Nr. 6 • W I A D O M O Ś C I E L E K T R O T E C H N I C Z N E • STR. 173
i m k o w e i k r z v i ° w ^ k i e g o
, „ y . o k . e o ®
1
' S" * P . i e g o i n i s k i ®
0
®3 ; S = S ś B s " S = *
C y o d ła C Z a l n e ’ '
D L A TT A P ^ ° « - — M B . 0 0 0 V
\ ( \
f
. , r T T Y P Ó W
P E Ł N ,i K, M
X r o d z a j ó w w y *w n o « A « i A d z i e 1
U M O Ż L I W 1.A _ Ó R A R M ATUR
r a c j o n a l n y d o w s z e l K x c h^ U H K b W L O K A k N Y C H .
KRAJOWY
W a r s z a w a .
Okopowa
i « ‘
HD7FMYSŁ ELEKTRYCZNY »S.K.W.«
PRZEMY
s p ó ł k a aK C Y ]Na d a iy ; 6.83-77. 6.86-00 i 2.34-2619 .
a — » « — • T - — »
STR. 174 • W I A D O M O Ś C I E L E K T R O T E C H N I C Z N E • Nr. 6
STEMAG STEATIT - NAGNESIA A. G. BERLIN - PANKÓW ,
HOLENBRUM.LAUF
c e r a m i c z n e m a teriały izolacyjne w e w szelkich p o s ta c ia c h d la e le k trotechniki, p rz e
m ysłu elekirogrzej- nego, rad io w eg o , ch em iczn eg o , la b o ra to ry jn e g o , izo
lato ry w ysokiego n a p ię c ia i d la wy
sokiej częstotliw o
ści.
R eprezentacja T P E lektrotechniczna Sp. z o. o.
n a Polskę: O X X V ^ X \ . W a rs z a w a 1. Lw ow ska 5, Tel. 9-51-43
SILNIKI P O W I E R Z C H N I O W O P R Z E W I E T R Z A N E
40 KM. 1500 obr./min.
pierścieniowy
15 K M 1500 obr./min.
z w arły dw uklatkow y
ELEKTROBUDOWA S. A. ŁÓD Ź
KOPERNIKA 5 6 -5 8 . TEL. 111-77 i 191-77
Nr. 6 • W I A D O M O Ś C I E L E K T R O T E C H N I C Z N E • STR. 175
S A M O C Z Y N N E W Y Ł Ą C Z N I K I S U C H E
łypu W S k, budowy okapturzonej z wyzw alaczam i te rm iczno-elektro- magnetycznymi, sterowane e le k tr y cznie z miejsca lub z odległo ści to najbardziej uniwersalne, n a jp ro stsze a bezwględnie pewne zabez
pieczenie urządzeń elektrycznych dla k a ż d e g o r o d z a j u r u c h u
Najwyższa precyzja działania N ie z w y k ła trw ałość konta kłów C a łk o w ic ie bezszmerna praca M ałe w y m ia ry i łatwość z a in
stalowania Estetyczna fo rm a Konkuren cyjne w cenie
O f e r t y i k a t a l o g i n a ż q d a n i e
POLSKIE ZAKŁADY ELEKTROTECHNICZNE
Z A R Z A D i FABRYKA: W Ł O C H Y P /W AR SZAW A- TEL. CENTRALA 5 4 8 -8 8
C z y
k a ż d y p a s s p e ł n i a swe
z a d a n i a ?
Nowoczesne maszyny mają nowoczesny sy
stem napędny.
Pasy klinowe „Klintex" w ykazują w praktyce wielkie zalety, zapewniają oszczędność w energii, ciągłość ruchu, um ożliw iają bliskie ustawienie motoru bez obaw y poślizgu pasa itp.
P A S Y K L I N O W E
„ K L I N T E X ”
O F E R T Y I P R O J E K T Y N A P Ę D Ó W S K Ł A D A J Ą
Z A K Ł A D Y K A U C Z U K O W E
„PIASTÓW" Sp. Akc.
W A R S Z A W A , U L . Z Ł O T A 3 5
POLSKIE TOWARZYSTWO ELEKTRYCZNE PTE
S p ó łk a A k c y j n a
Z a r z q d : Warszawa, Marszałkowska 137 Fabryka: Warszawa, Terespolska 4 6 / 4 8
TRANSFORMATORY OLEJOWE
do 2 5 0 0 k V A i 3 5 0 0 0 V
T R A N S F O R M A T O R Y S U C H E
do 1 6 0 k V A i 6 0 0 0 V
S I L N I K I A S Y N C H R O N I C Z N E
do 7 5 0 K M i 6 0 0 0 V
M A S Z Y N Y P R Ą D U S T A Ł E G O
do 10 0 K M
P R Z E T W O R N I C E SILNIKI KRANOWE I TRAKCYJNE M A S Z Y N Y S P E C J A L N E
B I B L I O T E K A M O N T E R A I T E C H N I K A E L E K T R Y C Z N E G O
pod red akcją prof. M. PO ŻARYSKIEGO
Tom X
i n i . B S O C H O R i A B I B I Ł Ł O
M O N T A Ż L A M P , O P R A W i R E K L A M Ś W IE T L N Y C H
T R E Ś Ć :
Ogólne wiadom ości o technice oświe
tleniowej ♦ Lam py żarow e ♦ Lam py jarzeniowe (sodow e i rtę cio w e ) ♦ W yrób I montaż rur św letlących ♦ M o n t a ż l a m p ł u k o w y c h
Stron 181. Rysunków 271. Tabel 13.
Cena z ł . 4 — z przesyłką pocztową z ł . 4 . 3 0
W ystarcza wpłata na rachunek P. K .O . 4587 z za
znaczeniem tytułu książki na odwrocie blankietu.
W Y D A W N I C T W O K S I Ę G A R N I
J. L I S O W S K I E J
W a r s z a w a , A l . J e r o z o l i m s k a N r . 15
Nr. 6 • W I A D O M O Ś C I E L E K T R O T E C H N I C Z N E • STR. 177
CHAUVIN ARNOUX
I
STATOR
WYKONYWA WE WŁAS-
STATOR Spółka z o. o.
W arszaw a 1, Lwowska 5
TELEFON 9-51-43
P rą d n ic a z n a p ę d e m DieseTowym w W odociągu Białostockim 200 kVA. 3000 V, 375 obr/min.
NYM ZAKRESIE: KOMPLE
TNE URZĄDZENIA ROZ
DZIELCZE, TABLICE ROZ
DZIELCZE, ROZDZIELNIE OKAPTURZONE, SAM O
CZYNNE W Y Ł Ą C Z N I K I OLEJOWE „ S T A T O R - F A N A L " OD 15 DO 60 I OD 120 DO 600 A.
E L E K T R Y C Z N E P I E C E PRZEMYSŁOWE, GRZEJNI
KI SPECJALNE, BUDOWA LINIJ NAPOWIETRZNYCH WYSOKIEGO NAPIĘCIA, B U D O W A ELEKTROWNI
F A B R Y K A A P A R A T Ó W P O M IA R O W Y C H E L E K T R Y C Z N Y C H W P O L S C E S P .z O .O .
W A R S Z A W A . U L . G Ó R N O Ś L Ą S K A 26. T E L . 8-71-34. 7-36-21.
STR. 178 • W I A D O M O Ś C I E L E K T R O T E C H N I C Z N E • 6
OPORNIKI 5UV/AK0V/E
PRZYRZĄDY POMIAROWE
•- — Ł .• h-'Jll».,.'- j«-"* *”"*■Lennihi i oftrTy na żcjdanie
/A/Ż EDM. ROMER
Lvtdv/L v /ó v / /4 . ul . (9ć> m iń s k ie go 1€> / e / 273-37 W arszawo: A/owi/ Jwiot 64. /W 291-77
U Z B R O J E N I E P O D S T A C J I W E W N Ę T R Z N E J 4 0 - 3 5 / 2 0 0 0 0 V.
t a n i o
d o
s p r z e d a n i a
Łaskawe zgłoszenia : Inż. J. Ż u k o w s k i Kraków, ul. P. Michałow- kiego 1.
E l e k t r y k
z dobrą zn a jo m o ścią 'k o n ser- w acji i ob słu gi tu r b o g e n e ra torów , m ontażu, reparacyj i ob słu g i in sta la c y j, siln ik ó w i tra n sfo rm a to ró w w y s o k ie go n a p ięcia , na sta n o w isk o m istrza, k ie r o w n ik a w a rsztatu e le k tr o te c h n ic z n e g o d u ży ch za k ła d ó w p rzem y sło w y c h od zaraz
p o s z u k i w a n y .
O ferty z ż y c io r y se m , o d p isam i św ia d e c tw sz k o ln y ch i d o ty c h c za so w ej pracy, k ie row ać do Tow . R ek lam y M ięd zyn arod ow ej, W arsza
w a, ul. S ie n k ie w ic z a Nr. 14 sub „ E lek try k “ .
P rz e d s ta w ic ie ls tw o , ś w i a t o w e j f i r m y
P O S Z U K U J E
T E C H N I K Ó W I M O N T E R Ó Wdo k o n se rw a cji auto
m aty cz n y ch urządzeń słaboprądow ych. P r z y ję c i odbędą n a koszt fir m y kilkum iesięczne przeszkolenie w e F ra n c ji lu b Niem czech.
O ferty n a le ż y k iero w a ć do A d m in istra c ji „W iadom ości E le k tr o te c h n ic z n y c h ”, W ar
sz a w a 1, K ró lew sk a 15, pod
„Do 30-tu la t” .
W Y Ł Ą C Z N I K I I P R Z E Ł Ą C Z N I K I n o ż o w e i w a lc o w e .
