Nr. 9 W I A D O M O Ś C I E L E K T R O T E C H N I C Z N E STR. 257
MOŻLIWOŚĆ WŁAŚCIWEGO I TANIEGO ZABEZ
PIECZENIA MAŁYCH SILNIKÓW DAJE NOW A SA M O C Z Y N N A SKRZYNKA PRZYŁĄCZO W A:
NH 1 — z n a p ę d e m ręcznym
N M l — s te r o w a n a elek try czn ie z o d le g ło ś c i
• B e z p o śr e d n io o g r z e w a n e w y z w a l a c z e d w u m e ta lic z n e o d u żej o d p o r n o ś c i n a z w a r c ia .
• S k a la w y c e c h o w a n a n a prq d n o m in a ln y s iln ik a .
• K o m p e n s a c ja te m p e ratury.
• S o lid n a o b u d o w a ż e liw n a —m a łe w y m ia ry
• W sz e c h str o n n e m o ż l i w o ś c i d o p r o w a d z e n ia p r z e w o d ó w .
D u ża w y tr z y m a ło ść k o n ta k tó w .
R O H N - Z I E L I Ń S K I
B R O W N B V R
— I A *
STR. 258 • W I A D O M O Ś C I E L E K T R O T E C H N I C Z N E • 9
W A R S Z A W A . D
S E R Y J N A P R O D U K C J A O L E J O W Y C H W Y Ł Ą C Z N I K Ó W N A D M I A R O W Y C H
SNTO P O Z W O L I Ł A W Y P U Ś C I Ć A P A R A T
T A N I ,
PRECY
Z Y J N Y
A Z A T E M
*$
NI EZA
WODNY
W P R A C Y
Nr . 9 • W I A D O M O Ś C I E L E K T R O T E C H N I C Z N E • STR. 25»
S iln ik i s p e c j a ln e
o m ocn o wydłużonej formie i małej średnicy
stan ow ią
n iem al gotow ą:
s z l i f i e r k ę
piłę cyrkularną do drzew a
w rzeciono wiertarki
lub
E L E K T R O B U D O W A
W Y T W Ó R N I A M A S Z Y N E L E K T R Y C Z N Y C H
Ł Ó D Ź , K O P E R N I K A 5 6 - 5 8 . T E L . 1 1 1 - 7 7 ; 1 9 1 - 7 7
Ukazała się książka inż. ZBIGNIEWA GRABOWSKIEGO p. t.:
„BUDOWA ELEKTRYCZNYCH LINIJ NAPOWIETRZNYCH W Y S O K I E G O I N I S K I E G O N A P I Ę C I A ”
stron 2 6 8 , rysunków 190 i 3 0 tabel,
ja ko tom IX BIBLIOTEKI M O N T E R A i T E C H N IK A E L E K T R Y C Z N E G O pod re dakcją inż. M. P O Ż A R Y S K IE G O
C e n a z ł. 6 —, z p rzes yłlcq p o c z ło w q z ł. 6 .5 0
W powyższym w y d a w n ictw ie u k a za ły si ę p o p rzed n io :
Tom I K o p c z y ń s k i W . in ż . Silniki asynchroniczne. O bsług a i przewijanie . . zł. 3 .—
„ II R a b a n o w s k i J. i n ż . B i b i ł ł o A . Lampy i o p r a w y ... „ 4 . —
„ III M o n k i e w i c z T. in ż . U staw ianie i obsługa maszyn elektrycznych . . . ,, 3 .5 0
„ IV J a r o s P. in ż . M o n ta ż kabli s il n o p r ą d o w y c h ... . 5.
„ V K u l i s z e w s k i T. in ż . Elektryczne przyrządy p o m i a r o w e ... ,, 4 .8 0
„ VI D i a m o n d Z . in ż . D ro bn y sprzęt i n s t a l a c y j n y ... 4 .5 0
„ VII M o n k i e w i c z T. in ż . Budowa i działanie maszyn prądu stałego . . . ,. 3 .6 0
„ VIII N i e ł u p s k i A . in ż . U rządzen ia elektryczne w galwanotechnice. . . . „ 1.80
Tom X S o c h o r B. i n ż . B i b i ł ł o A . M ontaż la m p i o p ra w
„ XI J a r o s P. i n ż . Prostowniki
C e n a k o m p le tu 14 to m ó w B ib lio te k i M o n t e r a i T e c h n ik a E le k tr. z ł. 35 .5 0 fr a n c o
W Y D A W N I C T W O K S I Ę G A R N I
j. l i s o w s k i e j r:;™ .
a i k . j 'STR. 260 • W I A D O M O Ś C I E L E K T R O T E C H N I C Z N E • Nr . 9
Inż. E D M U N D ROMER
E L E K T R Y C Z N E P R Z Y R Z Ą D YP O M IA R O W E
L W Ó W , U L . O B M I Ń S K I E G O N r . 1 6 a m p e r o m ie r z e , w o lto m ie r z e , p r z y r z ą d y w ie lo z a -2 7 8 - 3 7 k re s o w e , o h m o m ie r z e , o p o r n ik i p r e c y z y jn e
O P O R N I K I S U W A K O W E
N o w e c e n n i k i n a d s y ł a m y na ż ą d a n i e . w s z e l k i c h t y p ó w i w i e l k o ś c i
P o szu kiw an e są
znajdujące się w dobrym stanie następujące maszyny:
“j \ 1 agregat do ładowania akum ulato- ' rów, składający się z prądnicy prądu stałego 115 V, z regulacją do 160 V, 970 obr/m in., 220 A, z oporem re
gulacyjnym, z odpow iednim silnikiem trójfazow ym asynchronicznym, na na
pięcie 1000 V, 50 okr/sek.;
'j
a lte rn a ty w n ie :' samą prądnicę z oporem regulacyj
nym (z podaniem obrotów );
1 tra n sfo rm a to r tró jfa zo w y, olejowy, ' o mocy ok. 100 kV A , na napięcie
6000/125 V, 50 okr/sek.,
1 transform ator jw . lecz o mocy ok.
50 kV A , na napięcie 1000/125 V, 1 transform ator jw . lecz o mocy ok.
25 kV A , na napięcie 1000/125 V,
3 )
4 )
O ferty należy składać pod adresem „R udz
kie G w arectwo W ęglowe — Ruda Śląska“ .
O k ł a d k i
d o r o c z n i k ó w 1 9 3 7
wykonane z bo rd o płótna ze złocenia mi są do nabycia w A d ministracji w cenie
1 zł. 80 gr.
łą c z n ie z p rz e s y łk ą .
Specjalne zam ów ienia okładek w drodze korespondencji są zbyteczne — wystarczy ad
notacja na odw rocie blankietu nadawczego P. K. O . (konto N r. 2 5 5 ) „W p ła ta na okład
kę do rocznika 1937". O k ła d k i będą wysy
łane dopiero po otrzym aniu należności. Z a m ówienia bez równoczesnej w p ła ty — załat
wiane nie będą.
L J w d C | C i : P r e n u m e r a to r z y m ie js c o w i m o g ą b e z p o - ś re d n io d o s ta rc z a ć ro c z n ik i „ W ia d o m o ś c i"
d o Z a k ła d u In t r o lig a to r s k ie g o B. Z ja - w iń s k ie g o , u l N o w y Ś w ia t 4 1 , te l 5 8 6 - 7 1 , p rz y c z e ^ n o p ła c a ją in tr o lig a to r o w i za o k ła d k ę i o p r a w ie n ie ra z e m 2 z ł. 4 0 gr.
D R O B N E O G Ł O S Z E N I A
E le k try k m ło d y z p r a k ty k ą in s ta la to r s k ą do p ro je k to w a n ia , k o sz to ry s o w a n ia i n a d z o r u n a d w y k o n a n ie m in s ta la c ji e le k tr y c z n y c h
p o s z u k iw a n y . Z g ło sz e n ia z p o d a n ie m ż ą d a n e g o w y n a g ro d z e n ia p ro sim y k ie r o w a ć d o A d m in istra c ji
„W . E .“ , W a rsz a w a , K ró le w s k a 15 su b „ I n s ty tu c ja p u b lic z n a w W a rs z a w ie “ . Z g ło sz e n ia n ie u w z g lę d n io n e p o z o s ta n ą b e z o d p o w ie d z i.
