Pietatem Gymnasii Elbingensis in actibus scholasticis per sexaginta et quod excurrit annos declaratam exponit cum ad solemnia Athenaei patrii eestiva d. IX Sept. a. MDCCLXII h. l. q. c. celebranda magnificos et amplissimos urbis Proceres [...]

PIETATEM

GY MNA S I I E L B I N G E N S I S

X N

- A C T I B V S S C H O L A S T I C I S

PE R S E X A G I N T A E T Q V O D E X C V R R I T A N N O S

d e c l a r a t a m e x p o n i t C V M A D

S O L E M N I A

ATHENAEI PATRII

A E S T I V A

D. IX. S E P T . A. M D C C L X J l .

h. l . c ^ c .

CELEBRANDA

M A G N I F I C O S E T A M P L I S S I M O S

VRBIS

P RO C E R E S

CO E T E R O S Q V E

M V S A R V M P A T R O N O S F A V T O R E S

QVO DECET OB S E R V A NT I A E C V L T V HVMI LLI ME I N V I T A R E T

I O A N N E S L A N G I V S

GYMN. RECT. P. P. ET BIBL.

S S $ <3 S

aria exercitationis fcholaft?cae dari genera, in cjuibas ill?, quorum curae fideiqUe juventus polienda Jimandaque traditur, operam fuam, fuumque collocant fludium, ad unum fere norunt omnes. Quis enim rei fcholafticae adeo igna­

rus eft, ut nefciat, ludum bonarum artium & hac in re hortorum induere naturam, ut quo majori gaudet ordine, ac fcientiarum varietate, eo major eif conftet amoenitas fuavitasque.

Hjifd ultimum vero exercitationes inter litterarias f quae in fch o lis inftitutfntur bene conftitutis, occupant locum dedamatio- nes adusque oratorii, in loco publico & in fumma Virorum Cia- riflimorum frequentia habendi.

Non quidem fum nefcius, in eruditorum coetui dari nonnul­

los, quibus hoc juventutem exercendi genus minime arridet, utpote Supervacaneum, inutile & ad nimiam oftentationem, tru miamque temporis ja&uram praebens occafionem. Id quod, ut reliquos filentii peplo involvam, Phil. Frid. Wiirtenberg, qui a Concionibus & fcholarum Graizenfium in Voigtiandia infpectione eft, in programmate, T . V II. A&. fchol. p, 30 5 &c. inferto, fub titulo: £)[> fcflg m Oratorios- Jfpctftcn SCufne&ttlflt etnet 0 4 ) u le bcforl>ere o t w Dnffelbe ^tnDctre, folglicf) nu&Ucfj O&Ct fcfjdD!t$ fH jl pluribus contendere videtur. AH duri

&or laudatus ftudium fui in officio antecefToris innoxiurr,

mationes in fcholam Graizenfem revocantis, non modo fummis evehit laudibus, fed ipfe quoque pietati, quam Superiorum \c~ j luntati debet,' fatisfatfurus, in eodem fcripto 3#um^rrm€it-©ra-/T torium : fatis inde apparet, eUfn de abufu (altem harum foltmril- tatum, nimisque multis, quibus labores ordinarii impediuntur, eloquentiae exercitationibus loqui fcholafticis»

• ' , / ' N ec

N ec quenquam fpero hanc confuetudinem, ftudiofam juven­

tutem in arenam declamatoriam fubinde introducendi, temere reprehenfurum efle, qui intelligit, quantum ad Romanae aliarum- que linguarum facultatem promovendam, moresque, rhetori convenientes, conciliandos, affiduus faciat ufus & exercitatio.

Hac quippe ratione periclitatur ingeniorum, morum & linguae conditio, adeo ut captus mature patefc2t, & vultus ac manuum, totiusque corporis motus & habitus, ne gratiam jucunditatis exu­

ant, ad decori ac honefti regulas componantur. Nedum hoc exercitationis genere eloquendi celeritatem incitari, & parrhefiac concinnitatem ac modeftiam acquiri. Imo dum illi, qui novi oratoris partes ex voto geflerunt, audientium laudem ac benevo­

lentiam merentur: defides plerumque animi & ignava excitantur ingenia, ut iidem etiam dignum aliquid frequentia auditorii, di- gnumque aetate juvenili, declamatUri proferre velint. Rebus fie le habentibus, quid confuetudinem, a&us oratorios in fcholis habendi, ulterius vetat? Ab ineunte aetate tentandum eft aliquid, quod longiore annorum tra&u ad majorem perfeftionis afeendit gradum, ita ut hujus quoque loci fit tritum illud, omnibus no- tiflimum : qui nunquam male, nunquam bene!

