Virgam messiae pastoritiam ex Mich. VII 14 delineans ad Gymnasii encaenia d. XXVI Nov. a. MDCCL h. lq. c. celebranda urbis Proceres ceaterosque Musarum Fautores summopere colendos omni, qua decet, reverentia invitat Ioannes Langius Rector

(1)

V I R G A M

M E S S I A E

P A S T O R I T I A M

E X

M I C H . V I I , 1 4 . D E L I N E A N S,

A D

G Y M N A S I I

E N C ^ N I A

D. X X V I . N O V . A. M D C C L .

H. Lq;. C.

C E L E B R A N D A

U R B I S

P R O C E R E S ,

/* /I / (' C ^ T E R O S Q U E

MU S A R U M

FAUTORES

S U M M O P E R E C O L E N D O S

O M N I , Q U A D E C E T , R E V E R E N T I A

I N V I T A T

JOANNES LANGIUS,

R E C T O R ,

E L B I N G i E , S T A N N O P R E V S S I A N O .

(2)

i r

||ia, quam in noviffima L L . SS. feftivitate de V IR G A M E S S IA F E R R E A , r e g i ^ : D I G N IT A T IS

^ S Y M B O L O , in ftitu im us, meditatio tantae uber

ta tis, tantaeque au&oritatis e f t, ut illi quoque P A S T O R I T L E G L O R IA M a d d e re , Encaeniorum H eliconis noftri folemnibus praelufuri haud dubitemus C u i ut faciamus fatis, aeqvum om nino judicamus, cedro digniflimis Micliae verbis in liftere, feribentis in ter alia: a) P afce populum tuum p e d o tuo > o v e s tu as h e r e d ita r ia s , habitan tes feo r fu m f y l v a m in m edio Carmelo» p a jlu ros Bafinam Galaaditidem, f i c u t t p r ife is tem poribus.

Ecclefiam , corruptum p o p u li fui ftatum ex altera, ex altera vero parte promiflionis divinae certitudinem fedulo penfitantem, hifce Mefllam ad auxilium opem que egenis ferendam provocare, extra omnem dubitationis aleam pofitum eft. Haec enim cum in>^

percipiendis frugibus, in qu e vindemiae racematione priorem anim o

! c ‘ fruftra

a) c. VII, 1 4 .

(3)

fruftra defideraflet fru d u m atque bonis p a tientiam , fub fpe meli- ^ orum ex promiflione divina fe e rig e n te m , com m endaflet, no n m odo fuam in DEVM profert fiduciam, dicens: b) at ego Jeho va fpeculabor, pendebo a DEO falucis meae: exaudiet me DEUS m eu s; fed credens etiam Evangelio has fundit preces.' Pafce populum tuum &c.

Inter illuftria, quos Meffiae com petunt, nom ina haud ultimum eft illud, qUod etiam paftor c) & quidem optim us, maximus, meli- orque omnibus populi DEI gregariis carnalibus d) v o ce tu r, q ui paftoris m unere fun&urus, omnia ficuti in regendo ita & pafcendo grege fubiit officia, fuamque pro illo redim endo animam dare haud recufavit. e) Id quod paftoritium munus Meffias non per V ates m odo V . T . caeterosque Spiritus San&i gratia colluftratos, fed ipfe qvoque ad effatum Molis f ) excitatus Propheta D o d o rq u e prae- fens ita geffit, ut illum a DEO m ilfum , nifi dira mentis obftaret perverfitas, anim adverterent omnes. C um itaque Michaeas terram p ropter incolas fuos, ut eorum mores com m eriti e r a n t, defola- t a m , gentem que Ifacidarum difperfam animo praevideret, paftore q u o q u e , qui gregis populique confervationem p ro m o v e re t, opus e ile , haud im m erito contendit. Hujus quippe eft pafcere i. e.

n o n modo in pafcua laeta & pinguia gregem d ed ucere, verum etiam oves perditas in quirere, expulfas a deviis itineribus revocare, confragas ligare , infirmas fulcire, om nem qu e dare o p eram , n e * morbidae totum fua contagione inficiant coetum.

Qvid vero illud, quo Meffias, paftor bonus, fuos eft du&urus, fignificat pedum ? C onftat inter omnes, paftores ad oves aut capras a pedibus comprehendendas baculo & quidem incurvo uti folere.

