De Augusti schola palatina litteris moribusque dicata cum ad solemnia Gymnasii Elbingensis aestiva d. VI sept. MDCCLIX horis a IX matut. in acroat. maximo celebranda magnifici et amplissimi urbis Proceres [...]

(1)

D E

A V G V S T I

S C H O L A P A L A T I N A 3j,

L I T T E R I S M O R I B V S Q V E D I C A T A <

C V M A D

S O L E M N I A

GYMNASII ELBINGENSIS

A E S T I V A

D . V I . S E P T . M D C C L I X

H O R I S A I X . M A T V T . I N A C R O A T . M A X I M O

C E L E B R A N D A

M A G N I F I C I E T A M P L I S S I M I

YRBIS PROCERES

7 )iJj

^r ^s ^s ^, O M N E S Q V E

MVSARYM FAVTORES

AC P A T R O N I

E A Q V A D E C E T R E V E R E N T I A E T H V M A N I T A T E

\

I N V I T A R E N T V R

^ . \ N O N N V L L A D I S S E R I T

IOA.NNES LANGIVS

RECT. r . P. E T SIBL.

E J - B I N G A E

T V P I S N O H R M A N N I A N I S *

(2)

(3)

e ^ c f a n i m duodecim vitas, a C . S u e to n io , candi- G % j B GTO difllmo vetuftatis Rom anae fc rip to re , reliftas

< 4 ^ in fcholis privatis ante aliquot tempus percur- rentibus n o b is >. mirum quantum arridebant fe- quentia a u r o r is verba : Auguftus plurimorum 2^ liberos ^&f educavit fimul cum filis ^&T1 inftituit ^{; a)}

/ ; r

ac paulo poft : nepotes & litteras, natare, aliaque rudimenta per fe plerumque docuit , /zr nibil aeque laboravit 3 quam ut imitarentur

chirographum fuum. b) Quibus fub examen paululum vocatis, animum ftatim fubit cog itatio, nihil rebus litterariis gloriofius, nihil aequius, digniusque ede n ihil, quam in primo Rom anorum Im peratore S ch oiafticu m , & in ipfius fede imperatoria fcholam invenifle palacinam. Q u o enim graviora illorum , quos D E V S ad gubernacula regnorum ad m o v it, funt im pedim enta, quo mi- n u s , purpura & diademate fu lg entes, litterarum ac litteratorum curam agere p o l l i n t : eo majori artibus liberalibus cedit h on o ri, fi fummi quoque Principes infra dignitatem fuam minim e effe lia- tuunt, easdem n o n alere m odo, fed o m n e etiam ftudium, omne-»

H in c ex eruditis m ulti, qui in hiftoriarum co g n itio n e pluri- que ingenium ad ipfarum culturam ac gloriam conferre.

ac Cel. L o e f ^ erus eos ex Principibus fiftunt, qui S. Scripturae {ludio adeo inclaruerunt, ut T h e o lo g o ru m & C o n d o n a t o

rum n o ' * "* ' * ~

fcientia

(4)

ac Mufica verfatiflimos, quos laudatus modo L o efch eru s, M or- h o fiu s, R ey heru s, B eckeru s, Blu m iu s, aliique in exercitationibus fcriptisque fuis Iedu digniflimis collegerunt. c) Quibus facili n eg o tio n on ex vetuftiori m o d o , fed recentiori potius Hiftoria addi qu oqu e poflent Principes Philofophi ac Jurisperiti. Aft Suetonii verborum in praefentia m e m o r, n on dubito, Auguftum, magnum illum orbis Rom ani Im peratorem , eodem ju re , quo idem au&or *0 Caligulam nominavit C a n to re m , falutare Schola- ftic u m , fcholaeque palatinae au&orem ac m odetatorem.

A uguftum , Julii Caefaris ex teftamento haeredem & primum monarchiae Rom anae D o m in u m , non virtute modo fagata, fed

& togata inclaruifle, atque eruditionis fama aeque ac juftitiae ad- m iniftratione nom inis Latini honorem auxifle, Suetonius, Veli.

