TYP SNT015
— P r e c y z y j n y w y z w a l o c z , p o s i a d a j q c y
• w y r a ź n q s k a lę
• m e c h a n i c z n e r y g l o w a n i e
• k o m p e n s a c j ę t e m p e r a t u r y
— Ł a t w a w y m i e n n o i ć k o n t a k t ó w
— P r a c a b e z s z m e r o w a
oto k i l k a z a l e t n o w e g o w y ł q c z n i k a n a d m ; Q r o . w o - z a n i k o w e g o s t e r o w a n e g o z o d l e g ł o * j
Nr. 1 W I A D O M O Ś Ć E L E K T R O T E C H N C Z N E STR. 3
F A B R Y K A a p a r a t ó w e l e k t r y c z n y c h
I N Ż . J Ó Z E F IMASS
Ł Ó D Ź . u l . Piotrkowska 2 5 5 . T e l . : 1 3 8 - 9 6 , 1 1 1 - 3 9
O G R A N I C Z N I K I M O C Y
O D 0 ,0 7 - 5 A., 12 0 i 2 2 0 V.
TUNGSRAM
Ż A R Ó W K A
JAKIEI JESZCZE NIE BYŁO
W S P A N I A Ł Y E F E K T O Ś W I E T L E N I O W Y M A Ł E Z U Ż Y C I E P R Ą D U B R A K S K Ł O N N O Ś C I D O C Z E R N I E N I A B A L O N U E S T E T Y C Z N Y W K S Z T A Ł C I E B A L O N I K Z M L E C Z N E G O S Z K Ł A
NORMAMETR
TO UNIWERSALNY
PRZYRZĄD WIELOZAKRESOWY N A P R Ą D STAŁY I Z M I E N N Y
P O D S T A W O W Y C H Z A L E T N O R M A M E T R U U N I W E R S A L N E G O :
2.
N ie z a le ż n e n a s ta w ia n ie zakresu prądu i n ap ię cia za p om ocą o dd zielnych p rze łą c zn ik ó w .
D o w oln e p rz e łą c z a n ie na z a k re s p rąd o w y i na
p ię c io w y p o d c za s p rac y.
3. P rz e łą c z a n ie z zakresu p rąd o w ego na z a k re s n a
p ię c io w y nie w y w o łu je żad n ej zm ian y w o b w o d zie m ierzon ym , gdyż d o b ra n y b ocznik p o zo sta je Z A K R E S Y P rąd s t a ły : 0 ,0 0 2 / 0.01 / 0 ,0 5 / 0,2/1 / 5 A i
w łą czo n y , a p rzyrząd p o siada m in im alne straty w łasn e.
4. O p ty c z n e w s k a z a n ie rodzaju prądu.
5. M o że być za o p a trzo n y w skalę w y c e c h o w a n ą w om ach od 0 do 5 0 0 0 0 0 om, z w budow anym re g ulato rem zakresu n ap ię cio w e g o i b a te rią (3 V) d la b ezp o śred n ieg o pom iaru oporności.
P O M I A R Ó W :
0 , 2 / 0 , 5 mA; 1 / 5 / 2 0 / 5 0 / 1 0 0 / 5 0 0 V, 60 mV, 0, 2 V P rą d zm ien n y: 0,01 / 0 ,0 5 / 0 , 2 5 / 1 / 5 A i 2,5 mA; 5 / 25 /1 0 0 / 2 5 0 / 5 0 0 V i 1 V.
P O L S K I E ZA KŁADY E L E K T R O T E C H N I C Z N E
S p ó łk a A kcyjna
Z A R Z Ą D I F ABR YKA: W Ł O C H Y P O D W A R S Z A W Ą
T elefon C e n ir a la 548-88
STR. 4 W A D O M O S C I E L E K T R O T E C H N I C Z N E Nr. 1
C E N T R A L N E
B I U R O S P R Z E D A Ż Y P R Z E W O D Ó W„ C E N T R O P R Z E W Ó “
S p ó łk a z ogr. odp.
W A R S Z A W A , K R Ó L E W S K A 2 3 . T e l . 9 . 4 2 - 8 5 , 9 . 4 2 - 8 6 , 9 . 4 2 - 8 7
PRZEWODY IZOLOWANE
Z F A B R Y K K R A J O W Y C H W W Y K O N A N I U PRZEPISOWYM, O ZNACZO NE Ż Ó Ł T Ą NITKĄ S. E. P.
K O M I S J A W Y D A W N I C Z A
T O W . B R A T N I E J P O M O C Y S T U D E N T Ó W P O L I T E C H N I K I W A R S Z A W S K I E J W A R S Z A W A , P O L N A 3. G M A C H P O L I T E C H N I K I . T E L E F O N 8 - 8 2 - 6 0
G O D Z I N Y S P R Z E D A Ż Y 1 3 - 1 5
Poleca z w ydaw nictw własnych następujące d zie ła n a u k o w e :
D r e w n o w s k i K . P r o ł . „M a te ria ły i układy izolacyjne wys. n a p ię ć” słr. 1 6 0 . . . . zł 3 .—
J e z i e r s k i E. „Transform atory" str. 2 6 5 ... 2 0 . 6 0 M o n k i e w i c z T. „M aszyny ko m u tatorow e pr. zm iennych” str. 2 5 6 ... ... „ 1 2 .—
N a d o t H . „U z w o je n ia tw o rn ikó w maszyn ele ktr. pr. s ta łe g o ” str. 3 4 7 . „ 1 2 .—
N a g e l O . „B adanie maszyn elektryczn ych pr. sta łe g o " str. 2 9 7 . . . „ 1 8 . — N o v a k K. P r o t . „U zw o je n ia tw o rników maszyn elektr. pr. s ta łe g o ” słr. 1 7 6 . „ 5 . 2 0 P o d o s k i R . P r o t . „ T ra m w a je 'i koleje ele k try c zn e ” str. 8 5 6 cz. I i I I ...,, 6 .— - P o ż a r y s k i M P r o t . „ N a u k o w e podstawy e le ktro tech n iki" str. 3 6 9 ... ... 6 . 4 0 ,, „ „P om iary elektryczne w te ch n ice” str. 1 5 8 ... „ 5 . 2 0
„ „ „M aszyny elektryczne i prostow niki” str. 3 0 3 ... 1 6 .—
i, „ „T e o ria prąd ów szybkozm iennych" str. 2 3 9 ... ... „ 5 . 2 0 S t a n i e w i c z L. P r o t . „Podstaw y ele ktrotech niki" str. 3 2 3 ... 5 . 2 0 ,, ,, „T e o ria prąd ó w zm iennych" str. 4 6 4 ... 2 8 . — T r e c h c i ń s k i R. P r o t . „ O b lic z e n ie telefonu" słr. 1 9 ... ” 1 .2 0
,i „ „ O b w o d y nibyustalone" słr. 1 9 ... ... 2 . 2 0
„ „ „ O b lic z e n ie ilości o rg a n ó w p o łąc zen io w ych " str. 4 6 . . . „ 4 . 4 0 i, „ „Telefonia aufom atyczna" cz. I i II str. 5 9 ... . ’ ” 4 . 8 0 .. i. „Translacje telefo n ic zn e" cz. I i II str. 1 0 9 ! . . ” 2 0 . 6 0
„ >■ „T e lete ch n lka—A p a raty przen ośn e" str. 2 7 . ! ... 2 . 8 0
» >• „Fale ustalone w o b w od ach e le k tr." str. 6 1 ... 4 .__
N A Ż Ą D A N I E W Y S Y Ł A M Y B E Z P Ł A T N I E O B S Z E R N Y , O P I S O W Y K A T A L O G U K A Z U J Ą C Y C H S I Ę N Ą RYNKU K S I Ę G A R S K I M D Z I E Ł N A U K O W O - T E C H N I C Z N Y C H --- Za m ó w ie n ia p o czto w e za ła tw ia m y o d w r o t n i e . _____________________________
Tablice licznikowe
Wyłączniki drążkowe
Bezpieczniki
domowe Lampy ręczne W tyczki
H I f f l I I
In r.W ł. Piata i Paweł Zauder
J. «JOHN
W Y K O N Y W A : PRZEKŁADNIE Z Ę BATE W S K R Z Y NIACH OLIWNYCH
S P . A K C .