Cujus & V irgilius m entionem fac it, Mopfi nom ine ita can en s: g)

b) ]. c. v. 7 . c) Jef. X L , 1 1 . d) Zach. XI, 8- e) Jo. X, 1 2 .

f ) Deut. XVIII, 1 5 . g) In Ecl. V. v . 8 9 .

2 A t

(4)

A t tu fume p e d u m , q u o d , me cum faepe rogaret, non tu lit Antigenes.

H ujus ope paftor, cui oves curae funt c o rd iq u e , varia exercet munera. Eodem quippe illas numerat, numeratas caftigat, ducitque, fedulo monftrans, qua ire, quo tendere, unde difcedere, ubi pafcere debeant, h) H inc tranfire fub virga non m odo Mofi i) &

Ezechieli k) idem eft ac numerari & elegi, fed Davides etiam, om ne illud in Meflia paftore quaerens & in ven ien s: T u a , in q u i t , v ir g a , quae pellit frangitque hoftes, tuusque fcipio, qui erigit

& fuftentat adfli&os i. e. tua n u m eratio , tu a c u fto d ia , tua pro

videntia, tuaque potentia, quae mihi protegendo ornandoque fuffici- unt, me confolantur. I) Quodfi vero pedi Mediani naturam ac indolem quis indagare v ellet, adeat ille, verbum divinum & in eo, quam quaerit, fe inveniiie fentiet virgam. N o n n e enim verbum, coelitus p a te fa d u m , animabus noftris laeta aeternae falutis pafcua, illaque exhibet pharmaca, quibus confra&a & vulnerata confcientia ob ligatu r, quaeque fub tentationum pondere laborantibus, novas exhibent vires? N o n n e in hoc uberrimi confolationum divi

narum rivi fluunt, qui confcientiae ardentis & asftuantis fitim reftin gu n t? N onne in illo fuaviffimae audiuntur v o ces, quibus DEUS coecis defideriis fedu&os & aberrantes revocat & otio ac pace abundantes felices praedicat? Qvae vero de verbo Evangelii pronunciam us b o n a , eadem Sp iritus.in fim ul efle San& i, negabit nem o.

Hanc autem virgae pafloritiae gloriam Salvator, D o l o r i s fungens munere, non modo declaravit, dum via falutis monftrata inftitu- e n d o , o b ju rg an d o , confolandoque errantes ex omni populo in veritatis tramitem rev o c av it, fed eam quoque per vaticinia feu rerum futurarum & quidem fortuitarum praedictiones, om nem

h) vid. Cocceji Lex. hebr. p, 8 4 7- a^ « i) Lev. XXVII, 3 2 .

k) c. X X 37*

l) XXIII. Pfi 4 .

(5)

hom inum ac geniorum vim fuperan tes, quibus eventus accurate re fp o n d it, maxime promovit. Quam ftri&im e n im , quam qu e exa& e, quce de urbis Hierofolymitanae devaflatione, templi deftru- tfione, fatisqtie adeo gentis judaicae, ut alia ficco praeteream pede, ante de n u n c iav it, m) eventu triftiiTimo comprobata fu e r in t , ex Jofepho, n) C orn elio T a c ito , o) aliisque liquido conflat.

Ad haec non ultimum virgae Salvatoris paftoritiae decus pondusque addidere miracula, divinam in C hrifto potentiam argu

entia. p) Quorum certirudinem nec ipfa Judaeorum temeritas in dubium vocare audet, nifi quo d Jefum Nazarenum per nom en tetragrammaton aliasqve artes illicitas miracula p ro tu lille , im pie fomniet. q) T an ta vero illorum m ellis, tanta fuit c o p ia , ut ne m undum quidem ipfum libros de illis fcribendos capturum elle, opinetur Joannes. r) Quae miracula eo majorem m erentur adm irationem , quo d Chriftus brevi faltem annorum fp a tio , per triennium fcilicet & femeftre tem p us, quo munus obiit p ro p h eti