S iln ik i e lektryczn e pr. zmien
nego 3000 V, od 20 do 250 KM stale na składzie. Biuro Technicz
ne Inż. S. Lebenhaft Łódź, ul.
Wólczańska 35, telefon 205-59.
S I L N I K I E L E K T R Y C Z N E n a p r ą d s ta ły 110, 220 i 440 V s p r z e d a je ze s k ła d u
Z a k ła d Elektro m iern.
J U L I A N S Z W E D E W a rsz a w a , u l. K o p e rn ik a 14.
Z A R Z Ą D M IE JS K I W NOW Y M T A R G U
p rzy jm ie do p rze b u d o w y e le k tro w n i m o n t e r a d o k ła d n ie o b z n a jm io n e - go z m o n ta ż e m t r a n s f o r m a to ró w , ta b lic r o z d z ie l
czy ch , k a b li i t . p.
Z g ło sz e n ia z p o d a n ie m w a r u n k ó w w y n a g ro d z e n ia i r e f e r e n c ji n a d s y ła ć n a le ż y p o d w y ż e j p o d a n y m a d re s e m .
Z E S Z Y T
10
„ W I A D O M O Ś C I ELEKTROTECHNICZNYCH”
za miesiąc
P A Ź D Z IE R N IK ukaże się w p ie rw s z e j po
ło w ie p a ź d z ie rn ik a r. b.
N a jm n ie js z e o g ło s z e n ie w u k ła d z ie 4 - s z p a lto w y m na w y s o k o ś ć 1 5 m m k o s z tu je 2 zł.
K a ż d y n a s tę p n y w ie rs z m ilim e tr o w y 1 5 g ro s z y .
O g ło s z e n ia d r o b n e w „ W ia d o m o ś c ia c h E le k tro te c h n ic z n y c h "
p ła tn e są z g ó ry .
W a r t o ś ć o g ł o s z e n i a
rośnie z czasem trwania akcji reklamowej
C i ą g ł o ś ć
jest nieodzownym warunkiem skuteczności ogłoszenia
Nr . 9 • W I A D O M O Ś C I E L E K T R O T E C H N I C Z N E • STR. 261
I n s ł a I a c j e W a r s z t a t y e l e k t r o m e c h a n i c z n e L e g a l i z a c j a l i c z n i k ó w D o s ta w a w s z e lk ic h a r ty k u łó w e le k tr o te c h n ic z n y c h
P OMOC I N Ż Y N I E R S K A
S p. z o . o.
W iln o , ul. M ic k ie w ic z a 1 te l. 1 7 - 4 8
PRZYRZĄDY
W E ST O N
E. I. C . N e w a rk
G e n e r a ln e p r z e d s t a w i c i e l s t w o
„ E L E K T R O P R O D U K T "
S p. z o . o.
W a r s z a w a , u l. N o w y Ś w ia t 5 t e l 9 6 8 - 8 6
U B E Z P I E C Z A L N I A S P O Ł E C Z N A W R A D O M I U
P O S Z U K U J E
z e s p o łu p r ą d n ic y na p rą d s ta ły , s p rę ż o n e j z s iln ik ie m s p a lin o w y m — m o c 12 kW , n a p ię c ie p r ą d n ic y 220 440 w o ltó w . W y k o n a n ie p r ą d n ic y z a m k n ię te . P r ą d n ic a p o łą c z o n a z ro z d z ie ln ią w o k a p tu r z e n iu ' sz czeln y m ż e liw n y m , z a w ie ra ją c a :
1) 1 w o lt o m ie r z d o 500 V n a p rz e łą c z n ik w o lto m ie rz o w y , 2) 1 a m p e ro m ie r z do 30 A,
3) 1 zab e z p ie c z e n ie a u to m a ty c z n e , te rm ic z n o -m a g n e ty c z n e 1 1 w y łą c z n ik 3 bieg. do 60 A. P o łą c z e n ie pow y ższeg o z e sp o łu z ta b lic a m i siły i ś w ia tła p rz e w o d a m i DG 2 x 10 + 4 m m 2 w r u r c e s t. p a n c e rn e j 21 m m ok. 8 m tr . O f e rty n a le ż y n a d s y ła ć do d n ia 4.X.1938 r . p o d a d re s e m . U b e z p i e c z a l n i a S p o ł e c z n a w R a d o m i u .
S ł o s u jq c m e t a l o w e f i l t r y p o w i e t r z n e
D E L B A G V I S C I N
u n i k a się n i e b e z p i e c z e ń s t w a z a p r ó s z e n i a o g n i a
B . F i L i P s K i
Ż O R Y , G Ó R N Y Ś L Ą S K , U L . N O W A 6 , TEL. 3 0
STR. 2*2 • W I A D O M O Ś C I E L E K T R O T E C H N I C Z N E • Nr . 9
Z a w ó d m ontera - e le k tr y k a t y m różni się od inn ych za w o d ó w , że w y m a g a nieodzow n ie nie t y l k o w i e d z y p r a k ty c z n e j, lecz i p o d sta w o w e g o p rzy g o to w a n ia teo
retycznego. In żyn ier polegać m oże ty l k o na ta k im m onterze, k t ó r y rozu m ie zja w isk a elektryczne; taki ty lk o m onter m oże w y k o n y w a ć pracę samodzielnie i m ieć pewność, że ju tro będzie dla niego lepsze.
C z y nie powinniście n auczyć się w ielu rzeczy, by mieć m ożność u łożyć lepiej sw o je życ ie ?
STOWARZYSZENIE ELEKTRYKÓW P O L S K I C H
organizuje w W a rsza w ie za a pro ba tą K u ra toriu m O k r ę g u Szkolnego W arszawskiego
W I E C Z O R O W E K U R S Y D O K S Z T A Ł C A J Ą C E
dla monterów-elektryków oraz łele- i radiomonterów
W Y K Ł A D A Ć B Ę D A I N Ż Y N I E R O W I E , W Y B I T N I S P E C J A L I Ś C I .
P ro g ra m w y k ła d ó w :
godz. godz.
1. p. in ż. W ito ld K o to w s k i: P o d s ta w y 8 . p. in ż . K a r o l S z e n a jc h : S ie c i e le k e l e k t r o t e c h n i k i ... - 4 0 tr y c z n e ... - 2 8 2 . p. in ż . W a c ła w D a n ie le w ic z : Rysu 9 . p. in ż. W ik t o r T y s z k o : K o le jn ic tw o
n e k t e c h n i c z n y ... - 3 0 e l e k t r y c z n e ... - 2 4 3. p. D r in ż. J e r z y S k o w ro ń s k i: M a 1 0 . p. inż. M a r ia n S t a ń c z u k : R a d io te c h
te r ia ło z n a w s tw o e le k tr o te c h n ic z n e . . - 1 2 n ik a ... - 3 0 4 . p. in ż .A d a m L ig ę z a : M a s z y n o z n a w s tw o - 1 8 1 1 . p. inż. S ta n is ła w J a n k o w s k i: T e le 5. p. in ż. B o le s ła w J a b ło ń s k i:M ie r n ic tw o - 1 2 g r a fia ... - 17 6 . p. inż. A n to n i R eutt: M a s z y n y e le k 12. p. inż. W ik to r S z u k s z ta : T e le fo n a • - 18 try c z n e ... - 2 2 1 3 . p. inż. M . D om a ń sk i: A n te n y o d b io rc z e - 8 7 . p. inż. T o m a s z V a le r i: U r z q d z e n ia 1 4 . p. inż. T a d e u s z Ja ro ń s k i: Z w a lc z a
e l e k t r y c z n e ... - 3 0 n ie z a k łó c e ń w o d b io r z e r a d io w y m - 1 0
W y k ła d y te p o p rze d zo n e bę dę nie o b o w ię zu ję cym w ykła d e m , w ygłoszon ym przez p. inż. W ito ld a K o t o w s k ie g o z m a tem a tyki w zakresie go d zin 8 .