Inde venit, ut in omnibus Gymnafiis fcholisque illuftribus in confuetudinem abierit, juventutis fcholafticae profeclus, ex Ora­

riae etiam a&ione & fermonibus, in praefentia Patronorum ac litterarum Amantium habendis, cognofcere, gaudendique mate- riam inde colligere fertiliflimam. Laetus hinc memini, quae Cei.

V Wornsdoiffius, de re litteraria & ftudiofa juventute iti incluto,

’ :q y o^/TfiiiAni ftorej, Gymnafio optime meritus, in programmate a. 1 7 5 7 publici juris fa&o, fcripfit. Dum enim ejusmodi decla­

mationum exercitationes T itio , Rosteufchero, Calovio , Behrio, Sartorio, aiiisque moderantibus in laudato modo Athenaeo faepe

2 ' mul-

multumque non fine fru£u olim obfervaras, per aliquot vero tem­

poris fpatium negle&as, de novo introdu&urus eflet: fe , 1. c.

inquic, rem multorum annorum tra&u intermiffam ab integro fufcipere, — — & veluti poft liminio reftituere confuetudinem laudatiffimam.

Major vero declamationibus juventutis conftat dignitas, utili­

tatem earum infimui evincens, fi illae ex Magiftratus & Superio­

rum decreto certis temporibus inftituendae, non in vanam gloriae captationem, non in temporis difpendium, fed beneficii alicujus, a D E O exhibiti, memoriam, inque rei honeftae ac decorae fe- ftivitatem celebrandae funt. Omnium enim in fcholis commo­

rantium eft, ficuti in reliquis, ita & in hoc negotio a voluntate Nutritorum pendere, & eorum defiderio facere fatis, nifi pietatis in Superiores negle&ae incurrere velint periculum. Hocque in caufa eft, cur & in Gymnafio Elbingenfi ejusmodi tyronum fcho- iafticorum exercitationes, partim legum repetitioni ac juventutis translocatae luftrationi, partim ipfis Athenaei Encaeniis dicatae, au&oritate publica inftitutae, & nifi cafu quodam impeditae fue­

rint, quotannis anibus oratoriis celebratae fint; in quorum lo­

cum in fuperiori faeculo & praefentis initio nonnunquam etiam dramata in theatro publico, quod hodienum adhuc in fine audi­

torii feptentrionalis videre eft, Magiftratui Ampliffimo, imo rni- verfae Civitati a juventute fcholaftica funt exhibita. Sic ut

multis unius alteriusve faltem mentionem faciam, 1 0 , m y l i v s , Re&. 1 6 1 2 . 25. N ov. egit de fa&o Horatii, qui fo r c ^ m , C u­

riatii fponfi morte lugentem, ftri&o gladio transfixit. M i c h a e l h y l i v s , Re&. 1(595- 29. Nov. de Monomachia, quam

cum Goliatho fibi depofeit. I o a c h . p a s t o r i v s ab Jfpttfen*

Dire&or, 1 6 5 5 . 27. Nov. de Marco Marcello reftituto.

I o . c r a m e r , Re&. 1 6 5 4 . 3. Dec. de judiciis Tm oli & Apollinis,

fuper certamine mufico Apollinis cithara'& Panos fiftula certan­

tium. 1 6 5 7 . 29. N ov. de partu Minervae ethnico - chriftiano.

1 6 5 8 . 28» N ov. de Mercurio, furti reo. F r i d . h o f f m a n n ,

Re<5h 1 6 7 1 . 2 6. N ov. de Salomone, Rege Ifraelis I lltio , in fcena redivivo. P e t r v s BEHM ,Conr. 1 6 7 4 . 2 ⁹ - N o v .d e educatione liberorum, f ub tit. Dionis. M. i a c . b o e r g e r , Re&. 1 6 7 7 .

