Uprawnienia Konferencji Biskupich

Edward Sztafrowski

Uprawnienia Konferencji Biskupich

Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 14/1-2, 29-60

P ra w o kanoniczne 14 (1971) n r 1—2

KS. EDW ARD SZT A F R O W S K I

UPRAW NIENIA KONFERENCJI BISKUPICH

T r e ś ć : W stęp. — I. P o d sta w y p ra w n e K o n fe re n c ji B isk u p ich 1. K o­ deks P ra w a K anonicznego. 2. W ogniu d y sk u sji soborow ych. 3. „T y m ­ czasow e” u p ra w n ie n a K o n fe re n c ji B iskupich. 4. P o zy cja p ra w n a K o n fe­ re n c ji B isk u p ó w w św ie tle „C h ristu s D om inus” . — II. Z ak res k o m p e ten ­ cji w św ie tle p raw o d aw stw a posoborow ego: 1. U p ra w n ie n ia ju ry s d y k ­ cyjne. 2. M ożność zgłaszania w n io sk ó w do S tolicy Ap. 3. A u to ry te t m o­ ra ln y — działalność k o o rd y n ac y jn a. — III. W nioski p rak ty c zn e . Z ak o ń ­ czenie.

Wstęp

Spraw a upraw nień K onferencji B isk u p ic h 1 stała się aktualna w ła ściw ie już w ted y, g d y w y tw o rzy ła się niem al pow szechna prak­ tyka system atycznego zbierania się biskupów poszczególnych kra­ jów . Od początku zasadniczym celem tych spotkań b y ło , w spólne om ów ienie spraw in teresu jących w szystk ich biskupów oraz u sta le­ nie p ew n ych w ytyczn ych , g łó w n ie w zakresie duszpasterstw a. Jak w iadom o w spom niana praktyka zebrań biskupich stała się faktem jeszcze na długi czas przed zw ołaniem Soboru W atykańskiego II. Przecież praktyka ta sięg a sw ym początkiem praw ie p ołow y u bie­ głego stu lecia 2. W ypada zaznaczyć, że in icjatyw a zw oływ an ia K on­

1 W ypada zw rócić u w ag ę n a to, że te rm in te ch n ic zn y „ K o n fe re n c ja ” n ie b y ł od ra z u p o w szechnie stosow any. B ardzo często u żyw ano o k re śle ­ n ia „zeb ran ie ■— coetus”. N aw et w d o k u m e n tac h sob o ro w y ch sp o ty ­ k am y o bydw a te rm in y (por. n p . k o n s ty tu c ja o L itu rg ii Sa cro sa n ctu m

C oncilium , η. 22, § 2: k o n sty tu c ja L u m e n g en tiu m , η. 23, 4). Z re sz tą

ta k ż e obecnie p e łn a n az w a K o n fe re n c ji k ra jo w e j posiad a ró ż n e o fi­ c ja ln e te rm in y (Por. C o stalu n g a M„ De E piscoporum C onferen tiis, P e ­ rio d ic a de r e m o rali c a n o n ic a litu rg ica, 57 (1968/23).

2 T rz e b a tu odróżnić s ta łą p ra k ty k ę o d b y w an ia w p ew n y c h u sta lo ­ n y ch o k resa ch sp o tk a ń b isk u p ó w od -sporadycznych sp o tk ań b isk u p ó w jak ieg o ś k ra ju . T ak np. pie rw sz e sp o tk a n ie b isk u p ó w B elgii m iało m iejsce w 1830 ro k u , co je d n a k nie -oznaczało sta łe j p ra k ty k i. G dy zaś idzie o sp o tk a n ia o d byw ane w u sta lo n y c h te rm in a c h , to trz e b a w sp o ­ m nieć k o n fe re n c ję b isk u p ó w n iem ieckich. M ianow icie ju ż w 1867 ro k u n a sp o tk a n iu w E uldzie pow zięli bis-k-upi uchw ałę, aby zb ierać się co ja k iś czas dla om ów ienia w ażn iejszy c h s p ra w kościelnych. W P olsce p r a k ty k a k o n fe re n c ji p le n a rn y c h d a tu je .s ię m n ie j w ięcej od ro k u 1919.

30 Ks. E. Sztafrowski _[2]

ferencji Episkopatu w yszła raczej od strony biskupów , którzy prze­ cież m ogli łatw iej dostrzec użyteczność, czy n a w et konieczność ta ­ kich w spólnych spotkań. B yłob y jednak błędem utrzym yw ać, że działo się to w b rew w o li S tolicy Ap. O wszem n ależy podkreślić, że m iało to m iejsce n aw et pod w p ły w em pew nej zach ęty ze strony S tolicy Ap. Chociaż bow iem na skutek specjalnych racji papieże X IX w iek u n ie byli raczej sk łon n i zezw alać na odbyw anie syn o­ dów p le n a r n y c h 3, to jednak rów nocześnie bardzo w yraźnie do­ strzegali potrzebę, stosunkow o częstych spotkań biskupów danego kraju. Stąd, gdy np. arcybiskup Salzburga zw rócił się w 1867 r. do P iu sa IX o w yrażenie zgody na odbycie K onferencji, prosząc też o b łogosław ieństw o, to zaraz otrzym ał odpow iedź, w której O jciec św. w yrażał radość z podjęcia takiej in icja ty w y i chętnie u d zielał sw ego apostolskiego b ło g o sła w ie ń stw a 4. Papież zaś Leon X III tak znow u pisał w 1891 r. na tem at użyteczności K onferencji B iskupich: „Z częstych tego rodzaju spotkań p łyn ie n ajp ierw naj­ w yższa jednom yślność i zespolenie sił, co m oże przynieść w sp a ­ n iałe ow oce. N astępnie zebrani razem biskupi są coraz bardziej zachęcani do działania, a dalej w zm acnia się ich ufność oraz m ają okazję w zbogacić sw oje dośw iadczenie dzięki w spólnej w ym ian ie m y śli” s.