Z p ro g ra m u pow yższego o b ów iq zuiq:
e le ktro m o n te ró w -in sta la to ró w na stę p u ję ce prze d m io ty : 1 , 2 , 3, 4 , 5 , 6 , 7, 8 i 1 4 e le ktro m o n te ró w -tra kcyin ych n a ste p u jg ce p rze d m io ty : 1, 2 , 3, 4 , 5 , 6 , 8 , 9 i 1 4 t e le - i ra d io m e c h a n ik ó w na stę p u ję ce p rz e d m io ty : 1, 2 , 3, 4 , 5 , 6 , 1 0 , 1 1 , 1 2 , 1 3 i 1 4 . Po uko ńczeniu Kursów słucha cze bę dq m o g li u b ie g a ć się o w y d a n ie im św iadectw , do c ze g o ko n ie czne b ę d zie w ysłu ch a n ie o b o w ię zu ję cych p rzedm iotów , o d ro b ie n ie ćw iczeń, z d a n ie re p e ty c ji i e g z a m in ó w z w ynikie m p rzyn a jm n ie j do statecznym .
E gzam iny o d b ę d q się w czerwcu roku przyszłego. Z a p isy skła d a ć m ożna listo w nie lu b o so b iście w lokalu S tow arzyszenia E lektryków Polskich (W arszaw a, ul. K rólew ska 1 5 ) m iędzy g o dz. 1 6 a 1 8 , poczqw szy od 2 0 w rześnia do 8 p a źd zie rn ika b. r. Przy zap isie należy złożyć 2 fo to g ra fie (w y m ia r 6 0 X 4 0 m m ).
N a Kursy p rzyjm ow ani b ę d q tylko m onterzy, p o s ia d a jq c y kilk u le tn iq p ra ktykę w swoim z a w o d zie ora z z n a jo m ość po dstaw a rytm e tyki.
P oczqtek w ykła d ó w 1 7 p a źd zie rn ika 1 9 3 8 roku. W y k ła d y o d b yw a ć się bę dq w w ie lk ie j sali przy ul. R adn ej 1 4 w p o n ie d z ia łk i, w torki, czw a rtki i p ię tki m iędzy g o d z in ę 1 8 a 2 1 . K o n ie c w ykła d ó w w d n iu 1 5 m a ja 1 9 3 9 r.
W razie o trzym a n ia k o m p le lu zgłoszeń na wszystkie w o lne m iejsca, zapisy b ę d ę p rze rw a n e w cześniej.
O p ła ta za cały Kurs, zn a cznie rozszerzony w po ró w n a n iu z Kursem z roku u b ie g łe g o , wynosi zł. 8 0 . — oraz za e g za m in y zł. 1 0 — , z c ze g o zł. 3 0 .— p ła tn e jest przy zap isie, zł. 2 5 . — do d n ia 9 g ru d n ia b. r„
zł. 2 5 . do d n ia 9 luteg o p. r. oraz zł. 1 0 , przed e g z a m in a m i. W p ła ty na le ży w nosić na kon to Stow.
El. Polskich w P. K. O . N r. 6 2 5 lub w biurze S tow arzyszenia. Przy za p isie w yd a w a n e b ę d q szczeg ółow e in fo rm a c je ara z d o k ła d n y p ro g ra m Kursu.
W szelkq k o re sp o n d e n cję w sp ra w ie Kursów kie ro w a ć należy p a d ad resem Stow E le ktryków Polskich W a rsza w a , K rólew ska 1 5.
K o m is ja O r g a n iz a c y j n a K u rs ó w D o k s z t a łc a j ą c y c h
W roku u b ie g ły m 130 m on te rów , zdając egzamin, zasłużyło na otrz y m a n ie św ia d e c tw z ukończenia K u r s ó w zorgan izow an ych pr ze z S to w a rzysze n ie Elek
t r y k ó w Polskich. Dla w ielu z nich fa k t p o w y ż s z y p rzyn ió sł ju ż do c h w ili obecnej pożądane zm ia n y w ich sytu a cji życ io w ej.
Nr. 9 • W I A D O M O Ś C I E L E K T R O T E C H N I C Z N E • STR. 263
P o le c a m y ze sk ła d u w W a r sz a w ie
W Y Ł Ą C Z N I K I
C Z A S O W E
d o s a m o c z y n n e g o z a p a l a n i a i g a s z e n i a ś w i a t ł a
A U T O M A T Y S C H O D O W E
Z E G A R Y
PRZEŁĄCZAJĄCE
d o l i c z n i k ó w 2 - l a r y f o - w y c h i m a k s y m a l n y c h
w yrobu FR . S A U T E R , Tow. A kc. w B a zylei
TO W ARZYSTW O TECHNICZNO - H A N D L O W E
» P O Ł A M « , S p . z o. o.
W a r s z a w a , W ilc z a 47, le i. 9.27-64
DOBRY PAS
P O D S T A W Ą K A Ż D E G O WARSZTATU
P A S Y P Ę D N E
gumowo - balatoidowe „ S P E C J A Ł ” kl i nowe „ K L I N T E X ”
d z ię k i d u ż e m u s p ó łc z y n n ik o w i t a r c ia p rz e n o s z ę e n e r g ię p r a w ie b e z s tra t, a je d n o c z e ś n ie d z ię k i s w e j d u ż e j w y t r z y m a ło ś c i na r o z e r w a n ie o r a z o d p o r n o ści na w ilg o ć , t e m p e r a t u r ę lu b kw a sy p a sy . P ia s tó w " z a p e w n ia ję d u ż e b e z p ie c z e ń s tw o p r a c y . P ro s im y ż ę d a ć b liż s zych in f o r m a c ji i o f e r t .
Z A K Ł A D Y K A U C Z U K O W E
PIASTÓW, SP. AKC.
W A R S Z A W A - Z Ł O T A 3 5
T e l. 5 3 3 - 4 9 i 5 6 2 - 6 0
Z A K Ł A D Y E L E K T R O - M E C H A N I C Z N E
K. i W. DWORAKOWSCY
W a r s z a w a 1, W s p ó ln a 46 T e le fo n 9 7 4 - 0 6
L i c z / w m i
e n e rg ii e le k try c z n e j na p rą d s ta ły i z m ie n n y . S p rze d a ż, w ym ia n a , n a p ra w a , u rz ę d o w a le g a liza cja .
E L E K T R O M I E R N I C Z Y
J U L IA N S Z W E D E
W a rs z a w a , K o p e r n ik a 14, te l. 250-03 i <31-31
PROSTOWNIK---
STYKOWY
• ł a d u j e a k u m u l a t o r y
• z a s il a a p a r a t y i c e n t r a le telefoniczne, a p a r a t y M o r s e 'a i Juza
• u r z g d z e n i a s y g n a l i z a c y j n e i a l a r m o w e
• u r z ą d z e n i a g a l w a n o l e c h - n i c z n e
W Y T W Ó R N I A A P A R A T Ó W E L E K T R Y C Z N Y C H
INŻ. J. R O D K IE W IC Z
W a r s z a w a 36, ul. P o d c h o r ą ż y c h 57, lei. 7-22-80
< .1
OD ADMINISTRACJI
Prosimy o wpłacanie prenumeraty z g ó r y conajmniej za jeden kwartał.
N a le żn ości od p re n u m e ra to ró w , k tó rz y nie u iszczą o p ła ty w pierw szym m iesiącu danego k w a rta łu , będą oddaw ane
do inkasa pocztow ego
p rz y c z e m p re n u m e ra to ro m tym d o lic z a n a bę
dzie k w o ta 50 g r o s z y , ja ko z w ro t ko sz
tó w zw ią za n ych z inkasem .
E l e k t r o m o n t e r
z wykształceniem średnim technicz
nym, z praktyką fabryczną, do w ię k
szej instalacji prądu trójfazow ego
p o s z u k i w a n y
O ferty z życiorysem i odpisami świadectw kie
rować do Tow . Reklamy M iędzynarodowej, W ar
szawa, S ienkiew icza 14, pod „W olna posada“ .
STR. 264 • W I A D O M O Ś C I E L E K T R O T E C H N I C Z N E • Nr . 9
SKODA POLSKIE ZAKŁADY SKODY
S P Ó Ł K A A K C Y J N A
W arszaw a, Złota 68
tel. 260-05
SILNIKI
D O S T A R C Z A
NA P R ĄD T R Ó J F A Z O W Y - W R Ó Ż N Y C H W Y K O N A N IA C H
TRANSFORMATORY
G E N E R A T O R Y
SILNIKI TRAMWAJOWE
B I U R A W Ł A S N E :
Ł O D Ź , P i o t r k o w s k a 128, te l. 2 0 5 -8 4 KATO W ICE, PI. M. P iłs u d s k ie g o 5, te l. 3 5 6 -9 2
P R Z E D S T A W I C I E L S T W A : L w ó w , F r e d r y 6, tel. 107-40 K r a k ó w , S o b ie skie g o 1 6 c, te l. 120-91 P o z n a ń , P I. S p i s k i 1, tel. 37-78 T o r u ń , Ż e g l a r s k a 31, te l. 15-44 G d a ń s k , P aradiesgasse 35, te l. 266-27 G d y n i a , Ś w ię to ja ń s k a 5 9, te l. 28-38 L u b l i n , 1 M a j a 17, tel. 28-38 B i a ł y s t o k
C E N T R A L N E B IU R O S P R Z E D A Ż Y P R Z E W O D Ó W
„ C E H T R O P R Z E W Ó D "
S p ó łka z o gr. odp.