P R Z E Ł Ą C Z N I K I z g w ia z d y w iró jk gt.
A U T O M A T Y S C H O D O W E . T A B L I C E L I C Z N I K O W E B E Z P I E C Z N I K I . L A M P Y R Ę C Z N E . K O N T A K T Y I W T Y C Z K I . P r a s o w a n e c z ę śc i ze sz tu c z n e j ży w ic y d l a c e ló w e le k tr o - i r a d io te c h n ic z n y c h
FABRYKA ELEKTROTECHNICZNA
P A W E Ł Z A U D E R i S - k a
Łódź, ul. Sienkiew icza 163, łel. 187-06 i 187- 02
D R O B N E O G Ł O S Z E Ń
S ilniki ele ktryczn e pr. zmien
nego 3000 V, od 20 do 250 KM stale na składzie. Biuro Technicz
ne Inż. S. Lebenhaft Łódź, ul.
Wólczańska 35, telefon 205-59.
S p r z e d a m : p rąd n icę f . H elio s 87 kW,220V, p rąd n icę f. B ergm an 48 kW 2 x 115 V; m ożna uruchom ić, jako m otory.
T a b licę rozd zielczą z kom p letn y m i przyboram i oraz ok. 2000 k g g o łeg o przew odu m ied zia n eg o . Inform acje: F.
S z y j e w s k i , W -wa, P ańsk a 20/32 I n ż y n le r - e le k t r y k , słaboprą- d o w ie c (dypl. P o l. W ar.) p o s z u k u je p ra c y stałej lub d o
ryw czej. O pracow uje w s z e l
k ie zagad n ien ia zk a ż d e jd z ie - d zin y elek tro t. S p ecjaln ość rad iotech n ik a. T łu m a czy z języ k ó w ob cy ch . W iadom ość tel.: 5.92-68, god z. 10—14.
E L E K T R Y K - T E C H N O L O G
do w y tw ó r n i ap a ra
tó w p o m i a r o w y c h o r a z n a m o n t a ż e
p o s z u k i w a n y .
Zgłoszenia k ie ro w a ć do A d m in is tra c ji „W ia d o m ości Elek tro tech n icz n ych “ , W arsz aw a 1, ul.
K r ó le w s k a 15, pod „2116 ‘.
P o s z u k i w a n y od i-go u Pca
Inżynier — elektryk
(m in im u m 2 la ta p ra k ty k i po d yp lom ie), zdolny, energiczny, do w y d z ia łu sprzedaży m aszyn e lek tryczn ych .
P e n s j a od zł 500.— p l u s p r o w i z j e .
O fe rty n ależy n ad syłać do B iu r a Ogłoszeń T e o fil P i e traszek, W ars z a w a M arsz ałko w ska 115, pod „ A r y j c z y k " .
Najmniejsze ogłoszenie w układzie 4-o s z p a | t O W y m
na wysokość 1 5 mm, kosztuje zł. 2.—
KTO C ZYTA PISM O FACHOW E - TEN IDZIE Z POSTĘPEM!
Nr. 6 • W I A D O M O Ś C I E L E K T R O T E C H N I C Z N E • STR. 179
T r a n s f o r m o t o r y
suche i olejowe
do 500 k VA i 30 kV
p r o d u k c ji f a b r y k i w C h o r z o w i e —B a to r y
POLSKIE Z A K Ł A D Y SIEMENS s. a
D o b r e f i l t r y p o w i e t r z n e p r z e d ł u ż a j q ż y c i e m a s z y n !
F i l t r y
DELBAG VISCIN
z a w o d z q!
C h ro ń c ie przed szkodliw ym działaniem kurzu g e n e r a t o r y , k o m p r e s o r y , s i l n i k i i t. p
B. F l L l P s KI
Ż O R Y , G Ó R N Y ŚLĄSK, UL. N O W A 6, TEL. 30
K a ż d y in ż y n ie r z a in te r e s o w a n y w d z ie d z in ie e le k t r y c z n y c h g r z e jn ik ó w o p o r o w y c h w in ie n p o s ia d a ć e g z e m p la r z t e j b ro s z u r y z d a n y m i te c h n ic z n y m i. Z a w ie r a o n a p o ż y te c z n e in f o r m a c j e , d o ty c z q c e n a jle p s z e g o d r u tu o p o r o w e g o c h r o m o - n ik lo w e g o p o d n a z w q
B R I G H T R A Y S U P E R
k tó r y n a d a je s ię d o s ta łe j p ra c y p rz y te m p e r a t u r a c h a ż d o 1 1 5 0 C . C h ę t n ie s łu ż y m y e g z e m p la r z e m t a k ie j b r o s z u ry b e z z o b o w iq z a n ia .
Inż. W A L E R I A N W I Ś N I E W S K I
W A R S Z A W A 1 2 T Y N I E C K A 4 6
H E N R Y W I G G I N & C O L T D L o n d y n W A R S Z A W S K A S P Ó Ł K A E L E K T R Y C Z N A W a r s z a w a , J e r o z o l i m s k a 1 1 7 S p r z e d a ż i s k ła d k o n s y g n a c y jn y
STR. 180
•
W A DO M O S C I
E L E K T R O T E C H N C Z N E• Nr. 6
P R Z Y R Z Ą D Y
p o m i a r o w e DLALAB ORATO RIÓ W , PRZEMYSŁU R A D IO T E C H N IK I i A W IA C J I
E L E K T R O P R O D U K T
S p . z o . o .
W A R S Z A W A - N O W Y Ś W I A T 5 , T E L . 9 . 6 8 - 8 6
RURKI IZOLACYJNE
l a k i e r o w a n e od 0,5 — 30 mm 0
RURKI IZOLACYJNE
z m asy plastycznej o d 0,5 — 20 mm 0 d l a p o ir z e b przemysłu radiowego, elektro
technicznego, samochodowego i lotniczego d o s t a r c z a
W ytw órnia artykułów izolacyjnych
S p ó łk a z o g r. odp.
T a r n o w s k i e G ó r y G . - Śl. Skr. poczt. 60
AVOMETER
JEDEN PRZYRZĄD - 46 ZAKRESÓW
B E Z P O Ś R E D N I C H O D C Z Y T Ó W P R Ą D U S T A Ł E G O I Z M I E N N E G O
o d 10 m ikro A
do 10 A o d 0,5 m V
d o 1000 V
o d 0.1 o m a do 40 m egom ów o d 0,01 mfd d o 20 mfd
D O K Ł A D N O Ś Ć W S K A Z A Ń ok. 0,8%
W b u d o w an y w yłqcznik sam oczynny ch ro n iq cy p rz e d przep alen iem . Skale lu strzan e — k a ż d a 130 mm długa.
A utom atyczna k o m p e n s a c ja w a h a ń tem p eratu ry
D O S T A R C Z A
INDUSTRIA
L W Ó W , U L . 3 -go M A J A 7. T E L . 228-78
PA Ń STW O W E GIMNAZJA I LICEA ELEK TR YC ZNE W W ILNIE
P O T R Z E B U J Ą
od d n ia l.I X . 1039 r. in ży n ieró w m e c h a ników i elektryków ,* w zg lęd n ie w aw el- b erczyk ów na stan ow isk a kierow ników w a rszta tó w i w ykładow ców p r z e d m io tów zaw od ow ych .
Po d a n ia z k ró tk im życio rysem n ależy k iero w ać na im ię D y re k to ra P a ń stw o w e g o G im n a z ju m M e ch an icz
nego w W iln ie , ul. K o p a n ic a 5— inż. Ja n a Skawińskiego.
W y n ag ro d z e n ie zależnie od k w a lifik a c y j.
D y re k to r G im n a z ju m
Z a k ła d y elektrochem iczn e w Ząbkow icach (te l. Sosnowiec 68-085)
TOWARZYSTWO ELEKTRYCZNOŚĆ s ,
W A R S Z A W A , UL. C Z A C K I E G O NR. 6. TELEFON 634-94 p r o d u k u ję n a jw y ż s z e j ja k o ś c i:
a ) w d z i a l e c h o m l c z n y m :
1) W apno c h lo ro w a n e ( c h lo r e k b ie lq c y ) , 2) C hlor ciekły, 3) So
dę kaustyczną, 4) K arbid , 5) W od ę u tle n io n ą 3 0 % w a g . H , O a m e d y c z n q , te c h n ic z n q I c h e m ic z n q c z y s tq , 6) N ad boran SOdU.
b ) W d z i a l e e l e k t r o t e c h n i c z n y m :
1) Szczotki w ę g lo w e d o m a s z y n e le k tr y c z n y c h , g r a fito w e , m e ta lo w e , e le k t r o g r a fi to w e , b r q z o w e , m ie d z ia n e , z b la s z e k i z tk a n in m e ta lo w y c h , g a lw a n iz o w a n e lu b c z y s te z a r m a łu r q lu b b e z , d la w s z e lk ie g o r o d z a |u m a s z y n e le k tr y c z n y c h .
2) W ęg le sztuczne d la s u c h e g o e le m e n t u , ś w ia t ła , k in e m a to g r a fii i p r o ż e k ło r ó w , w ę g le o p o r o w e , p ie r ś c ie n ie g r a fi to w e d o tu r b in p a r o w y c h e fc .
3) E lektrody w ę g lo w e i g r a fito w e , s k ła d a n e i je d n o lit e , d la c e ló w
• e le k tr o c h e m ic z n y c h i e le k t r o t e r m ic z n y c h .