P rzytoczone pow yżej w yp ow ied zi św iadczą zarówno o p o zy ty w ­ n y m ustosunkow aniu się S tolicy Ap. do takich zebrań biskupich, jak i podkreślają i'ch m oralne znaczenie. Przez długi czas nie pró­ bow ano jednak postaw ić tej sp raw y na płaszczyźnie praw nej. N ie­ w ie le też w tej dziedzinie u czyn ił K odeks Praw a K anonicznego. Można pow iedzieć, że „ex professo” zajął się tym dopiero Sobór W atykański II.

Zagadnienie dotyczące upraw nień K onferencji B iskupich m oże być rozpatryw ane w różnym aspekcie. I tak m ożna na pierw szym

S zerzej n a te n te m a t por. C o s t a l u n g a , dz. cyt. P erio d ic a, 57(1968) 221—226 oraz — g d y idzie o k o n fe re n c je odbyw ane w P olsce: C h o r o - m a ń s k i Z. Bp, Z d zie jó w i prac K o n fe re n c ji i E p isk o p a tu P olski, A ten e u m K a p ła ń sk ie 58 (1966) 162—163; S o ł t y s z e w s k i S., K o n fe ­

re n cje B isk u p ie, P ra w o K ano n iczn e 10(1967) n r 3—4, s. 33; J a s i ń s k i

W., Z ja z d y E p isk o p a tu Polskiego. W: E n cy k lo p ed ia k o ścieln a N ow o­ dw orskiego, t. 33, s. 225.

3 G łów ną p rzy czy n ą „niech ętn eg o ” u sto su n k o w a n ia się S tolicy Ap. do synodów p le n a rn y c h były idee k o n c y lia rn e i galliikańskie, do k tó ry c h głoszenia w y k o rz y sty w a n o n ie ra z w ła śn ie synody p a rty k u la rn e (por. c o stalu n g a, j.w ., s. 220).

4 P or. C o s t a l u n g a , j.w ., s. 222. .

5 E n cy k lik a P astoralis vig ila n tia e, z dn ia 25 sty czn ia 1891 r., sk ie ro ­ w a n a do b isk u p ó w P o rtu g a lii (A cta L eonis XI I I , 11(1892)210). T enże p a ­ pież ta k p isa ł w dniu 3 m a rc a 1891 r. do b isk u p ó w A u strii: „N ihil N o­ bis o p p o rtu n iu s fore, q u am si q u asd am in te r ipsos congressiones q u o ta n n is episcopi h a b e a n t ex q u ib u s ea in e a tu r ta m efficax se n tie n d i a g en d iq u e concordia ...” (A cta L eo n is XI I I , 11(1892)35—42).

[3] U p ra w n ien ia K o n fe re n cji Bisk. ₃₁

m iejsou uw zględnić z a k r e s k o m p e t e n c j i przysługującej K onferencjom Biskupim . Można jednak rozważać przede w szy st­ kim naturę w ład zy przysługującej K onferencjom Biskupim , czy w reszcie p od staw y teologiczno-praw ne takiej w ład zy. W obec­ nym opracow aniu będzie u w zględ n ion y praw ie w y łą czn ie p ierw ­ szy aspekt. Chodzi zatem tutaj g łów n ie o zorientow anie czytelnika w zakresie u p r a w n i e ń K onferencji B iskupich w św ietle pra­ w a kodeksow ego, dokum entów soborow ych i praw odaw stw a poso­ borow ego. B ędzie to jednak zarazem studium porów naw cze, uw zględniające zw łaszcza D ekret Christus Dominus, który stw o ­ rzył ogólne ram y dla upraw nień K onferencji oraz przepisy po­ soborow e, które kon k retn ie już przyznają pew ne upraw nienia K onferencjom Biskupim . P ozw oli to rów nież na w yciągn ięcie n ie­ których praktycznych w niosków .

I. Podstaw y prawne kom petencji K onferencji Biskupich

Już podkreślono w e w stępie, że od sam ego początku przyznano K onferencjom B iskupim przede w szystk im autorytet m oralny. A w ięc biskupi zebrani na K o n feren cji,, zw łaszcza krajow ej, u sta­ lali w spólnie p ew n e w ytyczne, które z k olei m ieli brać pod uw agę w szyscy ordynariusze m iejsca należący do danej konferencji. W ta ­ kiej sytuacji nie było m ow y o tym , by postanow ienia K onferencji m iały charakter obow iązującej norm y prawnej. S taw ały się nią dopiero w ted y, gd y _ zostały ogłoszone jako dyspozycje praw ne przez poszczególnych biskupów . Coraz dłuższa jednak praktyka odbyw ania K onferencji podsuw ała z czasem pew ne sytuacje, w których byłoby rzeczą pożyteczną przyznać K onferencjom w ła ­ dzę ustaw odaw czą. O dczuwało się też coraz bardziej potrzebę określenia w p raw odaw stw ie kościelnym pozycji prawnej K on fe­ rencji Biskupich.

1. K o d e ks P raw a K anonicznego

W roku 1917, a w ięc w czasie, gd y prom ulgow ano K odeks Pra­ w a K anonicznego, praktyka odbyw ania K onferencji B iskupich by­ ła już na ty le powszechna, że nie m ożna było jej pom inąć całko­ w itym m ilczeniem w now ym u staw od aw stw ie kościelnym . Trzeba w szakże pow iedzieć, że Kodeks nie p ośw ięcił w sw oich dyspozy­ cjach zbyt w ie le m iejsca pozycji prawnej zebrań biskupich. Co w ięcej, bezpośrednio poruszył tylko spraw ę zebrań prow incjonal­ nych. Jednak tym spotkaniom pośw ięcone b y ły pew ne a k ty praw ne już przed K odeksem . D otyczyło to g łó w n ie Italii. Na polecenie pap. Leona X III K ongregacja B iskupów i Z akonników