W A R S Z A W A , K R Ó L E W S K A 2 3 . T e l . 3 4 0 - 3 1 , 3 4 0 - 3 2 , 3 4 0 - 3 3 i 3 4 0 - 3 4
PRZEWODY IZOLOWANE
Z F A B R Y K K R A J O W Y C H W W Y K O N A N I U PRZEPISOWYM, O ZN AC ZO N E ŻÓ ŁT Ą NITKĄ S. E. P.
P R Z E T W O R N I C A
d o z a s i l a n i a r a d i o s t a c j i n a d a w c z e j ,
o m ocy 5 kilow atów , n a p ię c ie 4000 woltów p rąd u s ta łe g o
K. i W . P U S T O Ł A
W y tw ó r n ia A p a r a t ó w E le k t r y c z n y c h W a r s z a w a , ul. J a g i e l l o ń s k a 4 — 6
T ele fo n 10-33-26
N a k ł a d 5 5 0 0 e g z e m p l A r z y • ć e n a z e s z y t u 1 z ł. 2 0 g r
W I A D O M O Ś C I EL EKTROTECHNI CZNE
C Z A S O P I S M O D L A E L E K T R Y K Ó W - P R A K T Y K Ó W
R e d a k t o r : in ż . e l. W ł o d z i m i e r z K o ł e l e w s k i • W a r s z a w a , ul. K r ó l e w s k a 15. Tel. 5 2 2 - 5 4
R O K
V I • W R Z E S I E Ń 1 9 3 8
R . •Z E S Z Y T 9
Tieść zeszytu 9-go. 1. Ż A R Ó W K A W KOLEJNYCH S TA DIA CH SW EGO ROZWODU. W ło d z im ie rz S tę p o w ski. 2. M IĘ D ZY N A R O D O W Y KONGRES RZEMIOSŁA ELEKTROTECHNICZNEGO W BERLINIE. 3. SILNIKI WIETRZNE O R A Z ICH ZA S TO S O W A NIE DO W Y T W A RZAN IA ENERGII ELEKTRYCZNE], Inż.-el. P. Jaros. 4. POPULARNA ELEKTROTECHNIKA. U ZW O JE N IA M ASZYN PRĄDU ZM IENNEGO.
5. W ODOTRYSKI ŚWIETLNE N A M IĘ D ZY N A R O D O W E ] W YSTAW IE W PARYŻU W R. 1937. 6. N O W IN Y ELEKTROTECHNICZNE.
7. SKRZYNKA TECH NICZNA. 8. RÓŻNE.
Żarów ka w kolejnych stadiach swego rozwoju.
W Ł O D Z IM IE R Z S T Ę P O W S K IO gólnie p rz y ję to u w a ż a ć E d i s o n a , n a jg e n i a l
niejszeg o z e le k try k ó w , ja k ic h lu d z k o ś ć w ogóle w y d a ła , za o jca ż a ró w k i o św ie tle n io w e j. P o g lą d to słu sz n y , je ś li w ziąć p o d u w a g ę , że E d i s o n b y ł ty m , k tó ry , z p o śró d w ie lu p o p rz e d n ic h p ró b i d o św ia d c z e ń ró ż n y c h b a daczy, u m ia ł w y łu s k a ć z ia rn o p o ż y tk u i stw o rz y ć z czy
sto la b o r a to r y jn e g o p rz y r z ą d u , ja k im b y ła ó w c z e sn a la m p a ż a ro w a , s p r z ę t u ż y tk o w y , w y r a b ia n y d ziś n a c a ły m św iecie w m i li a r d a c h e g z e m p la rz y .
W a rto p rz y p o m n ie ć n a ty m m ie js c u , że p ie rw s z e p ró b y w y z y s k a n ia e n e rg ii e le k try c z n e j do celó w o ś w ie t
le n io w y ch s ię g a ją p o c z ą tk ó w u b ie g łe g o s tu le c ia . J u ż b o w iem w r . 1813 z n a n y c h e m ik H u m p h ry D a v y o d k r y ł la m p ę łu k o w ą , k tó r e j w s p a n ia łe , o śle p ia ją c o s iln e ś w ia t
ło b y ło p ra w d z iw ą r e w e la c ją n a ó w czesn e czasy. O d k ry cie to m ia ło w ó w c z a s z re s z tą ty lk o te o re ty c z n e z n a czenie. S ąd z o n o w p ra w d z ie , że p rz y p o m o cy k ilk u t a k ic h „ sz tu c z n y c h sło ń c “ , ja k p o d ó w c z a s n a z y w a n o la m py łu k o w e, b ę d z ie m o ż n a o św ie tlić c a łe m ia sto . Ó w c z e s
n a e le k tro te c h n ik a n ie ro z p o rz ą d z a ła je d n a k jeszcze ź ró d łam i e n e rg ii e le k try c z n e j, k tó r e m o g ły b y p ro d u k o w a ć znaczne ilo ści p r ą d u p rz e z d łu ż s z y o k re s czasu . D o p iero w y n a le z io n a w r. 1867 p rz e z W e rn e r a S i e m e n s a p rą d n ic a , s tw o r z y ła s z e ro k ie m o żliw o ści d la z a s to s o w a n ia e n e rg ii e le k try c z n e j do celó w o św ie tle n io w y c h .
D o ty ch czaso w e la m p y łu k o w e p o s ia d a ły je d n a k c a ły szereg w a d , j a k n p . z b y t s k o n c e n tro w a n e i z b y t j a sk ra w e św ia tło , k tó r e n a le ż a ło sz tu c z n ie łag o d zić p rz y pom ocy k lo s z a z m leczn eg o sz k ła ; p o s ia d a ły o n e z re s z tą sk o m p lik o w a n ą b u d o w ę i k o n ie c z n o ść cią g łe j r e g u la c ji o raz w y m ia n y z u ż y ty c h e le k tr o d w ę g lo w y c h . N a jw a ż n ie j
szą je d n a k w a d ą , k tó r a n ie p o z w a la ła sp o p u la ry z o w a ć tego ś r o d k a o ś w ie tle n io w e g o , b y ła n ie m o żn o ść b u d o w y la m p m n ie js z y c h n iż o sile 2000 św iec, co u n ie m o ż liw ia ło , o czyw iście, s to s o w a n ie ic h do o św ie tle n ia m ie s z k a ń . C zy
n io n e w ty m k i e r u n k u u s iło w a n ia n a tr a f ia ły n a ta k p o w a ż n e tr u d n o ś c i, że w ty c h w a r u n k a c h tr u d n o się n a w e t d ziw ić, że jeszcze w r. 1880, to je s t w o k re s ie p ie r w szy ch p ró b w k ie r u n k u stw o rz e n ia ż a ró w k i, z n a n y in ż y n ie r f r a n c u s k i H ip o lit F o n t a i n e n a p is a ł w e w s tę p ie do p e w n e g o d z ie ła n a s tę p u ją c e , a t a k c h a r a k t e r y s ty c z n e sło w a :
„D la u ż y tk u w m ie s z k a n ia c h p ry w a tn y c h n a jw y go d n iejsze, n a jp r z y je m n ie js z e i n a jta ń s z e z a ra z e m je s t św ia tło gazow e. Ś w ia tło e le k try c z n e , b y ć m oże, p r z y j
m ie się tu i ów dzie w d u ż y c h s a la c h lu b n a d z w y c z a j lu k s u so w o u rz ą d z o n y c h m ie sz k a n ia c h , b ę d ą to je d n a k t a k w y ją tk o w e w y p a d k i, że z b y te c z n y m się z d a je b liżej je o m aw iać . M im o w sp ó łz a w o d n ic tw a , k tó r e w po szcze
g ó ln y c h w y p a d k a c h zach o d zić m oże m ię d z y o św ie tle n ie m g a z o w y m i e le k try c z n y m , p rz e m y sł g azo w n iczy n ie zo
s ta n ie n ig d y z a h a m o w a n y w sw y m ro z w o ju p rz e z k o n k u r e n c ję ze s tr o n y o ś w ie tle n ia e le k try c z n e g o . Ś w ia tło e le k try c z n e n ie zaszk o d zi n ig d y o ś w ie tle n iu g azo w em u , n a fto w e m u a n a w e t św ie c o m “ .