2 5 . N o v.d e Proferpina. 1 6 7 8 . 24. N ov. de coalitae focietatis hu­

manae neceflitate. 1 6 8 0 . 28. Nov. de corpore politico nervato.

1 6 8 1 . 27. N ov. de X acpoftea X II legum tabulis. 1685« 2 5*N ov.

*!e lapide Philofophorum. M. e r n e s t . k o e n i g , Redi:. 1 6 8 9 . 124. N ov. fcoit t)cnt ©igelldnbtfcfjen SMcfjtOeg, Robert Devereux,

©rafeit V)Olt EiTex. 1 6 9 1 . 29. N o v. de Aenea exule. 1 6 9 5 . 24.

N ov. de Erinny Gothica. M. 1 0 . v r i n v s , Conr. 1 6 8 8 . 2 6.

sAug. de bella grammatico. 16 9 6 . 29. Nov. fcon 3 ofjonm$ fceS SdufferS ^m^uipfung. 16 9 7 . 28. N ov. &011 SafonS (Eoldjifdjet:

Dietfe unD 33etT<$tUH9 * 1 6 9 9 . 1 0 . Dec. de lenimentis lamento­

rum dolorumque Prifciani.

Ejusmodi vero a&us oratorios, quibus adolefcentes parti m ad gloriam & induftriara excitantur, partim in eloquentiae & elegan­

tiae ftudio exercemur, ab initio fcholae Elbingends ftatim intro- du&os celebratosque fuiile, extra omnem politum eft dubitationis aleam. G n a p i i e v m enim primum primae fcholae, in arcis di- ruderibus exitru&ae, Remorem, jam 1 5 3 6 a&um de filio vodigc typis poftea exprellum, & 1 5 4 0 alium, ^Triumphum loquentiae infcriptum, publici quoque juris fa&um , praefente ioanne Qantifco, Epifcopo Culmenfi habuifle, teftis eft b. T o l-

£el)rer ©e&acfttmfj, p. 2 3 4 .

Sicuti autem vix ac ne vix quidem fieri poteft, ut omniuin a&uum titulos faltem indicare vaieamud : ita haudabs re eife ju­

dicamus, illarum'modo, quae per fexaginta& quod -excurrit annos,

inGymnafio patrio publice habitae funt> exercitationum argumenta ab oblivionis injuria vindicare.

Mufae itaque Elbingenfes pietatem fuam in Encsertiis, die Io- vis ante I-D o m . Adv. confueto more habendis, declaraturae*

a&um habuerunt oratorium, moderante

Re [i. M. io. sartorio,

1 7 0 0 . 25. Nov. t>on Dem (juiQericfjteten Ariftander, fcena tragica repraefentato.

1 7 0 1 . 20. 0<£t. de interitu quarundam familiarum illuftrium.

24. Nov. eott Der tterfleffen Stufrk&ttdfeit, dramare delineata.

1 7 0 2 . 1 1 . Jul. ad continuationem prioris aftus: de interitu fa- . . miliarum illuftrium.

30. N ov.

1 7 0 3 . 29. N ov. de curiofitatibus litterariis circa rem graphicam obfervatis.

ReB. C H R I S T . I A C . K O I T S C H ,

1 7 0 6 . 2 $. N ov. de fe&is Philofophiae.

1 7 0 7 . 24. — dequaeftione: Vtrum Cicero in fcholis eloquen­

tiae tra&andus fit?

1708« 29. — de nomine C h rifti: Hofianna.

1 7 1 0 . 27. — de adventu Chrifti.

1 7 1 2 . 24. — de temperamentis.

1 7 1 3 . 3 1 . — de inundatione territorii Elbingenfis ad V . F .i0

Maji anni hujus fatfa. * . ^f ■

1 7 1 4 . 2 9 . — de anno, lacrumis valedieente, h.e. inundatioiu Nogati fluminis pofteriori a. 17 15 ^ 2 8 , D ec.fack, J 1 7 1 y. 28. — de idea Studiofi ex hiftoria Jofephi.

1 7 1 6 . 26. ~ de Danielis ftudiis.

1 7 1 7 . 25. — de candelabro aureo.

1 7 1 8 . 24. — de quaeftione : an eclypfes mala imminentia

i ’ portendam? f - 1 7 1 9 .