Rok założenia 1920
F A B R Y K A M O T O R Ó W E L E K T R Y C Z N Y C H
L. KOREWA
Warszawa - Wola, ul. Syreny 7, teleton 5.00.95
Z A K R E S P R O D U K C JI:
S i l n i k i a syn ch ro n iczn e: | zwarte i pierścienio w e do 15 KM
Silniki I prądnice prądu stałeg o
Silniki kom utatorow e p rą du zmiennego
Silniki repulsyjne sp e cja l
ne do prób prądnic i „m a g neto ” sam ochodowych i lot
niczych
Silniki sp e cjaln e do wbu
dowania
Silniki do maszyn drukar
skich, linotypów oraz inter- typów
Prądnice niskow oltow e do galw anizacji
Dmuchawy elektryczne
Naprawa 1 przewijanie wszelkich maszyn elek trycz
nych.
W IE L K A E L E K T R O W N IA C I E P L N A , NA T E R E N I E G Ó R N E G O Ś L Ą S K A
P O S Z U K U J E
en erg ic zn eg o i sa m o d z ie ln e g o technika (elek tryk a lu b m ech a n ik a )
ze średnim w y k sz tałce n ie m z aw o d o w ym , posiadającego p ra k ty k ę ru c h o w ą w dziale gospo
d a rk i energetycznej, obeznanego z zasa
d am i gospodarki m a te ria ło w e j i k a lk u la c ją kosztów w ła sn y ch e le k tro w n i.
Po sad a do objęcia od l . I X . r.b . (ew en t. wcześniej).
O fe r ty w ra z z życiorysem i odpisam i św iad e ctw n a leży składać do l . V I I I . r. b. do A d m in is tra c ji „W ia d o m ości Ele k tro te ch n iczn ych ” , W a rs z a w a 1, K r ó le w ska 15, pod „T e c h n ik “ .
Nr. 6 • W I A D O M O Ś C I E L E K T R O T E C H N I C Z N E • STR. 181
C E N T R A L N E BIURO SP R Z E D A Ż Y P R Z E W O D Ó W
99 C E N T R O P R Z E W O D "
Spółka z ogr. odp.
W A R S Z A W A , K R Ó L E W S K A 2 3 . T a l . 3 4 0 - 3 1 , 3 4 0 - 3 2 , 3 4 0 - 3 3 I 3 4 0 - 3 4
PRZEWODY IZOLOWANE
Z F A B R Y K K R A J O W Y C H W W Y K O N A N I U PRZEPISOWYM, OZNACZONE ŻÓŁTĄ NITKĄ S. E. P.
I n s 1 a 1 a c i e, rem onty i k o n se rw a c je TELEFONÓW AUTOMATYCZNYCH i dom ofonów o ra z sy g n a liz a c je w szelkich typów d la biur. fa b ry k i z a k ła d ó w przem ysłow o - h an d lo w y ch .
» T E L F O N «
Z a k ł a d y T e le - i e l e k t r o m e c h a n i c z n e J. STRZYŻEWSKI, S . KORE CK I i M . ŻELAZIŃSKI(b. długoletni p ra c o w n ic y firmy »Ericsson«) W a r s z a w a , ul. K r u c z a Nr. 9, t e l e f o n 8 2 7 - 4 6
D Y R E K T O R , A N G L I K ,
m ieszkający od szeregu la t w Polsce, m a ją c y duże stosunki w sferach gospodarczych P o ls k i i A n g lii —w y j e ż d ż a w s i e r p n i u b . r . d o L o n d y n u
i może podjąć się za ła tw ie n ia sp raw dotycz ących im portu lu b eksportu.Z głoszen ia pod „A n glia“ do A d m in istracji „P rzeglądu E lek tro te ch n icz n e g o “ , W arszaw a 1, K rólew sk a 15.
Instalacje piorunochronów, anfen, siły, iw ia fła , sygnalizacji
S P R Z Ę T W Y S Z K O L E N IO W Y I S P E C J A L N Y z z a k r e s u elektro - te le - i radiotechniki G E N E R A T O R Y F A L D E C Y M E T R O W Y C H
(Magnetrony pg. P IT )
W arszawa - W ola, Bem a, 91. T el. 2 - 8 7 - 7 5
• W Ł A D Y S Ł A W A R N O L D T R E M B I Ń S K I • „ W A T " •
Znak fa b ry c z n y
w
PRZYRZĄDY
L I C Z I M I K M
energii elektrycznej na prąd stały i zmienny.
Sprzedaż, wym iana, naprawa, urzędowa legalizacja.
Z A K Ł A D
ELEKTROMIERNICZY
W a rs za w a , K o p e rn ik a 14, te l. 250-03 i 631-31
JU LIA N SZW ED E
S I L N I K I 3 - f a z . m a ł e j m o c y 1 -fa z . m a ł e j m o c y
ri' PRZEWIJANE N A P R A W Y
Z A K Ł A D Y E L E K T R O T E C H N I C Z N E
i n ż
. J. B O Y E i S-ka# Sp. z o. o.
WARSZAWA 1, UL. CHŁODNA 19. TEL. 698-86
S k rz y n k a p rz y łą c z o w a m od.
DZB 60 A, 500 V z w yłączni
k iem i b e zp ieczn ik am i.
A P A R A T U R A
N I S K I E G O
N A P I Ę C I A
Inż. JÓZEF IM ASS
F A B R Y K A A P A R A T Ó W E L EK T R Y C Z N Y C H
Ł Ó D Ź
ul. P iotrk ow sk a 255, telef. 138-96
P rzełącznik g w ia z d a -tró jk ą ! m od.
Pgl 100 A. 500 V.
STR. 182 W I A D O M O Ś C I E L E K T R O l E C H N I C Z N E Nr .
i
S I L N I K I
W I E LO B I E G O W E
W R Ó Ż N Y C H W Y K O N A N I A C H
( d w u - t r z y - c z t e r o b I e g o w e)
P R O D U K C J A S E R Y J N A D O S T A W A T E R M I N O W A
W A R S Z A W A
Z Ł O T A 6 8 l e i. 2 6 0 - 0 5 , 2 8 7 - 6 0
W I E L E T Y P Ó W N A S K Ł A D Z I E
N A K Ł A D 5 500 E G Z E M P L A R Z Y • C E N A Z E S Z Y T U 1 Z Ł 2 0 G R
W I A D O M O Ś C I
E L E K T R O T E C H N I C Z N E
C Z A S O P 1 S M O D L A E L E K T R Y K Ó W - P R A K T Y K Ó W R e d a k ło r : inż. el. W ł o d z i m i e r z K o t e le w s k i • W a r s z a w a , ul. K r ó l e w s k a 15. Tel. 5 2 2 - 5 4
R O K VI I • C Z E R W I E C 1 9 3 9 R. • Z E S Z Y T 6
Treść zeszytu 6-go. 1 ZASTO SO W ANIE KONDENSATORÓW STATYCZNYCH DO PO PRAW IAN IA SPÓŁCZYNNIKA MOCY ¡ni. St Szafrański. 2. WRAŻENIA ELEKTRYKA Z TEGOROCZNYCH TARGÓ W POZNAŃSKICH. A. Bibifło. 3. LAMPY RTĘCIOWE inż. M.
Wodnlcki. 4. NO W INY ELEKTROTECHNICZNE. 5. SKRZYNKA TECHNICZNA 6. RÓŻNE.
Zastosowanie kondensatorów statycznych do popraw iania spółczynnika mocy.
In ż . ST. S Z A F R A Ń S K I U w a g i w s t ę p n e .W o statn ich la ta c h , d zięk i postępom w dziedzinie b u d o w y ko n d en sato ró w , doniosłe z agad n ien ie p o p ra w ia n ia sp ó łcz yn n ik a m o cy zostało p ra k ty c z n ie rozw iązane.
K o n d en sato r, k tó ry m p o słu g iw a n o się dotychczas n ie m a l w y łą c z n ie w la b o ra to ria c h b a d a w cz y c h lu b w tech n ice słab o p rąd o w ej, może b y ć dziś u w a ż a n y w p ra k ty c e siln o p rąd o w e j za a p a ra t n ie u s tę p u ją c y pod w zględem pew ności ru c h u tra n sfo rm a to ro m lu b inn. ap aratom .
Z a n im p rz y s tą p im y do opisu d z ia ła n ia i k o n stru k c ji k o n d e n sato ró w siln o p rą d o w y c h , p rz y p o m n im y po
krótce k ilk a zasad n icz ych po jęć n ieo d z o w n y ch do zro
zu m ien ia ro li ko n d en sato ra w procesie p o p r a w ia n ia spół
cz yn n ik a m o cy (cos <s).
P r q d y — c z y n n y i b i e r n y . S p ó ł c z y n n i k m o c y ( c o s ę ) .
O gó lnie b io rąc, p rą d z m ie n n y I p o b ie ra n y przez o d b io rn ik e n e rg ii e le k try c z n e j (siln ik , tra n s fo rm a to r itp.) może b y ć u w a ż a n y , ja k o s k ła d a ją c y się z d w ó ch p rą d ó w (sk ła d o w y ch ) — p rą d u c z y n n e g o Jc 2 oraz p rą d u b i e r n e g o I b *) (rys. 1). P r ą d cz y n n y j CI jest to skła-
R y s. 1.
d o w a p rą d u I b ę d ąca w fazie z n ap ię cie m U sie c i; p rą d b ie rn y n a to m ia st sta n o w i sk ła d o w ą p rą d u I przesu n iętą (opóźnioną w czasie) o k ą t p ro s ty (90°) w zględ em n a p ię cia U . Je d y n ie p rą d c z y n n y 1C2 o d p o w iad a e n e rg ii u żytecz n ej w y tw a r z a n e j przez o d b io rn ik — np. pod po
sta c ią s iły p ęd n ej w s iln ik u asyn ch ro n iczn ym , n ato m iast p rą d b ie r n y
I b
słu ż y ty lk o doutrzym ania pola m a g n e
tycznego
w’ od b io rn ik u , n ie dostarcza n ato m iasta żadnej e fe k ty w n e j p ra cy . O d b io rn ik a m i p o sia d a ją cy m i p o le m a gnetyczne zasilan e z sieci są: s iln ik i asyn ch ro niczn e (in d u k cy jn e ), tra n sfo rm a to ry , d ła w ik i, e lek tro m ag n esy itp. P o le m agn etycz n e je st niezbędne d la d z ia ła n ia ty c h odbiorników ’, toteż m u si ono b y ć stale p o d trzym yw an e , co o d b y w a się w ła ś n ie p rz y p o m o cy p rą d u biernego Ib*).W y k r e s w e k to ro w y n a p ię cia U oraz p rą d ó w : czynnego T z. b ie r
nego I b oraz p rą d u c ałk o w ite g o (w y p a d k o w e g o ) I.
