Wiadomości Elektrotechniczne, R. 5, Zeszyt 6

Nr. 6 • W I A D O M O Ś C I E L E K T R O T E C H N I C Z N E • STR. 149

Id e a ln e

B E Z P IE C Z E Ń S T W O I S P R A W N O Ś Ć R U C H U O R A Z U R Z Ą D Z E Ń E L E K ­ T R Y C Z N Y C H S I Ł Y I Ś W I A T Ł A

za p ew n iajq tylko nasze

W Y Ł Ą C Z N IK I S A M O C Z Y N N E

typu KMt, V H t, W Z ! U S, przystosowane do pracy nawet w najcięższych warunkach: w kopalniach, hutach, fabrykach chem icznych i t. p. ____________

S A M O C Z Y N N E R O Z R U SZN IK I I PRZEŁĄCZNIKI GWIAZDA-TRÓJKĄT

z w yzw alaczam i lub bez K O M P L E T N E B A T E R IE R O Z D Z I E L C Z E

C E L O W A K O N S T R U K C J A S O L I D N A B U D O W A N I E Z A W O D N E D Z I A Ł A N I E

J A K O Ś Ć B E Z K O N K U R E N C J I

Ż ą d a j c i e o f e r t

S ł u ż y m y b e z p ł a t n y m i p o r a d a m i .

CENY W YDATNIE O B N IŻ O N E !

STR. 150 • w i a d o m o ś c i e l e k t r o t e c h n i c z n e Nr. 6

I TRANSFORMATORY SUCHE I OLEJOWE

DO 15 kVA i 12 kV

Z A K Ł A D Y E L E K T R O T E C H N I C Z N E s. z o. o.

W ARSZAW A, D Z IE L N A 72 T E L E F O N 11.94-77, 11.94-88 11.94.78

$ Nr. 6 • W I A D O M O Ś C I E L E K T R O T E C H N I C Z N E • STR. 151

F A B R Y K A K A B L I

S P Ó Ł K A A K C Y J N A

I KRAKÓW

| PŁASZÓW

p r o d u k u j e :

Linki a n te n o w e , sznury radjow e, drut d zw on k ow y, taśm y izolacyjn e, druty em a lio w a n e , druty n a w o jo w e , g o łe dru­

ty i linki m ied zia n e, b ron zow e i m o sięż­

n e, p rzew od nik i w izolacji gu m ow ej, k a b le g u m o w e, k a b le ziem n e do 60.000 V, k a b le telefon iczn e, armatury k a b lo ­ w e (w sz elk ie g o rodzaju), rurki iz o la ­ cyjne, puszki, fajki, tulejki, sk o b elk i

^ d o k ab li.

B a k elito w e proszki i m a sy p ra so w n icze (futurolowe) oraz lak iery izola cy jn e i kry­

ją c e (lakiery futurolow e, b a k elito w e)

^ futurolow e kity.

L am py sto ło w e , biu rk ow e, n ocn e, gór­

n icze n ie ła m liw e , w y łą czn ik i, p rzełącz­

niki, g n ia z d k a , w tyczk i, op raw k i, rozetki, przyciski d zw o n k o w e, kinkiety ścien n e, d zw onki, transformatorki d zw o n k o w e, płyty, pręty i rury g u m o id o w e i t. p.

B akelitow e: p o d sta w k i d o lam p radio­

w y c h , p rzełączn ik i a n ten o w e, sk a le , guziki, c z ę ś c i p ra so w a n e.

B a k e lito w e artykuły galan teryjn e.

E b on itow e płyty, pręty, rury, n a czy n ia ak u m u latorow e, p rzepon y d o ak um ulal.

FABRYKA A P A R A T Ó W ELE KTR .

INŹ. JÓZEF IMASS

ŁÓDŹ, UL. PIOTRKOWSKA NR. 255

T E LE F O N Y : 1 3 8 -9 6 , 11 1-39.

POLSKIE Z A K Ł A D Y ELEKTROTECHNICZNE

SPÓŁKA AKCYJNA

Z A R Z Ą D I F A B R Y K A : W Ł O C H Y P OD W A R S Z A W Ą

TELEFON CENTRALA 548-88

NAKŁADEM ZWIĄZKU ELEKTROWNI POLSKICH

w yszła z druku ksią żk a p. t.

O PROGRAM ELEKTRYFIKACJI

S P R A W O Z D A N IE Z O B R A D O G Ó L N O K R A J O W E G O Z J A Z D U E L E K T R O W N I W E L W O W IE 7 — 9 M A J A 1 9 3 6 R.

T R E Ś Ć K S IĄ Ż K I

Rozwój elektryfikacji w poszczególnych krajach Europy.

Elektryfikacja Austrii. Gospodarka energetyczna w Ru­

munii, Stan elektryfikacji Rumunii na koniec r. 1935. Roz­

wój elektryfikacji we Francji, Rozwój elektryfikacji w ostatnich 10 latach na Litwie. Łotwie i w Estonii, Elek­

tryfikacja Czechosłow acji, Elektryfikacja W olnego Mia­

sta Gdańska. Rozwój elektryfikacji w Niemczech (od 1884 r. do 1936 r.). Gospodarka elektryczna w Nor­

w egii, Szw ecji i Danii. Wiadomości o gospodarce elek­

trycznej w Rosji w ostatnich 10 latach, Zagadnienia elektryfikacji na Światowej Konferencji Energetycznej w W aszyngtonie, Elektryfikacja Anglii i jej ustawodaw­

stwo elektryczne, O program elektryfikacji Państwa.

Sytuacja finansowa samodzielnych elektrowni użytecz­

ności publicznej w latach 1930 — 1934, Działalność elektryfikacyjna miasta Lwowa. Rozwój elektryfikacji w poszczególnych krajach Europy, Dyskusja.

Ustawodawstwo elektryczne.

Przepisy na Śląsku normujące powstanie i działalność zakładów elektrycznych, Postępowanie administracyjne w sprawach elektrycznych, Ciężary podatkowe zakła­

dów elektrycznych, Prawo elektryczne w praktyce, Ustawodawstwo elektryczne. Dyskusja.

Wytwarzanie prądu elektrycznego.

Postępy gospodarki w siłowniach parowych na tle ostat­

nich kongresów międzynarodowych. Nowe drogi w opa- 1 laniu kotłów pyłem węglowym , Wytwarzanie prądu elektrycznego. Dyskusja.

Przesyłanie i rozdział energii elektrycznej.

Zagadnienia przesyłania i rozdziału energii elektrycz­

nej napowietrznymi liniami wys. nap. na kongresach

m iędzynarodowych w Zurychu. Paryżu i Hadze. Zagad ­ nienie licznikow e w go sp o d arce elektrow ni polskich i zagranicznych. Pomiar energii elektrycznej na w yso­

kim napięciu u w iększych odbiorców . Przesyłanie i roz­

dział energii elektrycznej. Dyskusja.

Taryfikacja.

Aktualne zagadnienia taryfikacyjne. Zastosow anie ogra­

niczników przy taryfach ryczałtow ych. Rozw ój stosow a­

nia taryf blokow ych. Konieczność rozszerzenia taryf sp e­

cjalnych na odbiorców drobnych poza gospodarstw am i domowymi. Stosowane taryfy i trudności rozpow szech­

nienia energii elektrycznej w rolnictwie. Taryfikacja.

Dyskusja.

Propaganda.

Metody propagandy zużycia energii elektrycznej w An­

glii. Propaganda zastosow ań elektryczności w krajach europejskich. W spółpraca elektrowni z kupcem i in­

stalatorem. Korzyści intensywnego prow adzenia pro­

pagandy przez elektrow nie. Zagadnienia propagandy i rozpowszechnienia kuchenek elektrycznych. Rola zna­

ku przepisow ego przy propagandzie sp ożycia elek­

tryczności, Propaganda. Dyskusja.

Organizacja przedsiębiorstw.

Statystyka na usługach dyrektora elektrow ni, O zasa­

dach prowadzenia elektrowni komunalnych. Projekt in­

strukcji ramowej dla biur abonentów elektrow ni ma­

łych i średnich. Umowa elektrowni z abonentem. Za­

kres pracy i organizacja p oszczególnych działów przed­

siębiorstwa elektrow nianego. Zagad n ien ie nadzoru państw ow ego nad przedsiębiorstw am i publicznym i. Or­

ganizacja przedsiębiorstw . Dyskusja, Zakończenie obrad, Uchwały zjazdu.

C A Ł O Ś Ć O B E J M U J E 4 0 4 S T R O N D R U K U C e n a ksią żk i wynosi zł. 12 • Z a p rze syłką d o licza się 1 zł.

U lgo w a cena dla prenum eratorów „W ia d o m o ści Elektrotechnicznych**- z ł 1 0 .6 0 łą c z n ie z ko sztam i p rz e sy łk i. N a le ż n o ś ć p ro sim y w p ła c a ć na konto c ze k o w e Z w ią z k u Elektrow ni Polskich w P K O N r. 1 0 0 4 z za z n a c z e n ie m na o d w ro cie

blankietu n a d a w cze g o „ O p ro g ra m elektryfikacji**.

Nr. 6 W I A D O M O Ś C I E L E K T R O T E C H N C Z N E STR. 153

Ukończyliśm y w Żychlinie budowę nowej fabryki transfor­

matorów wielkiej mocy i wysokich napięć, zaopatrzoną w najbardziej nowoczesne urządzenia. Stacja próbna:

transformator probierczy 5 0 0 k V A przy 5 0 0 .0 0 0 V.

STR. 154 • W I! A D O M O S C I E L E K T R O T E C H N I C Z N E • Nr . 6

ZJEDNOCZONE TO W AR ZYSTW O E L E K T R Y C Z N E Sp. z O. 0.