F o n t a i n e m oże i m ia łb y r a c ję w ś m ia ły m sw o im tw ie rd z e n iu , g d y b y n ie f a k t w y n a le z ie n ia n ie p o z o rn e j n a oko g ru s z k i s z k la n e j, ze z w in ię ty m w je j w n ę tr z u ż a rz ą c y m się w łó k n e m . D la te g o te ż p o d a d re s e m F o n ta in a n a le ż y w y p o w ie d z ie ć o strz e ż e n ie : N ig d y n ie n a le ż y m ó w ić „ n ig d y “ .
J a k p o d k re ś liliś m y n a w stę p ie , p ró b y s tw o rz e n ia ż a ró w k i e le k try c z n e j czy n io n e b y ły zn aczn ie w c ześn iej, n im E d i s o n z a in te re s o w a ł się ty m p ro b le m e m . O ty m , że p r ą d e le k try c z n y , p rz e p ły w a ją c p rz e z p rz e w o d n ik , ro z g rz e w a go, w ie d z ia n o ju ż b a rd z o d a w n o . Z a le d w ie V o 1- t a w y n a la z ł sw ó j s to s g a lw a n ic z n y , ju ż f r a n c u s k i b a dacz T h e n a r d d o p ro w a d z ił c ie n k i d ru c ik , w łą c z o n y m ię d z y b ie g u n y sto su , do ż a rz e n ia , a n a s tę p n ie p rz e to p ił go; b y ło to w r. 1801. D a v y , p ó ź n ie jsz y tw ó rc a la m p y łu k o w e j, stw ie rd z ił, że te m p e r a t u r a p rz e w o d n ik a , p rzez k tó r y p rz e p ły w a p r ą d e le k try c z n y , je s t ty m w ię k sz a , im w ię k s z y je s t o p ó r te g o p rz e w o d n ik a . I n n y fiz y k a n g ie l
s k i J o u l e , k tó r y p o ło ży ł d u ż e z a słu g i n a p o lu e le k tr o te c h n ik i, s tw ie rd z ił znów , że ilo ść ciep ła, w y w ią z y w a n a w p rz e w o d n ik u p rz e z p rz e p ły w a ją c y p rz e z e ń p r ą d e le k try c z n y , ro ś n ie p ro p o r c jo n a ln ie do k w a d r a tu n a t ę ż e n ia te g o p rą d u , a w ię c n p . p r ą d o d w u k ro tn ie w ię k s z y m n a tę ż e n iu w y w o ła w p rz e w o d n ik u c z te ro k ro tn ie w ię k s z ą ilo ść c ie p ła itp .
K o n s tr u k to r e m p ie rw s z e g o p rz y r z ą d u , k tó r y m ia ł słu ż y ć d o w y tw a r z a n ia ś w ia tła p rz y p o m o cy d r u c ik a ż a rz o n e g o p r ą d e m e le k try c z n y m b y ł a n g ie ls k i fiz y k G r o v e . P o m ię d z y d w o m a g ru b y m i p rz e w o d n ik a m i m ie d z ia n y m i, p o łą c z o n y m i z b a te r ią o g n iw g a lw a n ic z n y c h , u m ie ś c ił o n c ie n k i, z w in ię ty s p ira ln ie d ru c ik p l a ty n o w y . C ało ść z o s ta ła u m ie sz c z o n a w n a c z y n iu s z k la n y m , p rz e w ró c o n y m do g ó ry d n e m i u m ie sz c z o n y m w
STR. 266 • W I A D O M O Ś C I E L E K T R O T E C H N I C Z N E • N' - 9
m iseczce z w o d ą (rys. 1). N ie w ie lk a ilo ść tle n u , z a w a r ta w n a c z y n iu n a d p o w ie rz c h n ią w o d y , z o s ta w a ła s z y b k o z u ż y ta p o d c z a s ż a rz e n ia się d r u c ik a p la ty n o w e g o , co m ia ło zab e z p ie c z a ć go p rz e d p rz e d w c z e s n y m p r z e p a la
n iem . U życie p la ty n y do w y ro b u p ie rw s z y c h ż a ró w e k w y d a w a ło się b a rd z o k o rz y s tn y m , g d y ż p la ty n a p o s ia d a sto su n k o w o w y s o k i p u n k t to p liw o ści. S ta je się o n a p ły n n ą d o p ie ro w te m p e r a tu r z e 1 760° C, p o d czas g d y n p . s r e b ro to p i się ju ż p rz y 1 040° C. D ru c ik p la ty n o w y m o ż n a z a te m o- g rz e w a ć b. siln ie, p rz y czym w y d z ie la ć o n b ęd zie dość ja s n e św ia tło . D o s ta te c z n ą w y d a jn o ś ć ś w ie tln ą m o ż n a je d n a k o sią g n ą ć ty lk o w p o b liż u p u n k tu to p liw o ści d ru c ik a , w o b e c czego p rz e to p ie n ie się d r u c ik a p o k r ó t k im sto su n k o w o u p ły w ie cz a su p r a w ie zaw sze s t a je się n ie u n ik n io n e . B y ło to p o w o d em , d la k tó re g o ż a ró w k a z d ru c ik ie m p la ty n o w y m n ie m ia ła n ig d y p ra k ty c z n e j w a rto ś c i.
W a rto jeszcze w sp o m n ieć, że ok. r. 1848 p ró b o w a n o sto so w a ć d ru c ik i z iry d iu m , m e ta lu p o sia d a ją c e g o je s z cze w y ż sz y p u n k t to p liw o śc i (2 200° C), n iż p la ty n a . M e
ta l te n je d n a k , z a ró w n o ze w z g lę d u n a s w ą w y s o k ą ce
n ę, ja k i n a d u że tr u d n o ś c i o b ró b k i, ró w n ie ż n ie z n a la z ł p ra k ty c z n e g o z a sto so w a n ia .
R ys. 2.
T h. A. E dison.
W r o k u 1878 p ro b le m e m stw o rz e n ia ż a ró w k i z a in te r e s o w a ł się E d i s o n (rys. 2). P ie rw s z e jeg o d o św ia d c z e n ia d o ty c z y ły ró w n ie ż ż a ró w e k z d ru c ik ie m p la ty n o w y m (rys. 3). P ró b y te je d n a k , p o d o b n ie ja k i w y siłk i in n y c h b a d a c z y , k o ń c z y ły się n ie p o w o d z e n ie m . U d o sk o n a le n ie E d iso n a p o le g a ło je d y n ie n a w p ro w a d z e n iu do ż a ró w k i dość sk o m p lik o w a n e g o u rz ą d z e n ia , k tó r e m ia ło z a z a d a n ie sa m o c z y n n ie re g u lo w a ć te m p e r a tu r ę d r u c ik a i po p rz e k r o c z e n iu d o p u sz c z a ln e j je j g ra n ic y , w y łą c z a ć p r ą d aż do ch w ili, g d y d ru c ik o d p o w ied n io o sty g n ie (ry s. 4). Ł a tw o zro zu m ieć, że teg o ro d z a ju u r z ą d z e n ie m u s ia ło p o z o sta ć w s fe rz e d o św ia d c z e ń la b o r a to ry jn y c h i n ie m o gło m ieć n a sz e rsz ą s k a lę żad n eg o z n a c z en ia p ra k ty c z n e g o .