zarządzi-32 Ks. E. Sztafrowski _[4]

la w dniu 24 sierpnia 1889 roku, by spotkania biskupów prow in­ cji od b yw ały się co roku 6. Kan· 292 K PK stanow i ogólną normę, na podstaw ie której m etropolici obow iązani byli zw oływ ać przy­ najm niej co pięć lat zebrania w szystk ich ordynariuszów m iejsca sw ojej m etropolii w celu spotęgow ania życia religijnego i przygo­ tow ania tem atów dla przyszłych obrad synodu prow incjonalnego 7, który zgodnie z kan. 283 — m iał się odbyw ać przynajm niej co dw adzieścia lat. Co w ięcej, kan. 1507 § 1 przyznaje tego rodzaju zebraniom biskupów m ożność w ydaw ania dyspozycji praw nych obow iązujących w całej prow incji. M ianow icie zebrania prow in­

cjonalne biskupów m ogą na podstaw ie cytow anego kanonu ustalać w ysok ość opłat za różne ak ty jurysdykcji kościelnej. P ostan ow ie­ nia w tej m aterii m u siały uzyskać zatw ierdzenie S tolicy A pA

K ongregacja K onsystorialna w dniu 22 m arca 1919 roku n ie ty l­ ko potw ierdziła w spom niane pow yżej zarządzenie K ongregacji B i­ sk u p ów i Zakonników, ale nakazała ponadto odbyw anie w e W ło­ szech co roku zebrań regionalnych, a w ięc obejm ujących kilka p r o w in c ji9. Na m ocy zaś zarządzenia K ongregacji Soboru z dnia 21 czerw ca 1932 roku, u ch w ały tego rodzaju zebrań biskupich po­ w in n y być przesłane dla zbadania do tejże K ongregacji, która m o­ gła z k olei przesłać ew en tu a ln e uw agi do przew odniczącego K on­ ferencji 10.

W dniu 28 czerw ca 1952 roku K ongregacja K onsystorialna w y ­ dała dekret dotyczący zebrań biskupich Catholic W elfare

Organi-6 P o r. A cta Leonis XIII, 9 (1890/184— 190). W a rto tu dodać, że już P iu s IX p isa ł w 1864 r. do a rc y b isk u p ó w M onachium i B ra n d e n b u rg ii: „S um m opere p ro b a m u s consilium a vobis su sc ep tu m h ab e n d i q u o ta n n is in te r vos co n g ressu s”. (Acta Pii IX, t. III, s. 679). I w ty m o sta tn im w y ­ p a d k u chodzi o sp o tk a n ia b isk u p ó w prow incji.

7 N isi a lite r p ro p e c u lia rib u s locis a S ede A postolica p ro v isu m fu e rit, M etro p o lita, eoque d éficiente, a n tiq u io r e S u ffra g a n e is ad n o rm a n can. 284, c u re t u t O rd in a rii locorum , sa lte m q u in to quoque anno, sta to te m ­ p o re ap u d M étro p o litain aliu m v e E piscopum co m p ro v in cialem conve­ n ia n t, ut, collatis consiliis, v id e a n t q u ae n am in dioecesibus ag e n d a sin t u t b onum relig io n is p ro m o v ea tu r, eaque p ra e p a re n t de q u ib u s in fu tu ro Concilio p ro v in c ia li e r it ag en d u m (kan. 292 § 1). J a k w idzieliśm y inne terminy zo stały w yznaczone np. dla sp o tk a ń p ro w in cja ln y ch , czy n a w e t re g io n a ln y ch dla b isk u p ó w w łoskich.

8 ...sed n u lla v i p ra e fin itio eiusm odi pollet, n isi p riu s a Sede A posto­ lic a a p p ro b a ta fu e rit, (кап. 1507 § 1). К ап. 1909 p rzy z n aje synodow i p ro w in c ja ln e m u lu b k o n fe re n c ji (zebraniu) b isk u p ó w p ra w o sporządze­ n ia w y k az u o p łat k a n c e la ry jn y c h , h o n o rarió w dla ad w o k ató w i p ełno­ m ocników , a ta k ż e o p ła t za tłum aczen ie, u w ierz y teln ien ie i odpisy do­ ku m en tó w . (§ 1). N ie m a ju ż tu ta j za strze że n ia o konieczności z a tw ie r­ d z e n ia przez Stolicę Ap.

8 AAS 11/1919/177. 10 AAS 24/1932/24)2—243.

[5] U prawnienia Konferencji Bisk. 33 zation na F ilipinach l1. O w szem zatw ierdzono n a w et statu ty dla

tych zebrań . N ie zostały one jednak opublikow an e l2·

K ongregacja K onsystorialna zlecała też prow incjonalnym (lub regionalnym ) zebraniom biskupów spraw ę przedstaw iania k an d y­ datów do godności biskupiej. Przepisana została przy tym sp ecjal­ na procedura 13.

N atom iast prawo kodeksow e nic n ie stan ow iło na tem at krajo­ w y ch K onferencji Episkopatu. Słusznie w szakże stw ierdzają n ie­ którzy, że p ew ien reflóks, św iad czący o liczeniu się od strony prawnej z działalnością krajow ych K onferencji B iskupich można znaleźć w Kan. 281. W spom niana bow iem dyspozycja m ów iąc 0 zw oływ an iu synodów plenarnych, n ic n ie postanaw ia na tem at częstotliw ości tych zebrań u , co uczyniono w odn iesien iu do sy n o ­ dów p ro w in cjo n a ln y ch ls. W idocznie w jakiś sposób brano pod u w agę działalność krajow ych zebrań biskupów, co n ie stw arzało konieczności odbyw ania w określonym czasie synodów plenar­ nych.