W A R S Z A W A , U L I C A K A R O L K O W A N r . 4 8. T E L . 6 9 3 - 5 1 i 6 0 8 - 6 1

urządzeń portowych, fabryk ch em iczn ych i m ateria­

łów w yb u ch ow ych , kopalń , garaży, rzeźni i t. p.

•

Armatury la m p o w e. Skrzynie p rzyłą czow e i b e z ­ p ieczn ik ow e. W yłączn ik i p a k ieto w e. G n iazd a w ty­

k o w e b lo k o w a n e now ej konstrukcji i t. p.*Budowa elektrow ni i linii w y so k ie g o i n isk ieg o n a p ię c ia

UNIWERSALNY PRZYRZĄD POMIAROWY

AVOMETER

m a z a w s z e p ie r w s z e ń s tw o u k a ż d e g o e l e k t r y k a d z i ę ­ k i n a s t ę p u j ą c y m b e z k o n k u r e n c y jn y m w ła s n o ś c io m : 1) w b u d o w a n y a u to m a t, w y łą c z n ik z a b e z p i e c z a j ą ­ c y p r z y rz ą d p r z e d p r z e c i ą ż e n i e m lu b s p a l e n i e m . 2) 46 z a k r e s ó w p o m ia r o w y c h p r ą d u s t a ł e g o i

z m ie n n e g o : o d 10 m ik ro a m p e ró w d o 10 A ♦ o d 0,5 m V d o 1000 V ♦ o d 0,5 o m a d o 40 m e g o - m ó w ♦ o d 0,01 m ik r o f a r a d a d o 20 m ik r o f a r a d ó w ♦ o d 1 m illiw a ta d o 4 w a tó w ♦ o d —10 d e c y b e l i d o + 1 5 d e c y b e l i .

3) s y s te m D e p r e z z w b u d o w a n y m p r o s to w n ik ie m ; w b u d o w a n a w y m ie n n a b a t e r i a d l a p o m ia r ó w o p o r n o ś c i i p o je m n o ś c i; d o k ł a d n o ś ć p o m ia r ó w 0,5°/o, p o b ó r p r ą d u 1 m ilia m p e r , 6 s k a l o d c z y ­ to w y c h , k a ż d a o d ł u g o ś c i 130 m m .

4) d o u ż y c ia b e z z e w n . b o c z n ik ó w i tr a n s f o r m a t.

5) w a g a p r z y r z ą d u 2,7 k g .

The Aułbmałic Coil Winder ÄEIectrical Equipment Co., Lłd.

London

» IN D U S T R IA «

A R M A T U R Y

w o d o - g a z o s z c z e l n e p r z e c iw - w y b u ch o w e

»Schaco«

o d z n a c z a j ą się

• c e lo w ą k o n s tr u k c ją

• p e w n o ś c i ą w ru c h u D uży w y b ó r ty p ó w u m o ż liw ia d o s to ­ s o w a n ie się d o w s z e lk ic h w a r u n k ó w

P O L S K IE Z A K Ł A D Y „ S C H A C O "

K R A K Ó W

energii elektrycznej na prąd stały i zmienny

U w a g a . Zakład po­

siada na składzie p r q d n ic e i s i l n i k i elektr. na prąd stały 110, 220 i 440 woltów

LICZNIKI

s p r ż e d a ż

n a p r a w a

e g a l i z a c j a

K on cesjon ow an y p rz e z G ł ó w n y Urząd Miar Z A K Ł A D E L E K T R O M I E R N I C Z Y

J U L I A N S Z W E D E

W ARSZAWA, KOPERNIKA 14. TEL. 2.50-03.J

C E N T R A L N E BIURO SPRZEDAŻY P R ZE W OD Ó W

„ C E N T R O P R Z E W Ó D “

Spółka z ogr. odp.

^ » » » W M ^ R K A t K O W I K f l > 7 . T e l . » . 4 2 . 8 5 , » . 4 8 - 8 « , » . 4 2 . 8 7

PRZEWODY IZOLOWANE

Z F A B R Y K K R A J O W Y C H W W Y K O N A N I U

PRZEPISOWEM, OZNACZONE ŻÓŁTĄ NITKĄ S. E.

N A K Ł A D 3 3 0 0 E G Z E M P L A R Z Y C E N A Z E S Z Y T U 1 Z Ł . 2 0 G R .

W I A D O M O Ś C I E L E K T R O T E C H N I C Z N E

M I E S I Ę C Z N I K P O D N A C Z E L N Y M K I E R U N K I E M P R O F . M. P O Ż A R Y S K I E G O Red akto r: inż. el. W ło d z im ie rz K o łe le w sk i • W a rsza w a , ul. K ró le w sk a 15. Tel. 5 2 2 - 5 4

R O K

C Z E R W I E C 1 9 3 7 R.

I ELEKTROCHEMICZNE] tng. Z. Szerszenow icz. 3. UWAGI O POŁĄCZENIU LICZNIKÓW Z TRANSFORMATORAMI MIERNICZYMI inż.

M. Kobyliński. 4. BEZPIECZEŃSTWO PRACY. 5. NOWINY ELEKTROTECHNICZNE. 6. SKRZYNKA POCZTOWA. 7. BIBLIOGRAFIA.

Elektryczne

przyrzqdy pom iarowe

Ini. T. KULISZEW SKI

W stęp

K a ż d y e le k tr y k - m o n te r , te c h n ik czy in ż y n ie r — sp o ­ ty k a się w sw e j p ra c y z a w o d o w e j z e le k try c z n y m i p r z y ­ rz ą d a m i p o m ia ro w y m i, z w a n y m i p o p u la r n ie m i e r n i ­ k a m i e le k try c z n y m i. M a m y tu n a m y śli p rz e d e w sz y st­

k im w sz e lk ie e le k try c z n e przyrządy w sk a zó w k o w e, ja k a m p e ro m ie rz e , w o lto m ie rz e , w a to m ie rz e itp .

P rz y r z ą d a m i w s k a z ó w k o w y m i n a z y w a m y te p r z y ­ rz ą d y e le k try c z n e , k tó r e w s k a z u j ą w a rto ś ć , j a k ą p o ­ sia d a p e w n a w ie lk o ś ć e le k try c z n a w c h w ili o b s e rw o w a ­ n ia p rz y rz ą d u . T a k n p . a m p e ro m ie rz w łą c z o n y w o bw ód e le k try c z n y , w s k a z u je (w a m p e r a c h ) w ie lk o ść n a tę ż e n ia p rą d u , ja k i p ły n ie w o b w o d zie; w o lto m ie rz w s k a z u je — n ap ię c ie w w o lta c h itp . P rz y r z ą d y w sk a z ó w k o w e słu żą z a ró w n o do p o m ia ró w te c h n ic z n y c h , w z g lę d n ie la b o r a to ­ ry jn y c h , ja k i do k o n tr o li n a d p ra w id ło w y m d z ia ła n ie m u rz ą d z e ń e le k try c z n y c h .

D o p rz y r z ą d ó w w sk a z ó w k o w y c h z a lic z a m y ró w n ie ż ta k ie p rz y rz ą d y , k tó r e n ie ty lk o w s k a z u ją w a rto ś ć liczb o ­ w ą m ie rz o n e j w ie lk o ś c i e le k try c z n e j, lecz ró w n ie ż n o tu ją ( r e je s t r u j ą ) n a sp e c ja ln e j ta ś m ie p a p ie r o w e j, p rz e s u w a ­ ją c e j się p rz y p o m o c y k ó łe k z ę b a ty c h m e c h a n iz m u z e g a ­ ro w eg o , z m ia n y ty c h w a rto ś c i, z a c h o d z ą c e w p rz e c ią g u o k re ślo n e g o czasu . S ą to ta k z w a n e p rz y r z ą d y r e je s tr u ją c e lu b sam o p isząc e.

P e w n e g o r o d z a ju g ru p ę d o d a tk o w ą w ś ró d w sk a z ó w ­ k o w y c h p rz y rz ą d ó w p o m ia ro w y c h tw o rz ą p rz y r z ą d y p o ­ m ia ro w e o c h a r a k te r z e sp e c ja ln y m , ja k n p . często ścio - m ie rz e s p rę ż y n k o w e i in n e .

P o ję cia o gó ln e

K a ż d y p rz y r z ą d p o m ia ro w y w sk a z ó w k o w y p o s ia d a w sw y m m e c h a n iz m ie d w a u k ła d y , a m ia n o w ic ie układ ruchom y o ra z u k ład n ieru ch om y. U k ła d r u c h o m y je s t o d p o w ie d n io z a w ie sz o n y i m o że się o b ra c a ć — o p e w ie n k ą t — p o d w p ły w e m ty c h lu b in n y c h c z y n n ik ó w — z a ­ le ż n ie od ty p u i k o n s tr u k c ji p rz y r z ą d u . D o u k ła d u r u c h o ­ m eg o p rz y m o c o w a n a je s t s z ty w n a w s k a z ó w k a , k tó ­ r a n a n ie r u c h o m e j s k a li p o k a z u je m ie rz o n ą w a rto ś ć .