cum, tot tantasque & quidem non aliena fed propria edidit poteftate, ut eorundem numerum om nium Prophetarum portenta neutiquam aequarent. Salvatorem enim ante tricefimum i t a t i s annum nulla patrafie m ira cu la, tanta perfpicuitate quanta eruditione m ultisque haud ita pridem docuit argumentis eruditus quidam, s) Quid vero de modo miracula prodendi dicam ; quippe in uno temporis m o

m ento verbo, nutu, conta&u «Sc prcefens & abfens ea perfecit Mes- lias? Q uid de eo, quod nunquam prodigium aliquod cum Icefione corporis humani conjunctum ed id e rit, qui potius defiderantibus illud difcipulis fu is, fe non veniile ad perdendum homines,

q) vid. Raym. Murtini in pugione fidei. P. II. c. VIII. 5c jUfephus de Voijin ad h.

1

^.

r) c. XXL 2 5 .

s) In prcgr. A . MDCCXL VII. ij>fo Salvatoris die natali ab Acad. rcgiom. fropofito.

3 ^{regeffit ?}

m) Matth. X X IV , 2. 5cc.

n) In ant. jud. L . XVIII. c. IYT*

o) In H. L. II. c. IV. & L. V. c. XIf.

p) conf. Witfiid ijf dus. de miraculis Chrijli, in meletematxhus leidenfibiis.

(6)

regeffit? Quid quod, Meffiam quoque Apoftolis poteftatem in fuo no m ine miracula proferendi co n cefM e, ipfa docet S. Scriptura, t)

Sed aliud mihi excurrit ex alio. N onne & fanftiffima Salvatoris vita pedi paftoralis naturam induit ac indolem. Nam ficuti fidelis gregum antefignani e ft, o vib u s, veftigia ducis fui accurate prem entibus, praeire, ita & Meffias vita fua, fuisque m ori

bus m anifeftam , qua in ce d e re n t, viam dilcipulis indicare voluit.

Quod/i ergo magnam vitae lubditorum dirigendae tuoribus Princi- pum inefie vim ac facultatem , j3m diu agnovere g en tiles; u) maximam fane animarum Dux adhibuit c u ram , ut mortalium animos, im itationi mirum quantum faventes, ad vitae fuae com pone

ret cynofuram. H inc Jefus, tefte Luca, w) prius facere i. e. vita fua tanquam virga m orum c o rreg io n is optima voluntatem f le d e r e ; poftea vero & docere i. e. intelle&um emendare incoepit.

Ecquid vero virgae Mediae paftoritiae cum C arm e lo ? quid cum Bafana & Galaaditide? M ontem C arm elum & in facris & propha

nis hiftoriarum m onum entis fuitfe inclutum, fcimus. x) N on enim Eliam modo in eodem habitafle, propeque illum D C L Baalis Sacerdotes ad torrentem Kifon occidifle, fed Elifaeum quoque, Eliae difcipulum , hunc ad in co le n d u m , facraque ibidenrprseftanda elegiffe comperimus. y ) Id quod gentilium fi&ioni locum fecit, q u i tradiderunt, DEUM aliquem Carmelum appellitatum, fan&itate montis hujus retentum , in illo refidere, z) cujus oraculum tefte Svetonio a) ipfi confulebant. A d haec m ontis hujus nom en, qui vineis, oleis & arbuftis feracibus admodum celebris e r a t , de om ni quo que r e g io n e , amoenitate & fru& uum copia praeftante, in paginis facris accipitur, b)

Quod

t) Matth. X, I. Luc. X, 1 9 . Mare. X V I, 1 7 . u) Plin. in Pan. c. XLV.

,W) /n A ft. Ap. c .L 1.

x) vid. Relandi PaUfl. L. I. c. L. p. 3 2 7 & c . y) I Reg. XVIII, 4 0 . 2 Reg. II Sc IV . z) vid. Vojf. II. de idol. 6 2 .

a) In Vefp. c. V. add. De y l . obf. Sacr. P. III. obf. XII, de diis montium. §. VI. p. IOO.

b) Jef. XVIp IO. J c r .I I ,7 .

