znaniecki „bezpośrednio lub pośrednio, rozmyślnie lub nierozmyślnie zmierza ku temu, by urabiać indywidua ludzkie, które będą umiały i chciały uczestniczyć w tych czynnościach zbiorowych, jakie dana grupa uważa za ważne i pożądane”70. Z pewnością wspólna organizacja obrony do takich czynności się zalicza.
Specyfi czny jedynie dla człowieka sposób funkcjonowania w zbiorowościach ludzkich z pozoru podobny do życia innych organizmów (kolonie owadzie, stada naczelnych) jest zupełnie od innych odmienny. Ludzi łączy bowiem coś tak silnego i nie do końca wypowie-dzianego jak człowieczeństwo. Rozwinięta zdolność współodczuwania, empatii występuje u ludzi i tylko u nich (badane naczelne i delfi ny nigdy nie przekroczyły w tym względzie poziomu 4-letniego dziecka)71.
Człowiek od zawsze skazany był na wsparcie innych. W przeciwieństwie do zwierząt przy-chodził na świat nieprzygotowany do samodzielnego funkcjonowania. Rodzice, krewni sta-nowili dla niego pierwszą zbiorowość, tak zwaną grupę pierwotną, cechującą się niewielką liczebnością oraz bliskimi, osobistymi i trwałymi związkami pomiędzy jej członkami72. Póź-niej wchodził w skład większych zbiorowości, o charakterze okresowym, nastawionych na realizację konkretnych zadań, zwanych grupami wtórnymi73. Około 3200-3100 r. p.n.e. roz-wój cywilizacyjny na ziemiach Sumerów zainicjował powstanie pierwotnych form państwo-wości, a około 2900 r. p.n.e. powstają na terenie miasta państwa, w których dochodzi do hierarchizacji społeczeństwa i rozbudowy wysoce wyspecjalizowanej administracji74.
Idea państwa była żywa już w starożytności. Wielcy myśliciele zarówno z Azji, jak i Europy zasta-nawiali się, czym ono jest, jaki powinien być cel jego istnienia. Żyjący w latach 551-479 p.n.e.
68 B. Malinowski, Szkice z…, s. 69. 69 Ibidem, s. 80.
70 F. Znaniecki, Socjologia wychowania. Tom1. Wychowujące społeczeństwo, Warszawa2001, s. 6. 71 R. Dunbar, Nowa historia ewolucji człowieka., Kraków 2015, s. 82.
72 N. Goodman, Wstęp do socjologii, Poznań 2009, s. 67. 73 Ibidem, s. 68.
chiński myśliciel Kong Fuzi (Konfucjusz) nie tylko zastanawiał się, jakie powinno być ide-alne państwo (warto wspomnieć, że w Chinach czyniono to już przed nim), ale zdefi niował je jako organizację przymusową, służącą rozszerzeniu terytorium, a także wytwarzającą dobra materialne na rzecz dworu75. Władca Chin, cesarz, stojący na szczycie państwa, miał być odzwierciedleniem chińskiej hierarchii społecznej. Jak pisał wybitny znawca Chin Henry Kissinger „Konfucjusz głosił kredo hierarchicznego społeczeństwa: podstawowy obowiązek, to znać swoje miejsce”, a odkupienie państwa wynikało ze sprawiedliwego postępowania jed-nostki76. Myśl Kong Fuziego rozwinął żyjący w latach 371-289 p.n.e. Mengzi (Mencjusz). Zdefi niował on państwo jako nierozerwalną jedność trzech elementów: ludu, władcy i tery-torium. Warto wspomnieć, że najdawniejsza myśl z kręgu kultury chińskiej dostrzegała w państwie ochronę przed zewnętrznymi zagrożeniami i gwarancję wewnętrznej jedności (to w tym kręgu kulturowym archaiczny znak „ochrona” jest utworzony przez rysunek siedliska chronionego przez czterech strażników)77.