U k ła d ru c h o m y m u s i b y ć d o k ła d n ie z ró w n o w a ż o n y , o z n a c z a to , że ś r o d e k je g o ciężk o ści w in ie n z n a jd o w a ć się ś c iś le n a osi o b ro tu . W ó w czas — o ile n a u k ła d r u c h o ­

m y n ie d z ia ła ją ż a d n e in n e siły — je s t on w ró w n o w a d z e p rz y k a ż d y m p o ło żen iu p rz y rz ą d u . W czasie p o m ia ru n a u k ła d ru c h o m y p r z y r z ą d u d z ia ła ją p e w n e siły, w y w o ła n e p rz e z p r ą d e le k try c z n y w sposób zale ż n y od z a sa d y d z ia ­ ła n ia p rz y r z ą d u . P o d w p ły w e m ty c h sił p o w s ta je tzw . m om ent obrotow y, k tó r y s t a r a się obró cić o p e w ie n k ą t u k ła d ru c h o m y p rz y r z ą d u d o k o ła jeg o osi. M o m en to w i o b ro to w e m u p rz e c iw s ta w ia się in n y m o m e n t, z w a n y m o ­ m en tem zw racającym (a lb o in a c z e j: z a tr z y m u ją c y m ); m o ­ m e n t te n p o w s ta je b ą d ź w s k u te k o p o ru u m ieszczo n y ch n a osi s p rę ż y n e k s p ira ln y c h b ą d ź te ż z in n e j p rz y c z y n y .

U o g ó ln ia ją c p ow yższe, m o żem y p o w ied zieć, że d z ia ­ ła n ie k a ż d e g o e le k try c z n e g o p rz y r z ą d u p o m iaro w eg o w sk a z ó w k o w e g o s p ro w a d z a się do w y tw o rz e n ia d w u c h m o m e n tó w o b ro to w y c h p rz e c iw n y c h sobie.

P o z a siła m i w y w o łu ją c y m i o b a p o w y ższe m o m e n ty p o w s ta ją p rz y o b ra c a n iu się u k ła d u ru c h o m e g o jeszcze p e w n e siły ta r c ia (n p . w ło ży sk ach , n a k tó r y c h z a w ie sz o ­ n y je s t u k ła d ru c h o m y ); sił ty c h je d n a k ż e n ie b ę d z ie m y b r a l i p o d u w a g ę , a lb o w ie m w n o w o czesn y ch p rz y rz ą d a c h p o m ia ro w y c h są o n e b. m ałe.

P o d w p ły w e m m o m e n tu o b ro to w e g o (c z y n n e g o ) u k ła d ru c h o m y , ja k ju ż zaz n a c z y liśm y , w y c h y la się o p e ­ w ie n k ą t, w s k a z ó w k a zaś p rz y r z ą d u w s k a z u je n a sk a li p e w n ą lic z b ę d z ia łe k . J e d n o c z e ś n ie n a c ią g n ię ta z o sta je s p rę ż y n k a , w y tw a rz a ją c a m o m e n t z w ra c a ją c y . Z c h w ilą , g d y o b a te m o m e n ty z ró w n o w a ż ą się, s ta ją c się ró w n e so b ie co do w ielk o ści, lecz p rz e c iw n e co do k ie r u n k u , — w s k a z ó w k ą u k ła d u ru c h o m e g o z a trz y m a się i W skaże n a s k a li w a rto ś ć m ie rz o n ą . A b y p o w y c h y le n iu się w s k a ­ z ó w k i ów s ta n ró w n o w a g i u k ła d u ru c h o m e g o n a s tą p ił m o ż liw ie j a k n a j p r ę d z e j , czyli, a b y w sk a z ó w k a p rz e s ta ła się w a h a ć , — w p ro w a d z a m y do p rz y r z ą d u je s z ­ cze p e w ie n m o m e n t, k tó re g o z a d a n ie p o le g a je d y n ie n a s tłu m ie n iu ty c h w a h a ń , — je s t to tz w . m om en t tłu m iący.

M o m e n t te n w y tw o rz o n y z o sta je b ą d ź n a d ro d z e m e c h a ­ n ic z n e j (s k rz y d e łk o lu b tło c z e k p o w ie trz n y , w zgl. tło c z e k w o liw ie it p ) , b ą d ź n a d ro d z e e le k try c z n e j, czy te ż w re s z ­ cie m a g n e ty c z n e j. N a le ż y p o d k re ś lić , że m o m e n t tłu m ią c y w y tw a rz a n y je s t je d y n ie p o d czas r u c h u u k ła d u ru c h o m e g o i n a w s k a z a n i a p r y r z ą d u ż a d n e g o w p ły w u n ie w y ­ w ie ra . P rz e z o d p o w ie d n i d o b ó r u rz ą d z e n ia tłu m ią c e g o m o ­ ż em y o s ią g n ą ć o d c h y le n ie w sk a z ó w k i tzw . a p e r i o - d y c z n e, czy li c a łk o w ic ie p o z b a w io n e w a h a ń .

N a w s k a z a n ia w ię k sz o śc i e le k try c z n y c h p rz y rz ą d ó w p o m ia ro w y c h w y w ie r a ją w p ły w w w ię k sz y m lu b m n i e j­

sz y m s to p n iu obce pola m a g n e ty c z n e w zgl. e le k tr o s ta ­ ty c z n e , m a g n e ty z m z ie m sk i itp . P o z a ty m p rz y ta ń s z y c h

STR. 156 W I A D O M O Ś C I E L E K T R O T E C H N I C Z N E Nr. 6

ty p a c h p rz y rz ą d ó w p o m ia ro w y c h p e w ie n w p ły w n a w s k a ­ z a n ia p rz y rz ą d u w y w ie ra te m p e r a tu r a o toczenia. W d o ­ b ry c h je d n a k ż e p rz y rz ą d a c h w p ły w te m p e r a tu r y je s t b.

m ały .

P o d zia ł e le k try c zn y c h p rzy rzą d ó w w skazów kow ych

P o d z ia ł e le k try c z n y c h p rz y rz ą d ó w p o m iaro w y ch w sk azó w k o w y ch m oże b y ć d o k o n a n y w sposób r o z ­ m a i t y . T a k n p . podzielić m ożem y p rz y rz ą d y w ed łu g

to m ia s t p rz y r z ą d y p rz e n o ś n e , w s z y s t k i e p rz y r z ą d y la b o r a to r y jn e o ra z n ie k tó re p rz y r z ą d y s p e c ja ln e są to p rz y r z ą d y p re c y z y jn e o d u ż e j d o k ła d n o ś c i w s k a z a ń .

N o rm y n ie m ie c k ie k la s y fik o w a ły d o ty c h c z a s w s k a ­ z ó w k o w e p rz y r z ą d y p o m ia ro w e w e d łu g s to p n ia d o k ła d ­ n o ści w s k a z a ń ty c h p rz y rz ą d ó w , d z ie lą c w s z y s tk ie p rz y ­ rz ą d y n a 4 k la s y : E, F, G i H, p rz y czy m d w ie p ierw sze k la s y , t. zw . k la s y E i F, s ta n o w iły p r z y r z ą d y k o n tro ln e ( p r e c y z y j n e ) , p o z o sta łe zaś d w ie k la s y — G i H — p rz y rz ą d y te c h n ic z n e , p rz e z n a c z o n e d la ru c h u .

R ys. 1.

W oltom ierz kieszo n k o w y .

R ys. 2.

W o lto m ierz do w b u d o w a n ia o śre d n ic y 80 m m .

R ys. 5.

K ilo w a to m ie rz e le k tro w n ia n y ty p u s e k to ro w e g o n a w y sięg n ik u . ich o b u d o w y z e w n ę trz n e j o raz p rz e zn aczen ia, d zie­

ląc je na:

a. p rz y rz ą d y m a łe (d o 100 m m ś re d n ic y ) n p . k ie ­ szo n k o w e sam ochodow e, m a łe p rz y rz ą d y ta b lic o ­ w e itp . (ry s. 1 i 2 );

T a b e la 1 z a w ie ra p o d z ia ł t e n z u w z g lę d n ie n ie m s to p n ia d o k ła d n o ś c i w s k a z a ń w p r o c e n ta c h . N ależy przy ty m n a d m ie n ić , że p o d a n e w ta b lic y sto p n ie d o k ładności sta n o w ią p r o c e n t o w ą w a rto ś ć k o ń c o w e j w a rto ­ ści sk a li p rz y rz ą d u , t. zn., że n p . g d y m a m y w oltom ierz

R ys. 3.

A m p e ro m ie rz ta b lic o w y du ży o ś re d n ic y 225 m m . b.

R ys. 4.

W o lto m ierz ta b lic o w y do w b u d o w a n ia ( e le k tr o w n ia n y ) .

p rz y rz ą d y ta b lic o w e (o śre d n ic y p o n a d 100 m m );

są to tzw . p rz y rz ą d y e le k tro w n ia n e (ry s. 3, 4 i 5 );

c. p rz y rz ą d y p rz e n o ś n e tzw . m o n ta ż o w e (ry s. 6, 7 i 8 );

d. p rz y rz ą d y la b o r a to r y jn e (ry s . 9 i 10), o raz e. p rz y rz ą d y o c h a ra k te rz e sp e c ja ln y m n p . g a l-

w a n o m e try lu s te rk o w e , (ry s. 11 i 12), o scy lo g ra­

fy, p rz y rz ą d y r e je s tr u ją c e itp .

P o d z ia ł po w y ższy u w z g lę d n ia ró w n ie ż stopień d o ­ kładności w skazań p rz y rz ą d ó w . T a k w ięc p rz y rz ą d y m a ­ łe, p rz y rz ą d y ta b lic o w e , p rz e n o ś n e o raz n ie k tó re p rz y rz ą ­ d y sp e c ja ln e są p rz y rz ą d a m i p rz e z n a c z o n y m i d la ru c h u i p o s ia d a ją n ie w ie lk ą d o k ła d n o ść w sk a z a ń . N ie k tó re n a -

R ys. 6.

W ie lo z a k re s o w y p rz y r z ą d p rz e n o ś n y . T abela 1.