R y s. 2.
T r ó jk ą t prądów*: I a — p rą d c z y n n y ; l b — p rą d b ie rn y ; I —
p rą d c a łk o w ity (w y p a d k o w y ).
N a w y k re s ie w id o c z n y je st k ą t ę.
P rz e d s ta w ia ją c sam e ty lk o p rą d y za pom ocą w e k to ró w o trz y m a m y tr ó jk ą t prądów* (rys. 2). O b a p rą d y I cz oraz I b są przesunięte w zględ em sieb ie w* czasie, a m ia n o w ic ie p rą d b ie rn y opóźnia się w* stosunku do p rą d u czynnego o */« okresu, co o d p o w iad a k ą to w i 90°.
W ypadkow *a prądów* czynnego i biernego p rz e d sta w ia p rą d c a łk o w ity I p o b ie ra n y przez d a n y o d b io rn ik . P r ą d cz y n n y Ic 2 oraz p rą d c a łk o w ity I tw o rz ą ze sobą p e w ie n k ą t o ; stosunek ty c h prądów*:
—j— = cos ę ... (1)
n a z y w a m y sp ó łezyn n ikiem m o cy (kosinus fi), k tó ry w*skazuje, ja k a część całk o w ite g o p rą d u zużytkow*ana je st w* o d b io rn ik u n a p ra cę w zgl. n a ciepło. Je ż e li cos 3= 1, to w ó w cz as c a ły p rą d I p o b ie ra n y przez od
b io rn ik z sieci je st p rą d e m c z y n n y m o d p o w ia d a ją c y m e n e rg ii u żytecznie w y tw a rz a n e j przez o d b io rn ik ; m a to m ie jsce w* o d b io rn ik a c h n ie p o siad a ją cych , p ra k ty c z n ie b io rąc, p o la m agnetycznego, ja k np. g rz e jn ik i e lek tryczn e.
A m p e ro m ie rz z ałączo n y p rz y o d b io rn ik u w sk a z u je c a łk o w ity p rą d I p o b ie ra n y przez o d b io rn ik , w o b ec czego drogą bezpośredniego p o m ia ru n ie m ożna w y z n a czyć s k ła d o w y c h IC2 oraz I b; m o żem y je je d y n ie o b l i c z y ć , z n ając sp ó łcz y n n ik m o cy cos o .
*) D a w n e j u ż y w a n o n a z w : p rą d w a t o w y i p rą d *) P a tr z a r ty k u ł „S p ó łc z y n n ik m o cy (ko sin u s fi)
b e z w a to w y . i jego znaczenie — zeszyt 11/1935 r. ,.W . E . “ , str. 313.
STR. 184 W I A D O M O Ś C I E L E K T R O T E C H N I C Z N t Nr. 6
M o c c z y n n a i m o c b i e r n a
Z n a c z e n i e s p ó ł c z y n n i k a m o c y ( c o s CP).
Je ż e li p o m n o żym y p rą d y p o b ieran e przez d an y o d b io rn ik przez n ap ięcie z a silan ia U z u w zg lęd n ien iem lic z b y faz (U — d la p rą d u jednofazow ego, 1,73 X U — d la p rą d u tró jfazo w ego ), o trz y m a m y m o c p o b ran ą przez o d b io rn ik , p rz y czym m oc o d p o w ia d a ją c a p rą d o w i c z y n nem u będzie
m ocą czynną P:
P
=U x
I — dla p rą d u jednofazowego . . (2) lu bP
=1,73
xU
X I cz- „ „ tró jfazo w ego . .(3)
M o c cz yn n a m ierzona jest w w a ta c h w zgl. w k ilo w atach .M o c o d p o w ia d a ją c a p rą d o w i b ie rn e m u I b n a z y w a się
m ocą bierną
(m ierzonąw k ilo w o lto a m p e ra c h )
P b :
w w o lto am p e rach wzgl.
P b = U
x I b lu bP h = 1,73 x U x I.
— dla p rą d u jednofazowego . (2')
trójfazow ego . (3') M o c o d p o w iad ając a p rą d o w i c a łk o w ite m u I n a z y w a się
m ocą pozorną (Pp);
m oc ta w y ra ż a się ró w n ież w w o lto a m p e ra c h wzgl. w k ilo w o lto a m p e ra c h :lub
P p = U x I
— dla p rą d u jednofazowego . (2" )P p = 1,73 x U x I
trójfazowego . (3 ") Po d o b n ie ja k d la p rą d ó w m ożem y w y k r e ś lićtró j
kąt m ocy
(rys. 3). W a to m ie rz załączony n a o d b io rn ik u w skaże p o b ran ą przez o d b io rn ik moc czyn n ąP,
k tó re j w arto ść o k reśla w zó r (2). Je ż e li w e w zo rze (1) p o m n o żym y obie strony przez I, to o trz ym am y:= I . cos
<p(4)
R y s. 3
T r ó jk ą t m ocy.
P
— m oc czyn n a;m oc b ie rn a ; pozorna.
moc
P o d s ta w ia ją c tę w a rto ść do w z o ró w (2) i (3), o trz y m a m y :
P
=U
xI . cos
-f — dla p rąd u jednofazowego . (5) orazP = 1,73
xU x I
.cos <p
— d la p rąd u trójfazowego .(6)
J a k w y n ik a z p o w yższych w zo ró w , p rz y danej m ocy użytecznejP
p o b ieran ej przez o d b io rn ik i p rą d c a łk o w ity I może b y ć w ię k s z y lu b m n ie jsz y — w zależ
ności od w ie lk o śc i sp ó łcz yn n ik a m o cy (c o s ?). Im w ię k sz y je st sp ó łczyn n ik m o cy (cos ?), ty m m n ie jsz y p rą d I po
b ie ra ć będzie o d b io rn ik z sieci p rz y d an ej m o cy
P,
ty m w ię k sz a w ię c będzie możność w y k o rz y s ta n ia p rą d n ic y oraz p rz e w o d ó w (sieci) z a s ila ją c y c h ten o dbiornik. M ożność b o w ie m o b ciążenia każd ej in s ta la c ji e le k trycz n e j je st przede w sz y stk im u w a ru n k o w a n a grzaniem się poszczególnych części tej in s ta la c ji, ja k u zw o jeń gene
ra to ró w , p rz e w o d ó w i ap a rató w , p rz y czym dopuszczalne p rz y ro s ty te m p e ra tu r o k re śla ją o b o w iązu jące przepisy (P N E ) . G rz a n ie się zaś zależne je st od w ie lk o śc i p rą d u całk o w ite g o I pobieranego przez d a n y o d b io rn ik wzgl.
in s ta la c ję ; im w ię k s z y będzie p rą d I , ty m b ard ziej n a grzew ać się będą poszczególne części in s ta la c ji, i o d
w ro tn ie . Je ż e li w ię c w ja k ik o lw ie k sposób u d a ło b y się n am zm niejsz yć p rą d I w z ro sła b y zdolność obciążenia in s ta la c ji m ocą rzeczyw istą, dzięki czem u m o g lib yśm y dołączyć n o w e od b io rn ik i. Z m n ie jsze n ie zaś p rą d u I m o żliw e je st — p rz y danej m o cy i p rz y s t a ł y m n a p ię c iu U — je d y n ie przez z w i ę k s z e n i e sp ó łczyn n ika m o cy (cos ?). W y n ik a stąd, że n i s k i (m a ły ) spółczyn
n ik m o cy (cos ?) je st n i e k o r z y s t n y , gdyż w y w o łu je n a d m ie rn y p rą d I i zm niejsza m ożność w y k o rz y sta n ia zaró w n o p rą d n ic (wzgl. tra n sfo rm a to ró w ), jak i. p rz e w o d ó w (sieci).O ile n ie b y lib y ś m y w stanie po
w ię k sz y ć (p o p ra w ić) sp ó łcz yn n ik a m ocy, m usielibyśm y, chcąc dołączyć n o w e o d b io rn ik i, p o w i ę k s z y ć prze
k ro je p rz e w o d ó w z a s ila ją c y c h wzgl. m oc p rą d n ic i tran s
fo rm ato ró w .
O prócz zm n iejsz enia zdolności o b ciążen ia in stala
c ji — w s k u te k n ad m iern eg o g rz a n ia — n is k i spółczynnik m o cy (cos ? ) p o w o d u je ró w n ie ż w zro st sp a d k ó w napięć w p rą d n icach , tra n sfo rm a to ra c h i lin ia c h przesyłow ych, zm n iejsz ając ic h w a rto ść u ż y tk o w ą . W a h a n ia spadku n ap ię cia p rz y z m ia n ie ob ciążen ia m ogą b y ć ta k duże, że zakres re g u la c ji p rą d n ic o kazu je się n ie w ystarcz ający.