(7)

fertililfimam terree promiflionis conftituebant p artem , quam ideo r cum dimidia Manaflocorum tribu fibi dari poftularunt Rubenitae &

Gaditae, quod illam pafcuis laetis abundare & rei paftoritiae inprimis idoneam efle viderent, c) Q uem adm odum igitur h x de C arm elo, B afin & Gilead loquendi didliones per S yn ech d o ch en om nem in dicant promiffionis te rra m , meile & butyro ab un dan tem , ita ad fpiritualia infimul & tempora N. T . adplicatae, divinam prorfus &

uberrimam benedictionem , in Judaeorum aeque ac gentilium ad Chriftum converfione obviam indigitant. Quid enim aliud Jefaiae in nu un t verba, dicentis: d) erit defertum in Carmel & v. v. quam quod, qui haftenus deferti more omni & juftitiae & pietatis copia deftituti fuerunt, Carmeli fertiliflimi inftar, uberrimos amoris divini prolaturi fint fru&us & v. v.

En munus virgamque Salvatoris paftoritiam, qua in plantando ceque ac plantanto regno fu o , in que hominibus vocandis ac dirigendis omni tem pore ufus eft. Q uid enim Ecclefia? Quid Schola chriftiana aliud nifi C a rm e l, frudluum fpiritualium ubertate

& amoenitate fe com m endans? Quid nili Bafan & G ilead , in q u i

bus ad pafcua doctrinae graminofa, aquasque S. S. tranquillas gregem hcereditatis fuae bonus ducit paftor. e) Quo utique p e d o , & in fenes & juniores e x e rce n d o , Petrus Apoftolorum antiftes a Sal

v a to re , ex mortuis refuscitato, hifce ornabatur verbis: pafce ag n o s, pafce oves meas, f )

M erito itaque & nos virgam Mefiiae paftoritiam in confervando Gymnafio patrio, uno abhinc & q uin qu agin ta ultra faeculum annis, exftru&o mire con fp icu am , ex Majorum decreto craftino iterum die veneramur. V o s itaq u e , V IRI , IL L U S T R IS , M A G N IF IC I, GENEROSI E T AMPLISSIMI URBIS PROCERES, DN. DN.

c) vid. I. c. L. I. c. XXXIII. p. 2CO &c. Glajjl pbil. $jcr. Z» V. Tr. I. c. X. p. 1 720 &c.

d) c. XXXII, 1 5 . c) XXIII. PC 2.

f) Jo. XXI, 1 5 . 1 6 .

B U R G -

(8)

B U R G G R A B IE R E G IE , PR /E SE S, PRAECOSS. C O N S U L E S , P A T R O N I A T Q U E MAECENATES, furom o, ut d e c e t, fub- m iiiionis obfervantiaeque cultu co le n d illim i: Vos item, five corporis, live animarum, five mentis cura VEN ERABILES E T C L A R I S S I M I : PRAENOBILES qvoqve, S P E C T A B I L E S , E X IM II, PR/ESTAN - T IS S IM Iq ; M U S A R U M F A U T O R E S longe aeftumatillimi, pro e a , qvae in Vobis e f t , litterarum confervandarum propenfione, petitionibus noftris ardentiiUrnis iocum date & non in Parnaflum aut P in d a ru m , fabulofis Graecorum carminibus in clu tum , fed in Carm elum Veftrum fcholafticum , g) do&rinarum & fapientiae fe- dem perantiquam , eo animo, eoque afFe&u nobiscum afcendite, ut florem fcholas Veftr^, Veftrceque juventutis falutem DEO com m en

d a tu r i, N U M E N aeternum fupplicibus defatigetis precib us, quo populum D rufiacum, gregem h ereditatis fuse, in Carmelo Elbin*

genfi pergat pafcere iicuti prifeis temporibus. Pubi. Elb.

d. X X V . N ov. A. M D C C L .

g) In Carmelo monte Eliam Thesbitem fcholam babuijfe, prodidit Jo . Hierofolym, de in•

Jlitutiow prim. Mon. yid. Vied, ant. bibi, de Geogr. facra. J>. 2 9 7 .

(9)

i i i i l i

STS $ l s S f? Gf5) (stS (stc)

/ / .