R odzaj p rz y rz ą d u P r z y r z ą d y

p re c y z y jn e P r z y r z ą d y p rz e z n a ­ czo n e d la ru c h u K la sa p rz y r z ą d u 1 k la s a 2 k la s a 1 k la s a 2 k la s a

E F G H

D o k ład n o ść w s k a ­ zań w p ro c e n ta c h k o ń co w ej w a r ­

to ś c i sk a li

± 0,4% ± 0,6%

± 1,5% ± 3 ,0 % d la p rz y r z ą d ó w

c e w k o w y c h d o ­ k ła d n o ś ć w y n o si

± 0 , 2 % ± 0,3%

Nr. 6 • W I A D O M O Ś C I E L E K T R O T E C H N I C Z N E • STR. 157

o z a k re s ie s k a li 100 w o ltó w i o d o k ła d n o ś c i w sk a z a ń , d a jm y n a to , 1,5% 'k o ń c o w e j w a rto ś c i sk a li, to d o k ła d ­ ność w s k a z a ń te g o w o lto m ie rz a w a h a się w g ra n ic a c h ± 1,5 w o lta .

ja k ic h w ie lk o ś c i e le k try c z n y c h d a n y p rz y r z ą d p o m ia ro w y je s t p rz e z n a c z o n y .

W a ru n k i te o k re ś la je d y n ie ty p d an e g o p rz y rz ą d u , czy li ro d z a j w e w n ę trz n e j je g o b u d o w y o ra z z a sa d a d z ia -

R ys. 7.

M ie rn ik iz o la c ji ( in d u k to r ) p rz e n o ś n y .

O b ecn ie is tn ie je d ą żn o ść do o z n a c z a n ia k la s y p rz y rz ą d u (s to p n ia d o k ła d n o ś c i) n ie lite r a m i, lecz b e z ­ pośrednio liczbą, o z n a c z a ją c ą p ro c e n t d o k ła d n o ś c i n p .

„klasa 0,2”, „klasa 0,6”, „klasa 3” itp . N a jd o k ła d n ie js z e p rz y rz ą d y — tz w . p rz y r z ą d y n o r m a l n e — p o s ia d a ­ ją d o k ład n o ść 0,1% , n a le ż ą w ię c do k la s y 0,1.

R ys. 10.

L a b o r a to r y jn y a m p e ro m ie rz tró jz a k re s o w y .

ła n ia p rz y r z ą d u . T o te ż p o d z ia ł p rz y rz ą d ó w w e d łu g ty p ó w w in ie n b y ć d la e le k tr y k a n a jw a ż n ie js z y . W ed łu g teg o p o ­ d z ia łu ro z p a try w a ć b ę d z ie m y poszczeg ó ln e ty p y p rz y r z ą ­ dów , ro z r ó ż n ia ją c p rz y rz ą d y :

a. z ru c h o m y m m a g n e s e m ;

b. z ru c h o m ą c e w k ą (ty p D e p re z — d ’A rs o n v a l’a ) ; c. e le k tro m a g n e ty c z n e (z ru c h o m y m ż e la z e m );

d. e le k tro d y n a m ic z n e ; e. in d u k c y jn e ; f. c ie p ln e ;

g. te rm o e le k try c z n e ;

h. e le k tro s ta ty c z n e (ty lk o w o lto m ie rz e );

i. re z o n a n s o w e ;

k. ró ż n ic o w e (k rz y ż o w e );

1. in d u k to ry ; m . sam o p isząc e, o raz

n. s p e c ja ln e (n p . o scy lo g raf, w o lto m ie rz k a to d o w y itp .) .

R ys. 8.

A m p e ro m ie rz p rz e n o ś n y ze szc z y p a m i D ie tz ’a.

O b a p o d a n e p rz e z n a s p o d z ia ły e le k try c z n y c h p r z y ­ rz ą d ó w p o m ia ro w y c h n ie p o d a ją w a ru n k ó w , o k re ś la ją c y c h , n a ja k i p r ą d (s ta ły , z m ie n n y lu b tp .) o ra z d o m ie rz e n ia

Co się ty c z y r o d z a ju p rą d u , do k tó re g o p rz y r z ą d się n a d a je , o ra z ro d z a ju w ie lk o ś c i e le k try c z n y c h m ie rz o n y c h p rz e z d a n y ty p p rz y r z ą d u , — to r o z p a try w a ć p o w y ższe b ę d z ie m y p rz y o p isie k a ż d e g o z ty p ó w o d d z ie ln ie . N a r a ­ zie o g ra n ic z y m y się je d y n ie do p o d a n ia p o w sz e c h n ie u ż y ­ w a n y c h n a z w p rz y r z ą d ó w o d p o w ie d n io do m ie rz o n y c h w ielk o ści.

R ys. 11. R ys. 12.

G a lw a n o m e tr M iliw o lto m ie rz ty p u w sk a z ó w k o w y . sp e c ja ln e g o ( p i r o m e t r ) . T a k w ię c d o p o m ia ru :

a. n a tę ż e n ia p r ą d u u ż y w a m y a m p e r o m ie rz a ( A ) ; b. n a p ię c ia — w o lto m ie rz a (V );

c. m o c y p r ą d u — w a to m ie rz a (W );

d. o p o rn o śc i — o m o m ie rz a (ii);

R y s. 9.

L a b o ra to ry jn y p rzy rz ą d w ielozakresow y (n o rm a ln y ).

STR. 158 W I A D O M O Ś C I E L E K T R O T E C H N I C Z N E Nr. 6

e. często tliw o ści — często ścio m ierza ( f );

f. sp ó łczy n n ik a m ocy — m ie rn ik a k o sin u sa i i (cos 'f) itp .

D o p o m ia ru w częściach je d n o s te k e le k try c z ­ n y c h np. ty siączn y ch części (m ili) lu b m ilio n o w y c h czę­

ści (m ikro) u ż y w am y ty c h sam y ch p rz y rz ą d ó w , co i do p o m ia ru w je d n o s tk a c h c a łk o w ity c h , lecz o d p o w ied n io p rz y sto so w a n y c h do p o m ia ru d ro b n y c h ich części. W ty m w y p a d k u do n azw y p rz y rz ą d u d o d a je m y o d p o w ie d n ie o k re ś le n ie n p . m ik ro a m p e ro m ie rz (p-A), m iliw o lto m ie rz (m V ) itp.

P o d o b n ie do p o m ia ru w ie lk ic h w a rto ś c i np. t y ­ sięcy (k ilo ), m ilio n ó w (m eg a ) u ż y w a m y ty c h sam y c h p rz y rz ą d ó w , lecz p rz y sto so w a n y c h do p o m ia ru ty c h w a r ­ tości. W ty m w y p a d k u do n a z w y p rz y r z ą d u d o d a je m y o d p o w ied n ie o k re ś le n ie w ie lo k ro tn o śc i n p . k ilo w o lto m ie rz

(k V ), m eg o m ierz ( M lł) itp .

K a ż d y n a ogół p rz y rz ą d w sk azó w k o w y w in ie n p o ­ sia d a ć n a sw ej sk a li p e w n e o zn aczen ia — czyli u m ó w io n e zn ak i, k tó r e p o z w a la ją n a m zo rie n to w a ć się w ty p ie p rz y ­ rz ą d u , jego sto so w aln o ści itd . R o zró żn ia m y b o w iem np.

p rz y rz ą d y p rzezn aczo n e ty lk o d la p r ą d u stałego, b ąd ź też w y łą c z n ie d la p r ą d u zm ien n eg o lu b też w reszcie d la obu ty c h p rą d ó w . W c e lu o k re śle n ia , d la ja k ie g o ro d z a ju p r ą ­ d u p rz y rz ą d je s t przezn aczo n y , w in ie n on p o siad ać n a sw ej sk a li o d p o w ied n ie z n a k i p o d a n e w ta b e li II.

Tabela II.

= — p rą d s t a ły * ) ;

— p r ą d z m ie n n y jed n o fazo w y ;

— p rą d s ta ły i zm ien n y ;

— p rą d z m ie n n y d w u fazo w y ;

%

%

p rą d tró jfa z o w y z ró w n o m ie rn y m obciąże­

n ie m faz;

p r ą d zm ie n n y z n ie ró w n o m ie rn y m obciąże­

n ie m faz.

Z a sa d a , n a ja k ie j je s t z b u d o w a n y o raz d ziała d a n y p rz y rz ą d p o m iaro w y , ró w n ie ż w ażn ą je s t rzeczą d la te c h - n ik a -p o m ia ro w c a i d lateg o też k aż d y p rz y rz ą d w in ie n p o ­ siad ać n a sw ej sk a li u m ó w io n y zn ak , o k re ś la ją c y (w u m ó ­ w io n y m sk ró cie lu b sy m b o lu ) pow yższą zasadę. Z n a k i te, p rz e w a ż n ie u ży w an e, z a w ie ra ta b e la III.

O prócz pow y ższy ch oznaczeń w in n y być rów nież u m ieszczone n a sk a li p rz y rz ą d u : sto p ień d o k ład n o ści p rz y rz ą d u , o zn aczan y z w y k le za pom o cą d u żej lite r y (tzw . k la s a p rz y r z ą d u ) lu b liczby (n p . 0,2) o raz zn ak , o k re ś la ­ ją c y , w ja k im p o ło żen iu p rz y rz ą d b y ł sk a lo w a n y (w z o r-

_0 lub I J

l u ü

r

T abela III.

", c ’ - "* 41

— z ru c h o m ą c e w k ą ( D e p r e z - d ’Ar- s o n v a l’a ) ;

— k rz y ż o w y (ró ż n ic o w y );

— e le k tro m a g n e ty c z n y ;

— e le k tro d y n a m ic z n y b ez żela za;

— e le k tro d y n a m ic z n y z o sło n ą żelazną;

— c ie p ln y .

c o w a n y ) a z a te m w ja k im p o ło ż e n iu w in ie n on b y ć uży­

w an y .