W Ł O D Z I
BIURA WŁASNE:
WARSZAWA KRAKÓW PO Z N A Ń K A T O W IC E LWÓW
GDAŃSK M otored u k tor w b u d o w a n y w p ła s z c z s iln ik a
MOTOREDUKTORY DO WBUDOWANIA W PŁASZCZ SILNIKA Z WBUDOWANYM W NIE SILN IKIEM
•
P Ę D N I E . S P R Z Ę GŁA SPRĘŻYSTE.
NAPRĘŻACZE. TO- .KARKI I WIERTARKI
W c e l u p o b u d z e n i a w i ę k s z e g o z ai n t e r e s o wa n i a do w y r o b u maszyn el ekt r ycznych w y d a l i ś m y k s i g ż k ę o 1 3 2 s t r o n a c h , p o d t y t u ł e m :
O B L I C Z E N I A S I L N I K Ó W A S Y N C H R O N I C Z N Y C H
I n ż . W. K o p c z y ń s k i e g o
Główny skład: Księgarnia J. L i s o w s k i e j , W a r s z a w a , Al . J e r o z o l i m s k a Nr . 15.
C e n a k s i ą ż k i b e z p r z e s y ł k i zł . 6 . 5 0
» E L E K T R O BU D OWA«
SP. A K C , Ł Ó D Ź , UL. KOPERNIKA Nr. 5 6 - 5 8 . TELEFON 1 1 1 - 7 7 i 1 9 1 - 7 7
GWARANTOW ANA JAKOSC
JAN M A K O W S K I
F A B R Y K A M A T E R I A Ł Ó W | | P R A S O W A N Y C H
I E L E K T R O T E C H N I C Z N Y C H Q Ł Ó D Ź , S I E N K I E W I C Z A 7 8
TEL 182-94
Zawsze się opłaci
z ami eni ć sł ar e filtry powi et r zne na nowe
systemu
D E L B A G V I S C I N
C h r o ń c i e przed s z ko d l i wy m dzi ał ani em kurzu g e n e r a t o r y , s i l n i k i , k o m p r e s o r y i t. p.
B . F I L I P s K I
Ż O R Y , G Ó R N Y ŚLĄ SK UL. N O W A 6 , TEL. 3 0
Szwedzkie s z c z o ł k i
D o m aszyn e le k tr y c z nych w szelkiego typu
p o le c a n a jta n ie j
L U D W IK S P R IN G E R
P o z n a ń , u l . C z a r t o r i a t.
D l a o d s p r z e d a w c ó w w y s o k i r a b a t . --- Ż q d a ć o f e r t .
i i
DOSTAWA WSZELKICH ARTYKUŁÓW ELEKTROTECHNICZNYCH
E L E K T R Y K
l iLwów, ul. Szajnochy N r. 2, te l. 2 5 8 - 5 8
PRZYRZĄDY
W E S T O N
E . I. C . N e w a r k
G e n e r a l n e p r z e d s t a w i c i e l s t w o
„ E L E K T R O P R O D U K T "
Sp. Z O . O .
W a r s z a w a , u l . N o w y Ś w i a t 5 t e l . 9 6 8 - 8 6
P r o s i m y o r e g u l a r n e w p ł a c a n i e p r e n u m e r a t y
M A Ł Y
M E G G E R
jedyny doskonały miernik izolacji o systemie cewek krzyżowych- pomia 5 0 0 V P r z e s z ł o 8 0 % e l e k t r o w n i w k r a j u p o s ł u g u j e s i ę t y m i n d u k t o r e m
Dostarczamy również wszelkie przyrządy do po miarów oporności oraz izolacji od 1 mikroom, ao IU.U U0 megomów przy na p ię ciu wbudowa nego generatora do 2 .5 0 0 V.
E V E R S H E D & V I G N O L E S L T D . . L C ^ 0 f ,
„INDUSTRIA"
Telefon nr 2 2 ^ * 7 0 _ ______ Skłody w Warszawie, Katow icach. |ęrmi , r r
^
___ w
A D O M O S C E L E K T R O T E C H N C Z N E STR. 7k cielsk UKT Us
US — 1
S z lifie rk a do d e lik a t
nych p ra c s z lifie r
skich i po lerskich n = 50 000 ta rc z e do © 14 m/m
US—2
S z lifie rk a do prac szlifierskich i p o le r skich, niezb ę d n a w w a rs z ta c ie n = 20 000
ta rc z e o © 1 5 —30 m/m
UR - 1 UR — 3, UR — 4 w k rę ta k i e le k tr. do w k rę ca n ia śrub w m etal i drzew o o raz do do kręca n ia nakrętek
ły p U A —4
U n i w e r s a l n e s i l n i k i r ę c z n e , e l e k t r y c z n e ,,B o s c h a "
ty p UA — 1, 2, 3, 4 i 5 n = 80 0 — 30 00 do w ie rc e n ia , frezo w ania, s rm e rg lo w a n ia , polerow an a
i t. p prac
USV—1 D o c ie ra c zk a do za
w orów przy silnikach sam ochodowych i sa
molotowych
typ U P - 1
CZD
B I U R O T E C H N I C Z N O - H A N D L O W E I S K Ł A D M A S Z Y N W A R S Z A W A
M a r s z a ł k o w s k a 17
T E L E F O N
5 5 4 - 6 0 c e n t r a l a A d r e s te le g r, B E T E H A - W A R S Z A W A U P - 1
P o le rko - szlifierka, n iezb ę d n a do rem o n tu i p ielęg n ac ji s a m ochodu
U E B -1 N ożyce e le k tr. do c ię c ia blachy s ta lo w ej do grub. 1,2 m/m oraz innych m a te r ia łó w do grub. 3 m m
typ U E B - 1
’De
iie
iiy
W Y Ł Ą C Z N IK I I P R Z Y C IS K I Ś W IE C Ą C E
T O N A J P E W N I E J S Z Y S P O S Ó B
O R IE N T A C J I W C IE M N O Ś C I A C H
P R Z Y W Ł Ą C Z A N I U Ś W I A T Ł A
1 » -
F A B R Y K A A R T Y K U Ł Ó W E L E K T R O T E C H N IC Z N Y C H
m CISZEWSKI
S P Ó Ł K A A K C Y J N A
- B Y D G O S Z C Z -
STR. 8 W A D O M O S C I L E K T R O T E C U N I C Z N E Nr . 1
POLSKIE ZAKŁADY SKODY
S P Ó Ł K A A K C Y J N A W a r s z a w a , Z łe : i 8
fel. 2 6 0 - 0 5
d o s t a r c z a
SILNIKI NA PRĄD T R Ó J F A Z O W Y - W R Ó Ż N Y C H W YK O N A N IA C H
TRANSFORMATORY
G E N E R A T O R Y
SILNIKI TRAMWAJOWE
B I U R A W Ł A S N E :
Ł O D Ź , P i o ł r k o w s k a 128, tel. 2 0 5 -8 4 KATOWICE, PI. M. Piłsudskiego 5, tel. 3 5 6 -9 2
P R Z E D S T A W I C I E L S T W A L w ó w , F r e d r y 6, tel. 107-40 K r a k ó w , Sobieskiego 1 6 c, tel. 120-91 P o z n a ń , PI. S p i s k i 1, tel. 37-78 T o r u ń , Ż e g l a r s k a 31, tel. 15-44 G d a ń s k , P arad iesg asse 35, tel. 266-27 G d y n i a , Św iętojańska 59, tel. 28-38 L u b l i n , 1 M a j a 17, tel. 28-38 B ia ły s to k
^ /[a s z y n y i A p araty Elek
tryczne d o statków m orskich M aszyny, transformatory i d ław ik i d la rad iostacji n a d aw czych .
Przetw ornice rodzaju prądu, n a p ię c ia i okresów .
P rąd n ice trójfazow e i je d n o fazow e.
A p araty elek tryczn e d o su w nic i żórawi.
•
R egulatory obrotów i roz
ruszniki sa m o c zy n n e do sil
n ik ów w ięk szy c h m ocy.