P o l s k i S y n o d P l e n a r n y z 1 9 3 6 r. w uchw ale 26 tak potanaw ia na tem at krajow ych K onferencji Biskupich:

„Biskupi w szy stk ich obrządków zbierać się będą corocznie na zw yczajną K onferencję B iskupów . W razie potrzeby odbyw ać się będą K onferencje nad zw yczajn e” (§ 1)·

„K onferencje B iskupów rządzą się w łasn ym i przepisam i a do pew nych spraw m ogą pow oływ ać kom isje, określając ich skład 1 zakres działania”. (§ 2).

„W w ypadkach, w których rozbieżne działanie biskupów w spra­ w ach k ościelnych, zw łaszcza zw iązanych z w yk on yw an iem kon­ kordatu, m ogłaby spow odow ać jakąś szkodę, biskupi obow iązani są zwracać się do Konfer'encji B iskupów po w sk azów k i i w ed łu g nich jednolicie postępow ać, co nie narusza praw a odw ołania się do S tolicy A p ostolsk iej” (§ 3).

Tak w ięc w partykularnym praw odaw stw ie polskim została określona w jakiś sposób pozycja prawna K onferencji Biskupiej.

12 Por. O e s t e r l e . G., A d n o ta tio n e s, M onitor ecclesiasticus, 78/ /1953/196—204.

13 D ek ret z dnia 15 lipca 1916 r. d la A m ery k i P ółnocnej (AAS 8/1916/ /400—404); d e k re t z dnia 19 m a rc a 1921 r. d la B raz y lii (AAS 13/1921/ /222—225); d e k re t z d n ia 30 k w ie tn ia 19211 r. d la M eksyku (AAS 13/1921/ /379—382); d e k re t z dn ia 20 sie rp n ia 1921 r. dla diecezji o b rząd k u ła c iń ­ skiego w P olsce (AAS 13/1921/430,—432).

14 O rd in a rii p lu riu m p ro v in c ia riu m ec clesia sticaru m in C oncilium p le ­ n a riu m co n v e n ire possunt, p e tita ta m e n v en ia a R om ano P ontifice, qui suum L eg a tu m desig n at ad concilium convocandum eique p ra e s i­ den d u m (kan. 281). N astęp n a dyspozycja (кап. 282) o k reśla je d y n ie k o ­ m u p rz y słu g u je p raw o uczestn iczen ia i p raw o głosu.

15 In sin g u lis p ro v in ciis ecclesiasticis c e le b re tu r p ro v in c ia le C onci­ liu m vicesim o sa lte m q uoque anno (kan. 283).

3 4 Ks. E. Sztafrowski _[6]

Jak w yn ik a zw łaszcza z § 3, zadaniem K onferencji było przede w szystk im zapew nienie jednolitego działania w spraw ach zasad­ niczych. Co w ięcej, w niektórych w ypadkach linia w ytyczon a przez konferencję była obow iązująca dla każdego biskupa diecezjalnego. G dyby zaś m iał jakieś specjalne racje, by w ybrać inną drogę po­ stępow ania, pozostaw ała jed yn ie m ożliw ość odniesienia się do Sto­ lic y A p .16.

Zobaczm y jeszcze, co na tem at k on feren cji biskupich m ów ili kom entatorzy kodeksu. Na ogół ograniczali się do interpretacji kan. 292. W ielu kanonistów określało bliżej naturę autorytetu przysługującego zebraniom prow incjonalnym (czy regionalnym ) biskupów· Stw ierdzano zatem , że takim konferencjom nie przysłu­ guje bezpośrednio w ładza ustaw odaw cza. A w ięc u ch w ały tylko w ted y nabierają m ocy praw nej, gd y zostaną ogłoszone jako prawo przez poszczególnych biskupów w ich diecezjach. Podkreślano też, że ordynariusze m iejsca m ogą dyspensow ać od takich przepisów (ogłoszonych przez nich na sw oim terytorium ) jako od w łasnego prawa 17.

N ie w szyscy natom iast kom entatorzy czynili w zm iankę na tem at krajow ych konferencji biskupich. Ci zaś k tórzy o n ich w spom inali ograniczali się najczęściej tylko do podkreślenia, że tego rodzaju zebrania biskupie nie m ają w ład zy ustaw odaw czej 18.

2. W ogniu d y s k u s ji soborow ych

Jest rzeczą zrozum iałą, że Sobór W atykański II nie m ógł pomi­ nąć m ilczeniem spraw y zarówno ogólnej sytu acji prawnej K onfe­ rencji B iskupów jak i przyznania im kom petencji. N as obchodzi przede w szystk im ta druga sprawa. W zięto ją pod uw agę już przy układaniu schem atów , jakie m iały być dyskutow ane na So­ borze. Jeżeli idzie o upraw nienia K onferencji biskupich, to spo­ śród dokum entów soborow ych najw iększą w agę m ógł m ieć doku­ m ent pośw ięcony bezpośrednio spraw ie posługi duszpasterskiej biskupów w K ościele. Stąd też schem at dekretu o biskupach i za­ rządzie diecezjam i, zatw ierdzony w dniu 22 k w ietn ia 1963 roku

16 S zerzej n a te m a t działalności k rajo w y c h oraz m ięd zy n aro d o w y ch K o n fe re n c ji B iskupów w o k resie pokodeksow ym por. H e m p e r e k P.,

S ta n o w isk o p ra w n e K o n fe re n c ji B isk u p ó w , P ra w o k an o n icz n e 13/1970

n r 1—2, s. 26 i n.

17 Nip. J o n e H., C o m m e n ta riu m in CIC, II, s. 257; C o r o n a t a М.,

In stitu tio n e s IC, I, s. 436 (n. 370); B ą c z k o w i c z - S t a w i n o g a ,

P raw o K anoniczne, I, s. 487.

18 Np. B ą c z k o w i c z - S t a w i n o g a , dz. cyt., I, s. 487; M a r i a ­ n i G., C o n fere n tia E piscoporum . W: D ictio n ariu m m o ra le e t canonicum , I, (R om ae 1962), s. 864. T en o sta tn i pośw ięca dość sporo m iejsca k r a jo ­ w y m k o n feren c jo m biskupim , a n a w e t w sp o m in a o k o n fe re n c ja c h b i­ sk u p ich m iędzynarodow ych.