XM e

u u e b c t * ^ e f u n b e n e @ f a M

HERCULANEUM.

ofcx^oojjooSoojiooJiooJiQoiJoofc^^

S e r S o m t m e r *

SAM. LE O N H A R D W ^ C H T E R fc^lufjef DOlt iW GrrfitrtUttg &Cl' tlfUCit 5B d f mif t>fc SlUDCCfUlig JW UntfVirMfdjen 0 (di>t Herculaneum Ullb &it(ct Deo SHeDcnDfll

rin g c n e ig ttf © v f w « it f,

Ch. I.

E M AN U E L L IN C K Bc$aupfcf/ &a§ Me £ lu g fje if a u f aHc 2$cgeS(n& eit?tt bcr ^Scit citt ttwcfo*

fames' 2Juge (mI>c. SBelcftcn © a ^ m it 23«;fp ie(en unt> @ l(i$ n ijf(R ( r k u f t m 31i)am £ rim id ) 3l&pDe,

© eo rg e © ru b n a u , SKai>^>. $ o g i( jla u $ 3i&o&e, 3 o & . © a m tid ^Joclcf,

© o ttfric i) ©c& m ifcf, (Seorg e © ig iem u n D 5jJuelcfj 3«$. £arl 25c|Ut»

fyhrim Klttershf xfttt m JttWtt&MlJ &(f 3tit.

(10)

Ch. II.

3 Iu f IS crfln laffu n g l>e$ 6< ® m ibW

6e(jflupfen nacfyfolgenbe, i>ajj Oie gegentvarttgc 3 * it fonDcrlic^ m e rc fto fw ijj fep/

unD ircar 3 o & . (Beorge 6 o ffm a rm

£&riftop& £ e iiir. S ia u fd ) (S jm ftian © cfrab ercalb d a r i g n e & r. 25urd)arl>

G fm ftop f) g ric in \ 23ajjn er S f r a e l ^ o fd g e r

3fnl>reag Q & cim au 3o&ann 6cf}voMr

' ©faaf&

£irdjen*

gdefjrten*

i» i m ^ r ~ > « ■ * » I £an&el&

L 3?a ta r* J

© n ^ e ro erm afm ef

3 o & . © o (rt. 3?dt>e& $ Diefer 3 « t w & l ftja& nune& im n.

Ch. III.

g o t t f r i e d h i n g e l b e r g fin gtcrf emen £ irte n unb

J O . w i l h e l m b u r c h a r d d n en 2?erg n tan n , tvcldje t)iirc^ £ u l{fe einer 5Bunfc&d<3?ut&e uni) einer t>erbergcucn © tim m e , fo Der

Ephraim Ohlert formirf, Mrfnncfene Herculaneum cntt)C(f^n.

g o t t f r i e d k o t t o w s k i redjnef ju i>en je^igcn $?ercFfourt)igFeifen in t>er 3Wuir

i)ie IVieiW gefunOene © tfl& t H erculaneum .

Ch. IV .

gof>. ©ortfriei) Nicolai unD £><m. 3l6ra&. S55r|o l$/ geben ©elegen&dt

£)ie Urfac&e t>e$ llntergangS Der ©tairt Herculaneum ju unferjud;en / rodifre

6 a m . ©offlicb 2auren£ / 0 r t m . © o ttfrieD 2)?art(j fjcfj. JScneSicFf Sange,

£& rifr. g rie D r. $ a m p iu $

^o& nnn SflojjFe, J o f i . Qtfjriji, 25e§(er S ) a n . 9iein& . 9t&oi>e/

S a c o b (£$fe ftr ie b r . SNniocJj/

2Kid)ael

J nic^t in Dem SIKer^um,

*] — tm S)onner pfcer 25riin&/

J

i V

J — in einem ftnege,

1 — in dner ileberfcftfocmmuttg o&cr eineftt J ©olfenbrucj)/ fonbern

^ iit einem SrbGeben uni) Dem Seuerfpeijcn&en J S5erg Vefuvius finDen.

(11)

Jo . Jacob Martini BctVCijVf/ Herculaneum fcurcij fitt ® l ’b5^c6en UnfCfgCgilUSCR fOJ, Danie1Lebrecht Rogge mifcrfucfjcf/ tt)CR« folc&fS gefdjcfkt?.

Cari Dan. Laurentx. moralifirf ubtF t>Cfl Unftfgang i)Cf Herculaneum.