•
M aszyny i ap ara ty elektry
cz n e d o sp ecja ln y ch celów . W Y R A B I A
WYTWÓRNIA APARATÓW ELEKTRYCZNYCH
K. i W. P U S T O Ł A
S P Ó Ł K A K O M A N D Y T O W A
W a r sza w a 4, ul. J a g ie llo ń s k a 4/6. T e le fo n 10.33-26 A p a ra ty
e le k try c z n e d l a sta tk ó w m o rsk ic h
„ELEKTROLICZNIK"
K O N C E S J O N O W A N Y P R Z E Z U R Z Ą D M IA R
Z A K Ł A D E L E K T R O M I E R N I C Z Y
J A N O L S Z E W S K I
W A R S Z A W A , U L. M A R S Z A Ł K A F O C H A 2
p o l e c a
L I C Z N I K I prqdu zm iennego jednofazowe i trójfazowe,
L I C Z N I K I prqdu stałego am perogodzinne do 3 0 0 V i 2 0 A,
L I C Z N I K I prgdu stałego kilowatogodzinne do 7 0 0 V i 2 0 0 0 A,
S I L N I K I prqdu stałego.
S T A C J E D O L E G A L I Z A C J I L I C Z N I K Ó W prqdu stałego i zm ienngo,
S T A B I L I Z A T O R Y N A P I Ę C I A D L A S T A - C Y J C E C H O W N I C Z Y C H ,
T R A N S F O R M A T O R Y M I E R N I C Z E ,
T R A N S F O R M A T O R Y m rozochronne do zabezpieczenia rurociqgów wodnych przed zamarznięciem,
T R A N S F O R M A T O R Y neonowe ¡JQ) S P A W A R K I punktowe,
E LE K TR O G R A FY .
t f A D O M O Ś C I E L E K T R O T E C H N I C Z N E
C Z A S O P I S M O D L A E L E K T R Y K Ó W - P R A K T Y K Ó W
R e d a k to r : in ż . e l. W ł o d z i m i e r z K o t e l e w s k i • W a r s z a w a , ul. K r ó l e w s k a 15. Tel. 5 2 2 - 5 4
R O K V I • S T Y C Z E Ń 1 9 3 8
R .• Z E S Z Y T 1
Treść zeszytu 1-go. 1. SILNIKI WIETRZNE ORAZ ICH ZASTOSOWANIE DO WYTWARZANIA ENERGII ELEKTRYCZNE] inż. el. P Jaros. 2. OBSŁUGA STACYJNYCH AKUMULATORÓW KWASOWYCH int. el. T. Monkiewicz. 3. ZAPOTRZEBOWANIE ENERGII ELEKTRYCZNE] NA MIĘDZYNARODOWE] WYSTAWIE W PARYŻU W R. 1937 inż. M. Wodnicki. 4. DZIAŁ INSTALATORA. 5. TE
CHNIKA INSTALACYJ ELEKTRYCZNYCH inż T. Kuliszewski. 6. POPULARNA ELEKTROTECHNIKA. UZWOJENIA MASZYN PRĄDU ZMIENNEGO. 7. NOW INY ELEKTROTECHNICZNE. 8. SKRZYNKA TECHNICZNA. 9. BIBLIOGRAFIA. 10. RÓŻNE.
h a rK 'ń B J j(u B 6 0 0 0 E G Z E M P L A R Z Y • C E N A Z E S Z Y T U 1 Z Ł . 2 0 G R .
Silniki w ie trz n e o r a z ich
za sto so w an ie do w y tw a rz a n ia e n e rg ii e le k try c z n e j.
In ż . e le k l r . P R Z E M Y S Ł A W J A R O S . U w a g i h i s t o r y c z n e .
M yśl •w y k o rzy stan ia s iły w ia tr u , ja k o ź ró d ła e n e r g i i m e c h a n ic z n e j, je s t w za sa d z ie b . s ta r ą . P ie rw s z y m p rz y k ła d e m w y z y s k a n ia s iły w ia tr u b y ło ż e g la rstw o , z n a n e n ie ty lk o s ta ro ż y tn y m n a r o d o m o w y s o k im s to p n iu cy w ilizacji, lecz, j a k w y k a z a ły n o w sz e b a d a n ia , i n a - w pół jeszcze d z ik im p le m io n o m w o k re s ie p rz e d h is to r y c z nym , p rzy czem , ja k o m a te r ia łe m n a żag le, p o słu g iw a n o się s k ó r a m i z w ie rz ą t, a n a w e t diużym i liśćm i.
P ie rw s z e m a c h in y d la p r z e tw a r z a n ia p ę d u w ia tr u n a p ra c ę m e c h a n ic z n ą (n p . do o b ra c a n ia ż a re n , c z e rp a nia w o d y z g łę b o k ic h s t u d n i lu b o su s z a n ia b a g n is ty c h te re n ó w p r z y p o m o c y p r y m ity w n y c h „ p o m p ” ), b u d o w a ne b y ły w s ta ro ż y tn y m E g ip c ie ju ż ok. 2500 la t te m u , w P e r s ji z a ś b u d o w a n o je w V II w ie k u p o N a r. C hr., p rz y c z e m z n a n e b y ły o n e ta k ż e A ra b o m . W E u r o p i e m a c h in y te u k a z a ły się d o p ie ro w X I w ie k u i od tego czasu — w c ią g u całeg o śre d n io w ie c z a — u le g ły one j e d y n ie n ie w ie lk im z m ia n o m i u le p s z e n io m . P e w n e p o ję cie o p ry m ity w n y c h k o n s tr u k c ja c h ó w c z e sn y c h w i a t r a k ó w m o ż e m y so b ie s tw o rz y ć d z ię k i p rz e c h o w a n y m r y su n k o m i szkicom , j a k n p . szkic g e n ia ln e g o m a la rz a , a r ty s ty i k o n s t r u k to r a w ło sk ie g o z X V w ie k u — L e o n a rd o da V inci, p r z e d s ta w ia ją c y s c h e m a ty c z n ie z a sa d ę d z ia ła n ia w ia tr a k a .
W sz y stk ie te u rz ą d z e n ia w ia tr a k o w e b y ły to k o n s tr u k c je n a iw n e i n ie u d o ln e , p r a c u ją c e z b. m a ły m w y z y s k a n ie m siły w ia tr u i m o g ą c e p o ru s z a ć się p rz e w a ż n ie t y l
ko p r z y o k re ś lo n y m je g o k ie r u n k u .
O ty c h m a c h in a c h w s p o m in a m y d la te g o , że w i a t r a ki s ta r o ż y tn e i ś r e d n io w ie c z n e s ta n o w ią p ie rw o w z ó r d z i
siejszego, ta k b a rd z o ro z p o w sz e c h n io n e g o w ia tr a k a w ie j
sk ieg o ; z a o p a trz o n e o n e b y ły p r z e w a ż n ie w 4 s k rz y d ła osad zo n e n a w s p ó ln y m p o z io m y m w a le . M ły n y — w ia tr a k i z c zasó w śre d n io w ie c z a p o s ia d a ły ta k ą b u d o w ę , iż cały b u d y n e k w r a z ze s k r z y d ła m i w y k o n a n y b y ł, ja k o r u c h o m y w z g lę d e m osi p io n o w e j, — d la u m o ż liw ie n ia n a s ta w ie n ia p ła s z c z y z n y s k r z y d e ł p o d w ia tr , o d p o w ie d n io do je g o k ie r u n k u .
W X V II w ie k u u k a z a ł się w E u ro p ie t y p t . zw . w i a t r a k a h o le n d e rs k ie g o , w k tó r y m o b ra c a ln ą — w ra z ze s k r z y d ła m i — b y ła je d y n ie g ó rn a część b u d y n k u . P o
zw o liło to n a b u d o w a n ie w ia tr a k ó w o w ię k sz e j m ocy, k tó r a je d n a k ż e n ie p rz e k r a c z a ła z a z w y czaj k ilk u K M .
W iek X V III p rz y n ió s ł w d z ie d z in ie siln ik ó w w ie tr z n y c h sz e re g u le p s z e ń k o n s tru k c y jn y c h , p o d s ta w ę d o k tó ry c h d a ły te o re ty c z n e ro z w a ż a n ia n a d p r a c ą w ia tra k ó w , d o k o n a n e p rz e z u c z o n y c h te j m ia ry , co E u le r, C oulom b, d ’A le m b e r t i in n . W ia tra k i sto so w a n o w ó w czas m . in n . do p o ru s z a n ia m ły n ó w m ie lą c y c h s ia rk ę , w ę g ie l i s a le trę p rz y w y ro b ie p r o c h u d la ce ló w w o je n n y c h .