S to s o w a n ie d ru c ik ó w p la ty n o w y c h ja k o m a te r ia łu n a w łó k n a ż a ró w e k zo stało d e fin ity w n ie z a n ie c h a n e . Co w ięcej, z a n ie c h a n o sto s o w a n ia do te g o celu ta k ż e i w s z e l
k ic h in n y c h m e ta li. M a te ria łe m , k tó r y z d a w a ł się n a jl e p ie j n a d a w a ć n a w łó k n o o k a
z a ł się w ę g i e l , k tó r y , b ę d ą c śre d n io d o b ry m p rz e w o d n i
k ie m e le k try c z n o ś c i, to p i się d o p ie ro w te m p e r a tu r z e 4 000°
C. M a te ria ł te n p o s ia d a je d n a k p e w n ą in n ą w ą d ę . J u ż b o w ie m w te m p e r a tu r z e ok. 1 700° C za c h o d z i b a rd z o s iln e ro z p y la n ie cząste c z e k w ę g la , w y w o ła n e n ie ty le p rz e z w p ły w y c h e m iczn e, ile p rz e z w y d z ie la n ie się p a r y w e w n ę tr z u w ę g la . R o z p y lo n e c z ą ste c z k i w ę g la z o s ta ją z d u ż ą siłą w y rz u c o n e n a z e w n ą trz i o s ia d a ją n a
ró w k i, p o w o d u ją c sz y b k ie je g o c z e rn ie n ie i p o g a rs z a ją c p rz e p u sz c z a ln o ść d la p ro m ie n i św ie tln y c h . G d y b y k ie d y ś w p rz y sz ło śc i u d a ło s ię w y n a le ź ć sp o só b s k u te c z n ego z a p o b ie ż e n ia te m u z ja w is k u , w ó w c z a s z a rz u c o n a ju ż dziś ż a ró w k a z w łó k n e m w ę g lo w y m z y s k a ła b y sobie z n ó w p ra w o o b y w a te ls tw a , g d y ż ż a d e n ze z n a n y c h n a m m e ta li n ie p o s ia d a n a w e t w p rz y b liż e n iu ta k w y so k ie j t e m p e r a tu r y to p liw o ści, ja k w ła ś n ie w ę g ie l. N a g rz e w a ją c w łó k n o w ę g lo w e do te m p e r a t u r y 3 000 — 3 500° C, m o ż- n a b y o trz y m a ć w s p a n ia łe e fe k ty o św ie tle n io w e , p r z e w y ż sz a ją c e w ie lo k ro tn ie
sp ra w n o ś ć d zisiejszy ch ż a ró w e k . P ie rw s z e p r ó b y w y z y s k a n ia w ę g la , ja k o m a te r ia łu n a p a l
n ik i ż a ró w e k , n ie d a ły ró w n ie ż p ra k ty c z n y c h re z u lta tó w . P o c z ą tk o w o sto so w a n o do te g o celu p rę c ik i w ęg lo w e g ru b o ści ok. 2 m m (rys. 5).
P rę c ik i te w y m a g a ły je d n a k d o p ro w a d z e n ia dość z n a c z n y c h ilości p rą d u , a p ró c z teg o b.
szy b k o się p rz e p a la ły . P o w s ta ł c a ły szereg, n ie r a z b a rd z o p o m y s ło w y c h k o n s tru k c y j, w k tó r y c h p rz e p a lo n e w ę g ielk i b y ły sa m o czy n n ie z a s tę p o w a n e p rz e z n o w e (rys. 6) b ą d ź te ż ż a r z y ła się ty lk o część o d p o w ie d n io d łu g ieg o w ę g ie lk a , k tó r y w m ia r ę w y p a la n ia się p o su w a ł się a u to m a ty c z n ie . W szy stk ie te p o m y sły je d n a k , n ie r a z z a d z i
w ia ją c e n a w e t su b te ln o śc ią ro z w ią z a n ia , n ie m ia ły p ra k ty c z n eg o z n aczen ia i n ie n a d a w a ły się do m a so w e j p ro d u k c ji P ra w d z iw y p r z e w r ó t w d z ie d z in ie o ś w ie tle n ia e le k try c z n e g o w p ro w a d z iła d o p ie ro w ę g lo w a ż a ró w k a E d i s o n a . J a k k o lw ie k m y ś l s tw o r z e n ia ż a ró w k i a n a w e t ż a ró w k i w ę g lo w e j, n ie w y s z ła b y n a jm n ie j z in i
c ja ty w y E d iso n a , ja k to w y n ik a z w s p o m n ia n y c h w y ż e j R ys. 1.
P ie r w s z a ż a ró w k a
G ro v e ’go z r. 1840. Ż a ró w k a E d iso n a
z w łó k n e m p la ty n o w y m . s z k la n y m b a lo n ik u ża-
R ys. 4.
Ż a ró w k a E d is o n a z w łó k n e m p la ty n o w y m i r e g u la to r e m
t e m p e r a tu r y .
Nr. 9 • W I A D O M O Ś C I E L E K T R O T E C H N I C Z N E • STR. 267
Rys. 5.
Ż a ró w k a z p ręcik iem
w ęg lo w y m S ta r ra z r. 1846.
w c z e śn ie jsz y c h p ró b i d o św iad czeń , to je d n a k p rz y z n a ć trz e b a , że ta k o lb rz y m ie ro z p o w sz e c h n ie n ie się o ś w ie tle n ia e le k try c z n e g o z a w d z ię c z a lu d z k o ść w y łą c z n ie E d i s o n o w i , k tó r e m u u d a ło się w y p ro d u k o w a ć p ierw szą
żarów kę, nadającą się do p raktycznego
| | u żytk u i m asow ej produkcji.
*3” Z a s łu g a E d i s o n a w d zied z in ie s tw o r z e n ia o św ie tle n ia e le k try c z n e g o s ię g a z n a c z n ie d a le j, an iż e li to ogółow i je s t w ia d o m e . N ie k a ż d y b o w ie m w ie o ty m , że E d iso n , p rz y s tę p u ją c do w y p ra c o w a n ia d o b re j ż a ró w k i, z a k re ś lił sobie z n a c z n ie s zerszy p la n d z ia ła n ia . Z d a w a ł on sobie b o w ie m d o s k o n a le z te g o s p ra w ę , że n a s tw o rz e n iu sa m e j ty lk o ż a ró w k i p o p rz e s ta ć n ie m o żn a, że n a le ż y p ró c z te g o w y p ra c o w a ć c a ły sy s te m u rz ą d z e ń z w ią z a n y c h z w y tw a rz a n ie m i ro z d z ia łe m p r ą d u e le k - trycznfego. O n p ie rw s z y n a u c z y ł lu d zk o ść, ja k n a le ż y iz o lo w a ć i u k ła d a ć k a b le z ie m n e, u d o s k o n a lił p rą d n ic ę , u m o ż liw ia ją c ą w y tw a rz a n ie p r ą d u o d u ż y m n a tę ż e n iu i p rz y s ta ły m n a p ię c iu , o p ra c o w a ł n a jd o k ła d n ie j p la n y sieci, s tw o rz y ł c a ły szereg p o m o cn iczy ch a p a ra tó w , ja k : w y łą c z n ik i, [¡¡jfcg p rz y r z ą d y p o m ia ro w e o ra z lic z n ik i z u ż y -
te j e n e rg ii, i z ro z u m ia ł k o n ie c z n o ść z a s to s o w a n ia u rz ą d z e ń z a b e z p ie c z a ją c y c h in s t a la c ję e le k try c z n ą p rz e d s k u tk a m i z w a rc ia . W ró ć m y je d n a k do ep o k o w eg o w y n a la z k u ż a ró w k i w ę g lo w e j. Z n a ją c o g ro m n ą p r z y d a tn o ś ć w ę g la , ja k o m a te r ia łu do w y ro b u w łó k ie n ż a ro w y c h , p ró b o w a ł E d i s o n z w ę g la ć n a jr o z m a its z e m a t e r i a ły celem u tw o rz e n ia z n ic h o d p o w ie d n io c ie n k ic h a o d p o rn y c h n ite k . P ie rw s z e p ró b y d o ty c z y ły ró ż n y c h g a tu n ków p a p ie r u (rys. 7). O k a z a ło się je d n a k , że p a p ie r , ze w z g lę d u n a s w ą n ie r ó w n o m ie rn ą b u d o w ę n ie je s t m a t e r ia łe m o d p o w ie d n im ; w ró ż n y c h m ie js c a c h zw ę g lo n e g o s k r a w k a p a p ie ro w e g o o p ó r e - le k try c z n y je s t ró ż n y , a ty m s a m y m p o szczeg ó ln e części s k r a w k a ro z g r z e w a ją się po d w p ły w e m p r ą d u do ró ż n y c h te m p e r a tu r . W p u n k c ie , w k tó r y m te m p e r a t u r a je s t n a j w yższa, s k r a w e k ta k i p r z e p a la się p o u p ły w ie b a rd z o k r ó t k ie g o czasu.