Gdy w Chinach o państwie rozprawiał Mengzi, myśl europejska, śródziemnomorska nie pozostawała w tyle. Żyjący w latach 427-347 p.n.e. grecki fi lozof Platon poszukiwał „ideal-nego ustroju państwowego, czyli takiego, w którym możliwe byłoby dążenie do doskonało-ści i realizowanie Idei Dobra”78. Pisał on, że „Z konieczności więc i spośród ustrojów państwowych, zdaje się, że ten będzie osobliwie słuszny i to będzie ustrój jedyny, w którym mógłby ktoś stwierdzić, że rządzący posiadają wiedzę, a nie tylko jej pozory, wszystko jedno czy według praw, czy bez prawa rządzą i czy panują nad chętnymi, czy nad niechętnymi, czy są ubodzy, czy bogaci”79. W swym dziele „Państwo”, wielki myśliciel przedstawia założenia idealnego państwa (państwa posiadającego najlepszy z ustrojów). Według niego politeja (πολιτεία, politeia – słowo oznaczające zarówno państwo, jak i jeden z jego ustrojów), jako wspólnota może być tylko wówczas sprawiedliwie rządzona, gdy tylko sprawiedliwi będą u steru władzy. Zwraca również uwagę, że urzędników i sprawujących władzę nie odciągały od obowiązków chęć zdobycia bogactwa oraz troska o rodzinę80. Karl Popper analizując dzieła Platona, wskazywał, że według greckiego myśliciela „najbardziej zbliżoną do idei pań-stwa najlepszego ustroju, formą społeczeńpań-stwa jest królestwo ludzi najmędrszych i najbardziej boskich. To idealne państwo miasto-państwo jest tak bliskie doskonałości, że trudno pojąć
75 J. Pawłowski, „Państwo” we wczesnej fi lozofi i konfucjańskiej, Warszawa 2010, s. 33. 76 H. Kissinger, O Chinach, Wołowiec 2014, s. 31.
77 J. Pawłowski, op cit., s. 28-33.
78 M. Kuziak, S. Rzepczyński, D. Sikorski, T. Sucharski, T. Tomasik, Słownik Myśli fi lozofi cznej, Warszawa–Bielsko-Biała,
2011, s. 54.
79 Platon, Polityk, Agora SA, Warszawa 2010, s. 189. 80 O. Höff e, Mała historia fi lozofi i, Warszawa 2004, s. 37.
jak mogłoby się w ogóle zmieniać”81. Wpływ na niezmienność państwa miałby też wywierać zwapnienie struktur społecznych, każdy bowiem miał odgrywać z góry przypisaną, nie-zmienną w przeciągu życia rolę społeczną. Platon bowiem tak pisał: „Ale kiedy, tak ja uwa-żam, jakiś rzemieślnik z natury, albo inny groszorób wzbije się w dumę na tle swego bogactwa albo wpływów, albo siły, albo czegoś innego w tym rodzaju, i zacznie przybierać postać woj-skowego, albo ktoś z wojskowych przybierze postać radnego, albo strażnika, chociaż tego nie godzien, i ci ludzie pomieniają z sobą narzędzia i zaszczyty, albo gdy jeden i ten sam człowiek spróbuje to wszystko robić równocześnie, wtedy – myślę, że i ty się zgodzisz – taka zamiana i takie łączenie zawodów, to zguba dla państwa”82.
Uczeń Platona, Arystoteles żyjący w latach 384-322 p.n.e. głosił, że jeśli państwo uzna się za pewną wspólnotę, to jego celem, jak każdej wspólnoty, jest osiągnięcie jakiegoś dobra, np. bezpieczeństwa. Pisał bowiem: „Skoro widzimy, że każde państwo jest pewną wspólnotą, a każda wspólnota powstaje dla osiągnięcia jakiegoś dobra (wszyscy bowiem w każdym dzia-łaniu powodują się tym, co im się dobrem wydaje) to jasną jest rzeczą, że wprawdzie wszyst-kie [wspólnoty] dążą do wspólnego dobra, lecz przede wszystkim czyni to najprzedniejsza ze wszystkich, która ma najważniejsze ze wszystkich zadanie i wszystkie inne obejmuje. Jest nią tak zwane państwo i wspólnota państwowa”83. Filozof pisał również: „Okazuje się z tego, że państwo należy do tworów natury, że człowiek jest z natury stworzony do życia w państwie, taki zaś, który z natury, a nie przez przypadek żyje poza państwem, jest albo nędznikiem, albo nadludzką istotą, jak ten którego piętnuje Homer, jako człowieka bez rodu, bez prawa, bez [własnego] ogniska”84. Arystoteles zauważył, że państwo może posiadać trzy właściwe ustroje: monarchię (związaną z jednowładztwem), arystokrację (związaną z władzą nielicz-nych) i politeję (rządy ludu „ku najlepszemu pożytkowi państwa i jego członków”85). Za wypaczenie, dewiację ustrojową uznał tyranię (władza sprzyja tylko władcy), oligarchię (wła-dza sprzyja tylko nielicznym, bogatym) oraz demokrację (sprzyjająca jedynie ubogim)86. Jeśli państwo zdefi niuje się jako „organizację polityczną obejmującą zakresem swego działania ogół członków społeczeństwa zamieszkującego określone terytorium, istniejącą dla zapewnie-nia panowazapewnie-nia politycznego klasie panującej pod względem ekonomicznym i wyposażoną
81 K.R. Popper, Społeczeństwo otwarte i jego wrogowie, tom 1., Warszawa 2010, s. 69. 82 Platon, Państwo, Warszawa 2010, s. 175.