K ie r u ją c się p o w yższ ym i w zg lęd am i, e le k tro w n ie usta
la ją często p e w ie n sp ó łcz y n n ik m o cy (np. cos 9=0,8),
p oniżej
którego o d b io rca p ła c i za d ostarczoną m u energię e le k try c z n ą w dg. sp e cjaln e j, droższej ta ry fy . Często ró w n ie ż po b ó r e n e rg ii b ie rn e j je st k o n tro lo w a n y u od
b io rc y p rz y p o m o cy
sp ecja ln y ch liczn ik ó w
zain stalo w an y c h obok n o rm a ln y c h lic z n ik ó w e n e rg ii czynnej.
W id z im y w ię c, że zaró w n o w in te re sie producenta e n e rg ii e le k try c z n e j (e le k tro w n i), ja k i o d b io rcy
tej
en ergii, leż yp olep szen ie
(p o p ra w ie n ie ) spółczynnika m o cy (cos <p).P r z y c z y n y n i s k i e g o s p ó ł c z y n n i k a m o c y .
N a jcz ę ście j sp o tyk an ą w p ra k ty c e p rz ycz yn ą ni
skiego sp ó łcz yn n ik a m o cy (cos ? ) są s i l n i k i asyn ch ro niczne p ra cu ją c e poniżej sw ego n o m in aln eg o obciążenia.
S p ó łc z y n n ik m o cy s iln ik ó w a s y n ch ro n ic z n y c h w a h a się d la pełnego obciążenia średnio w g ra n ic a c h (zależnie od m ocy) od 0,7 do 0,92 p rz y czym w yższe w a rto ś c i odpo
w ia d a ją siln ik o m o dużej m ocy. S p ó łc z y n n ik m o cy spada je d n a k g w a łto w n ie w ra z ze sp a d k ie m obciążenia, aby osiągnąć p rz y b iegu ja ło w y m s iln ik a w a rto ś c i bardzo n isk ie (0,1 -f- 0,3).
R y s. 4.
Po b ó r m o cy b ie rn e j s iln ik ó w asyn ch ro n icz n ych v zależ
ności od obciążenia.
p b — p o b ra n a m oc b ie rn a w %> m o cy cz yn n e j 0\ ,n e j przez s iln ik ; cos f — sp ó łcz yn n ik m o cy p rz y p ei
o b ciążeniu;
Pn
— obciążenie siln ika . nNr. 6 • W I A D O M O Ś C I E L E K T R O T E C H N I C Z N E • STR. 185
N a w y k re s ie rys. 4 pokazana jest m oc b ie rn a
P 0
p o b ie ra n a przez różne s iln ik i tró jfaz o w e as y n ch ro niczne w zależności od ich obciążeniaP n.
D o ln e k rz y w e odnoszą się do dużych jednostek, górne — do m ałych . W id z im y , że w m ia rę z m n iejsz an ia obciążenia p obrana m oc b ie rn a m a le je o w ie le w o ln ie j od m ocy czynnej (użytecznej). T a k np. — d la s iln ik a o spółczyn- n ik u m o cy = 0,75 (3-cia k rz y w a od g ó ry) m oc b ie rn a p rzy p e łn y m o b ciążeniu w y n o si 1 1 0% m o cy czyn n ej, a p rz y p o ło w ie o b ciążen ia m a m y jeszcze 8 5 % m o cy b ie rn e j pom im o, że m oc czyn n a s iln ik a z m a la ła o 5 0% . P r z y biegu luzem s iln ik i asyn ch ro n iczn e p o b ie ra ją jeszcze moc b ie rn ą ró w n ą 40— 8 0 % m o cy czyn n ej o d p o w iad ającej p e łn e m u ich obciążeniu. P o n ie w a ż p rz y biegu luzem s iln ik n ie od d aje m o cy n a w a le (nie p ra cu je ), jasne w ię c jest, że p r a w ie c a ły p rąd , ja k i d o p ły w a doń z sieci, jest p rą d e m b ie rn y m l b, w s k u te k czego spół- czyn n ik m o cy (cos cp) s iln ik a je st w ó w cz as b lis k i zera.
Po w yż sze w w ię k s z y m jeszcze stopniu dotyczy rów nież t r a n s f o r m a t o r ó w . P r z y p e łn y m o b cią
żeniu tra n s fo rm a to ra m oc u ro jo n a w y n o s i 1 0—2 0% m ocy czynnej i sp ó łcz yn n ik m o cy (cos <p) tra n sfo rm a to ra jest w ysoki. N a to m ia st p rz y n ied o stateczn ym obciążeniu, wzgl. p rz y b iegu ja ło w y m tra n sfo rm a to ra , jego spół
czyn n ik m o cy sp ad a bardzo znacznie. P o n ie w a ż tra n s fo rm a to ry są p rz e w aż n ie załączone za d n ia i w n o cy — niezależnie od w ie lk o ś c i o bciążenia — średnio p ra c u ją w ięc o w ie le dłużej i pod m n ie jsz y m n a ogół obciąże
niem od s iln ik ó w ; w re z u lta cie śred n i sp ó łczyn n ik m ocy tran sfo rm ato ró w będzie jeszcze m n iejszy, niż p rz y silnikach.
K o n d e n s a t o r i j e g o d z i a ł a n i e .
N a p o cz ątk u zazn aczyliśm y, że m oc b ie rn a i z w ią zany z n ią p rą d b ie r n y I b służą do w y tw o r z e n ia pola m agnetycznego w o d b io rn ik u , koniecznego do jego d zia
łania. P o n ie w a ż fa k t d o starczan ia o d b io rn ik o w i m o cy biernej przez sieć z a sila ją c ą jest z w ią z a n y ze stra ta m i energii
na od cin k u od źródła prądu do odbiornika,
n a suw a się ro z w iąz a n ie , a b y p otrzeb n ą do m ag n eso w an ia moc b ie rn ą w y tw a rz a ć tuż p rz y o d b io rn ik u . W ten sposób u n ik n ę lib y ś m y s tra t c ie p ln y ch i sp a d k ó w nap ięć sp o w o d o w an ych p rz e p ły w e m p rą d u b iern ego n a o dcinku od źródła p rą d u do o b io m ik a.T a k im źródłem e n e rg ii b ie rn e j je st w ła ś n ie
k o n densator
s ta ty c z n y ; są n im ró w n ie ż n ie k tó re m asz yn y w iru ją c e , k tó ry c h bliższe o m ó w ie n ie p o m ija m y *).K o n d e n s a to r (sta tyczn y) w zasadzie u tw o rz o n y jest przez d w ie p o w ie rz c h n ie przew odzące (tzw . ok ład zin y), przedzielone cie n k ą w a rs tw ą iz o la cy jn ą (d ie le k try k ). J e żeli n a o k ła d z in y k o n d e n sato ra z a łą c z y m y źródło p rą d u z m i e n n e g o to zacznie p ły n ą ć p e w ie n prąd, odpo
w ia d a ją c y ła d o w a n iu i w y ła d o w a n iu ko n d en sato ra p rz y każd orazow ej z m ia n ie zn ak u p rz yłą cz o n y ch do zaciskó w k o n d en sato ra b ie g u n ó w p rą d u zm iennego. W a rto ś ć tego p rą d u będzie ty m w iększa, im w yższe jest n ap ięcie zasilające, im w ię k s z a je st p o w ie rz c h n ia o k ła d zin k o n d en sato ra oraz im cieńsza je st w a r s tw a dzielącego o k ła d zin y d ie le k tr y k u (poza ty m w ie lk o ść p rą d u ła d o w a n ia zależeć będzie od ro d z aju d ie le k try k u ). P r a k ty c z n ie b io rąc, k o n d e n sato r n ie p o b iera żadnej m o cy czyn n ej, a m oc o d p o w ia d a ją c a p ły n ą c e m u przez k o n d en sato r p rą d o w i ła d o w a n ia jest m ocą b ierną.
O k az u je się, że p rą d b ie rn y I ' b — d o starcz ający k o n d e n sato ro w i m o cy b ie rn e j,
P b,
ja k o w e k to r, n ie będzie — w zględ em n a p ię cia U — p rzeb ieg ał w ten sam sposób, ja k to m iało m iejsce w o d n iesien iu do o d b io r
n ik a o p o lu m ag n e tycz n ym (s iln ik a w zgL tra n s fo rm a to ra ); ja k w id a ć z w y k re s u n a rys. 5, p rą d b ie rn y I ' b ła d o w a n ia ko n d en sato ra s k ie ro w a n y jest p r z e c i w n i e do p rą d u I b idącego n a w y tw a rz e n ie pól m agn etycz
n y c h w o d b io rn ik ach *). N a le ż y p am iętać, że w ie lk o ść
R y s . 5.
W y k re s w e k to ro w y n ap ię cia U oraz p rą d ó w I b — in d u k c y j
nego i I ' b — pojem nościow ego, pobieranego przez k o n d en sa
tor.
p rą d u ła d o w a n ia I ' b zależna je st od p o j e m n o ś c i kondensatora.