Paterculus, T a c it u s , aliique in apricum pofuerunt. c) His enim teftibus ille ftudia liberalia a pueris cupide ac laboriofillime exercuit.

E t dum in Latinis ac Graecis Apollodoro Pergameno praeceptore jam fene ufus erat: R h e to ricis , Phiiofophicis, arteque Poetica adeo delectatus fu it, ut & pacis & belli tem pore in illis otium fu u m , fuamque inveniret animi voluptatem. Quanquam hinc belli Mutinenfis moles magna f u i t : liberalium tamen ftudiorum cupidus, etiam medio illius ardore quotidie aliquid legit, fcriplit, declamavit. Inde praedantes ingenii ipfius provenerunt foetu s:

liber hexametro veriu elaboratus, Sicilia appellitatus; Tragoedia, A jax di&a ; epigrammata, balnei tem pore fere^elaborata, & qu^e funt reliqua. T a n t a itaque Auguftus fcientiarum dulcedinp ca

p tu s, tantaque & loquendi & fcribendi facultate, qua Maecenatis ftylum maxime imitabatur, praeditus, in aula etiam fedeque fua artes liberales c o li , quin im o fch o )am , docentium & d ifcen tiu m c o n v e n tu m , aperiri voluit. Q u o in ludo alios/inter & V e r rius F laccu s, celebris ille G ram m aticu s, paedagogi munere fun- tfus

c) conf. a Seeltn Princeps MuJichs in not. ad. §. 2. in Mifcell. P, II.Ip. 349* 35 °*

d) in vita Calig. c . X L V . '

c) vid. fcif 5D (l^f!orif/ P. x i & xii.

(

^,

(5)

# u s e f t , quem Suetonius nofter 0 ab Augufto nepctilus fnispraece

ptorem eleSium, trenfiijfe ^feribit in palatium cum fota fcbola, verum ut ne quem a?npliuspvfibaec difcipulum3 invito fc. Im p eratore, reciperet.

Inftituebantur ergo in eadem cum Augufti familia plurimorum civium liberi, in quibus etiam , ut ex Jofeph i verbis g) co n jicere lic e t, Agrippas Ariftobulo Herodis filio natus, fuifle creditur.

Magnam hinc Auguftus quidem adeptus eft laudem, quod fcholam , artium & fcientiarum officinam , in palatio fuo inftitue- r i t ; fed in majorem rapimur adm irationem , legentes, ipfum R o manorum Im peratorem m odo n o m in atu m , Praeceptoris etiam fpartam faepe obiille- Quid enim illa Suetonii verba : Auguftus nepotes litteras &r natare, vel fi mavis, notare h) fc. litteras i. e. feribere, aliaque rudimenta per fe plerumque docuit &rV. aliud in d ican t, quam eu m , n o n obftante dignitate im peratoria, vices Scholaftici ac Ludimagiftri faepe implevifle, & nepotes aliosque fcholae pabtinae cives litteras, artem ferib en d i, aliaque rudi

menta docuilTe, J‘) ita ut n on nudus faltem laborum fcholaftico- rum teftis & fpe&ator exifteret, fed illos infimul co n filio , d o ctrina & inftitutione fua reg eret, fo rm aret, augeret. E t hunc Augufti ludum , in favorem ftudiorum liberalium in ftitutum / fcholam vocare palatinam, quid vetat.

Me quidem non fu g it, fcholas palatinas apud feriptores medii aevi varias denotare militum co h o rte s , ad palatii & Principum cuftodiam deftinatas, quales hodienum adhuc in Gallia cohortes funt praetoriae, vulgo Me ffoitgltcfjen .£nui6 = £rouppen. N e c ignotum eft m ihi, has fingulss in orbem quendam per diverfas

* 3 fcho-

f) in libro de iMujlribm Grammaticis, c. X V II. p. m. $Q 2 .

g) tjtMt L. X V III. c. 8. in vernacula ita fc habent: fror £orti(} J$Cfobi3 £o&

irnr 'JftfiiHXi m jRom, uiit> fain Durcfo (late Scptcobnuna init Srufo, Xnkni / in giUe ftun&fcfcafr*

h) cotif. Captui, in comv/. a d Oft. Aug. c. L X IV .

i) Hinc autfcnLs ^cr aflgcin. *$df&ifft>rif

, ^P.