Z n a k i o k re ś la ją c e p o ło żen ie p rz y r z ą d u w czasie p ra ­ cy p o d a je ta b e la IV.

T abela IV.

P o ło ż e n ie poziom e p rz y r z ą d u

P o ło ż e n ie p io n o w e p rz y r z ą d u

P ołożenie / p rz y rz ą d u p o d k ątem

45°

N ajw y ższe n a p ię c ie , n a ja k ie d a n y p rz y rz ą d może b y ć załączo n y , o zn acza się n a s k a li m a łą gw iazdeczką sz e śc io ra m ie n n ą o d p o w ie d n ie g o k o lo ru , a m ian o w icie:

g w ia z d a c z a rn a ozn acza, że p rz y r z ą d e m m o żn a się p o słu g iw a ć n a n a p ię c ie do 40 V,

g w ia z d a b r u n a t n a n a n a p ię c ie do 100 V, g w ia z d a c z e rw o n a n a n a p ię c ie d o 650 V, g w ia z d a n ie b ie s k a n a n a p ię c ie do 900 V.

D la z o b ra z o w a n ia p o d a n y c h w y żej o zn aczeń , poda­

je m y n a ry s. 14 o z n aczen ia n a s k a li p e w n e g o p rzy rząd u w sk azó w k o w eg o ; o z n aczen ia te ro z u m ie ć n a le ż y w tym p rz y p a d k u , ja k n a s tę p u je :

R ys. 14.

F ra g m e n t sk a li p e w n eg o p r z y r z ą d u p o m ia ro w e g o .

*) D la o zn aczen ia p r ą d u stałeg o n a p rz y rz ą d a c h zo­

s ta ł d o ty ch cz as jeszcze zach o w a n y z n a k ja k k o lw ie k k o m isje m ię d z y n a ro d o w e za le c iły sto so w a n ie w ty m p rz y ­ p a d k u z n a k u „— ’; ta n iezgodność z za le c e n ia m i k o m isji tłu m a c z y się ty m , że w p rz y p a d k u d o sto so w a n ia się do p o w y ższy ch u c h w a ł n ie m o żn a b y ło b y o d ró żn ić z n a k u o z n aczająceg o „ p rą d s ta ły ” , od tegoż z n a k u , o k reślają ceg o p o ło żen ie p rz y rz ą d u , p rz y k tó r y m b y ł on w zo rco w a­

n y (— ).

a m p e ro m ie rz (A ) do 5 a m p e ró w , o n o rm a ln y m po­

ło żen iu p io n o w y m , z b u d o w a n y n a z a sa d z ie D e p r e z - d ’A r- s o n v a l’a (z ru c h o m ą c e w k ą ), p rz e n o ś n y , k la s y pierw szej o d o k ła d n o śc i w y n o sz ą c e j ± 1,5% , p rz e z n a c z o n y w yłącz­

n ie d la p r ą d u sta łe g o , w w y k o n a n iu d o p u sz c z a ją c y m n a j­

w yżej 40 w o ltó w n a p ię c ia .

( c - d - n .).

Nr. 6 • W I A D O M O Ś C I E L E K T R O T E C H N I C Z N E • STR. 159

Kilka uwag o korozji chemicznej i elektrochemicznej.

(D o k o ń c z e n ie )

P rz y c z y n y p o w s ta w a n ia k o ro z ji e le k tro c h e m ic z n e j *) przez czas d łu ż s z y b y ły n ie z n a n e . W y ja ś n ie n ie is to ty tego z ja w isk a u z y s k a n o d o p ie ro z c h w ilą s p o s trz e ż e n ia tzw . ogniw lokalnych.

N ie w d a ją c się b liż e j w z a w iłe ro z w a ż a n ia te o r e ­ ty czn e n a d m e c h a n iz m e m p o w s ta w a n ia p r ą d u e le k try c z ­ nego w o g n iw ach , w y s ta rc z y o p rzeć się n a s tw ie rd z e n iu fa k tu , że w tz w . o g n iw a c h g a lw a n ic z n y c h , u tw o rz o n y c h z dw óch m e ta li z a n u rz o n y c h w ro z tw o rz e , je d e n z m e ta li, tw o rzący tz w . elek trod ę ujem n ą, rozpuszcza się, n a d r u ­ gim n a to m ia s t, s ta n o w ią c y m e le k tro d ę d o d a tn ią , w y d z ie la się m e ta l z ro z tw o ru .

O d p o w ied ź n a p y ta n ie , k tó r y z d w ó ch m e ta li u ż y ­ tych, ja k o e le k tro d y w o g n iw ie g a lw a n ic z n y m , u tw o rz y e le k tro d ę u je m n ą i b ę d z ie się ro z p u szczał, d a je n a m tzw .

„szereg n a p ię c io w y ” m e ta li, p rz e d s ta w io n y w ta b e li I.

T abela I.

N orm alne p oten cjały n ajczęściej u ży w a n y ch m etali w g . L an d olt’a.

M etal (e le k tro d a )

S y m b o l c h e m ic z n y

m e ta lu

W a rto śc io ­ w ość

jo n u

P o te n c ja ł n o rm a ln y w w o lta c h

L i t ... L i 1 — 3,02

p o t a s ... K 1 — 2,92

s ó d ... N a 1 — 2,71

m ag n ez . . . . Mg 2 — 1,55

c y n k ... Z n 2 — 0,76

c h r o m ... C r 2 — 0,56

ż e l a z o ... F e 2 — 0,44

k a d m ... C d 2 — 0,40

n ik ie l . . . Ni 2 — 0,25

c y n a . . . S n 2 — 0,14

ołów . . . . P b 2 — 0,13

żelazo . . . . Fe 3 — 0,04

w o d ó r . . . H 1 ± 0 ,0 0

m iedź . . . . • C u 2 + 0,35

s re b ro . . . . ■ A g 1 ⁺ 0,82

p la ty n a . . . • P t 2 + 0,82

rtę ć . . . . • H g 2 + 0,82

złoto . . . . • A u 1 + 1,5

W a rto śc i p o te n c ja łu d la k a ż d e g o z m e ta li z a w a rty c h w ty m sz e re g u u z y sk a n o w d ro d z e p o m i a r u n a p ię c ia , ja k ie w y k a z u je d a n y m e ta l p r z y z e tk n ię c iu się z tz w . je d - n o n o rm a ln y m ro z tw o r e m sw y c h jo n ó w **). P o m ia r y te d o ­ k o n a n e z o sta ły w te n sposób, że u tw o rz o n o o g n iw a, k tó ­ ry c h je d n a e le k tr o d a s k ła d a ła się z e le k tro d y w o d o r o ­ w e j (p la ty n a n a s ią k n ię ta i o to czo n a w o d o re m g azo ­ w y m ), z a n u rz o n e j w je d n o n o r m a ln y m ro z tw o rz e jo n ó w w o d o ro w y c h o ra z z d ru g ie j e le k tro d y u tw o rz o n e j z d a n e g o m e ta lu (n p . m ie d z i) i z a n u rz o n e j w je d n o n o r m a ln y m ro z tw o rz e jo n ó w te g o m e ta lu (m ie d z i). P r z y za ło ż e n iu , że p o te n c ja ł e le k tro d y w o d o ro w e j ró w n y je s t z e ru , n a p ię c ie ta k ie g o o g n iw a s ta n o w i p o te n c ja ł n o rm a ln y d a n e g o m e ta ­ lu (a w ięc n p . m ie d z i).

N ie k tó rz y b a d a c z e p o d a ją n o rm a ln e p o te n c ja ły o d ­ n ie sio n e n ie d o e le k tr o d y w o d o ro w e j, lecz do in n y c h e le k ­ tr o d a w ię c n p . p la ty n y , rtę c i, lu b n ik lu ; d la te g o te ż m o ż ­ n a sp o tk a ć się z in n y m i w ie lk o ś c ia m i p o te n c ja łó w n iż p o ­ d a n e w y żej ***).

P o d a n e w ta b e li I n o rm a ln e p o te n c ja ły m e ta li sto ­ s u ją się do m e ta li c h e m ic z n ie c z y sty ch . M e ta le u le g a ­ ją c e ła tw o p a s y w a c ji, j a k n p . n ik ie l i c h ro m , p o sp a s y w o - w a n iu się z a c h o w u ją ta k , ja k g d y b y b y ły m e ta la m i s z la ­ c h e tn ie js z y m i, a to ze w z g lę d u n a w y ższy p o te n c ja ł ich tle n k ó w .

N a p o d s ta w ie p o w y ższej ta b e li m o żem y o k re ś lić z n a k p o szczeg ó ln y ch e le k tro d o ra z p o te n c ja ł o g n iw złożo­

n y c h z d w ó ch ró ż n y c h m e ta li i z a n u rz o n y c h w je d n o n o r - m a ln y c h ro z tw o ra c h sw y ch jo n ó w . J e ż e li ch o d zi o z n a n e ty p y o gniw , to n p . og n iw o D a n ie lla , s k ła d a ją c e się z e le k ­ tr o d ’ m ie d z ia n e j (C u ) i c y n k o w e j ( Z n ) , p o sia d a ło b y w ty c h w a r u n k a c h siłę e le k tro m o to ry c z n ą :

E = 0,35 — (— 0,76) = 1,11 V.

(Cu + ) ( Z n — )

M iejsce z a jm o w a n e p rz e z d a n y m etal w „sz e re g u n a p ię c io w y m ” św ia d c z y o s to p n iu jeg o „ sz la c h e tn o ś c i” ; im b o w ie m je s t o n b liższy m e ta lu p o sia d a ją c e g o n a jw y ż sz y p o te n c ja ł n o rm a ln y (zło to + 1,5 V ), ty m m n i e j is tn ie je m e ta li, tw o rz ą c z k tó r y m i ogniw o, b ę d z ie o n u le g a ł ro z ­ p u sz c z a n iu .