Je ż e li p rz y łą cz y m y jednocześnie do sieci obw ód p o sia d a ją cy in d u k c y jn o ś ć (np. s iln ik asyn ch ro n iczn y) oraz k o n d e n s a t o r , to n a p o d staw ie p ow ied zianeg o w y ż e j stan ie się jasne, że c a łk o w ita p o b ran a m oc b ie rn a nie jest sum ą m o cy b ie rn y c h ty c h o d b io rn ik ó w , lecz ró żnicą;
ró żnica ta stać się n a w e t może ró w n ą zeru, jeżeli po
jem ność k o n d en sato ra będzie o d pow iednio dobrana. F i zyczne w ytłó m acz e n ie tego z ja w is k a polega n a ty m , że k o n d en sato r ła d u je się w te d y, gd y obw ód e le k tro m ag n e ty cz n y ( w ty m p rz y p ad k u siln ik ) w y ła d o w u je się i od
w ro tn ie . W ten sposób p rą d o d p o w ia d a ją c y w y m ia n ie e n e rg ii k rą ż y w obw odzie m ięd z y ko n d en sato rem a in- d u k cy jn o ścią s iln ik a (wzgl. tran sfo rm ato ra), n ie w y w ie r a ją c w p ły w u n a sieć zasilającą.
W sz y stk o w ię c o d b y w a się w ten sposób, ja k g d y b y kond ensator dostarczał p e w n ą m oc b iern ą, k tó ra n o r
m a ln ie d ostarczana jest s iln ik o w i przez sieć, co p o cią
gało za sobą szereg niedogodności, o k tó ry c h w sp o m i
n a liś m y w yżej.
O b l i c z e n i e m o c y k o n d e n s a t o r a .
Prz y p u ś ć m y , że p e w n a in s ta la c ja e le k try c z n a p o b ie ra
P
k ilo w a tó w m o cy czyn n ej (w sk azan ie n o rm alnego w ato m ie rz a ) p rz y sp ó łczyn n ik u m o cy cos <p,. C h ce m y p o p ra w ić (podnieść) sp ó łcz yn n ik m o cy do w a rto śc i cos <p2. J a k a będzie m oc b ie rn a (potrzebna p rz y zam ów ie n iu ) niezb ęd nej do tego celu b a te rii k o n d e n sato ró w ? N a w y k re s ie (rys. 6) od
łóżm y w p e w n e j sk a li o d ci
n ek
OA = P,
w y k ś re ś lm y k ą tyA O B,
= 'f i iA O B,
= <p2 i p o p ro w a d ź m y przez p u n k tA
lin ię p ro sto p ad łą doOA.
R y s. 6.
O A = P
— m oc czynna,A B ,
m oc b ie rn a przed z a in sta lo w a n ie m k o n d e n sato ró w ;A B 2 —
m oc b ie rn a po z a in sta lo w a n iu ko n d en sato ró w .
*) S ą to s iln ik i synch ro n iczne (przew zbudzone);
użyte do p o p r a w ia n ia cos v noszą one n ie k ie d y n azw ę
„k o n d e n s a to ró w w ir u ją c y c h “ — toteż d la o d ró żn ien ia d o d a je m y p rz y n ie ru ch o m y c h ko n d en sato rach w y ra z ..sta ty c z n y “ .
*) M ó w im y , że p rą d I b (rys. 5) opóźnia się w z g lę dem n a p ię cia U o k ą t p ro sty, p rą d zaś I ' w y p r z e d z a n ap ię cie o k ą t p rosty.
STR. 186 • W I A D O M O Ś C I E L E K T R O T E C H N I C Z N E • Nr. 6
A B t
p rz e d sta w ia m oc b ie rn ą p o b ran ą przez in s ta la c jęprzed
załączeniem kondensatora,A B 2
— m oc p o b ra n ąpo
za in sta lo w a n iukondensatora.
M o c b ie rn a k o n d e n s a t o r a w y n ie s ie w ię c :
P 'b = A B
ł— A B , = B iB 2 .
Prz y p u ś ć m y , że ro z p a try w a n a in s ta la c ja jest t r ó j f a z o w a o n a p ię ciu z a silan ia m ię d z yp rze w o d o w ym ró w n y m U . P r ą d I p o b ie ra n y przed załączeniem k o n d en sato ra w y n o s ił (w o d p o w ied n iej sk a li):
OBi /
1 = 1,73 x U (am p er° W )-
P o p rz y łą cz e n iu ko n d en sato ra p rą d ten zm aleje do w a rto ś c i:
* ' = (am p eró w )
dzięki czem u obniżą się s tra ty ciep ln e w in s ta la c ji.
W y g o d n i e j o b licz y m y potrzebną m oc k o n d en sa
to ra za pom ocą w y k re s u n a rys. 7. N a osi rz ę d n ych w y sz u k u je m y sp ó łczyn n ik m o cy cos <p , przed p o p ra w ą i p ro w a d z im y lin ię poziom ą aż do p rz ecięcia się z k rz y w ą
żądanego (podwyższonego) sp ó łczyn n ik a m o cy cos f 2.
O d cię ta tego p u n k tu p rzecięcia p rz e d sta w ia m oc po
trzebnego ko n d en sato ra w p ro cen tach m ocy czynnej p o b ran e j przez in stalację .
R o z p atrz m y
przykład liczb ow y.
S iln ik i napędzające o b ra b ia rk i w p e w n y m w arszta cie m ech aniczn ym p o b ie ra ją m oc 120 k W p rz y cos f , = 0,7. P ra g n ie m y podnieść sp ó łczyn n ik m o cy do cos <?2 = 0,85. Po stę p u jąc w w y ż e j o p isan y sposób, p ro w a d z im y od p u n k tu „0,7“
n a osi rz ę d n ych (cos <pt) lin ię poziom ą do p rzecięcia się z lin ią k rz y w ą cos <p2 = 0,85; długość je j w y n o si 40°/o.
Z a te m m oc b a te rii kond ensatorów , ja k ą n ale ż y ustaw ić, a b y p o p ra w ić cos <p z 0,7 n a 0,85 w yn ie s ie :
p 'b = 120 x " W = 48 <k V A )-
P o m i a r s p ó ł c z y n n i k a m o c y .
P o n ie w a ż sp ó łczyn n ik m o cy (cos <p) każdej in sta
la c ji stale się w a h a , n ależy, jak o sp ó łczyn n ik m ocy danej in s ta la c ji p rz y ją ć p e w n ą w arto ść ś r e d n i ą z określonego czasu p ra cy . Je ż e li prócz lic z n ik a en ergii czyn n ej (n o rm a ln y lic z n ik ) z a in sta lo w a n y jest p rz y o d b io rn ik ach lic z n ik e n e rg ii b ie rn e j, sp ó łcz yn n ik m ocy o b lic z y m y d la określonego czasu (np. m iesiąc p ra cy ) ze w zo ru :
tg _ w skazan ia lic z n ik a e n e rg ii czyn n ej w skazania licz n ik a energii b ie rn e j
Z n a ją c tg 9 (tangens fi), zn ajd ziem y o d p o w ia d a ją c y m u cos 9 w k ażd ych ta b lica ch m atem atyczn ych .
N ajcz ęściej je d n a k n ie p o siad a m y specjalnego licz
n ik a en e rg ii b ie rn e j; m ożem y w ów czas n o to w ać spół
cz y n n ik m o cy (cos <p) co p e w ie n czas i p rz y ją ć w artość śred n ią z ty c h odczytów. P rz y p u ść m y , że kontrolne p rz y rz ą d y p o m ia ro w e n a ta b lic y rozdzielczej d a ją n a stęp u jące (p rzy p rąd zie tró jfa z o w y m ) w sk a z a n ia : wato- m ierz P (k W ) (m oc czynna) am p ero m ierz I (am perów ) (p rąd c a łk o w ity , w y p a d k o w y ), w o lto m ie rz U w oltów . S p ó łc z y n n ik m o cy w y n ie s ie w ó w czas:
P x 1000
W y b ó r n a j k o r z y s t n i e j s z e g o s p ó ł c z y n n i k a m o c y . P rz y p u ść m y , że n ie je steśm y z d e cyd o w a n i co do w y b o ru określonego sp ó łczyn n ik a m o cy i będziem y ob liczali m oc potrzebnego k o n d e n sato ra k o lejn o dla ró żnych sp ó łczyn n ikó w . O k azu je się, że m oc ta nie rośnie p ro p o rcjo n aln ie do w zro stu sp ó łczyn n ik a mocy, lecz po p rz ejściu przez p e w n e m in im u m rośnie szybko w m ia rę z b liżan ia się do cos <p = 1. W id a ć stąd, że na ogół n ie opłaca się p rzekraczać w a rto ś c i cos 9 = 0,9, gdyż począw szy od tej w arto ści, p otrzeb n a m oc konden
satora rośnie bardzo szybko.
Z u p e łn ie d o kład n e o k re śle n ie najkorzystniejszego sp ó łczyn n ika m o cy będzie m o ż liw e dopiero wówczas, gd y p o ró w n a się w szy stk ie k orzyści, p ły n ą c e z p o p raw y cos 9, z kosztam i a m o rty z a c ji i o p ro ce n to w a n ia k ap itału w łożonego n a zakup kondensatorów .
(D okończenie nastąpi).
W rażenia elektryka z tegorocz
nych Targów Poznańskich.
A L E K S A N D E R B IB IŁ Ł O
A k tu a ln e hasło p o p ie ra n ia rz em io sła i drobnego p rz em ysłu znalazło sw ó j w y ra z n a teg orocznych T a r gach P o z n ań sk ic h w szeregu eksponatów . A r t y k u ły ob
chodzące d ro b n y p rz e m y sł i rzem iosło s ta n o w iły znaczny 1 odsetek ogólnej lic z b y w y s ta w io n y c h eksp o n ató w , w y k a zu jąc cie k a w e podejście do zagadnień. W ię k sz o ść eks
p o n ató w u w z g lę d n ia ła w dużej m ierz e p o trzeb y drobnego prz em ysłu i rzem iosła, a m ia n o w icie :
R y s. 1.
Z e le k tr y fik o w a n e o b ra b ia rk i m ałe j m o cy n a s t o i s k u
„ G r u p y T e ch n ic z n e j1-.