1 7 T 9 * 3 1 * — de aquis Elbingenfibus aenigmatice prolatis.

1 7 2 0 . 28. — • de hodofophia ftudiofae juventutis.

1 7 .2 1. 27. — de arte Jacobi XftiftctliriKtj, 1 7 2 2 . 26. — de fcala Jacobaea.

1 7 2 3 . 2 j . — de florida virga Aaronis. Qui atfus typis eft exprellus in 410.

1 7 2 4 . 3 1 . -— de Poefi, Scripturae S. famulante. Et hic a&us m3gna exparte prodiit in 8 fub t i t : Libellus memorialis Bibliorum V . & N. T . Elb. 1 7 2 9 , &

germ. fub tit: f u r j e g i n l f t f u n g i n ^ i e ^ ^ S ^ r i f t Sf.unbSft. £ef?. 3iW* 1 7 3 0 .

I 7 2 J . 2 $ . “ de Gideone.

1 7 2 6 . 1 2 . Dec. de Chrifto in typis & allegoriis.

1 7 2 7 . 27. Nov. de montibus Zionis opiferis.

1 7 2 8 * 2 j . — de curru D E 1 ex Ezech. I & X. - 1 7 2 9 . 24. — de libertate decembrica.

1 7 3 0 . 3 1 . — de nave myftica.

1 7 3 1 . 29. — de primis nativitatis Chrifti praeconibus.

1 7 3 2 . 27. —— de Simfonis aenigmate.

1 7 3 3 . 26 . ~ de fonte Invocantis ex Jud. X V , 1 7 - 1 9 .

R e£}. G E O. DA N . S E Y L E f t O ,

1 7 ' ’ ■ 2 4 . N ov. &on bem 0ef)etmm§ fcer

^736. 29. — de fapientiae domicilio in memoriam faecularem

\ fecundi a felici inftauratione fcholae Elbingen*-

V ^ * V-'N fis Jubilaei. . .- 1

‘ — ^t>on l>er joojdljricjen 0ctukfjtm§:§f9eir t>on (Zk

&muing t>er (£I&ing.. Hic a&us in foJ.

prodiit. . . . .

1738 * S 7 * — de Niceta f. tentatione triumphata. -

4 1739-

1739 » I 0 * Dee. de Mufis militantibus. t - 17 4 0 . 24.N0V. \)on t>ec 3oojd^rt()en ©ebac^tnig=?5e^er t»on (£r*

ftnbunc) ber 23u<$t)rtufetf uu|?t Qui a&us in 4to typis eftexfcriptus.

1 7 4 1 . 3 o. — de agone fenfuurn.

1 7 4 2 . 29. — de reip. cum corpore humano comparatione.

1 7 4 3 . 28. — ^ctera Pythagorica Y ,' vitae humanae bivio.

1744 ^. 25 ^. — t)o n t>crt g o t t e r i m .

R e ft . . I O A N N E L A N G I O ,

1 746. 24.N0V. de Judaismo exulante.

1 7 4 7 . 30. — fcon t m al$ e m c m O t a c u l ttJtflfufjriicfjer . #ant>lutisert. ’

1 7 4 8 . 28- — de triplici hominum curiofitate.

1 7 4 9 . 27. ^— t o m © p m n a j t o in 0 ^{& u i} 3 , 5et) © e f e ^ n l j e i t t>e*

i$of!en 0et)dc^tnig = gepcr tton^r&autint} t>e£

cmfe^nltcfjen 0 cf)ul-'®c6auDe& - Hic aftus, praelo commiflus, prodiit in 4to.

1 7 5 0 . 26. — £>on t»ec tmeber^efunbenen 0 tat>t Herculaneum.

1 7 5 2 . 30. — de mundo, maxima divinitatis fchola.

1 7 5 3 . 29. — de vita humana, navigationis imagine adumbrata.

1 7 5 4 . 28. — • t>om Sllter.

1 7 5 5 . 27. — de hiftoria Judaeorum & aliarum genti’

rallela.

•1756 . 2$*. — de hypnopfychita f, fe>otii ©eelenfcfjlaf*

1 7 5 7 . 24. — fcom (Efjrtffen arn 0iDe Oea Sajjte*.