^ o lja n n ^ a co b Jic& fert,

© o ttfrie b ^ a rte !/

3o & . 9\ut>oIpt) © eg m aim /

(gp&'raim © o t t fr . 9 U M > o (j/

€ o rn e liu $ 25ruint>ifc&,

§ rie i> r. X r m ig o tt Sange, e & r it fia » Cubroeg $ u r $ A r t / (? rn fi 2cbrcc!)t 9ifcoi>e,

3olj. Sange,

3 o & . © a m . U n g a r ,

QCavl £&ri|l. von 2flun#aujVn

Cottfrltd Arendrcfccf M n i>cr 2Irf unb 5£ cife, tvie Mcfe unfcrgcgaitgenc 6fai>£ Herculaneum tuicDcr cntbccfct n w & e n .

2

<>; jacob Horncrjc^lct/ ttm$ itian i>arin fonbcrlic& eS uni> fam ertfen & to ur& ig rt an g efro ffen .

Ch. VIII.

Hcrculaneum ^RDcltl

fjfncob 20?niod),

3of). (£rnft §vie§,

$rinri$ 'D\a|d)fe*

Ch. VI.

gct>cncfen an&erer (£rt»Be&m uni) fcerfimcfa

Ch. VII.

(12)

Ch. IX .

uiit) iwar

Joan Bruinvifch ju Det’ Mythologic,

Jacob Hsertel jtl Del’

Heimich Land i« Da' 25aU < Uflb # ^Utlff,

fKoraug

Jo . Hcinrich Porfch

fi;lu | jc f, t>n|5 ita l!en nou) ^d\K ijltrh t b rr fvenen utiD Der Sllttw m er fcp»

Ch. X.

3(uf 3(nra$m

m

®o ftfricb £ fliw a u S)n»ib M itta t

€p$raim Suiljcl

SJIicfjfld Svufiiirt

$cfdj«er_

Bfticijacl drafl von S)Jua#aufeiT.

ben £ 6 n tg 6et)ber siciiiett al$ £attbes'>£etrtt/

-— — ber @efcf>id)fc,

— — be£ SQtiln^traTcrr^/

— — ba’^af)krcpunbber25rtti>$ii!t|?.

£)er 9?c»djret>net\

g e o r g e f r i e d r i c h h e n n i n g s bancFcf bencit refp. £6cJ)|b uub ^ocTwdjrfefrm SliUVfjcnbcn udi' i&re $cnetgft: 2lufirtcrffamtVit unb fd)lujjcf unter ciitem nagcmcmjra

9S>un|'d) vor bie (frfjnlfung beS gelicbfcn 53atcrlanbc$ bie 1 5 1 ^

(13)

A X IW f . * * 'fi«? £f • 4

C v a w X v ;*

«‘JW S * '« S W ^ ^ S W T '*& J% "t& JP'& ut/5*_

Ana.

/

SSetl mtdj, roenn icf) t>te Jg>eert> er&ltcfe, fcte .£ofnun<j niemalS fallen lafK

3 $ etle &u t>en retc^eit 0cfjaarett tinD fucfje ctnen £ a u pt'0 e n > inn :

2)er S5ergmamt-

too aUe3 fcon Dem frecfjert SBilfce tn t>er £Manen fftege fa llt,

£ag anDre t&re 0 d )a a fe ruffett ju Diefem grun belau&tett £ant>, icf) lofce &te Derborgnen 0 tu tfe iT , fcaS in tyef{$ SSergtf

JDcr

(14)

[5?nappett J

a u f!

&

macfjt bte ^al6c ffie lk

in biefem 0cf)abten=retc(jen $efo*

§ 8 M ber t»ergulbten 0ontien = 0tra(jfett, (em $erlen*£ ()au fommt ncd& ba$u,)

t>ie

28er fiofjret midj au$ meutecSttufj?

tn d j, falfcfjer -ipelfer, reb tcf) atn SSBaS ^utefTu nod) btefe 0 ( 1 % , fcte mattcfjer 6ej]ec nu|en fatu

3% m

« « meinem [ g g j i » imb fudje 23eute ju geroinncn.

0 0 ft6f)Vt man micfi auS maner sRufi

§3 m m 6 e t curor f * « * l Cummee lS(r6ett J

m