W te c h n ic e , w ro z m a ity c h częściach k o n s tru k c y jn y c h m aszy n , b a rd z o często s p o ty k a m y w y p a d k i, g d y s ty k a ją się ze so b ą części w y k o n a n e z r ó ż n y c h m e ta li, z a jm u ­ ją c y c h ró ż n e m ie js c a w „ s z e re g u n a p ię c io w y m ” . T a k n p . m oże się zd a rz y ć , że p o d n a k r ę t k ą sta lo w ą , p o d ło żo n a je s t e la s ty c z n a p o d k ła d k a m ie d z ia n a (ry s. 6 ). To też o ile p o -

*) b yw a ona n azy w an a niekiedy korozją „g alw a­

n iczn ą” .

**) R oztw orem je d n o n o rm aln y m jonow jakiegoś cia­

ła n az y w am y ta k i roztw ór, u k tórego w 1 litrz e z n a jd u je się 1 g ram o jo n danego ciała.

***) is tn ie ją n a w e t tab lice potencjałów , w k tó ry ch kolejność znaków poten cjałó w je st zm ieniona i złoto np.

po siad a zn a k „— ”, lit zaś zn ak „ + .

P rz y k ła d

m ięd zy d w ie ta k ie części d o s ta n ie się k ro p la w o d y (n p . d e sz c z u ), p o słu ż y ona, ja k o elek trolit, w s k u te k czego p o ­ w s ta n ie ogn iw o elek tryczn e, n ie da n a m ono je d n a k ż e n ie ty lk o ż a d n y c h re a ln y c h k o rzy ści, lecz p rz e c iw n ie , n a s tą p i ro z p u sz c z e n ie się u j e m n e g o b ie g u n a „ o g n iw a ” — w d a n y m p r z y p a d k u s t a l i , gdyż, ja k w y n ik a z ta b e li I, p o sia d a o n a z n aczn ie m n ie js z y p o te n c ja ł od m ied zi. W s k u ­ te k te g o sto p n io w o p o w ię k sz a się szczelin a, do k tó r e j k r o ­ p la się p rz e d o s ta ła , d z ię k i cz e m u b ę d z ie m o gło z b ie ra ć się w n ie j c o raz w ięcej w ilg o ci, i d la te g o te ż p ro c e s ro z ­ p u sz c z a n ia (korozja) sta li tr w a ć b ę d z ie d a le j aż do z u ­ p e łn e g o je j zn iszczen ia, ja k o m e ta lu , k tó r y p o s ia d a n i ż ­ s z y p o te n c ja ł.

Z ta b e li I w id a ć , że p ró cz s r e b ra , p la ty n y i rtę c i, w sz y stk ie p o z o sta łe m e ta le , ch o ć b y o b y d w a z n a jd o w a ły się w ta b e li p o s tro n ie p lu s ó w ( + ), czy m in u s ó w (— ), m u s z ą tw o rz y ć m ię d z y so b ą p e w n ą ró ż n ic ę p o ten cjałó w ', a w ię c m o g ą u tw o rz y ć ogniw o.

O b s e rw u ją c d o k ła d n ie b u d o w ę m e ta li p rz e z m ik r o ­ sk o p , w id z im y , że m e ta l s k ła d a się z k ry s z ta łó w o ró ż n y m s k ła d z ie o ra z zan ie czy szczeń , w y s tę p u ją c y c h p rz e w a ż n ie n a g ra n ic a c h k ry s z ta łó w . W y n ik a ło b y stą d , że m u s i w y ­ s tę p o w a ć ta k ż e i p o m ię d z y n im i ró ż n ic a p o te n c ja łó w , w o ­ b ec czego n a le ż y założyć, że p o w ie rz c h n ia ta k ie g o m e ta lu p o s ia d a m ie js c a r ó ż n i e n a ła d o w a n e e le k try c z n o ś c ią , k tó r e — d la u p ro s z c z e n ia — n a z w ie m y m ie js c a m i d o d a t­

n im i i u je m n y m i (w z g lę d e m sie b ie ). J e ż e li n a p o w ie rz ­ c h n ię te g o m e ta lu n a le je m y k ro p lę w o d y , k w a s u , z a s a ­

R ys. 6.

s ty k a n ia się m e ta li (s ta li i m ie d z i) o ró ż n y m p o te n c ja le n o rm a ln y m .

stal miedź

s t a l

STR. 160 • W I A D O M O Ś C I E L E K 7 R O T E C H N I C Z N E

dy, lu b soli, to p o w s ta n ą n a n ie j o g n iw a lo k a ln e ; w s k u te k w sp o m n ia n e g o w yżej d e s tru k c y jn e g o d z ia ła n ia ty c h og­

n iw p o czn ą tw o rz y ć się w m ie js c a c h u je m n y c h w g łę b ie ­ n ia , ja k to p o k a z a n e je s t n a ry s. 7. W g łęb ien ia te b ęd ą sto p n io w o się p o w ięk szać, p o w o d u ją c coraz to p o w a ż n ie j­

sze u szk o d zen ia n a p o w ie rz c h n i m e ta lu .

ojniwa. lokaj-

R ys. 7.

P o w sta w a n ie o g n iw lo k a ln y c h n a p o w ie rz c h n i m e ta lu . O p ie ra ją c się n a te o rii o g n i w lo k a ln y c h , m o ż n a ta k ż e w y tłu m a c z y ć rozpuszczanie się m etali w kw asach.

U czony szw ed zk i P a 1 m e a r p rz e p ro w a d z ił szereg d o ­ św iad czeń , s tw ie rd z a ją c i w ty m w y p a d k u is tn ie n ie ogniw lo k a ln y c h . O trz y m a n y s p e c ja ln y m i m e to d a m i n a d z w y c z a j czy sty cy n k p ró b o w a ł o n ro zp u szczać w s t ę ż o n y m k w a sie so lnym . O kazało się, że czy sty c y n k ro zp u szczał się w k w a sie b a rd z o tru d n o , po d o d a n iu je d n a k ż e d ro b n e j ilości o ło w iu w p o staci sto p u o ł o w i u z cy n k iem , ro z ­ p u szczan ie się tego s to p u zaczęło p o stę p o w a ć b a rd z o g w a ł­

to w n ie. Z m ia n ę tę m o żn a w y tłu m a c z y ć p o ja w ie n ie m się n a p o w ie rz c h n i sto p u c y n k u m ie jsc o ró ż n y m p o te n c ja le i p o w sta n ie o lb rzy m iej liczb y o g n iw lo k a ln y c h ; n a d o d a t­

n ic h b ie g u n a c h ty c h o g n iw w y d ziela ć się zaczął w o d ó r (w id a ć b y ło p ę c h e rz y k i), od u je m n y c h zaś „ m ie js c ” ro z ­ poczęło się p rz e ch o d zen ie m e ta lu do ro z tw o ru .

P o d o b n y s k u te k u z y sk a ł P a 1 m e a r, ro zp u szczając w stężo n y m k w a sie so ln y m czysty m e ta l i d o d a ją c do tego k w a s u o d ro b in ę k w a s u p la ty n o w o -c h lo ro w e g o . P la ty ­ na, ja k o m e ta l sz la c h e tn ie jsz y , w y d z ie liła się w p o staci m e ta lic z n e j w o g ro m n ej ilości p u n k tó w n a p o w ie rz c h n i czystego m e ta lu ,— w s k u te k czego p o w sta ły lo k a ln e ogniw a 0 zn aczn ej ró żn icy p o te n c ja łó w ( p la ty n a — m e ta l b a d a ­ n y ) , p o w o d u ją c w n a s tę p s tw ie szy b k ie ju ż ro zp u szczan ie się m e ta lu w k w a sie .

R o z p a tru ją c poszczególne m e ta le , u ż y w a n e w t e c h ­ n i c e , n p . c y n k te c h n ic z n y , w id zim y , że od chem icznie czystego c y n k u , u ży teg o p rz e z P a 1 m e a r ’a p rz y jego d o ­ św iad czen iach , ró ż n i się on n ie w ie lk ą ilo ścią zan ie czy ­ szczeń, p o w o d u ją c y c h w ła śn ie ro zp u szczan ie, czyli k o ro zję p o w ie rz c h n io w ą .

N ależy p o d k re ślić , że n a p o w sta w a n ie o g n iw lo k a l­

n y c h m o g ą te ż w p ły w a ć c zy n n ik i, n ieza leżn e o d n a tu r y sam eg o m e ta lu , ja k n p . o b ró b k a c ie p ln a , zgniot, różn y sto p ie ń d o p ły w u tle n u itd .

N a s z y b k o ś ć , z ja k ą p o s tę p u je k o ro z ja p o w ie rz ­ ch n io w a, b a rd z o d u ży w p ły w w y w ie ra ją m . in . d rg a n ia (n p . części siln ik ó w ), k tó r e w p e w n y c h w y p a d k a c h m ogą k ilk a k ro tn ie p rzy śp ieszy ć p ro ces zniszczenia. D rg a n ia te b o w ie m z m u s z a ją p ro d u k ty k o ro z ji (n p . rd z ę ) do o d p a ­ d a n ia lu b — w n a jle p s z y m w y p a d k u — do m n ie j ści­

słego p rz y le g a n ia do p o w ie rz c h n i m e ta lu , u ła tw ia ją c ty m sa m y m k o ro z ji d o stęp d o coraz głębszych części m e ta lu .

W te n sa m sposób u z a sa d n ić m o żn a p o w sta w a n ie 1 p rz e b ie g k o ro z ji z n aczn ie b a rd z ie j n ieb ez p ieczn ej, gdyż n ie w id o c z n e j z z e w n ą trz , a m ia n o w ic ie tzw . korozji m ię­

dzy krystalicznej.