[7] Uprawnienia Konferencji Bisk. 35

przez pap. Jana X X I I I 19 zaw iera sp ecjaln y rozdział pośw ięcony konferencjom biskupim , zatytułow any: K rajow e zebrania czyli K onferencje B isk u p ó w 2o. P unkt trzeci tego rozdziału pośw ięcony jest sp raw ie upraw nień K onferencji B iskupich 21.

N ajpierw staw ia się tutaj ogólną zasadę:

„Zachow ując w m ocy przepis n· 24, postanow ienia pow zięte przez biskupów na konferencji krajow ej, praw nie zw ołanej, po­ w in n y być przyjęte z w ielk im szacunkiem przez każdego biskupa i w prow adzone w życie, alby pogłębiać jedność i przyczyniać się do w zrostu doibra w całym k raju ” 2г.

Treść pow yższego projektu naw iązuje w yraźnie do w spom niane­ go już poprzednio zasadniczego celu zebrań, biskupich, przyznając im przede w szystk im znaczenie m oralne. Tak w ięc pośrednio stw ierdzano, że K onferencja Biskupia nie jest w pierw szym rzędzie organem w ła d zy ustaw odaw czej dla danego terytorium . Żeby zaś n ie było pod tym w zględ em żadnych niedom ów ień, zam ieszczono w przypisie do tego num eru notę w yjaśniającą: każdy biskup m o­ że, w ed łu g sw ojego roztropnego uznania, nadać na terenie swojej diecezji moc prawną norm om czyli postanow ieniom , o których m owa w n. 22, w yd an ym przez krajow ą K onferencję B iskupów 23» Chociaż n ie przyznano ściśle obow iązującej m ocy prawnej w szystk im postanow ieniom K onferencji biskupich, to jednak u jaw ­ niła się w yraźna tendencja, by podnieść w agę m oralną takich uchw ał. U jaw nia to w yraźnie następny punkt om aw ianego tu sche­ matu soborow ego 2i. O graniczał on bardzo m ocno sw obodę bisku­ pa, który zam ierzał działać w b rew postanow ieniom konferencji:

19 S ch e m a D ecreti De E piscopis ac de D ioecesium R eg im in e, T ypis P o ly g lo ttis V aticanis 1963 r. P ie rw o tn y sc h e m a t o k o n fe re n c ja c h b is k u ­ pów p rzy z n a w a ł ich decyzjom ty lk o moc m o raln ą. Moc p ra w a m ogli im n ad a ć poszczególni b isk u p i (Por. II Concilio V at. II, t. 1, cz. 2, s. 332).

20 De N atio n a li E piscoporum C oetu seu de C o n feren tia. P ie rw sz a n o ta z a w ie ra ją c a ob szern iejsze w y ja ś n ie n ie do pow yższego ty tu łu stw ie rd z a, że o k ra jo w y c h k o n fe re n c ja c h b isk u p ó w nie w sp o m in a K PK , gdzie m ó ­ w i się ty lko o z e b ran ia ch b isk u p ó w pro w in cji. W K PK W je st p o n ad to zarządzone, że te sp o tk a n ia p ro w in c ja ln e m a ją m ieć m iejsce co roku. S c h em at p rz y ta c z a k ilk a pism p ap iesk ich a p ro b u ją cy c h k ra jo w e ze­ b r a n ia b isk u p ó w i za lecający ch odb y w an ie ich co roku.

21 De C o n fere n tiae decisionibus.

22 22. (P rin cip iu m generale). F irm o p ra e s c rip to n . 24, decisiones p ro ­ la ta e ab E piscopis, in C o n fe re n tia N atio n ali legdtim e co ad u n atis, de­ b ita r e v e re n tia ab u n o quoque E piscopo a c c ip ia n tu r e t ad e ffec tu m d ed u c a n tu r, u t u n ita s fo v e a tu r e t b onum com m une in u n iv e rsa N atio n e p ro m o v e a tu r (schem at, s. 16).

23 U n u sq u isq u e E piscopus, p ro su a p ru d e n tia e t discretione, norm as seu decisiones, de quibus in n. 22, in C o n fe re n tia N atio n ali E piscoporum la tas, vi iu rid ic a in p ro p ria dioecesi fu lc ire p o te st (schemat_ s. 18, przyp. 7).

24 P o siad a on ty tu ł: De Episcopo c o n tra decisiones ag e n te (schem at,

36 Ks. E. Sztafrowski _[8]

biskup, zam ierzając w jakim ś poszczególnym w ypadku działać — na skutek pow ażnych racji — w b rew postanow ieniom konferencji, pow inien najpierw pow iadom ić konferencję za pośrednictw em jej przew odniczącego o pow odach sw ego zam ierzenia 25.

N ie m usiał w praw dzie biskup zaw sze zastosow ać się do postano­ w ień konferencji, był jednak skrępow any, g d y chciał w ydać za­ rządzenie przeciw ne tym postanow ieniom . Projekt nic nie prze­ w iduje na w ypadek, g d yb y K onferencja n ie uznała tych racji za w ystarczające. Z treści projektu zdaje się w ynikać, że biskup obo­ w iązan y był jed yn ie pow iadom ić konferencję o powodach sw ego zam ierzenia, a n ie m usiał czekać na decyzję konferencji w tej m a­ terii·

W reszcie schem at o k reślał wypadki, w których postanow ienia K onferencji biskupich otrzym yw ałyb y m oc norm y prawnej, obo­ w iązującej na całym terytorium , które reprezentuje K onferen­ cja 26 :

§ 1. D ecyzje Krajoiwej K onferencji B iskupów , b yleb y b yły praw ­ n ie pow zięte i otrzym ały dw ie trzecie głosów , jak rów nież zostały zatw ierdzone przez S tolicę Ap., obow iązują praw nie także poszcze­ g óln ych biskupów jed yn ie w następujących w ypadkach:

a) gdy idzie o szczególne spraw y, które czy to na moicy prawa pow szechnego, czy też specjalnego zlecenia S tolicy Ap. zostały pow ierzone K rajowej K onferencji do rozw ażenia i zadecydowania;

b) gd y chodzi o deklaracje czynione w sposób pu b liczn y w im ie­ n iu K rajow ej K onferencji B iskupów w spraw ach dużej wagi;

c) gdy chodzi o załatw ianie spraw m ających na uw adze stosunek do Państw a, a dotyczących całego kraju;

d) gdy w ażność spraw y w ym aga w spólnego działania w szystk ich B iskupów , a jednocześnie dw ie trzecie uczestników K onferencji, posiadających głos decydujący uzna, że tego rodzaju decyzji n ależy nadać moc prawną.