W p o s z u k iw a n ia c h z a o d p o w ie d n io ró w n o m ie rn y m m a te r ia łe m s tra w io n o w ie le cz a su. N a w ła ś c iw ą d ro g ę n a p r o w a d z iła E d i s o n a m y śl, że d la o sią g n ię c ia c e lu n a le ż y s z u k a ć ta k ie g o m a te r ia łu , k tó r y b y s k ła d a ł się z p o szczeg ó l
n y c h w łó k ie n , p rz e b ie g a ją c y c h ró w n o le g le n a c a łe j d łu g o ści. C e c h a m i ty m i o d z n a c z a ją się w p ie r w s z y m rz ę d z ie ró ż n e m a te r ia ły ro ś lin n e . O p e w n y c h c ie k a w y c h o k o lic z n o śc ia c h ja k ie to w a rz y s z y ły d a l
szym , p ro w a d z ą c y m w ty m k ie r u n k u , p ra c o m , o p o w ia d a E d i s o n s a m w s w y m p a m ię tn ik u :
„ G d y ju ż w ie le p ró b i d o św ia d c z e ń sp ełzło n a n i czym , w z ię liś m y k ilk a n ite k b a w e łn ia n y c h , z w ę g liliś m y
R y s. 6.
Ż a ró w k a z z a m ie n n y m i p rę c ik a m i w ę g lo w y m i
K o n n a z r. 1875.
je i u s iło w a liś m y w m o n to w a ć je do w n ę tr z a ż a ró w k i.
N a d ty m z a d a n ie m p ra c o w a liś m y w ra z z m o im a s y s te n te m B a c h e l o r e m c a łą noc, c a ły d z ie ń i c a łą noc n a s tę p n ą . W reszcie u d a ło się n a m z y sk a ć z całego k łę b k a n ic i b a w e łn ia n y c h je d n o w łó k n o w ęg lo w e. N ależało je ty lk o o d d a ć sz k la rz o w i do z a to p ie n ia . Z n a d z w y c z a jn ą o stro ż n o śc ią z a b ra liś m y je, n io s ą c ja k n a jd r o g o c e n n ie j- szy s k a rb . M im o to je d n a k d e lik a tn e w łó k n o u leg ło w d ro d z e u sz k o d z e n iu . W ró ciliśm y w ięc do la b o r a to r iu m i z a b ra liś m y s ię n a no w o do d zieła. P o p o łu d n iu tego sam eg o d n ia n a s tę p n e w łó k n o b y ło g otow e. U legło ono je d n a k w s z k la rn i u sz k o d z e n iu , gdyż je d e n z ro b o tn ik ó w , z a tr u d n io n y p rz y z a ta
p ia n iu , u p u ś c ił n a n ie p rz e z n ie o s tro ż n o ś ć ś r u b o k rę t. T rz e b a b y ło zn ó w za c z y n a ć od p o c z ą tk u . Je sz c z e p rz e d w ie c z o re m p rz y g o to w a liśm y trz e c ie z rz ę d u w łó k n o , k tó r e ty m r a z e m u d a ło się szczęśli
w ie z a to p ić w e w n ą trz o p ró ż n io n e j z p o w ie trz a b a ń k i s z k la n e j. W łą c z y liśm y p rą d . Ż a ró w k a z a ś w ie c iła się ró w n y m , sp o k o jn y m św ia tłe m . W c ią g u p ie rw s z y c h k ilk u m in u t p a le n ia się je j, d o k o n a liśm y k ilk u p o m ia ró w i s tw ie rd z iliś m y, że n a s z e te o r e ty c z n e o b lic z e n ia o d p o w ia d a ją re z u lta to w i. W ted y u s ie d liś m y o b o k i w s k u p ie n iu o b s e rw o w a li
śm y św ia tło n a sz e j ż a r ó w k i. C h cieliśm y p r z e k o n a ć się, ja k d łu g o b ę
d z ie s ię o n a p a lić . J e ś li ty lk o w łó k n o w y trz y m a , w ie lk ie z a d a n ie z o s ta n ie o s ta te c z n ie ro z w ią z a n e . B yło to, o ile so b ie p rz y p o m in a m , 21 p a ź d z ie rn ik a 1879 r. Ż a ró w k a p a liła się ciąg le. B y liśm y t a k zach w y cen i, że po p ra w ie c z te rd z ie s tu g o d z in a c h n ie p r z e rw a n e j p ra c y n ie p rzy szło n a m do g ło w y p ó jś ć spać. Ż a ró w k a p a liła się p rz e z p e łn e 45 godzin, p o te m n a g le z g asła. P o w ie d z ia łe m sobie w ó w czas, że n a p e w n o u d a m i się w y p ro d u k o w a ć t a k ą ż aró w k ę, k tó r a m o g ła b y p ło n ą ć p rz e z 100 g o g d zin b e z p rz e rw y . S tw ie rd z iliś m y b o w ie m , że z w ę g lo n e w łó k n a ro ś lin n e s t a n o w ią n a jo d p o w ie d n ie js z y m a te r ia ł do n a s z y c h celów .
Z a c z ę ślim y z a te m zw ę g la ć w szy stk o , co n a m ty lk o ze ś w ia ta ro ś lin n e g o w rę c e w p a d ło . C ały sz ta b la b o r a n tó w z a tr u d n io n y b y ł z w ę g la n ie m w sz e lk ie g o ro d z a ju w ió ró w , sło m y i ty m p o d o b n y c h m a te ria łó w . K tó re g o ś d n ia z w ę g liłe m w łó k n o b a m b u s o w e , w y c ię te z ja p o ń sk ie g o w a c h la r z a , k tó r y p rz y p a d k ie m w p a d ł m i w ręce.
S tw ie r d z iłe m o d ra z u , że n a re s z c ie s to im y p rz e d o s ta te c z n y m ro z w ią z a n ie m n a sz e g o z a g a d n ie n ia . N ależało ty lk o z n a le ź ć o d p o w ie d n ie js z y ro d z a j w łó k ie n b a m b u s o w y c h . W y s ła łe m n a ty c h m ia s t c a ły sz e re g m o ic h a s y s te n tó w n a S u m a tr ę , do d o rz e c z a A m a z o n k i o ra z do J a p o n ii n a p o s z u k iw a n ie teg o , co n a m b y ło p o trz e b n e . N a jo d p o w ie d n ie js z y m a t e r i a ł u d a ło n a m się z a k o n tr a k to w a ć w J a p o n ii. W a rto t u w s p o m n ie ć , że je d e n z m o ic h a s y s te n tó w , w y s ła n y d o H a w a n n y , u le g ł w d n iu p rz y ja z d u a t a k o w i ż ó łte j f e b r y i z m a r ł teg o sa m e g o d n ia . G d y p r z e
R ys. 7.
N a js ta rs z a ż a ró w k a E d iso n a z w łó k n e m w y k o n a n y m ze
zw ęg lo n eg o p a p ie r u .
STR. 268 • W I A D O M O Ś C I E L E K T R O T E C H N I C Z N I E • Nr - 9
c z y ta łe m m o im p ra c o w n ik o m o tr z y m a n ą te le g ra fic z n ie w ia d o m o ść o śm ie rc i ic h k o le g i, n a ty c h m ia s t zgłosiło się k ilk u n a s tu o c h o tn ik ó w n a jeg o m iejsce. J u ż te n sa m f a k t św ia d c z y n a jle p ie j o za p a le , ja k i p a n o w a ł w śró d n a s z y c h lu d z i“.
Z p o w y ższeg o o p o w ia d a n ia w id a ć , że E d iso n o w i n ie b r a k b y ło z a ró w n o u p o ru , ja k i szero k ieg o g e s tu d la p r z e
p ro w a d z e n ia sw o ic h za m ie rz e ń , z k tó r y c h d o n io sło ści z d a w a ł so b ie d o sk o n a le sp ra w ę . P a te n t n a ż a ró w k ę z w łó k n e m w ę g lo w y m z o sta ł u d z ie lo n y E d iso n o w i w s ty c z n iu 1880 r. i w ty m ż e je s z cze m ie s ią c u ś w ia tło p ie rw s z y c h ż a ró w e k E d iso n a (rys. 8 i 9) z a b ły sło p o d c z a s ilu m in a c ji jego o g ro d u w M en lo P a r k , w z b u d z a ją c p o w sz e c h n y z a c h w y t.