W X IX s tu le c iu — w ie k u o lb rz y m ie g o ro z w o ju te c h n ik i — k o n s t r u k c ja w ia tr a k ó w u le g ła z a s a d n i c z y m p rz e o b ra ż e n io m . P o c z ę to b u d o w a ć s iln ik i w ie tr z n e ty p u z g o ła odm iennego od d a w n y c h w ia tr a k ó w , k tó r e p o s ia d a ły 4 s k rz y d ła , się g a ją c e z ie m i. S tw o rz o n o ty p s iln ik a w ie trz n e g o p o sia d a ją c e g o t. zw . „koło robocze”, z w a n e in a c z e j „ k o łe m w ia tr o w y m ”, s k ła d a ją c e s ię z d u żej 'liczby sto su n k o w o n ie w ie lk ic h s k r z y d e ł (ło p a te k ) , u m ie szczo n y ch n a w y so k ie j w ie ż y i sa m o c z y n n ie n a s ta - w ia ln y c h p o d w i a t r p r z y p o m o cy o d p o w ie d n ie g o u r z ą d z e n ia 'ste ru ją c e g o . T a k p rz e o b ra ż o n y w ia tr a k sta n o w i n ow oczesn y siln ik w ietrzn y (ry s . 1), w k tó r e g o te o rii
R y s. 1.
W id o k n o w o czesn eg o s iln ik a w ie trz n e g o d o n a p ę d u p r ą d n ic y ( n a z d ję c iu w id o c z n e s ą p rz e w o d y d o o d p ro w a d z a n ia
e n e rg ii e le k tr y c z n e j) .
d z ia ła n ia oraz zasad ach k o n s tru k c ji p ie rw s z e d z ie sią tk i la t bieżącego w ie k u p rz y n io sły zn ó w w ie le n ow ego. Z a in te re so w a n ie b o w iem s iln ik a m i w ie trz n y m i p o m im o w y n alezien ia, a n a stę p n ie św ie tn e g o ro z w o ju s iln ik ó w p aro w y ch , sp a lin o w y c h i e le k try c z n y c h , b y n a jm n ie j się n ie zm niejszyło. P rz y czy n a pow yższego tk w i w ty m , że p o ru s z a n e p rz e z w ia tr siln ik i s t a n o w ą u rz ą d z e n ia z n a tu r y rzeczy nadzw yczaj ekonom iczne, n ie z u ż y w a ją c e żadnego p a liw a i czerpiące e n e rg ię za d a rm o , w p ro st z a tm o sfery .
O b e c n y s ł a n t e c h n i k i s i l n i k ó w w i e t r z n y c h .
W n ajn o w szy ch czasach zn aczn y w p ły w n a rozw ój k o n s tru k c ji siln ik ó w w ie trz n y c h w y w a rł o lb rzy m i rozw ój l o t n i c t w a z jeg o s k ru p u la tn y m i b a d a n ia m i z a ró w
no teo re ty c z n y m i, ja k i p ra k ty c z n y m i, a d o ty czą cy m i m . inn. isto ty i -siły w ia tró w oraz t . zw . z ja w is k „ a e ro d y n a m ic z n y c h ”, ja k n p . zach o w an ie się sz ty w n y c h p ła s z czyzn w śród ruchom ego p o w ie trz a , p ra c a śm ig ła itp . N a leży p o d k reślić, że o sta tn ie la ta p rz y n io s ły szereg b. c ie k a w y c h now ości z dzied zin y siln ik ó w w ie trz n y c h o k o n s tr u k c ji całkow icie o d d i m i e n n e j od siln ik ó w z k o łe m w iatro w y m ; w y sta rc z y w y m ien ić chociażby złożony z 2-ch p io n o w y ch p o łó w ek w alca s iln ik S a v o n iu sa oraz o p a rty n a n ie z n a n e j d o ty ch cz as zasadzie s iln ik ro to ro w y F le ttn e ra .
Jed n o cześn ie je ste śm y św ia d k a m i now ej fali z a in tereso w ań , p ró b i p o sz u k iw a ń w k ie r u n k u w y zy sk an ia en erg ii w ia tr u p rz y p om ocy o d p o w ied n ich siln ik ó w w ietrzn y ch , p rzy czem liczne s tu d ia te o re ty c z n e w ty m za k re sie w ychodzą z zało żeń czysto g o s p o d a r c z y c h , m ają c y c h n a celu o p raco w an ie ty p u silnika w ietrznego b. w ielk iej mocy, k tó r y p o zw o liłb y o lb rzy m ie ilości p r a cy, ja k ą p rz e d sta w ia e n e rg ia w ia tru , zam ien iać n a e n e r gię e l e k t r y c z n ą .
W u siło w an iach stw o rzen ia elektrow ni dużej mocy 0 n ap ęd zie w ie trz n y m p rz o d u ją w obecnej ch w ili N iem cy o raz Z. S. R. R.; o p raco w an o ta m szereg p ro je k tó w tego ro d z a ju e le k tro w n i, o p a rty c h n a w ie lo le tn ic h s tu d ia c h i b a d a n ia c h d o k o n an y ch przez sp e c ja ln ie do te go celu p o w o łan e in s ty tu c je , ja k np. C e n tra ln y In s ty tu t W ia tro en erg ety czn y w M oskw ie i in n . J a k szeroko p o m y śla n e są te zam ierzen ia p o k a z u je ry s. 2, p rz e d s ta w ia ją c y p ro je k t z a k ła d u w ie trz n o - elek try czn eg o o m ocy 1 000 kW . U rząd zen ie n ap ę d o w e sk ład a się z k o ła w ia tro w eg o ty p u śm igłow ego o śre d n ic y 50 m., u m ieszczone
go w raz z n a p ę d z a n y m p rz e z e ń g e n e r a t o r e m ( u s ta w io n y m w sp e c ja ln e j k a b in ie ) n a szczycie p o tężn e j w ieży żela zn ej; u podnóża w ieży z n a jd u je się b u d y n ek , w k tó ry m u m ieszczone z o sta n ą e le k try c z n e u rz ą d z e n ia ro zd ziel
cze i stero w n icze. S tą d b ieg n ie lin ia n a p o w ie trz n a do z a si
la n ia in s ta la c y j odbiorczych.
Je d n o cześn ie z p o stę p a m i o c h a ra k te rz e k o n s tru k c y jn y m ro zszerzy ł się zn aczn ie z a k r e s sto so w an ia p r a cy siln ik ó w p o ru s z a n y c h e n e rg ią w ia tr u . N ow oczesne s iln ik i w ie trz n e zaczęto sto so w ać nie ty lk o d o p o ru szan ia m ły n ó w i pom p, ja k to czyniono d aw n iej, lecz ta k ż e do n a p ę d u ró żn eg o ro d z a ju m a s z y n rolniczych, ja k m ło c k a r
nie, sie c z k a rn ie itp., a w re sz c ie do w ytw arzania energii elektrycznej d la o św ie tla n ia fo lw ark ó w , zab u d o w ań itp . N ależy p o d k re ślić , iż u rz ą d z e n ia siln ik ó w w ietrzn y ch , ja k k o lw ie k w p ra c y s ą b. ekonom iczne i nie zu ży w ają żad n eg o m a te ria łu p ędnego, to je d n a k w b u d o w i e są dość k o szto w n e i w y m a g a ją znacznych k a p ita łó w in w e
s ty c y jn y c h , — zw łaszcza je ś li chodzi o je d n o s tk i w iększej m ocy (konieczność b u d o w y w ysokich w ież itp .).
Z a ró w n o w b u d o w ie , j a k i w z a s t o s o w a n i u 3 e n
' i QcryiK3 o n a p ę d z ie w ie tr z n y m p r z o d u j ą o b ecn ie 1 J <
N iem cy i D a n ia , w k tó r y c h to k r a j a c h o p ra c o w a n o . H re g n o w o c z e s n y c h ty p ó w siln ik ó w w ie tr z n y c h n ie w ie lk ie j m ocy, n a d a ją c y c h się d o celow ego z a sto so w a n ia w ro ln ic tw ie i g o sp o d a rstw ie . W sz e re g u in n y c h k ra jó w E u ro p y , p rz e d e w s z y s tk im zaś w C z e c h o sło w a c ji i k r a ja c h b a łty c k ic h , w id z im y w w ie lu o k o lic a c h liczn e urzą
d z e n ia w ie trz n e d o w y tw a rz a n ia e n e rg ii e le k try c z n e j, p ra c u ją c e z w ie lk im p o ż y tk ie m w g o sp o d a rstw a c h ro ln y ch .