Moc kondensatora w °/o m ocy czynnej.
R y s. 7.
O b liczen ie potrzebnej m o cy kondensatora.
Nr 6 W I A D O M O S C I E L E K T R O T E C H N I C Z N E STR. 1 8 7
m e ch a n iz a cję i e l e k t r y f i k a c j ę w a rs z ta tó w ; n a le ż y te z a o p a try w a n ie ty c h w a rs z ta tó w w surow ce i p ó łfa b ry k a ty , oraz
u p rz ystę p n ie n ie i rozszerzenie zakresu stosow ania ele k tro te c h n ic z n y c h m a te ria łó w syntetyczn ych .
W ty m też zakresie i w tej k o lejn o ści o m ó w im y b li
żej n ie k tó re e k sp o n aty z w ra c a ją c p rz ew ażn ie u w ag ę na te t y l k o eksp on aty, któ re m ogą zain tereso w ać m n ie j
sze w a rs z ta ty elektrotechniczne.
M e c h a n i z a c j a i e l e k t r y f i k a c j a w a r s z t a t ó w .
D ążenie do m e ch a n iz a cji i e le k try fik a c ji rzem iosła i drobnego p rz e m y słu znalazło sw ó j w y ra z w postaci szeregu m a ły c h o b ra b ia re k (w ie rta re k , polerek, szlifie-
R y s . 4.
W ie r t a r k a ręczna p isto leto w a.
rek, nożyc m e ch a n ic z n y c h itp.) o napędzie e l e k t r y c z n y m . O b ra b ia r k i te m ogą b y ć u ż y w an e przez doro
słych m ężczyzn i siln ą m łodzież m ęską, ja k o narzędzia ręczne p rz y obróbce w ię k s z y c h p rzed m io tó w oraz p rz y m on
tażu. T e sam e o b ra
b ia r k i po u s ta w ie n iu lu b zaw ieszeniu n a o d p o w ied n ich , b a r dzo p ro stych zresztą, s ta ty w a c h i u c h w y ta ch — stają się n a rz ęd ziam i w arsz ta to w y m i, n a d a ją c y m i się do o b ró b ki s e r y j
n ej, i m ogą b yć z ła tw o ś c ią o b słu g iw a
ne n a w e t przez k o b iety. T e w ła sn o ści o b ra b ia re k z m n ie j
szają koszt w y p o s a żenia w a rs z ta tu w s p ra w n e nowoczesne n arzęd zia p ra cy , m o
żność zaś o b s łu g iw a n ia ich przez k o b ie ty stan o w i dużą zaletę ty c h o b ra b ia re k n a w y p a d e k w o jn y .
N a je d n y m ze stoisk w id z im y szereg z e le k try fik o w a n y c h o b ra b ia re k , w y
ra b ia n y c h c a łk o w ic ie w k r a ju przez firm ę „ G r u pa T e c h n ic z n a “ (rys. 1).
R y s . 5.
W ie r t a r k a ręczna.
O prócz o b ra b ia re k po
kazano tu w ó z k i o na- I pędzie a k u m u la to ro w y m .
Sp ośród now oczes
n y c h o b ra b ia re k , n a d a ją c y c h się do potrzeb drobnego p rz e m y słu i rzem iosła, n ale ży w y m ie n ić s z lifie rk i supor- to w e jedno- i w ielobie- gow e z napędem e le k try c z n y m (rys. 2 i 3);
założona n a su p o rt to k a rn i sz lifie rk a ta k a u- now ocześnia ją n iejako , z w iększ ając liczbę m o
ż liw y c h operacylj to k a r
ni. Po z a ty m pokazano m ałe pisto leto w e w ie r t a r k i ręczne (rys. 4) o- raz w iększe w ie r ta r k i ręczne — tzw. „p ie rs io w e “ (rys. 5), w iększą sz lifie rk ę (rys. 6) oraz c a ły szereg sz lifie re k i polerek. N ie k tó re z ty ch o b ra b ia re k pokazane są n a rys. 7, 8, 9, 10, 11 i 12.
W sz y stk ie bez w y ją t k u o b ra b ia rk i w y s ta w io n e przez firm ę „G r u p a T e ch n icz n a“ w y k o n a n e są, ja k w sp o m n ie liśm y , w k ra ju i odznaczają się so lid n ą budow ą.
N a in n y m stoisku — f ir m y „B e - T e - H a “ pokazano R ys. 8.
S z lifie rk a w ie lo b ie g o w a z w a łe m giętkim .
R y s . 9.
S z lifie rk a - p o le rk a stołow a.
liczn e p re c y z y jn e o b ra b ia rk i — pochodzenia zagran icz
nego. Z e w zg lęd u n a cie k a w e ro z w iąz a n ia k o n s tru k c y j
ne ty c h o b ra b ia re k , n ie k tó re z n ic h zasłu g ują n a bliższe om ów ienie. N a rys. 13 po kazan a jest w ie r ta r k a ręczna
R y s . 6. S z lifie r k a ręczna.
R y s. 7.
S z lifie rk a stołow a.
R y s . 10.
P o le rk a stołow a.
podczas p ra c y ; za m ie n ia ją c w ie r tło n a ś ru b o k rę t lu b n a p io n o w y k lucz śru b o w y , o trz y m u je m y m e ch a n icz n y śru b o k rę t do m asow ego w k rę c a n ia w k rę tó w do d rz e w a lu b śrub do m etalu. D o n ap ę d u o b ra b ia rk i słu ży jed n o faz o w y s iln ik z w ir n ik ie m k la tk o w y m ; całość w a ż y 1,3 k g ; liczb a o b ro tó w — 3000 obr/m in; p o b ó r m o cy — 80 w a tów .
R y s . 14 p rz e d sta w ia sz lifie rk ę ręczn ą n ap ęd z an ą je d n o fa z o w y m s iln ik ie m z w a rty m . W celu z w ię ksze n ia
R y s . 2. R y s. 3.
S z lifie r k a su p o rto w a S z lifie rk a su p o rto w a
w ie lo b ie g o w a. jednobiegow a.
STR. 188 • W I A D O M O Ś C I E L E K T R O T E C H N I C Z N E • Nr. «
R y s. 11.
S z lifie rk a k o lu m n o w a 1— 4 k W .
lic z b y o b ro tó w zastoso
w an o o d p o w ied n ią p rz e
k ła d n ię , d zięki czem u w rzeciono s z lifie rk i w y k o n y w a 50 000 obr/min.
R y s . 15 p rz e d sta w ia tę sam ą sz lifie rk ę z n a ło żoną tarczą p łask ą, za
m o co w aną w z w y k ły m im ad le ślu sarskim , ce
lem p rz ekształcen ia je j z narzędzia ręcznego w narzędzie w arsz ta to w e ; w ty m p rz y p a d k u p r a cu je ona ja k o sz lifie rk a
„s to ło w a “ M o c siln ik a napędow ego sz lifie rk i w y n o s i 90 w ató w .
N a rys. 16 pokaza
na je st — w czasie p r a c y — ręczn a p o le rk a na- oędzana s iln ik ie m e le k try c z n y m z w ir n ik ie m k la tk o w y m o m o cy 160 w ató w .
R y s. 17 przed sta
w ia ręczne nożyce o n a pędzie e le k try c z n y m ; m oc s iln ik a n ap ę d o w e go 80 w a tó w ; ciężar 1 , 8 kg. N ożyce te tn ą b la chę żelazną o grubości 1 , 2 m m z szybkością 2 m e try n a m inutę. N a rys. 18 nożyce te pokazane są w czasie p r a c y — p rz y w y c in a n iu o tw o ru w dużej ru rz e — n a w m o n to w a n ie r u r y odgałęźnej.
K o m p le t n ow oczesnych ręcz n ych o b ra b ia re k o n a pędzie e l e k t r y c z n y m do różnorod n ych ce ló w w a r sz tato w ych w id z im y n a rys. 19.
R y s. 20 p rz e d sta w ia różnego ro d zaju p odstaw y, u c h w y ty i trz y m a k i, za pom ocą k tó ry c h m ożna ła tw o p rz ekształcić narzędzia ręczne n a „o b ra b ia rk i sto ło w e' 1 (w arsz tato w e).
Dość dużym postępem — je żeli chodzi o ze
le k try fik o w a n e o- b ra b ia rk i ręczne
— jest stosow anie d ź w i g ó w s p r ę ż y n o w y c h ; d źw igów ta k ic h pokazano na T a rg a ch k ilk a odm ian. D źw ig sp rę ż yn o w y (rys.
2 1) p o zw ala na zawieszenie o b ra
b ia rk i (np. w ie r ta rk i) n a d o w o ln ej w yso k o ś ci; w yso ko ść ta może być każd orazow o zm ieniana. P o s łu g iw a n ie się zawieszoną w ten sposób w ie r ta r k ą jest o w ie le łatw iejsz e, niż w p rz yp ad k u , g d y rz e m ie śln ik trz y m a ją w ręku. P o s łu g iw a n ie się w czasie p ra c y w ie r ta r k ą zawieszoną na sp rę ż y n o w y m d źw igu pokazane jest n a rys. 2 2.
Sp o śró d ek sp o n ató w w y s ta w io n y c h n a o m a w ia n y m sto isku z asłu g u ją n a u w ag ę o b ra b ia rk i ręczne napędza
ne p rą d e m o zw iększonej częstotliw ości ( 2 0 0 okr/sek.).
O b ra b ia rk i te z n a jd u ją obecnie zastosow anie zarów n o w m n ie jszych zakład ach p rz em y sło w ych , ja k i w w ię k szych w ars z ta ta c h rz em ieślniczych. Z asa d a ty c h o b ra
b ia re k polega n a tym , że w ra z ze w zrostem częstotliwo-
R y s. 12.