1 7 5 8 * 3 0 « — t>on Srma&nimgeiu' ■ 1 7 5 9 . 29. — .£»ott^tn>a^ futafle.

1 76 0 . 1 1 . Dec. de bello & pace inter eruditos/

1 7 6 1 . 26.N 0V . &on retwiben S B ap eiv - : -

£ ’ M ph. - N' Quod

>-

Quod vero ad alterum Gymnafii a&um, tempore aeftivo ha­

bendum, attinec, in illo

Conrector M. i o . v r i n v s ,

fequentes, quas, deficiente reliquarum notitia, tantummodo an- notalle juvat, dicendi inftituit exercitationes. Anno fcilicet

17 0 0 . 9. Sept. de concordia dilcorde.

1 7 0 1 . 1 5 . — de podagra.

1 7 0 2 . 24. Aug. 1 7 0 3 . 1 3 . Sept.

1 7 0 4 . 1 1 . Sept. de bombycis & araneae contentione, Jovis no­

mine & numine componenda.

27. N ov. de auriga, cui,divos invocanti auxiliatrices, omne denegatur auxilium, nifi ipfe currui, e loco paludofo extrahendo , manus admoveret.

1 7 0 5 . 22. Sept. de infe&is, inprimis de culice.

26. Nov. de mediis politicis, animos calamitatibus de- prellos erigendi, & commodis inde pullulan­

tibus.

! ⁷ f

17 0 6 . 1 7 0 7 . 1 7 0 8 .

I *TC 9 .

I 7 I 0 . 1 7 1 4 .

?7 I 5- 9 8 6 5 8 J 3 5

Sept.

— de fuperbia fcholaftic*.

— de amicitia.

— 1 7 1 1. 17. Sept. 1 7 1 2 . 8 - Sept. 1 7 1 3 . 3 1 . Aug.

— de eo, qnod in arte poetica divinum eft.

— de peccato.

— 1 7 1 7 . 9. Sept. 1 7 1 8 . 8 - Sept.

C o n re tto r M. 1 0 . i a c . r o i i d e ,

1 7 1 9 . 14. — de laudibus Elbirtgae.

\ Coiu

1 7 2 0 . 1 7 2 1 . V 1 7 2 2 . 1 7 2 3 . 1 7 2 4 . 1 7 2 5 . 1 7 2 6 . 1 7 2 7 . 1 7 2 8 . 1 7 2 9 . 1 7 3 ° . 1 7 3 1 . 1 7 3 2 . 17 3 3 • I 734-

1 7 3 5 *

1 7 3 6 .

I 737*

Conrector geo. dan. seyler,

1 2 . Sepe, de Elbinga numismatica.

i 8 - — fcom S fc tie ti--# a n b d in g r a n f m c j j . 1 7 . — de pace Nyftadienfi.

12* — ■ de certamine linguarum.

14. — de abdicatione Principum fpontanea, fpeciatim Hifpaniae Regis, Philippi V .

— de Salomone, fipientiae amante.

— de fatalibus Ripperdae & Borbonii cafibus.

— de Gibeonitarum dolofo pacis congreflu.

— de optimo moribundi folatio,

— de optimo viventis folatio.

— ' de humanae vitae horologio.

— de ambitiofo Palladis & Mercurii certamine.

Oft. de regia Sarmatiae Principum pinacotheca.

Sept. de divinae providentiae magnalibus.

Oft. de fchola, patientiae Gymnafio.

N ov. de D E O ex minimis maximo.

13 1 2 18

2 15

1 4 1 3 1 6 1 0 1 4 2 5

Conreftor 1 0 a n n e s l a n g i v s ,

1 5 . Sept, de fide propaganda per Sacerdotes emiflarios, fpeciatim de millione evangelica in Indiam ori­

entalem Protectore Danjae Rege.

— . de theocratia circa templum Pacis & Palladis

referacum renovatumque. ^it

,— , de otio f. tranquillitate animi bene

non S. B. fed fummi boni, fummaeque felici­

tatis eife&u.

f 1 7 3 8*

1 7 3 8 ' ii « —' die delicfis Neapolitano Saxonicis in Auguftifllmrs Caroli Sicil. Regis & Mariae Amaliae, Sax.