R ys. 2.
P ro je k t e le k tro w n i w ie tr z n e j o m o cy 1 000 kW . W p r z e m y ś l e i r z e m i o ś l e s iln ik i w ie tr z ne m ożna staso w ać do n a p ę d u m ły n ó w , ta r ta k ó w , m a szyn w ceg ieln i, do n a p ę d u m a s z y n w w a r s z ta ta c h sto la rsk ic h , k o w a lśk ic h itp .; w g o s p o d a rs tw ie z a ś dom ow ym i r o l n y m do p o ru s z a n ia p o m p w o d n y c h , n a p e łn ia jący c h z b io rn ik i, do n a p ę d u s ie c z k a m i, m ło c k a rn i itp., w o g ro d n ic tw ie — d la d o s ta rc z a n ia w o d y do p o le w a n ia zagonów ; p rz y m e lio r a c ji g ru n tó w — d la n a w a d n ia n ia i o d w a d n ia n ia itp . W ażn ą w re sz c ie d z ie d z in ą jest o ś w i e t l e n i e o b ie k tó w m ie s z k a ln y c h , z a b u c ir.y a ń i te
re n ó w g o sp o d a rc z y c h — p rz y u ż y c iu p r ą d n ic y p ( -u s2 an ej siln ik ie m w ie tr z n y m o ra z b aterii akum ulati
Z w aży w szy n a ro ln ic z y c h a r a k t e r n aszefio i^~> jJ i n a tu r a ln e je g o w a r u n k i ( p ła s k i te r e n i Unaiark
w ia tr y o dość d u ż e j s ta ło ś c i), n a le ż y s t w i e r d z ą • ■ ' 3 1
> iz v y -
w i h . i q * ~ _____________________________________
Ńr. 1 €> W I A D O M O S C I E L E K T R O T E C H N I C Z N E
k o r z y s ta n ie s iły w ia tr u , — te j n a jta ń s z e j e n e rg ii n a t u r a l n e j, ja k ą n a m d a je p rz y r o d a , — d o n a p ę d u w g o sp o d a r- ' stw ie r o ln y m i d o m o w y m o ra z w d ro b n y m p rz e m y śle i rz e m io śle , — leży z a ró w n o w n a s z y m in te re s ie , j a k i —
" co n a jw a ż n ie js z e — c a łk o w ic ie w granicach naszych m ożliw ości g o sp o d a rc z y c h i te c h n ic z n y c h .
M y śl e l e k t r y f i k a c j i g o s p o d a rs tw ro ln y c h p rzy u ż y c iu siln ik ó w ' w ie tr z n y c h p o sia d a w sz e lk ie cech y słuszności, zw łaszcza w n a sz y c h w a ru n k a c h , g d zie z n a c z n e p o ła c ie k r a j u p o z o s ta n ą jeszcze p rz e z d łu ż s z y czas zd ała od o ś ro d k ó w w y tw a rz a n ia e n e rg ii e le k try c z n e j w zgl. od lin ij p rz e s y ło w y c h . T ego ro d z a ju d e c e n tr a liz a c ja w y tw a rz a n ia e n e rg ii e le k try c z n e j p o s ia d a p e w n e z a le ty ta k ż e z p u n k tu w id z e n ia obronności kraju. S iln ik i w ie trz n e są p o n a d to w ty m d o g o d n y m p o ło ż e n iu , iż p r a ca ich, b ę d ą c w p ra w d z ie w p e w n y m s to p n iu z a le ż n a od k a p ry s ó w p o g o d y , — n ie z a le ż y c a łk o w ic ie od d o w o zu ty c h , czy in n y c h m a te ria łó w ' p ę d n y c h ( i a k w ę g ie l lu b ro p a ) , co z a p e w n ia im n a w y p a d e k w o jn y n ie m a łą p r z e - p rz e w a g ę n a d in n y m i s iln ik a m i. S k ą d in ą d p rz y z n a ć je d n ak że trz e b a , iż w y so k ie w ieże o ra z w ie lk ic h rozm iarów ' k o ła w ia tr o w e m o g ą s ta n o w ić ła tw y d o tr a f ie n ia cel d la w rogiego n a p a d u lo tn iczeg o .
W n a s z y c h w a r u n k a c h , w k r a ju , ja k k o lw ie k tr u d n o je s t m oże jeszcze m a r z y ć n a ra z ie o b u d o w ie w ie lk ic h e le k tro w n i o n a p ę d z ie w ie tr z n y m , k tó r y c h z re s z tą n a j b a rd z ie j r a c jo n a ln y ty p n ie z o sta ł jeszcze d o ty c h c z a s u sta lo n y , to je d n a k n a le ż y w m ia r ę m o żn o ści p o p i e r a ć b u d o w ę i u s ta w ia n ie n ie w ie lk ic h siln ik ó w ' w ie tr z n y ch o m o cy k ilk u n a situ , a ch o c ia ż b y i k ilk u ( a n a w e t i m n ie j) K M , k tó r e to s iln ik i z w ie lk im p o ż y tk ie m m o ż
na w y k o rz y sta ć z a ró w n o w d ro b n y m p rz e m y ś le o raz r z e m iośle, j a k i w ro ln ic tw ie o ra z g o sp o d a rstw ie d o m o w y m . P o ls k a p o d w z g lę d e m ro z p o w sz e c h n ie n ia u rz ą d z e ń w ie trz n y c h z n a jd u je się znacznie w ty le za w s p o m n ia n y m i w y żej k r a ja m i. O b o k d u ż e j sto su n k o w o liczb y zw y k ły ch , sta re g o ty p u w ia tr a k ó w w ie js k ic h (o k . 11 500 na te r e n ie ca łe g o k r a j u ) p o s ia d a m y z a le d w ie k ilk a d z ie s ią t
— (ok. 50!) n o w o c z e s n y c h siln ik ó w w ie tr z n y c h — g łó w n ie w w o je w ó d z tw ie P o z n a ń s k im i P o m o rsk im , p r z e w ażn ie w w y k o n a n iu f irm z a g ra n ic z n y c h . O s ta tn io n a d z a g a d n ie n ie m b u d o w y s iln ik ó w w ie tr z n y c h p ra c u je , a n a w e t p ro d u k u je ju ż s iln ik i w ie tr z n e w ła sn e g o p o m y słu, k ilk a f irm k ra jo w y c h . M a m y w re sz c ie w r u c h u s il
n ik i z b u d o w a n e w ła s n y m i s iła m i p rz e z e n tu z ja s tó w - a m a to ró w .
Z a g a d n ie n ie m m o żliw o ści s z e r s z e g o w y k o rz y s ta n ia e n e rg ii w ia tr u o ra z je j p r o p a g a n d ą z a jm u je się u n a s P o ls k i K o m ite t E n e rg e ty c z n y , k tó re g o p ra c o m z a w d zięczam y p e w n e , c ie k a w e liczb y , w s k a z u ją c e (z p e w nym , o czyw iście, p rz y b liż e n ie m ), ia k w ie lk ie zaso b y n ie - w y z y sk a n e j d o ty c h c z a s e n e rg ii k r y j ą się w n a s z y c h w ia t r a c h * ) . I ta k n p . p r z y jm u ją c , iż z 1 k m 2 p o w ie rz c h n i ':c- k ra ju , z a ję te j p o d in s ta la c je w ie tr z n e m o ż n a o trz y m a ć
p rz e c ię tn ie m oc 20 K M * * ) , c z y n n ą w c ią g u 4 000 g o d zin w Toku i z w a ż y w sz y p rz y te m , iż d la z a k ła d a n ia s iln ik ó w 5 ' w ie trz n y c h m o ż n a b y w y k o rz y s ta ć ok. 50% te r e n u k ra ju , P k tó re g o c a łk o w ita p o w ie rz c h n ia w y n o si 386 600 k m 2, —
»■' o trz y m u je m y , iż n a te r e n ie P o ls k i m o ż n a b y z a in s ta lo w a ć
& siln ik i w ie tr z n e o łą c z n e j m o cy 20 X 386.600 X 0,5 -
In* __________
*) P u b li k a c ja P o ls k ie g o K o m ite tu E n e rg e ty c z n e g o :
„ Z a so b y e n e rg ii w P o ls c e i s ta n ich w y z y s k a n ia ” r. 1927.