§ 2. P rzeciw ko decyzjom , o których była pow yżej m ow a przy­ słu gu je rekurs do S to licy Ap. ze skutkiem dew olu tyw n ym 27.

23 E piscopus in aliquo casu p a rtic u la ri ob g rav es ra tio n e s c o n tra d e ­ cisiones C o n fere n tiae in sua dioecesi agere in ten d en s, a n te a sc rip to c e r­ tio re m fa c ia t C o n fere n tiam p e r ip siu s P ra e sid e m de suis agendi r a tio ­ n ib u s (j.w.).

26 N. 24 je st z a ty tu ło w a n y : Q uandom am decisiones etia m iu rid ic e obli­ g e n t singulos Episcopos.

27 § 1. D ecisiones N atio n alis E piscoporum C o n feren tiae, dum m odo le ­ g itim e e t p e r duas sa lte m ex trib u s p a rtib u s su ffra g io ru m p ro la ta e sin t necn o n ab A postolica S ede rec o g n itae f u e rin t, singulos Episcopos etiam iu rid ic e o b lig an t in his, q u i s e q u u n tu r, d u m ta x a t casibus:

a) q u a n d o a g a tu r de p e c u lia rib u s re b u s q u ae sive iu re com m uni sive speciali A postolicae Sedis m a n d a to N atio n ali E piscoporum C o n fere n ­ tia e p e rtra c ta n d a e ac re so lv e n d a e com m issae fu e rin t;

b) q uando a g a tu r de d ec la ra tio n ib u s m aio ris m o m en ti publice f a ­ ciendis nom ine N atio n alis E piscoporum C o n feren tiae;

[9] Uprawnienia K onferencji Bisk. 37

D ołączone do tekstu głów nego przypisy podają dodatkow e w y ­ jaśnienia. I tak np. do punktu b) załączono w yjaśnienie, że cho­ dziłoby tu przede w szystk im o deklaracje, które m ogłyby bardzo poruszyć op in ię publiczną, w y w o ła ć zdziw ienie u w iern ych itp.28· Podobnie do punktu c) dołączono w yjaśn ien ie, że m ożna tu m ieć na uw adze sp raw y dotyczące szkolnictw a, adm inistracji itd .29.

N ie trudno zauważyć, że projekt sehem atu przyznaw ał k on feren ­ cjom biskupim dość rozległą kom petencję. Schem at przeszedł pod obrady Soboru. Od razu w pierw szej dyskusji zgłoszono szereg poprawek. Jest rzeczą charakterystyczną, że w ielu biskupów bro­ niło się przed przyznaniem K onferencjom Episkopatu form alnej jurysdykcji. B yli zatem zdania, że K onferencje pow inny zatrzym ać jed yn ie autorytet m oralny 30·

W czasie d yskusji nad spraw ą przyznania m ocy prawnej po­ stanow ieniom konferencji biskupich, zarysow ały się dość w yraź­ nie trzy opinie. N iektórzy byli zdania, że decyzje K onferencji B i­ skupich pow inny posiadać rzeczyw istą i w łaściw ą moc prawną. B yli następnie O jcowie, którzy życzyli sobie, by w spom niane u ch w ały posiadały jed yn ie m oralną moc obow iązującą. -A nie bra­ kło i takich, którzy sądzili, że postanow ieniom k on feren cji nie na­ le ży przyznaw ać żadnej praw dziw ie obow iązującej m o c y 31.

c) q u an d o a g a tu r de re b u s cum G u b ern io civili tra c ta n d is, q u ae to ta m a ttin g a n t N atio n em ;

d) q u an d o g ra v ita s re i e x ig at com m unem o m n iu m E piscoporum a g e n ­ di ra tio n e m sim u lq u e du ae sa lte m ex trib u s p a rtib u s P ra e su lu m cum voto d e lib e ra tiv o a d s ta n tiu m iu d ic en t decisionem ipsam esse vi iu ri- diea pro om nibus com m uniendam .

§ 2. C o n tra decisiones de qu ib u s s u p ra d a tu r re c u rsu s ad A postoli- cam , a t in d evolutivo ta n tu m .

28 T ales p le ru m q u e co n sid erari p o ssu n t d e c la ra tio n e s q u a e pub licam opinionem vald e com m overe , v.aleant f id eliu m v e ad m ira tio n e m gignere, a u t qu ae n im iu m a re c e p ta com m uni ag en d i v el se n tie n d i ra tio n e d isc re p en t, a u t q u ae cum d ec la ra tio n ib u s de eadem m a te ria a f in iti­ m is E p iscoporum .C onferentiis fo rte la tis p u g n en t, et his sim ilia. C e­ te ru m in p a rtic u la rib u s s ta tu tis casus co n c reti h a ru m decisionum po­ te r u n t p ra e v id e ri, iu x ta p e c u lia ria ad iu n c ta u n iu sc u iu sq u e N ationis (schem at, s. 18 i n., przyp. 8).

29 Ex. gr. ta lia s u n t negotia de re scholari, a d m in istra tiv a , de m o rali usu iu riu m civilium , e t his sim ilia (j.w., s. 19, przyp. 9).