Prine, hymenaeis.

1 7 2 9 . 17 . —* fcon beti grdprn durer n.

17 4 0 . 15 . —- de Pandorae pyxidis reliquiis, f. de fpe me.ro- rum temporum, unico viventium folatio.

1 7 4 1 . 2 1 . — de Germania, Capite orbato, Carolo VI Impe­

ratore mortalibus exempto.

1 7 4 2 . 1 2 . — de Pantomimis, omnia imitatione magiftra fieri, evincentibus.

1 7 4 3 . I 2 - — Auguftino, Manichaeorum quondam erro­

ribus addiclo, poftea vero acerrimo Orthodo- xiae propugnatore.

1 7 4 4 . 3. — de providentiae divinae circa fcholas & acada- mias, praeprimis Rcgiomontanam documentis.

1 7 4 5 . 9 . — fcom £obe Der

C oureStor 1 0 . d a n . h o f f m a n n ,

1 7 4 7 . 7. Sept. de aequilibrio Europae.

1 7 4 8 . 12 . — de memoria pacis Weftphalicae anno facculari renovata.

3 74 9 . i t . — dePruffia, mercatura & artibus cultiore.

1 7 / 0 . 10 . — * de Jubilaeis.

1 7 5 1 . *6. — de rebus Cruciferorum ante adventum in PrufTiarrt.

;v 1 7 5 2 . 14 . — de adventu Equitum Domus Teutonicae in PruiTiam.

de rebus Equitum Ordinis Teutonici flo- refeentibus.

1754 . i o . J u n . Doit fcem K r d n b e r f r n ^ r e u g e n nacfj fcem f l & s o t p o w e n c n 3 ocf) fce? $ r e u ( $ e r r e n ,

l § \ 1 7 5 5 .

1 7 5 5'- I 0 * Sept. de Pruflia, varia belli fortuna ja&ata fui) imperio Cafimiri Ul Regis Poloniae.

1 7 5 6 . 9. — de re numarra prifcae aetatis in Pruflia.

1 7 5 7 . 8* — de Mufis, Minervae armiferae aemulis.

1 7 5 8» 7- — de paganitate, ex Pruilia olim profligata.

1 7 5 9 . 6. — de vi confuetudinis & faeculi in rep. litteraria, f.

t>om (jerrfc&enDen © e jc fjm a c f u n t e r fcen © d e l j r t c n . 1 7 6 0 . 4. — de pace.

1 7 6 1 . 1 7 . — ■ de Elbinga, ex numis antiquioribus illuftrata, Ot)ft D o n D e m a u S D e n a l t e n 2>?unjeri crlduterten ( £ l( j t n &

Cujus continuationem additurus cum idem P R A E C L A R IS - SIM V S D O C T ISSIM V Sq u e DOM. I O A N N E S D A N I E L H O F F M A N N , Meritiffimus Gymnafii Conr. & Profeflor Pubi.

Amicus aeftumatillimus, craftina luce nonnullos in medium pro­

ducet adolefcentes, fata profpera &r adverfa Civit-atis Elbingenfis in manis recentioribus adumbrata vivis delineaturos coloribus: hinc V IR O S I L L V S T R E M , M A G N I F I C O S , G E N E R O S O S , A M ­ P L ISSIM O S, atque C O N S V L T I S S IM O S D N N . B V R G G R A- V I V M R E G I V M , P R A E S I D E M , P R A E C O N S V - L E S ac C O N S V L E S , N V T R I C I O S , Athenaei patrii fub- mifTo obfervantiae cultu profequendos; nec non E X C E L L E N ­ T IS S IM O S , P L V R IM V M R E V E R E N D O S , P R A E N O B IL E S , N O B I L E S , S P E C T A B I L E S , P R A E S T A N T 1SS1MOS, H V M A - NISSIMOSque litterarum F A V T O R E S & A M IC O S , omni qua decet reverentia ac obfervantia rogamus, ut cras hora IXjnatutin?

Coetum noftrum fcholafticum, pietatem fuam & in D E V M ,

& P A T R O N O S , artesquae liberales iterum declaraturum, hono­

rifica fua praefentia dignari velint. Dab. Elbingae. D. V III. Sept.

M D C C L X II. .• ,

^ I W. w

.