**) L ic z b ę tę o trz y m a n o , b io r ą c p o d u w a g ę , że s il
n ik i w ie tr z n e m o ż n a s ta w ia ć w o d le g ło śc ia c h n ie z b y t b li- Irtj sikich je d e n od d ru g ie g o , i u w z g lę d n ia ją c , iż n ie k tó ry c h
p o ła c i k r a j u z u p e łn ie d o teg o c e lu w y z y sk a ć n ie m o żn a 2 ( j a k n p . la só w , je z io r itp .) .
n
3 866 000 K M 4 m ilio n y K M . P r a c u ją c ś re d n io 4 000 g o d zin w r o k u ( r o k m a 8 760 g o d z in ), s iln ik i te w y k o n y w a ły b y p ra c ę , j a k ą re p r e z e n tu je e n e rg ia zawra r ta w 15 m ilio n a c h to n w ęgla! T y m c z a s e m is tn ie ją c e u n a s n ie c a łe 12.000 w ia tr a k ó w sta re g o ty p u (o p rz e c ię tn e j m o cy ok. 4,5 K M k a ż d y ) i k ilk a d z ie s ią t z a le d w ie n o w o c z e sn y c h s iln ik ó w w ie trz n y c h (ta k ż e n ie w ie lk ie j p rz e w o ź n ie m o c y ), — w ja k ż e ż z n ik o m y m s to p n iu w y k o rz y s tu ją one o lb rz y m ie n a sz e m ożliw ości...
Z a n im p rz y s tą p im y d o o p isu k o n s tr u k c ji s iln ik ó w w ie trz n y c h , p o św ię c im y n ieco u w a g i w i a t r o w i — ja k o te m u c z y n n ik o w i, k tó r y w y w ie ra d e c y d u ją c y w p y w z a ró w n o n a c h a r a k t e r o ra z k o n s tru k c ję , ja k i n a ro d z a j p r a cy s iln ik a w ie trz n e g o .
W i a t r i j e g o w y k o r z y s t a n i e d o n a p ę d u s i l n i k ó w .
U w a g i o g ó l n e .
P rz y to c z o n e w y żej p rz y b liż o n e o b liczen ia P o lsk ieg o K o m ite tu E n e rg e ty c z n e g o p o z w a la ją n a m z o rie n to w a ć się w w ie lk o śc i te g o o lb rzy m ieg o z b io rn ik a n ie u ja rz m io - n e j e n e rg ii, ja k im je s t o ta c z a ją c a n a s a tm o s fe ra . Z a ró w n o b o w ie m n a n ie w ie lk ie j w y so k o ści — tu ż n a d ziem ią, j a k i n a w dększych w y so k o śc ia c h p rz e b ie g a ją n ie m a l n ie u s ta n n ie w ia tr y , n ie k ie d y w p o sta c i p o tę ż n y c h w ic h ró w lu b b u rz , w y k o n y w u ją c n ie z m o rd o w a n ie o lb rz y m ią p r a cę, p o le g a ją c ą n a b ezcelo w y m , z d a w a ło b y się, p rz e n o s z e n iu z m ie js c a n a m ie js c e w ie lk ic h m a s p o w ie trz a . O g ro m n e te ilo ści e n e rg ii w ia tr u g in ą b e z u ż y te c z n ie w n ie z m ie rz o n y m o c e a n ie p o w ie trz n y m , s p e łn ia ją c c o n a jw y ż e j je d y n ą m o że p o ż y te c z n ą czy n n o ść — p rz e n o s z e n ie p o n a d z ie m ią d e sz c z o n o śn y c h c h m u r o ra z fu n k c ję n a tu r a ln e j w e n ty la c ji o d k ry ty c h p rz e s trz e n i.
W z a p o b ie g liw y m z a m ia rz e u ja r z m ie n ia w ie lk ic h ilości k o n io g o d z in w z g lę d n ie k ilo w a to g o d z in , ja k ie n ie sie z e s o b ą w ia tr , n a p o ty k a m y n a p e w n ą z a sa d n ic z ą t r u d ność, p o le g a ją c ą n a ty m , że w ia tr je s t c z y n n ik ie m k a p ry ś n y m i (niestałym ; z m ie n ia o n b o w ie m sw ó j k ie r u n e k , c h a r a k te r i n a tę ż e n ie , p rz e c h o d z ą c od z u p e łn e j n ie m a l ciszy do h u ra g a n u , i o d w ro tn ie ; a lb o p a n u je o n w y trw a le c a ły m i g o d zin am i, a lb o te ż zn ó w u s tę p u je m ie js c a d łu g o tr w a łe m u b e z ru c h o w i. I to w ła śn ie s ta n o w i n a jw ię k szy m o że k ło p o t k o n s tr u k to r a siln ik ó w w ie trz n y c h , p r a g n ą ceg o z a p e w n ić te m u s iln ik o w i m o żliw ie ja k n a jw ię k s z ą sta ło ść je g o p ra c y . D la te g o do ra c jo n a ln e g o p r o je k to w a n i a z a ró w n o s iln ik ó w w ie trz n y c h , j a k i u rz ą d z e ń p rz e z n ie n a p ę d z a n y c h , n ie z b ę d n a je s t j a k n a jd o k ła d n ie js z a zn ajo
m ość istoty i charakteru w iatru , zw łaszcza zaś siły w ia tró w , p a n u ją c y c h w m iejsco w o ści, w k tó r e j s iln ik w ie tr z n y m a m y z a m ia r z a in s ta lo w a ć . To też b ę d z ie m y m u sie li p o św ię c ić c h w ilę ro z w a ż a n io m m n ie j, z d a w a ć b y się m o gło, c ie k a w y m d la e le k tr y k a , ty m n ie m n ie j je d n a k b.
wTaż n y m .
O g ó ln ie b io rą c , m o ż e m y s tw ie rd z ić , że w' b e z p la n o - w ej n a p o z ó r z m ie n n o ś c i w ia tr ó w is tn ie ją p e w n e m n ie j lu b w ię c e j o k re ś lo n e p r a w a , d a ją c e m ożn o ść p rz e w i
d y w a ć w p rz y b liż e n iu siłę, k ie r u n e k i sta ło ść w ia tr u w p o sz c z e g ó ln y c h m ie js c o w o śc ia c h — w zale żn o ści od ic h p o ło ż e n ia g e o g ra fic z n e g o o ra z w a r u n k ó w n a tu r a ln y c h . P r a w a te i w sk a z ó w k i, o p ra c o w a n e p rz e z g e o g ra fię f i zy czn ą, m e te o ro lo g ię i k lim a to lo g ię , a o p a rte z a ró w n o n a
ro z w a ż a n ia c h te o r e ty c z n y c h j a k i n a b o g a te j s ta ty s ty c e p o m ia ró w , — s ta n o w ią p o d sta w o w e w y ty c z n e , k tó r e p o z w a la ją n a m z o rie n to w a ć się co d o z a c h o w a n ia się w ia tr u — te j ta n ie j w p ra w d z ie , lecz n ie s te ty t a k k a p r y ś n e j s i
ły , m a ją c e j n a p ę d z a ć s iln ik w ie trz n y .
STR. 12 W I A D O M O Ś Ć E L E K T R O T E C H N I C Z N E Nr . 1
Is t o t a w i a t r u i j e g o p o w s t a w a n i e .
W iatrem n az y w a m y o b se rw o w a n y n ie u s ta n n ie w n a tu rz e ru c h m as p o w ietrza, stan o w iąceg o , j a k w iadom o, m ieszan in ę k ilk u gazów . B e zp o śred n ią p rz y c z y n ą tego r u c h u je s t ró żn ica ciśn ien ia, w y stę p u ją c a p o m ięd zy ró ż nym i m ie jsc a m i a tm o sfery , -znajdującym i się n a tej sam ej w ysokości (n p . m ięd zy p u n k ta m i p i i P 2 p o k a z a n y m i na ry s. 3 ). P rz y c z y n a w y stę p o w a n ia p o w y ższy ch ró żn ic ciśn ien ia je s t n a tu r y ciep ln ej: p o w ie trz e — od ziem i n a g rzan ej słońcem — n a g rz e w a -się w je d n y c h m ie jsc a c h siln iej, -w in n y c h z a ś — s ła b ie j; w w y n ik u tego n a s tę p u ją zm ian y p rężn o ści p o w ie trz a , k tó r e w y w o łu ją ru c h (lż e j
szego) p o w ie trz a od m ie jsc a tm o sfe ry b a rd z ie j n a g rz a - k i e r u n e k p o * s t a j ą c e j o
w ia tr u
p o w ie trze
Z / e rmoi.
m ie js c e <- m ie j s c e
b a r o l z i e j n a . j r z a . n e C h i o o l n / ę j 5 2 e
R ys. 3.