^{X II. in}

^mu *

^ad

$.

¹⁰⁶. p. 2 C 2 . ita fcr.biint

:\0ciiKU (Enfdn brnt&tt <r fc!l>|l Dic 2Jnfang<?grunDf Orr ©dt&rfam*

tat 5cp ic) *

(6)

fcholas excubuifle. k) Interim cuivis quoque conflare credo, o m n e illud, quod ad palatium Imperatorum Regum que refertur, nominari palatinum, !) Balneae hinc apud C ic e r o n e m , m) " &

ludi apud Suetonium n) dicuntur palatini, quia intra palatium in veniebantur Imperatoris, E t ficuti atriends palatinus apud Sueto*

nium °) ille e f t , qui stria, munditiem & ornamenta eorum in palatio c u r a t : ita Horatius

P)

per

feripta, palatinus quaecunque recepit A p o llo ,

ea indicat, quae in Bibliotheca, quam in Apollinis aede in palatio Auguftus inftituit, inveniebantur. His ex caufis eum quoque in pa

latio locum, in quo & Auguftus & ab ipfo ele&i ro^uriftri artes do

cebant, ftudiaque liberalia, fcholam vocare licet palatmam. Id quod n ec ab aliorum Principum con fuetu din e, in aulis eorum recepta, alienum efle conftat. Alexandro enim M. etiam in caftris Principes M acedonum fuos tradidere liberos, ut ex illis aliquando magno

rum Praefe<5k>rum feminarium, imo Ducum incrementa & rudi

m enta caperet. q) E t quem latet, quae hodienum adhuc in Prin

cipum aulis puerorum n obiliu m , “vulgo t>er habeatur ratio, quo illi, in fpem regni atque patriae educati, non virtute modo

& fo rtitu d in e, fed confllio quoque Regis Principisque fui partes aliquando tueri polTint, omnibus ftudiorum liberalium artibus exculti.

Adhaec Auguftus in educandis fuis, aliisque Romanorum li

beris n on do&rinae faltem , illuftri puerorum co h o rte dignae, fe'4'*^

difciplinae quoque curam adhiberi v o lu it: imo ipfemep hanc S

fcholafticam cum d om eftica, eademque paterna quam fiudiolilli-

k) vid. Tresne Glojf. med. & inf, Latin. T . II. p. 737*

1) conf. Gesneri T h e f lingu. Lat. ad voc. falatinus. T. III, 65 Q ||j m) pro Rofc. A m er. c. XIIX.

n) in A u g. c. LVI. add. not. Cafaub, o) in Cttlig. c. LVII.

p) epiji. I. 3. 17.

q) vid. Cure. L. VIII. c. VI. §. 2 & c. L . V

(7)

me co n ju nxit. Pro ea e n im , quae in Augufto fu it, prudentia, quam apprime ipfe cognovit Im p erato r, a difciplinae adminiftra- /✓ / tione omnem pofteritatis pendere fo rtu n a m , rem que fcholafti- cam tantum capere detrim en ti, quantum illa negligitur. “ H in c

“ delida fuortim duntaxat modica perpelTus, 0 illos, qui probris

“ contaminati eran t, non verbis modo c o rrip u it, fed relegavit

“ etiam. 5) E t ne abfente fe, vel du lcedine, vel licentia peccan di traherentur, Auguftus “ neque ccenav it u n a, nifi ut in imo

“ le<fto ad fid eren t: neque iter f e c i t , nili ut vehiculo anteirent,

“ aut circa adequitarent. *)