83 Arystoteles, Polityka, Warszawa 2004, s. 25. 84 Ibidem, s. 27.
85 Ibidem, s. 86. 86 Ibidem.
w tym celu w zorganizowany aparat przymusu”87, to istnienie takiego tworu politycznego jest związane z bezpieczeństwem jego obywateli. Obywatelskość może być tu rozumiana jako możliwość czynnego uczestnictwa w decydowaniu o sprawach wspólnoty88. Jacek Raciborski pisał, że „We współczesnym języku powiedzielibyśmy, iż wzorzec grecki zakłada podmioto-wość obywateli, którzy tworzą związek obywateli – państwo”89. Oczywiście z tytułu istnienia państwa obywatele nie tylko mają prawa, ale i obowiązki. Jean Jacques Rousseau tworząc myśl utopijną idealnego państwa, pisał: Każdy członek wspólnoty oddaje jej utworzeniu, odpo-wiednio do swej sytuacji w danej chwili, siebie i wszystkie swoje siły, których część stanowią posiadane dobra (…) Bo państwo w stosunku do swoich członków posiada wszystkie ich dobra na skutek umowy społecznej, która służy za podstawę wszystkich praw w państwie…”90. Jeśli państwo uzna się za, jak to defi niował Patrick Dunleavy, zbiór zorganizowanych insty-tucji, w pewnym stopniu spójnych lub wzajemnie powiązanych, operujących na pewnym terytorium, zamieszkiwanym przez sporą populację, posiadającą formę odrębnego społe-czeństwa91, to tymi, którzy przeciwdziałać będą burzycielom spokoju, będą specjalnie do tego przygotowane organizacje, wchodzące, jako elementy, w skład systemu bezpieczeństwa państwa. Organizacje te można rozpatrywać, za Normanem Goodmanem, jako „typ grupy, która jest specjalnie utworzona w celu realizacji określonego przedsięwzięcia; ma ona struk-turę formalną, za pomocą której stara się osiągnąć swój cel”92.
Działalność państwa i jego instytucji wiąże się z bezpieczeństwem. Termin bezpieczeństwo, ze względu na swój charakter interdyscyplinarny i trans dyscyplinarny, może być różnie rozumiany. Mimo zawiłości terminologicznych przyjmuje się za Bernardem Wiśniewskim, że dla zrozumienia istoty rzeczy bezpieczeństwo powinno być rozpatrywane w trzech podsta-wowych postaciach: jako stan, naczelne potrzeby oraz proces93. Kolejność tu ukazana nie jest przypadkowa, wskazuje na pewien proces nadrzędny, przebiegający w sposób logiczny przez trzy postacie – etapy. Można bowiem rzec, że podmiot właściwie funkcjonuje, czując się bez-piecznie. Gdy to poczucie podmiotu zanika (potrzeby pierwotne) lub jest niesatysfakcjonu-jące (potrzeby wtórne) wznieca popęd, będący wewnętrznym źródłem motywacji do podejmowania stosownej aktywności (ujętej w ramy procesu).