S ch em at w y ja ś n ia ją c y p o w sta w a n ie w ia tr u . ny ch do ch ło d n iejszy ch g ó rą — p rz y jed n o cz esn y m k ie ru n k u p rzeciw n y m — dołem — s ta ra ją c y m -się -w yrów nać tę różnicę. Z ja w isk a te, p o k a z a n e sc h e m aty czn ie na ry s. 3, zachodzą n ie u s ta n n ie w o k ó ł w iru ją c e j k u li ziem sk iej. P o m im o w ie lu p rzy czy n , k tó r e w p ły w a ją n a k ie ru n e k w iatró w , is tn ie ją p e w n e zasadnicze c h a r a k te r y styczne kierunki obiegu p rą d ó w p o w ie trz n y c h w okół zie
m i. ¡Najsilniej n a g rz e w a się k u la ziem sk a w okolicy ró w n ik a ; n a jc h ło d n ie jsz a je s t ona w o kolicach bieg u n ó w . W y w o łu je to s ta łe p r ą d y p o w ie trz a o p ły w ająceg o ziem ię g ó rą w k ie r u n k u od ró w n ik a d o b ie g u n ó w (fa le ciepłego powiet-rza ró w n ik o w eg o — t. zw. „ a n ty p a s s a ty ” i p o w ra -
Rys. 4.
P rz e b ie g w ia tró w n ao k o ło k u li ziem skiej.
cają ceg o -dołem w k ie r u n k u p rz e c iw n y m (chłodne p o w ie trz e z b ie g u n ó w — -t. zw. „ p a ss a ty ” ). P rą d y te tw o rz ą n a k a ż d e j z p ó łk u l — p ó łn o cn ej i p o łu d n io w ej r o d zaj o b ieg u zam k n ięteg o , p rzy czem obieg te n zam y k a się ju ż n a szero k o ści g eo g raficzn ej z w ro tn ik ó w (ry s. 4 ).
N a półn o c od z w ro tn ik ó w w sp o m n ia n y pęd p o w ietrza ró w n ik o w eg o u le g a z a h a m o w a n iu — na sk u te k fculistości ziem i; p o w ie trz e to bo w iem , o p ły w ając czaszę k u li w k ie
r u n k u b ie g u n a u le g a ja k g d y b y śc iśn ie n iu . T y m s it I m aczy n ie p o m y ś ln y d la n a s s t a n p o le g a ją c y n a ł m , iz l p o ło żo n e n a p ó łn o c od -zw rotników części k u li ,: emSKl€JI
■stanowią obsizar w ia tr ó w o k ie r u n k a c h z m : s n n y c h, n ie ó k re ślo n y c h . N a le ż y diodać, iż n a k ie r u n e k i c h a r a k te r w ia tró w w p ły w a ró w n ie ż i s a m r u c h w iro w a n ia k u li z ie m sk iej w o k ó ł je j osi, a w re sz c ie k s z t a łt p o w ie rz c h n i ziem i i z a w a rto ś ć p a r y w o d n e j w a tm o s fe rz e ( w p ły w m ó rz i o c e a n ó w ).
P o d w zg lę d e m siły i s ta ło śc i, w y s tę p u ją c y c h w ia tr ó w m o żem y p o d zielić a tm o s fe r ę w k i e r u n k u p io n o w y m
(w g ó rę ) n a 3 s tre fy . N a w y so k o ści -do 300 m e tr ó w n a d p o w ie rz c h n ią z ie m i p a n u ją t . zw . „ w ia tr y d o ln e ” o n ie w ielk iej in te n sy w n o śc i, dość n ie s ta łe , o k ie r u n k u z a z w y czaj pozio m y m . O ile chod-zi o s iln ik i -w ietrzne n ie z b y t d u ży ch m ocy, — w ia tr y t e są d la n a s n a j b a r d z i e j in te re s u ją c e . O b sz a r od 300 m w z w y ż s ta n o w i s tre fę t. zw . „ w ia tró w g ó rn y c h ” — b a r d z ie j ju ż s iln y c h i s t a łych, n iż w ia tr y d o ln e . W reszcie p o w y ż e j 500 m w ia tr y s ta ją się co raz słab sze, a b y n a w y so k o śc i ok. 10 000 m.
zn ik n ąć -już z u p e łn ie ; a tm o s fe r a p rz e c h o d z i t u sto p n io w o w o cean a b so lu tn e j ciszy z w a n e j „ s t r a to s f e r ą ” .
S z y b k o ś ć w i a t r u I ¡ e g o k i e r u n k i . S t a ło ś ć w i a t r u .
W ielk o ścią n a jb a r d z ie j o k re ś la ją c ą in te n sy w n o ść (s iłę ) w ia tr u ¡stanow i je g o s z y b k o ś ć ; o n a to d e c y d u je o ilości e n e rg ii, ja k ą w ia tr n ie s ie ze so b ą , a ty m s a m y m i o p ra c y , ja k ą m ó g łb y on w y k o n a ć .
S zy b k o ść w ia tr u w y ra ż a m y w m e tr a c h n a se k u n d ę (m /sefc) i m ie rz y m y p r z y p o m o cy t. zw . anem om etru;
jest to n ie w ie lk i .przyrząd, sk ła d a ją c y -się z wia-tra-czka, p o ru szan eg o p rz e z w ia tr, o raz m e c h a n iz m u licznikow ego, w |skazującego liczb ę o b ro tó w w y k o n a n y c h p rz e z w ia tr a czek. S k a la a n e m o m e tru w y - c e c h o w an a je s t zazw y czaj w m etrach , k tó r e o d p o w ia d a ją d ro d ze p rz e b y te j p rz e z w ia tr w czasie tr w a n ia p o m ia ru . D zieląc tę d ro g ę p rz e z z a n o to w a n y jed n o cz eśn ie -na p r z y rząd zie -czas p ró b y (w s e k u n d a c h ), o trz y m u je m y szybkość b ad an eg o w ia tr u w m e tra c h n a sek u n d ę. N a ry s. 5 p o k a z a n y je s t z e w n ę trz n y w y g lą d a n e m o m e tru ty p u tzw . „ s k rz y d e łk o w eg o ” . Is tn ie ją poza-tem jeszcze anenuom etry, w k tó ry c h w ia tra c z e k w iru ją c y p o d w ipływ em w ia tr u , s ta n o w i 4 m ied zian e p ó łk u le , o ra z in n e,
b a rd ziej p ry m ity w n e ro d z a je a-n em am etró w .
Szybkość w ia tr u b y w a b. r o z m a ita . W n a s z y c h w a ru n k a c h k lim a ty c z n y c h n a jc z ę śc ie j s p o ty k a m y t . zw.
w ia tr „ u m ia rk o w a n y ” , p o s ia d a ją c y szy b k o ść , w y n o sz ą c ą k ilk a m se k . W ia tr o szy b k o ści p o w y ż e j 15 m ise k , je s t o ju ż b u rz a . W w y ją tk o w y c h w y p a d k a c h sz y b k o ś ć w ia tr u m oże d o ch o d zić do 30, 40, a n a w e t i w ię c e j m /s e k ; w ó w czas ju z m a m y do c z y n ie n ia z ¡niszczącym w szy stko h u
ra g a n e m *).
R y s. 5.
W id o k a n e m o m e tr u ty p u s k r z y d e łk o w e g o
) N ie k ie d y (nip. w m a r y n a r c e ) s z y b x , b y w a w y ra ż a n a w -t. zw . -stopniach s k a li ¡Beaufo,r t >a l r .u w iększej szybkości w ia tr u (30 m /s e k i -w yżej) 1a J"
d a 12" sk a li B e a u f o r f a . ° a P c v n a -
Nr. 1 W I A D O M O Ś C I E L E K T R O T E C H N C Z N E STR. 13
W ta b eli I p o d a n e są ró ż n e in te n sy w n o śc i w ia tr u z z a z n a c z e n ie m „ p r a k ty c z n ie ” o d c z u w a ln y c h je g o s k u t k ó w o ra z szy b k o ść w m s e k i w sto p n ia c h s k a li B e a u io r f a .