J a k ju ż w sp o m n ie liśm y w y żej, n a g ra n ic a c h k ry s z ­ ta łk ó w ( z i a m ) , z k tó r y c h sk ła d a się m e ta l, g ro m a d z ą się zan ie czy szczen ia (ry s. 8 ), ja k o p o zo stało ść p ro cesó w h u t ­ n iczy c h itp ., o ra z in n e sk ła d n ik i, ja k n p . w ę g lik i — w sp a w a n y c h sta la c h n ie rd z e w n y c h . P o n ie w a ż s k ła d n ik i te

i z a n ie czy szczen ia p o s ia d a ją ró ż n e p o te n c ja ły , w ięc z c h w ilą p rz e d o s ta n ia się t u ja k ie g o k o lw ie k e le k tro litu , p o w s ta n ą w e w n ą t r z m e ta lu o g n i w a lo k a ln e , k tó ­ ry c h d z ia ła n ie ro z lu ź n i z czasem p o łą c z e n ie k ry s z ta łó w m ię d z y sobą, w s k u te k czego m e ta l m o że p r a w ie c a łk o w i­

cie s tra c ić sw ą w y trz y m a ło ś ć m e c h a n ic z n ą . L ic z n e do-

R y s. 8.

S c h e m a ty c z n e p rz e d s ta w ie n ie g ru p o ­ w a n ia się zan ie c z y sz c z e ń (b ) n a g ra n ic a c h k ry s z ta łó w (a ) m e ta lu .

św ia d c z e n ia p rz e p ro w a d z o n e w la b o r a to r ia c h n a d korozją m ię d z y k ry s ta lic z n ą w z u p e łn o ś c i p o tw ie r d z iły w sp o m n ia ­ n e w y żej z a ło ż e n ia te o re ty c z n e . C ie k a w e je s t, że s ta l pod­

d a n a d z ia ła n iu tzw . k o ro z ji p rz y ś p ie sz o n e j *) zew n ętrzn ie się n ie ró ż n iła od p ró b k i, n ie p o d d a n e j ty m zabiegom , a ty m c z a se m b y ła ta k k ru c h a , że ś c ie ra ła się dosłow nie p o d p a lc a m i.

P e w n ą o d m i a n ę k o ro z ji m ię d z y k ry s ta lic z n e j sta­

n o w i p o w ię k sz e n ie k ry s z ta łó w p o d w p ły w e m d rg a ń ; ze z ja w is k ie m ty m p o łą c z o n y je s t za w sz e w z ro s t kru ch o ści m e ta lu , co m a m . in . często m ie js c e w o ło w ia n y c h płasz­

czach k a b li, u ło ż o n y c h n p . n a m o s ta c h o d u ż y m ru ch u k o ło w y m . P ła sz c z e te p ę k a ją , u m o ż liw ia ją c d o stę p w ilgo­

ci do ś r o d k a k a b la . W c e lu z a b e z p ie c z e n ia k a b li od tego ro d z a ju k o ro z ji d o d a je się do o ło w iu p e w n ą dom ieszkę cyny, a ta k ż e sto s u je się u k ła d a n ie k a b li n a elastycznych p o d k ła d a c h c ele m s tłu m ie n ia d r g a ń * * ) .

P o za o p is a n y m i w y żej o b ja w a m i k o ro z ji sp o ty k an ą często w p ra k ty c e , je s t k o ro z ja sp o w o d o w a n a p rz e z t. zw.

prądy błądzące. P r ą d y te p o ch o d zić m o g ą n p . z sieci tr a m ­ w a jo w y c h , w k tó r y c h sz y n y u ż y w a n e są, ja k o p rz e w o d n i­

k i p o w ro tn e . W y tłó m a c z e n ie k o ro z ji p o w s ta łe j od prądów b łą d z ą c y c h z n a jd u je sw e u z a s a d n ie n ie w p ra w a c h e l e k ­ t r o l i z y , czy li ro z k ła d u c ia ł p o d w p ły w e m p rzepływ u p r ą d u e le k try c z n e g o .

Z e w z g lę d u n a to, że w ta k ic h w y p a d k a c h m ieć m o­

żem y do c z y n ie n ia z p r ą d a m i o d u ż y m n a tę ż e n iu , skutki w ięc k o ro z ji n a w szelk ieg o ro d z a ju r u r a c h , przew odach, p o w ło k a c h k a b li p o d z ie m n y c h itp . sta ć się m o g ą bardzo g ro źn e, i to w k r ó tk im sto su n k o w o czasie. P o n ie w a ż usz­

k o d z e n ia p rzez p r ą d y b łą d z ą c e r u r , u ło ż o n y c h w ziemi, n a le ż ą do rzeczy często s p o ty k a n y c h i o g ó ln ie e le k try k o m zn a n y c h , p rz y to c z y m y ra c z e j d w a p rz y k ła d y k o ro z ji elek­

tro c h e m ic z n e j, z a c z e rp n ię te z p r a k t y k i b u d o w la n e j; w obu w y p a d k a c h u s z k o d z e n ia sp o w o d o w a n e z o s ta ły p rz e z nie­

o d p o w ie d n i s ta n in s ta la c ji e le k try c z n e j.

W p rz y p a d k u p i e r w s z y m , w n a s ią k n ię te j w il­

gocią k o n s tru k c ji ż e lb e to w e j, n a s k u te k p rz e d o s ta n ia się do n ie j p r ą d u e le k try c z n e g o (w s k u te k u s z k o d z e n ia izo­

la c ji) p r ę ty sta lo w e k o n s tr u k c ji u le g ły po ro k u k o m p le t­

n e m u zn iszczen iu .

W i n n y m zn ó w p rz y p a d k u u ło ż o n o w pew nym b u d y n k u p o sad zk ę, b ę d ą c ą s to su n k o w o d o b ry m p rz e w o d ­ n ik ie m p r ą d u e le k try c z n e g o . W s k u te k u sz k o d z e n ia izolacji p o d ło g a z n a la z ła się p od n a p ię c ie m . Je d n o c z e ś n ie podłoga s ty k a ła się z ru ro c ią g ie m . W r e z u lta c ie z a u w a ż o n o w śc ia n k a c h r u r po k ilk u n a s tu m ie s ią c a c h m a łe re g u la rn e o tw o ry , co sp o w o d o w ało k o n ie c z n o ść w y m ia n y r u r .

*) K o ro z ją p r z y ś p i e s z o n ą n a z y w a m y k o ro ­ zję p rz e p ro w a d z o n ą w la b o r a to r ia c h , w w a r u n k a c h zn acz­

nie o d b ie g a ją c y c h od n o r m a ln y c h , a to ce le m zw iększe- n ia szy b k o ści w y s tę p o w a n ia k o ro z ji — d la szybszego o trz y m a n ia w y n ik ó w i w y c ią g n ię c ia o d p o w ie d n ic h w n io sk ó w

**) In ż. S ta n is ła w B la d o w sk i; „ B u d o w a lin ii w y ch p r ą d u siln e g o ” , s tr . 49.

kropla

kierunek p r ą d u rd za

żelazo

Nr - 6 • W I A D O M O Ś C I E L E K T R O T E C H N I C Z N E • STR. 161

N a z a k o ń c z e n ie p o d a m y k ilk a u w a g o środkach za­

pobiega w szy ch p rz e c iw k o ro z ji e le k tro c h e m ic z n e j.

Z p o w ie d z ia n e g o w y żej ja s n o w y n ik a , że b a rd z ie j o d p o rn y n a k o ro z ję p o w in ie n b y ć c z y s t y m e t a l , w k tó ry m , ja k w ie m y , o g n iw a lo k a ln e n ie b ę d ą p o w sta w a ły . 0 ile m e ta l te n n a le ż y do k a te g o r ii m e ta li ła tw o p a s y w u - ją c y c h się ( j a k n p . n ik ie l lu b c h ro m ), to w n o rm a ln y c h te m p e r a tu r a c h i o ś ro d k a c h m e ta l ta k i n ie p o tr z e b u je ż a d ­ n ej s p e c ja ln e j o c h ro n y . N ie s te ty p o za m e ta la m i sz la c h e t­

n y m i (zło to , p la t y n a ) , n ie m a ją c y m i z re s z tą w te c h n ic e szerszego z a s to so w a n ia z p o w o d u w y so k ie j ic h cen y , — czystych m e ta li d o ce ló w te c h n ic z n y c h p ra w ie n ie u ż y ­ w am y, a to g łó w n ie ze w z g lę d u n a n ie o d p o w ie d n ią ich w y trzy m ało ść .

S to p y m e ta li p o s ia d a ją o w ie le m n ie js z ą o d p o rn o ść n a k o ro z ję p o w ie rz c h n io w ą i m ię d z y k ry s ta lic z n ą , ja k k o l­

w iek is tn ie ją p o d ty m w z g lę d e m lic z n e w y ją tk i. T a k n p . is tn ie ją sto p y , k tó r e p o d w z g lę d e m o d p o rn o śc i n a d z ia ła ­ nie ch em iczn e są „ sz la c h e tn ie js z e ” od z ło ta lu b p la ty n y , gdyż z tr u d e m d z ia ła n a n ie g o rą c y k w a s , t. zw . w o d a k r ó ­ lew sk a. C h a ra k te ry s ty c z n y je s t g l i n k tó ry , ja k o m e ta l czysty, je s t b a rd z o o d p o rn y n a d z ia ła n ie k o ro z ji, s to p y n a ­ to m ia s t je g o w y m a g a ją s ta r a n n e j o p ie k i.