P ie rw s z e w ię k sz e z a m ó w ie n ie n a ż a ró w k i z o stało p rz e z E d i s o n a w y k o n a n e w r. 1881.
D o sta rc z y ł o n w ó w c z a s 350 ż a ró w e k do o św ie tle n ia p a ro w c a „C o
lu m b ia “ . W r. 1879 z o sta ło zało żone to w a rz y s tw o „ E d iso n E le c tr ic L ig h t C o m p a n y “, p rz e k s z ta ł
co n e p ó ź n ie j n a „ G e n e ra l E le c tric C o m p a n y “ , p o sia d a ją c e dziś ol
b rz y m ie z a k ła d y w S c h e n e c ta d y (w S ta n a c h Z je d n o c z o n y c h A. P.).
Z c h w ilą , g d y E d i s o n u - c z y n ił p ie rw s z y z a s a d n ic z y k ro k n a p rz ó d w d zie d z in ie b u d o w y i m a so w e j f a b r y k a c ji ż a ró w e k z n it k ą w ęg lo w ą, cały sz e re g in n y c h w y n a la z c ó w rz u c iło się f o r m a ln ie n a to o d k ry cie, p ra g n ą c je jeszcze b a rd z ie j u d o sk o n a lić . P o w s ta ł cały sz e re g n o w y c h k o n s tru k c y j, u d e rz a ją c y c h p o m y sło w o śc ią ro z w ią z a n ia . W szy stk ie one b y ły je d n a k z b y t sk o m p lik o w a n e i d e lik a tn e , a b y m o g ły n a d a w a ć się do m a s o w e j p ro d u k c ji. Ż a ró w k a z n itk ą , ta k a , j a k ją w y n a la z ł i s k o n s tru o w a ł E d i s o n , p r z e tr w a ła w p ra w ie n ie z m ie n io n e j p o sta c i do d n ia d z i
siejszeg o i s to s o w a n a je s t jeszcze o b ecn ie do p e w n y c h celów s p e c ja ln y c h .
Z ch w ilą, gd y o św ie tle n ie e le k try c z n o - ż a ro w e s ta ło się fa k te m d o k o n a n y m , zaczęto z a s ta n a w ia ć się n a d p ro b le m e m k o sztó w p o trz e b n e j do teg o c e lu e - n e rg ii w s to s u n k u do ilo ści w y tw a rz a n e g o ś w ia tła . Z użycie p r ą d u w ilo ści 3,5 w a ta n a k a ż d ą św iecę w y tw a rz a n e g o ś w ia tła n ie m ogło s ta n o w ić p o w a ż n e j k o n k u re n c ji d la ro zp o w szech n io n eg o jeszcze p o d ó w czas b a rd z o sz e ro k o o ś w ie tle n ia gazow ego, w s p a n ia le u lep szo n eg o p rz e z w p ro w a d z e n ie p a ln ik ó w g a z o w o -ż a ro w y c h p rz e z A u e r a. W a r
to tu w sp o m n ieć, że w ła ś n ie A u e r z o sta ł w w a lc e o d o b re i o szczędne o ś w ie tle n ie p o b ity s w ą w ła s n ą b ro n ią .
W a lte r N e r n s t, p ro fe s o r c h e m ii n a u n iw e r s y te cie w G e ty n d ze, d a ł lu d z k o śc i w r. 1897 n o w ą ż a ró w k ę .
R ys. 8. Ż a ró w k a E d iso n a z w łó k n e m b a m b u s o w y m w o p ra c o w a n e j p rz e z n ie g o o p raw ce.
R ys. 9.
W y łą c z n ik ż a ró w k o w y E d iso n a.
„ k tó r a z u ż y w a ła ju ż ty lk o 2 w a ty m o cy p r ą d u n a św ie c ę i m ia ła trw a ło ś ć ok. 400 godzin. P a ln ik te j ż a ró w k i tw o rz y ła p a łe c z k a , w y k o n a n a z n ie k tó ry c h rz a d k ic h z ie m a lk a lic z n y c h , ja k tle n e k to ru , cer, c y rk o n lu b n a w e t z u p e łn ie p o sp o lity tle n e k m a g n e z u (m ag n ezja). M a te ria ły te, ja k to p o tw ie r d z ił w y n a la z e k n a s y c o n y c h n im i k o s z u le k g azo w y c h A u e ra , d a ją się p o d g rz e w a ć d o b. w y s o k ie j te m p e r a tu r y . N e r n s t s tw ie rd z ił je d n a k , że m a j ą o n e jeszcze i in n ą c ie k a w ą b a rd z o w ła śc iw o ść . O to w s ta n ie z im n y m n ie p rz e w o d z ą p ra w ie w c a le p r ą d u e le k try c z n e g o , p o d g rz a n e je d n a k do te m p e r a t u r y około 700° C s t a ją się dość d o b ry m i p rz e w o d n ik a m i e le k try c z n o ś c i. Z e w z g lę d u n a n a d z w y c z a j tr u d n ą to p liw o ść p a ln ik ó w , n o w y c h ż aró w ek n ie tr z e b a b y ło z a m y k a ć w o p ró ż n io n y m z p o w ie tr z a b a lonie, lecz m o g ły one p a lić się n a w o ln y m p o w ie trz u , co b y ło d u ż y m u ła tw ie n ie m ic h f a b r y k a c ji. J e d y n ą n ie d o -
R ys. 10.
L a m p a ż a ro w a N e rn s ta z e le k try c z n y m p o d g rzew aczem , k — k o tw ic a ; p — p o d g rz e w a c z ; r — o p o rn ik szereg o w y ;
s — p rę c ik św iecący .
go dność s ta n o w ił fa k t, że la m p y N e r n s t a n ie m ogły z a p a la ć się s a m e p rz e z p r o s te p r z e k r ę c e n ie k o n ta k tu , lecz n a le ż a ło u p rz e d n io p o d g rz a ć p a ln ik p rz y pom ocy p ło m ie n ia sp iry tu s o w e g o . W y n a le z io n o w p r ą w d z ie póź
n ie j u rz ą d z e n ie , p o z w a la ją c e n a s a m o c z y n n e p o d g rz e w a n ie p a ln ik ó w N e rn s ta p rz e z p r ą d e le k try c z n y , je d n a k że ze w z g lę d u n a dość s k o m p lik o w a n ą s w ą b u d o w ę (rys. 10) o ra z n a k o n ie c z n o ść p o d g rz e w a n ia p a ln ik a p rz e z czas ok. 1 m in u ty p rz e d z a p a le n ie m la m p y ż a ro w e N e r n s t a n ie z n a la z ły sz erszeg o z a s to s o w a n ia z w ła szcza w o b ec d a ls z y c h e p o k o w y c h w p r o s t w y n a la z k ó w w d z ie d z in ie u d o s k o n a le n ia ż a ró w k i.
W d a ls z y c h d z ie ja c h ro z w o ju ż a ró w k i d e c y d u ją c ą ro lę o d g ry w a ło s z la c h e tn e w s p ó łz a w o d n ic tw o m ięd zy o ś w ie tle n ie m g a z o w y m a e le k try c z n y m . M o m e n te m c h a ra k te ry s ty c z n y m w te j b e z k rw a w e j w a lc e je s t f a k t, że A u e r v. W e l s b a c h , u c z o n y n ie ty lk o w ie lk ie j m ia ry , ale i w ie lk ie g o c h a r a k te r u , u z n a w s z y b e z s p o r n ą w y ższo ść ś w ia tła e le k try c z n e g o n a d gazo w o - ż a ro w y m , n ie ty lk o n ie u s iło w a ł go zw alczać, le c z p r z e c iw n ie s a m p rz y s tą p ił d o p r a c y n a d u d o s k o n a le n ie m ż a ró w k i, ab y w z ią ć re w a n ż za k r ó tk o tr w a łe z w y c ię stw o N e r n s t a W y siłk i jeg o w ty m k ie r u n k u u w ie ń c z y ło w y k o n a n ie p ie rw s z e j u ż y tk o w e j ż a ró w k i, w k tó r e j d o ty c h c z a so w e