T A B E L A I.
I n t e n s y w n o ś ć w i a t r ó w
S z y b 0) 031
O k r e śle n ie w ia tr u P r a k t y c z n i e o d c z u w a ln e k o ś ć w ia tr u 0) W -i_>
^
u
s k u t k i w ia tr u w m. s e k
O aj o
-M X 3 ifl C/J 03 Z u p e łn a cisza C a łk o w ity b e z ru c h p o
w ie tr z a ... 0 0 D e lik a tn y p o w ie w D a je się słyszeć le k k i
w ia tr u szelest liśc i . . . .
D y m u n o si się je d n a k n ie m a l z u p e łn ie p io n o w o
0,5-)-2 1
L e k k i w ia tr D a je stę w y r a ź n ie o d
czu w ać ... 3d-4 2 S ła b y w ia tr P o ru s z a fla g i, liście d rz e w 5-f-6 3 U m ia rk o w a n y R o z w ija fla g i, p o ru s z a
w ia tr m a łe g a łę z ie d rz e w . 7 4
Ś w ieży w ia tr P o ru s z a w ię k sz e g ałęz ie,
z ry w a liśc ie 8 -f9 5
S iln y w ia tr G ło śn o szu m i, ła m ie d ro b
n e g a łę z ie . . . . K K - ll 6 O s try w ia tr P o ru sz a sła b sz e d rz e w a ;
n a w o d z ie p o w s ta ją
p r z e w a la ją c e się fa le 12 7 G w a łto w n y w ia tr W s trz ą s a c a ły m i d rz e
(w ic h e r) w a m i, u tr u d n ia chód 13d-14 8 B u rza Ł a m ie g ałęzie, z ry w a d a
ch ó w k i, u n o si le k k ie
p rz e d m io ty . . . . 15d-16 9 S iln a b u rz a Ł a m ie d rz e w a , p r z e w r a
ca p ł o t y ... 18 10 G w a łto w n a b u rz a S ie je z u p e łn e zn iszczen ie:
z ry w a d a c h y , w y ry w a d rz e w a z k o rz e n ia m i, o b a la s łu p y te l e g r a
ficzn e, p r z e w r a c a lu d z i 25 11 O rk a n (h u ra g a n ) N iszczy w sz y stk o w spo
sób k a ta s tro f a ln y ; b u rz y d o m y , z ry w a m o sty, u n o s i lu d z i . . . . 30-1-40
i więcej
12
szy b k o ści v w ia tr u o d w y so k o śc i h n a d ziem ią, o trz y m a n a p rz y p o m o c y p o m ia ró w w i a t r u n a ró ż n y c h 'w ysokościach.
F a k t, iż sz y b k o ś ć w ia tr u v ro ś n ie , ja k w id zim y , z w y so k o śc ią h , p o s ia d a d la b u d o w y siln ik ó w w ie trz n y c h z n a c z e n ie z a s a d n i c z e . N ik ła szy b k o ść w ia tr u tu ż p rz y s a m e j z ie m i — ze w z g lę d u n a ta m u ją c y w p ły w n ie ró w n o ści, w zgórz, la só w itp .,— s ta n o w i z d e c y d o w a n ą w s k a zów kę, iż ro b o c z e k o ło s iln ik a w ie trz n e g o w in n o b y ć U m ieszczone m o żliw ie w ysok o, p rz y c z e m z w y k re s u n a r y s . 6 w id a ć w y ra ź n ie , że w ż a d n y m r a z ie n ie o p łaca s ię u s ta w ia ć s iln ik a w ie trz n e g o n a w y so k o ści m n ie js z e j
od ok. 10 m e tró w .
P r z y d o b ie r a n iu w y so k o ści h, n a ja k ie j c h c e m y u m ie ścić k o ło w ia tr o w e s iln ik a , n a le ż y ibrać jeszcze ta k ż e p o d u w a g ę p rz e d m io ty o zn a c z n e j w y so k o ści, z n a jd u ją c e się w p o b lis k im są s ie d z tw ie , ja k n p . d rz e w a , d o m y itp . P rz e s z k o d y ta k ie s ta n o w ią b o w ie m d la w ia t r u ro d z a j n a tu r a ln e j z a p o ry ( e k r a n u ) , h a m u ją c e j w y d a tn ie jego szy b k o ść i z a m ie n ia ją c e j p o ż ą d a n y d la p r a c y s iln ik a p r o s to lin ijn y k ie r u n e k je g o p ę d u n a c h a o ty c z n y i b e z u ż y te c z n y d la s iln ik a w i r , j a k to p o k a z a n e je s t n a ry s . 7.
T o te ż k o ło w ia tr o w e s iln ik a w in n o te ż b y ć z re g u ły u m ie sz c z a n e c o n a jm n ie j o 2 m etry ponad w ie rz c h o łk a m i p o b lisk ic h d rz e w , p o n a d szc z y ta m i d a c h ó w i t. p .
R ys. 7.
S posób u m ie sz c z e n ia k o ła w ia tro w e g o w p o b liżu d om ów , d rz e w itp .
J a k ju ż z a z n a c z y liśm y , szy b k o ść w ia tr u z ale ży od odległości d a n e g o p u n k tu a tm o s fe r y od p o w ie rz c h n i z ie m i. I m w y ż e j n a d z ie m ią (d o p e w n e j g r a n ic y ) , ty m w ia tr je s t siln ie js z y . D la w ia tr ó w d o ln y c h m o ż e m y z p e w n y m p rz y b liż e n ie m p rz y ją ć , iż szy b k o ść w ia tr ó w ro ś n ie w ra z z w y so k o ścią. N a ry s . 6 p o d a n a je s t zale żn o ść (w y k re s )
J a k k o lw ie k k ie r u n e k w ia tr ó w d o ln y c h je s t p rz e w a ż n ie p o zio m y (lu b c o n aj w y ż e j z le k k a ty lk o n a c h y lo n y do p o z io m e g o ), n ie m n ie j je d n a k is tn ie ją ta k ż e lo k a ln e p r ą d y w ia tr ó w — t. zw . „ w s tę p u ją c e ” c z y li „ te rm ic z n e ” , p o w s ta ją c e n a s k u te k in te n sy w n e g o p ro m ie n io w a n ia n a g rz a n e j z ie m i i p o s ia d a ją c e k ie r u n e k w rę c z p io n o w y ; w ia tr y te w y k o rz y s ty w a n e są w lo tn ic tw ie b e z siln ik o w y m (s z y b o w n ic tw ie ) o ra z b a lo n o w y m .
Co d o k ieru n k ow ości w ia tró w w o d n ie s ie n iu do s t r o n ś w ia ta , to p rz e w a g a teg o lu b in n e g o k i e r u n k u w ia t r u w p o sz c z e g ó ln y c h m ie js c o w o śc ia c h z a le ż y o d ' c a łe go s z e re g u ró ż n y c h o k o liczn o ści, w p ły w a ją c y c h n a to , co n a z y w a m y k lim a te m , j a k n p . sz e ro k o ść g e o g ra fic z n a , b li
sk o ść m ó rz i o cean ó w , w z n ie sie n ie m ie js c a n a d p o zio m em m o rz a , k s z t a łt te r e n u (r ó w n in y , w z g ó rz a ) i t. p . T a k n p . n a d b rz e g a m i m ó rz p a n u je z w y k le w d z ie ń le k k i w ia tr od m o rz a k u lą d o w i, w n o c y zaś — o d w ro tn ie — od lą d u k u m o rz u ; p o w o d e m te g o je s t f a k t, iż z ie m ia p r ę d zej s ię n a g rz e w a i sty g n ie , n iż w o d a. N a le ż y zazn aczy ć, że w p e w n y c h m ie js c a c h k u li z ie m sk ie j is tn ie ją w ia tr y o z d e c y d o w a n y m k i e r u n k u i sta ło śc i, j a k n p . w sp o m n ia n e w y żej „ p a s s a ty ” , a ta k ż e „ m u s s o n y ” lu b „siro c c o ” , „ s a m u m ” i t. p.
W y k re s
* { % * ) R y s. 6.
z a le ż n o śc i sz y b k o ś c i w ia tr u v od w y so k o ści h.
Z p u n k tu w id z e n ia w y k o r z y s t a n i a e n e rg ii w ia tr u d la p o ru s z a n ia s i l n i k ó w w ie tr z n y c h k ie r u n e k