Z n a jb a r d z ie j ro z p o w sz e c h n io n y c h w te c h n ic e m a ­ te ria łó w k o n s tru k c y jn y c h , ja k i m je s t s t a l , ra d z im y so ­ bie sto su n k o w o d o b rz e n p . p rz e z d o m ie sz k ę c h ro m u i n i ­ k lu (s ta le n ie r d z e w n e — c h ro m o -n ik lo w e ). N a le ż y z a z n a ­ czyć, że w sto so w a n y c h p o c z ą tk o w o p rz e z p e w ie n czas s ta la c h n ie rd z e w n y c h , k tó r e z a w ie ra ły z n a c z n ą d o m ieszk ę m iedzi, z a o b se rw o w a n o p o s tę p y k o ro z ji m ię d z y k ry s ta lic z - n e j. O b ecn ie, d z ię k i b o g a te m u d o ś w ia d c z e n iu i lic z n y m pró b o m la b o r a to r y jn y m , d o b ra n o s k ła d n ik i n ie rd z e w n y c h sta li w te n sposób, że m a m y d ziś p o d ty m w z g lę d e m z n a c z ­ n ą p o p ra w ę .

P rz y d o b ie r a n iu s k ła d n ik ó w sto p u , w c e lu o tr z y m a ­ n ia w ięk szej je g o o d p o rn o ś c i n a k o ro z ję , m u s im y p rz e d e w sz y stk im doło ży ć s ta r a ń , a b y o tr z y m a n y m a te r i a ł b y ł j e d n o r o d n y , t. zn . a b y tw o rz y ł o n t. zw . ro z tw ó r sta ły i n ie s ta w a ł się p o o s ty g n ię c iu m ie s z a n in ą ró ż n y c h k ry s z ta łk ó w . W ty m o s ta tn im b o w ie m p r z y p a d k u sto p b ę ­ dzie w r a ż l i w y n a n iszczące d z ia ła n ie k o ro z ji, p o p ro - stu , ja k o z b ió r z w a rty c h o g n iw lo k a ln y c h .

O b ecn o ść o b c y c h s k ła d n ik ó w (d o d a n y c h n p . w celu zw ię k sz e n ia w y trz y m a ło ś c i m e c h a n ic z n e j s to p u ) lu b z a ­ nieczyszczeń, — po za n ie b e z p ie c z e ń s tw e m tw o rz e n ia się o g n i w lo k a ln y c h , — m o ż e s ta ć się ró w n ie ż p rz e s z k o d ą w p o w s ta w a n iu n a p o w ie rz c h n i m e ta lu o c h r o n n e j w a rs tw y cią g łe j tle n k ó w . T a k n p . w sto p a c h g lin o w y c h (a lu m in io w y c h ) k r z e m , tw o rz ą c o d d z ie ln e k ry s z ta ły 1 w y s tę p u ją c n a p o w ie rz c h n i m e ta lu , m oże w y tw a rz a ć p o ry w s p a s y w o w a n e j w a rs tw ie .

D a lsz y m sp o so b em z a p o b ie g a n ia k o ro z ji je s t i z o l o ­ w a n i e p o w ie rz c h n i m e ta lu od o to cze n ia, — p rz e z u tw o ­ rz e n ie sz tu c z n e j o sło n y , n ie p r z e n ik liw e j i d o b rz e p r z y le ­ g a ją c e j, w p o s ta c i fa r b y , la k ie r u , ró ż n y c h śro d k ó w s k o m - b in o w a n y c h (n p . w a r s tw y ju ty , n a s y c o n e j a s f a lte m — do iz o la c ji k a b li) lu b te ż w a r s tw y in n e g o m e ta lu , u z y s k a ­ n e j n a d ro d z e g a lw a n o te c h n ic z n e j, sp o so b e m n a tr y s k o w y m lu b p rz e z n a w a lc o w a n ie .

J e ż e li m e ta l s ta n o w ią c y w a rs tw ę o c h ro n n ą je s t sz la ­ c h e tn ie js z y o d c h ro n io n e g o p rz e z e ń m e ta lu , czy li p o s ia d a w y ższy o d n ie g o p o te n c ja ł ( ta b e la I ) , to w ó w c z a s b ę d z ie on s k u te c z n ie z a b e z p ie c z a ł p rz e d k o ro z ją z n a jd u ją c y się p o d n im m e ta l, lecz je d y n ie ta k d łu g o , d o p ó k i m ię d z y o b a te m e ta le n ie p rz e d o s ta n ie się w ilg o ć — p rz e z p o ry lu b ry s ę . T a k n p . w p r z y p a d k u p o k a z a n y m n a ry s . 9 p o w s ta ­ n ie o g n iw o lo k a ln e; żelazo z a c z n ie się u tle n ia ć i p o w s ta ­ n ie rd z a , k tó r a b ę d z ie się sto p n io w o ro z sz e rz a ć .

G d y n a to m ia s t osłonę żela za s ta n o w i m e ta l m n ie j sz la c h e tn y , a w ię c o n iż sz y m od ż e la z a p o te n c ja le (ry s . 10), w ó w czas — p rz y c ie n k ie j ry s ie lu b p o ra c h w m a te r ia le n a ło ż o n y m — ro z p u sz c z a ć się z aczn ie m e ta l s ta n o w ią c y w a rs tw ę o c h ro n n ą , a n ie zaś le ż ą c e g łę b ie j żelazo.

+ że la zo —

R ys. 9.

S z k o d liw y w p ły w w a r s tw y o c h ro n n e j o p o te n c ja le n o rm a ln y c h w yższym od p o te n c ja łu m e ta lu c h ro n io n eg o .

ż elazo

R ys. 10.

Z a b e z p ie c z a ją c e d z ia ła n ie w a rs tw y o c h ro n n e j o p o te n c ja le n o rm a ln y m niższym od p o te n c ja łu m e ta lu ch ro n io n e g o . R ys. 9 i 10 z o sta ły d la p rz e jrz y s to ś c i b . z n a c z n ie p o ­ w ięk szo n e. M e ta liz o w a n ie w a rs tw y n a ło ż o n e n a żelazie p o s ia d a ją w rz e c z y w isto śc i g ru b o ść, w y n o sz ą c ą u ła m k i m i­

lim e tra , to te ż o c h ro n n e ic h d z ia ła n ie ( j a k n p . ry s . 10) w y stę p o w a ć b ę d z ie je d y n ie p rz y ry s ie c ie n k ie j. W p r z y ­ p a d k u n a to m ia s t o d sło n ię c ia w ię k sz e j p o w ie rz c h n i c h ro ­ n io n e g o m e ta lu (n p . p rz e z o d p ry ś n ię c ie części w a rs tw y o c h ro n n e j), c h ro n io n e b ę d ą te ty lk o m ie js c a , k tó r e le ż ą n a jb liż e j w a rs te w k i n ało żo n e g o m e ta lu .

N a za k o ń c z e n ie n a d m ie n im y , że z a g a d n ie n ia k o ro z ji z p u n k tu w id z e n ia n a u k o w e g o , w o p a rc iu o b a d a n ia d o ­ ś w ia d c z a ln e , p ro w a d z o n e są o b ecn ie b . in te n s y w n ie p rzez w s z y stk ie n ie m a l k r a je . W y n ik i ty c h d o c ie k a ń p rz y n ie ść m o g ą w ie le n o w y c h w y ja ś n ie ń , to te ż i m y ze sw ej s tr o ­ n y w in n iś m y p o św ięcić z a g a d n ie n iu w a ik i z k o ro z ją szcze­

g ó ln ą u w a g ę , a b y w o k re s ie ro z b u d o w y n a sz e j te c h n ik i p rz y c z y n ić się d o z m n ie js z e n ia o lb rz y m ic h s tr a t, ja k ie o n a p o w o d u je .

Uw agi o połqczeniu liczników z transform atoram i

■ ■ ■

m ierniczym i.

K a ż d y , k to s ty k a ł się w p r a k ty c e z in s ta lo w a n ie m lic z n ik ó w n a sie c ia c h w y so k ieg o n apięcia, w ie ile p r z y ­ k r y c h s k u tk ó w p o c ią g a za so b ą n a jm n ie js z y b ł ą d p rz y p o łą c z e n iu lic z n ik a z tr a n s f o r m a to r a m i m ie rn ic z y m i, z w ła sz c z a u o d b io rc y .

N a jle p s z y m sp o so b e m u n i k n i ę c i a ty c h b łę d ó w je s t u m ie sz c z e n ie lic z n ik a w sp ó ln ie z tr a n s f o r m a to r a m i m ie rn ic z y m i n a k o n s tr u k c ji p rz e n o ś n e j. T a k ie ro z w ią ­ z a n ie o p ła c a się je d n a k ż e ty lk o d u ż y m z a k ła d o m e le k ­ tr y c z n y m , k tó r e p o s ia d a ją k ilk a s e t k o m p le tó w lic z n ik o ­ w y c h i k tó r e w e w ła s n y m la b o r a to r iu m lic z n ik o w y m p rz y s p r a w d z a n iu k o m p le tu lic z n ik o w e g o , ja k o cało ści, m a ją m o żn o ść ła tw e g o w y k r y c ia k a ż d e g o b łę d u w p o łą c z e n ia c h .

M n iejsze n a to m ia s t zak ład y elek try czn e z m u sz o n e są d o in s ta lo w a n ia u o d b io rc ó w tr a n s f o r m a to r ó w m i e r n i­

czy ch i lic z n ik ó w o d d z i e l n i e , a n a s tę p n ie łą c z e n ia ic h o d p o w ie d n im i p rz e w o d a m i.

W ażn o ść c e c h y le g a liz a c y jn e j tr a n s f o r m a to r ó w m ie rn ic z y c h w y n o si 9 la t, p o d c z a s g d y t a s a m a w a ż -