30 T ak np. je d en z O jców stw ie rd z a ł m. in.: „C oncessionem fo rm a lis iu risic tio n is C o n fere n tiis N atio n alib u s, in d e te rm in a tis casibus, facile consequi p o ssu n t abusus... Si concesesio h u iu s iu risd ic tio n is C o n feren - tia e N atio n ali n o n p osset e v ita ri, om nino co arcen d a esset ad casus m a ­ x im e n ecessario s...” (E m en d a tio n es a C oncilii P a trib u s scripto ex h ib ita e

super schem a D ecreti de E piscopis ec de d ioecesium regim ine, T ypis

P o iy g lo ttis V atican is, 1963, s. 23 i n.). S ch ae u fele p isa ł m. i.: „n. 22 et 23 nim is c o a rc ta n t ius Episcopi; te x tu s hoc fere m odo m u te tu r... (j.w., s. 33).

31 C o s t a l u n g a , De E piscoporum C o n fere n tiis, P eriodica... 57/1968/ /241.

3 8 Ks. E. Sztafrowski [10]

Trzeba jednak i to podkreślić, że gd y po zakończeniu dyskusji przystąpiono do głosow ania nad ostatecznym projektem , w ted y niem al w szyscy O jcow ie op ow ied zieli się za ostateczną w ersją, za­ w artą w D ekrecie Christus Dominus 33.

3. „ T y m c z a s o w e ” u p ra w n ien ia K o n feren cji Biskupich

Jeszcze w czasie trw ania dyskusji soborowej nad schem atem 0 biskupach i zarządzie diecezjam i zaistniała po prostu koniecz­ ność przyznania konferencjom biskupim p ew nych upraw nień w za­ kresie życia liturgicznego. W ypada tem u zagadnieniu pośw ięcić tu ­ taj w ła śn ie osobno nieco m iejsca, a' to g łów n ie ze w zględ u na sp e­ cy fik ę rozw iązań stosow anych w tej materii, co pozw ala w pew ien sposób śledzić przebieg dyskusji soborow ej na ten tem at.

P ierw szy dokum ent soborow y,, tj. k on stytu cja o liturgii, ok reśla­ jąc w ład zę kom petentną w spraw ach liturgicznych, zaw iera m. i. postanow ienie: „na m ocy w ład zy udzielonej przez prawo, kiero­ w a n ie spraw am i litu rgii w ustalonych granicach n a leży także do różnych praw nie ustanow ionych zebrań biskupów , w ła ściw y ch da­ nem u terytorium ” 33. To o góln e postanow ienie kon stytu cji m usiało otrzym ać bardziej konkretną szatę prawną, gdy w zw iązku z pod­ jętą odnow ą liturgiczną przyznano konferencjom biskupim m oż­ ność decydow ania w p ew nych w ypadkach. U czyniło to najw cze­ śniej m otu proprio S acram litu rg ia m z dnia 25 stycznia 1964 r.34. P ostanaw iało ono najpierw , że do uchw alenia praw om ocnych za­ rządzeń w ym aga się 2/3 głosów , oddanych w tajn ym głosow aniu 33. O kreślało n astępnie skład osob ow y kom petentnych zebrań bisku­ pich: oprócz biskupów rezydencjalnych na m ocy prawa biorą udział 1 m ają głos także ci, o k tó ry ch m ow a w kan. 292 KPK- W olno jed­ nak na te zebrania zaprosić tak że biskupów koadiutorów i pom oc­ niczych 36. W zw iązku z przyznaniem konferencjom kom petencji w zakresie dokonyw ania przekładów brew iarza na język narodo­ wy, postanow iono, że przekłady m uszą uzyskać zatw ierdzenie apo­

33 Do sam ego k o ń c a III o k resu soborow ego w noszono p o p raw k i. D e­ k r e t w ięc m ógł być u ch w a lo n y dopiero podczas IV okresu. G łosow anie końcow e odbyło się 6 p a ź d z ie rn ik a 1965 ro k u . O ddano w te d y 14 głosów „non p la c e t”, p rz y 2167 „ p lac et”. D ek ret został uroczyście ogłoszony p rzez O jca św. P a w ła V I n a V II se sji pu b liczn ej 28 p aź d ziern ik a 1965 ro k u ( M a j d a ń s k i Κ., bp. W p ro w a d ze n ie do d e k r e tu o p a ste r­

skich obow ią zka ch b isk u p ó w w K ościele. W: Sobór W a ty k a ń sk i II,

K o n sty tu c je D ek re ty D ek la racje, te k s t ła c iń sk o -p o lsk i w yd. P allo tin u m , P oznań 1968, s. 345).

33 S a cro sa n ctu m C oncilium , η. 22 § 2.

34 AAS 56/1964/139—444. (Por. P osoborow e p ra w o d a w stw o ko ścielne = = P P K : nn. 805—828).

35 N.X, 3. (PP K , n. 827). 36 N.X,2. (PPK , n. 826).

[11] U prawnienia Konferencji Bisk. ₃₉

s t o ls k ie 37. M otu proprio nie staw iało jednak ogólnej zasady, że w szy stk ie decyzje konferencji m uszą otrzym ać aprobatę papieską.