Quae ind^ fcholae Augufti palatinae facies, quae gloria, quae

que com m endatio ! In hac Imperator tantum difciplinae i quan

tum do&rinae trib u it, & nepotes fuos aliosque in illa non minus bene moratos <Sc virtute praeditos, quam eruditos & do&rina pol

lentes educari voluit. N o n ergo paedantism um , n on trivium fapit, fed imperatorium potius, regium & egregium e ft, ad Su periorum voluntatem cum ftudia tum mores fuos c o m p o n e r e , &

in aequiffima difciplinae cuftodia ac obfervantia certiffima artium

& ftudiorum liberalium quaerere fubfidia, o rnam en ta, augmenta.

Id quod utinam juventus fcholaftica, falfifiimo faepe libertatis n om in e le n o cin a n s , faeculo h o c luxuriante probe p e n fita r e t!

V tin am difciplinae legem ac fapientiae ju g u m , ingratum quidem recens fubeuntibus, jucundum vero adfuetis effe, cred eret I V t i -

**am publica in moderatum piae difciplinae ufum deponeret odia, haqcrque non pro faevitia ac fervitute, fed pro honeftatis praefi- diis, famae patrociniis & ftudiorum haberet adjumentis I H onos

> qui Regibus exhibetur etiaui fcholafticis, multum valet ad indi p u d erem , & effrenatam , qua juvenilis aetas plerumque

m aximopere inhibet licentiam.

M erito

r) ih Suet, c .' s) 1. c. c. L 3

») 1. c. c.

(8)

Merito hinc aeternam Numinis alti/Timi praedicamus gratiam, faventis adhuc Gymnafii Elbingenfis in colu m nitati, & fandae, cujus fedem e(Te volu it, do&rinae juxta ac difciplinae. Pro im- m enfo enim in nos favore haec D E V S reddidit tem pora, in quibus leges Seminarii Civitatis praelegi & claftes Scholae noftrae more co n fueto luftrari folent. Faveat modo fummus rerum huma

narum A rbiter anniverfario huic ac folemni luftrationis muneri ! Faveat juventuti fcholafticae, quae fub

p r a e c l a r i s s i m i d o c t i s s i - m i q v e D n . I o . D a n . H o f f m a n n i , g y m n . c o n r e c t . a c p r o f . p v e l . f i d e l i s s i m i

aufpiciis de vi confuetudinis ac faeculi in republica litte

verba eft fa&ura ! Faveat denique & mi hi , brevem de adiapboris adiaphororum naturam nomen que exuentibus oratiuncu

lam adui huic praemiiluro i

V n u m fupereft, quo ad feftivitatis hujus celebrationem ma

xim e opus efle videtur, videlicet, honorifica

n v t r i t o r v m

ac

^{p a}^-

t r o n o r v m

praefentia, ut legum auctoritas confirm etur, & juven

tus n o n modo ad difciplinae praefcriptum in redto vitae propofito fe formare difcat, fed intelligat etiam , quam care ipfis

m a e c e n a- t i b v s

fint le g e s , & quam fa n d e illas a Civibus Gymnafii haberi velint. P roinde v o s ,

i l l v s t r i s, m a g n i f i c i, g e n e r o s i, a m p l i s s i m i, CONSVLT ISSIMIQ VE DN. D N . BV R G G R A EIE R E G I E , P R A ESES, PRAE- C O N S V L E S , C O N S V L E S , MA EC EN A TES AC E V E R G E T A E OMNI O BSER V A N  T I A E C V L T V PRO SEQ VEN DI : VOS etiam, CVIVSVIS O R D IN IS, DIG NITATIS E T PROFESSIONIS MVSARV M F A V T O R E S L O N G E AES TV M ATI SS IM I,

omni, quo d e c e t, ftu d io , om n iq ue ofliciofitate rogamus & obteftamur, ut otiis noftris litterariis favere, & quod faveatis, craftjna, D E O dante ! luce praefentes declarare velitis. S