W ie r ta r k a ręczna.
R y s . 13.
W ie r ta r k a ręczna podczas p ra cy .
ści p rą d u w sieci w z ra sta liczb a o b ro tó w napędowego siln ik a asynchronicznego. Z d ru g ie j zaś stro n y, w iado
mo, że ze w zro stem lic z b y o b ro tó w siln ik a , p rz y tej sa-
R y s. 14.
S z lifie rk a ręczna nap ęd z an a je d n o fa z o w y m siln ikiem z w a rty m .
g — tarcza s z lifie rsk a ; s — o b u d o w a s iln ik a ; t— trzym adło.
m ej m ocy, w y m ia r y jego m a le ją , s iln ik staje się zatem lżejszy i tańszy. Z a s ila ją c w ię c s iln ik z sieci o p o d w yż szonej częstotliw ości, m a m y m oż
ność:
a) zw iększać szybkość n a rz ę dzi bez stosow ania p rz e k ła d n i (po
le rk i, s z lifie rk i);
b) zm niejszyć ciężar s iln ik a napędow ego, a ty m sa m y m i cię żar o b ra b ia rk i, ja k o całości.
N a rz ę d z ia napędzane przez s iln ik i zasilan e z sieci o z w ię k szonej częstotliw ości stosuje się p rzew ażnie, ja k o n arz ęd zia ręcz
ne w h a la c h m o n taż o w y ch dużych
fa b ry k . W a rs z ta t ro zp o rząd zający R y s. ir, kom p letem ta k ic h o b ra b ia re k mo- S z h h e r k a ^ r , a że p o d e jm o w a ć się n a p r a w y du- p łask
Nr. 6 • W I A D O M O Ś C I E L E K T R O T E C H N I C Z N E • STR. 189
żych o b jek tó w , ja k lokom obile, s iln ik i sp alin ow e, duże b e to n iark i — m ie sz ar
k i itd., w y k o n u ją c je szybko, s p ra w n ie i rentow nie. O p ła c a l
ność ty ch p ra c p rz y p o słu g iw a n iu się n a rzędziam i rę cz n ym i stoi pod z n ak ie m za
p ytan ia. N a m a ły ch zaś o b ra b ia rk a c h sta
ły c h (w ie r t a r k i k o lu m n o w e, k o n y w a ć w ogóle n ie sposób.
R y s . 19.
K o m p le t n o w oczesnych ręczn ych o b ra b ia re k o napędzie ele k tryczn ym ,
fre z a rk i) rob ót ty ch w y- Z a o p a t r y w a n i e w a r s z t a t ó w w s u r o w c e i p ó ł f a b r y k a t y . Z ag a d n ie n ie racjo n aln eg o z a o p a try w a n ia drobnego p rz em y słu i rzem iosła — jeżeli chodzi o dziedziny z w ią zane z e le k tro te c h n ik ą — w su ro w ce i p ó łfa b ry k a ty staje się coraz b ard ziej doniosłe.
W iad o m o , że m a ły , a n a w e t śred ni w a rs z ta t e le k tro te ch n iczn y o ch arakterz e w y tw ó rcz y m , a ty m bard ziej w arsz ta t w y tw ó rcz o - re p a ra c y jn y , potrzebuje różnorod
n y c h su ro w c ó w i p ó łfa b ry k a tó w — b ard ziej różnorodnych niż w a rs z ta ty w in n y c h dziedzinach te ch n ik i, najczęściej je d n a k w m a ły c h ilościach. Otóż do n ie d a w n a n iek tó re sp ecjalne m a te r ia ły trzeba b y ło sprow adzać zza g ran icy, p rz y czym m ożna to b yło uskutecznić je d y n ie w w ię k szych ilościach.
R y s. 16.
R ę cz n a p o le rk a e le k try c z n a w czasie p racy .
R y s . 18.
N o ż yce ręczne w czasie p racy .
n icę tego ro d z aju z a in stalo w a n o na T a rg a c h dzięki czem u w szy stk ie w y s ta w io n e n a rzędzia b y ły c z y n n e; m ożna je b yło w ła sn o rę czn ie u- ru c h a m ia ć i p rób o
w a ć w p ra cy .
R y s. 20.
U c h w y ty do p rz e k sz ta łcan ia o b ra b ia re k rę czn ych n a stołowe.
R y s. 21.
D ź w ig sp rę żyn o w y.
W y g lą d z e w n ę trz n y o b ra b ia re k z a silan y ch z sieci o częstotliw ości zw iększonej (rys. 23 i 24) ró żni się nieco
od o b ra b ia re k na p rą d o częstotli
w o ści p rz em ysło w e j 50 okr./sek.
p o k az an ych w y żej; p rz y ty c h sa
m y c h w y m ia ra c h p o siad a ją one, ja k w sp o m n ie liśm y, w iększą moc.
S iln ik i na podw yższoną czę
stotliw ość p rz y łą czone są do spe-
R y s 1 7 c ja ln e j sieci tró jfa-
N ożyce ręczne o napędzie zow ej za silan e j z e le k try c z n y m . p rz e tw o rn ic y czę
sto tliw o ści; prze
tw o rn ic a ta k a p o k azan a jest n a rys. 25. P rz e tw ó r-
STR. 1 9 0 W I A D O M O Ś C I E L Ę K T R O T E C H N I C Z N E Ne. 6
M ię d z y in n y m i w ty m zakresie zo stały pokazane na T a rg a c h k o n ta k ty w o lfra m o w e , u ż y w a n e p rz y budow ie w y łą c z n ik ó w , p rz e k a ź n ik ó w itp. Po z a ty m w ystaw io n o różnego ro d z aju b im etale, zn ajd u jące zastosow anie w e le k try c z n y c h a p a ra ta c h — zarów n o n o w y c h ja k i re p aro w an ych . B o g a to p rz e d sta w ia ł się d ział m ate ria łó w c e ram iczn ych fig u ru ją c y c h pod ró ż n y m i n az w a m i, jak : steatit, ste tta lit, stetta i inn. K s z ta łty części faso n o w ych O b ejrzen ie k ilk u stoisk n a T a rg a c h p o zw ala p rz y jś ć
do w n io sku , że szereg m a te ria łó w iz o la cy jn y c h , ja k różne g a tu n k i m ik a n itu , m as i p a p ie ró w b a k e liz o w a n y ch i inn.
oraz p ó łfa b r y k a tó w (ja k np. części faso n o w e ze steaty tu ) m ożna obecnie n a b y w a ć w k r a ju w m a ły c h ilościach, w zg lęd n ie n a po jed yń cze n a w e t sztuki. Je s t to duży k ro k naprzód.
R ys. 26.
P rz e k ró j i w id o k k o m u tato ra o w y c in k a c h z a p raso w an y ch w b a
k elicie.
a — m ie d z ian y w y c in e k k o m u tato ra, b — sta lo w y p ie rście ń zatopiony w b a k e lic ie ; c — tu
le ja stalow a.
R y s. 23. R ys. 24.
W id o k o b ra b ia re k z a silan y ch z sieci o p od w yższonej częstotliw ości.
can iu w m e ta l z ach o w u je się, ja k narzy- nak. S p e c ja ln y sposób h a rto w a n ia p o z w a
la n a u zyska n ie o strych k ra w ę d z i tn ą cych , n ie cz yn ią c p rz y ty m c ałe j śru b y k ru ch ą, a zatem n ie p su jąc je j w ła ś c iw o ś c i w y trz ym ało ścio w ych . Ś r u b y te m ogą znaleść zastosow anie w w a rs z ta ta c h re p a ra c y j- n y c h p rz y n a p ra w a c h m asz yn i pr; - r z ą d ó w e le k tryczn ych .
R y s. 25.
W id o k p rz e tw o rn icy częstotliw ości.
w y k o n a n y c h z ty ch m a te ria łó w o dznaczały się róż no ro d nością — od k o m p le tn y ch p o d staw d la k u ch e n e k e le k tryczn ych , wzgl. od szkieletó w n a o p o rn ik i tech n iczn e do m a ły c h fa so n o w ych tu le je k i d ro b n y ch p e re łe k iz o la
c y jn y c h .
Po z a ty m w y s ta w io n o różnego ro d z aju n ie m ag n e tyczne sp rę ż y n y do a p a rtó w p o m ia ro w y c h
• i a u to m a tó w e le k tro m e ch a n iczn ych . N a u w a g ę zasłu g uje b ogata k o le k c ja w ię k sz ych i m a ły c h k o m u tato ró w , w k tó ry c h (jako śro d k a iz o lacyjn eg o — zam iast dotychczas stosow anego m ik a n itu — użyto b ak e litu . Toteż n ie są one w y k o n a n e , ja k d otychczasow e k o m u ta to ry , m ied zian e ich w y c in k i są b o w ie m za p raso w an e w b a
k e licie (rys. 26).
C ie k a w ą now ość sta n o w ią ś ru b y do m e ta li (rys. 27) w k rę c a n e bez u p rzed n ie
go n a g w in to w y w a n ia otw o ru. S ą one w y ko n an e ze sta li a n astę p n ie h a rto w a n e p o w ie rz c h n io w o ; d zięki sp e c ja ln y m po
d łu ż n ym bruzdom śru b a ta k a p rz y w k rę-
Rys. 27.
Ś r u b k a do m e ta li w k rę c a n a bez uprzedniego g w in to w a
n ia otw oru.
R y s. 22.
P o s łu g iw a n ie się w ie r ta r k ą ręczną zawieszoną n a dźw igu sp rężyn ow ym .