87 M. Szymczak (red.), Słownik języka polskiego, tom II, Warszawa 1982, s. 595. 88 J. Raciborski, Obywatelstwo w perspektywie socjologicznej, Warszawa 2011, s. 22. 89 Ibidem.
90 J.J. Rousseau, Umowa społeczna, Kęty 2002, s. 23.
91 P. Dunleavy, Państwo, [w:] Przewodnik po współczesnej fi lozofi i politycznej, Warszawa 2002, s. 777. 92 N. Goodman, op. cit., 362.
Bezpieczeństwo jako stan, to jak podaje Słownik języka polskiego, „stan niezagrożenia, spo-koju, pewności”94. Bezpieczeństwo jest również zbiorem potrzeb ujętych w „pozytywnej teo-rii motywacji” Abrahama Maslowa. Potrzeb, a nie pojedynczej potrzeby, gdyż nie tylko, jak pisał ten badacz, mieści się tu ludzkie pragnienie: „pewności, stabilności, oparcia, opieki, wolności od strachu, lęku i chaosu, struktury, porządku i prawa”95, ale jak wcześniej wspo-mniano część z nich ma naturę pierwotną (podobną organicznym, podobną potrzebom zwierzęcym), inna część wtórną (specyfi cznie ludzką). Według Artura Bodnara istnieje silny związek pomiędzy potrzebami jednostki biologicznymi i psychologicznymi człowieka, a jego potrzebami politycznymi. Pisał on: „Kierując się powyższymi elementarnymi potrzebami, któ-rych sens jest sensem społecznym, czyli że osiągalne są one poprzez działanie w grupie (we wspólnocie), której są zarazem wytworem, człowiek podejmuje działania. Działania te są regu-lowane przede wszystkim potrzebą afi liacji, czyli przynależności do grupy, potrzeba władzy, a więc panowania nad innymi bądź potrzebą wpływu, potrzebą osiągnięć (np. zawodowych, społecznych) […] oraz bezpieczeństwa […], wskazując w ten sposób na dialektykę kreacji i realizacji różnorodnych potrzeb ludzkich”96. Bezpieczeństwo może być rozpatrywane w for-mie procesu. Według Stanisława Kozieja, „Jeśli mówimy o dynamicznym zjawisku (procesie) bezpieczeństwa danego podmiotu, mamy na myśli tę dziedzinę jego aktywności, która zmierza do zapewnienia możliwości przetrwania, rozwoju i swobody realizacji własnych interesów w konkretnych warunkach, poprzez wykorzystanie okoliczności sprzyjających (szans) podej-mowanie wyzwań, redukowanie wyzwań, redukowanie ryzyka oraz przeciwdziałanie (zapobie-ganie i przeciwstawienie się) wszelkiego rodzaju zagrożeniom dla podmiotu i jego interesów97. Pisząc o bezpieczeństwie, nie sposób pominąć pojęcie zagrożenia. Jest to czynnik wpływający na zmianę stanu niezagrożenia w stan zagrożenia. Według Jana Borkowskiego za zagrożenie można uznać każdy „czynnik, zjawisko, proces przyrodniczy i (lub cywilizacyjny posiadający potencjał destrukcyjny , który w określonych szeroko pojętych sytuacjach trudnych może zaszkodzić istotnym wartościom materialnym i (lub) niematerialnym”98. Podział zagrożeń może wynikać z różnych kryteriów. Można dzielić je na przyrodnicze i cywilizacyjne jak chce J. Borkowski, lecz problemem jest wówczas rozstrzygnięcie ich charakteru, gdy np. zagrożenie zostało zainicjowane przez samą naturę, ale jego eskalacja jest wspomagana zachowaniami ludzkimi (rozprzestrzenianie wirusa przy pomocy środków komunikacji lotniczej, centralizacja
94 M. Szymczak (red.), Słownik języka polskiego, tom I, Warszawa 1982, s. 147. 95 A. Maslow, Motywacja i osobowość, Warszawa 2009, s. 66.
96 A. Bodnar, Decyzje polityczne. Elementy teorii, Warszawa 1985, s. 110.
97 B. Wiśniewski, M. Cieślarczyk, Współczesne rozumienie bezpieczeństwa, [w:] Bezpieczeństwo w teorii i badaniach
naukowych, B. Wiśniewski (red.), Szczytno 2011, s. 13.