Gdy następnie w I Instrukcji w ykonaw czej do konstytucji o L i­ turgii określono kilka konkretnych w ypadków , w których decyzja należała do konferencji, w ted y też zam ieszczono dodatkow e w y ­ jaśnienia na tem at tego rodzaju zebrań biskupich. I tak pow iedzia­ no dokładniej, co n ależy rozum ieć przez konferencję biskupią, kto praw nie do niej należy, kom u przysługuje’ głos decydujący. Spre­ cyzow ano też sposób, w jaki n ależy przesłać akta do S tolicy Ap., celem uzyskania zatw ierdzenia 38·

Om awiana Instrukcja zaw iera sform ułow anie, które n ied w u ­ znacznie w skazuje na to, że nie w szy stk ie u ch w ały konferencji bi­ skupiej potrzebują zatw ierdzenia apostolskiego. W ynika to z posta­ now ienia n. 31: „uchw ały w ład zy terytorialnej w ym agające zba­ dania czyli zatw ierdzenia przez Stolicę Ap., tylko w ted y w in n y być prom ulgow ane i w prow adzane w życie, g d y zostaną zbadane i zatw ierdzone przez S tolicę A p.”·

Ignacy Gordon, który w y d a ł w tym okresie obszerny kom en­ tarz na tem at w ład zy kom petentnej w zakresie spraw liturgicznych tak ujm uje spraw ę upraw nień konferencji biskupich. N ajpierw staw ia zasadę, że w szy stk ie dekrety konferencji biskupich w spra­ w ach liturgicznych mają moc obow iązującą poszczególnych bisku­ pów diecezjalnych. W ynika to z dyspozycji zawartej w n. 22 In­ strukcji In ter O ecu m en ici: ,,do biskupa n ależy kierow anie liturgią w granicach sw ojej diecezji, zgodnie z przepisam i i duchem kon­ stytu cji o św . Liturgii, jak rów nież dekretów Stolicy Ap. i kom ­ petentnej w ła d zy terytorialn ej”· Owszem , autor w yraża zdanie, że takie d ekrety konferencji biskupiej obow iązują na podobień­ stw o postanow ień synodów plenarnych czy p ro w in cjo n a ln y ch 39. W szystkie zaś zarządzenia k on feren ęji biskupich, o ile tylk o zam y­ kają się w „ustalonych granicach” 40 nie w ym agają zatw ierdzenia

Stolicy Ap., chyba że co innego jest w yraźnie postanow ione 4l. P ra­ ca Gordona, nie uw zględnia oczyw iście postanow ienia dekretu

Christus Dominus, chociaż została opublikow ana po jego prom ul-

g a c j i42.

Na zakończenie tych rozw ażań trzeba dodać, że naw et po w y ­ daniu dekretu Christus Dominus i m otu proprio Ecclesiae Sanctae nie było rzeczą zupełnie jasną, czy tym sam ym zostały uchylone

37 „ab A postolica Sede r i t e p ro b a n d a seu co n firm a n d a ” (n. IX). 38 I n s tr u k c ja In te r O ec u m e n ic i: AAS 56/1964/877—900. (PP K , n n . 829— 796). Treść, o k tó re j m ow a w tekście głów nym z a w a rta je s t w n. 20 i n,n. (PPK , nn. 854—865).

39 L itu rg ia e t potestas in re liturgica, R om a 1966, s. 146 i n. 40 K o n sty tu c ja S a cro sa n ctu m C oncilium , η. 22 § 2.

40 Ks. E. Sztafrowski _{12]

w cześn iejsze akty praw ne, przyznające konferencjom biskupim szersze upraw nienia w spraw ach liturgicznych. Dopiero bow iem w 1968 roku ukazało się w yjaśn ien ie Papieskiej K om isji Interpre­ tacji dekretów Soboru W atykańskiego II, stw ierdzające, że utra­ ciły sw oją moc obow iązującą przepisy, ustanow ione — jak się tu stw ierdza „tym czasow o” w odniesieniu do zebrań biskupich w kon­ stytu cji o L iturgii oraz in strukcji Inter oecumenici 43.

4. P o zy c ja p ra w n a K o n feren cji Biskupich w św ie tle d e k r e tu „Christus D om inus”

D ekret Christus Dominus, traktując bezpośrednio o pasterskich zadaniach biskupów w K ościele, m usiał określić rów nież pozycję prawną k onferencji biskupich· M iało to być rów nież jednym z praktycznych w n iosk ów w y p ływ ających z soborow ych rozważań na tem at kolegialności biskupów . P odsuw ała to już w pewien, spo­ sób konstytucja dogm atyczna L u m en gentium , gdzie czytam y: „w podobny sposób K onferencje B iskupów m ogą dziś w nieść róż­ norodny i ow ocny w k ła d do konkretnego urzeczyw istnienia się pragnienia k olegialn ości” 44.

D ekret C hristus Dominus, ujm ując całościow o zagadnienie doty­ czące konferencji biskupich rozpoczyna od definicji tej instytucji: „K onferencja B iskupów jest jakby zespołem , w którym zw ierz­ chnicy duchow ni danego narodu c zy terytorium łącznie w ykonują sw e pasterskie zadania dla pom nożenia dobra, udzielanego ludziom przez K ościół, g łów n ie przez odpow iednio przystosow ane do b ie­ żących okoliczności czasu form y i sposoby apostolatu” 45.

Tak w ięc definicja w yznacza K onferencjom episkopatu przede w szystkim cel duszpasterski· Podkreśla to bardzo w yraźn ie kon­ tekst, a zw łaszcza słow a poprzedzające przytoczoną pow yżej d efi­ nicję, gdzie sobór zaznacza, że K onferencje B iskupów w ykazały się w spaniałym i dowodam i w ydajnego apostolatu 4S.

42 W stęp do k sią ż k i n o si d atę: 1 m a ja 1966 r., a d e k re t C h ristu s D o­

m in u s został o p u b lik o w a n y 28 p a ź d z ie rn ik a 1965 roku.

43 AAS 60/1968/361—362.

44 K o n sty t. L u m e n g en tiu m , n. 23, 4. J a s n ą je st rzeczą, że za gadnienie kolegialności je s t tu ta j p o ruszone ty lk o ubocznie.

43 D ek ret o p a ste rsk ic h obow ią zka ch b isk u p ó w w K ościele, n. 38, 1. 48 ,,W dzisiejszych szczególnie czasach, b isk u p i częstokroć n ie p o tra fią spełnić sw ych zadań odpow iednio i owocnie, jeżeli n ie będ ą zacieśniać w ciąż i zespalać sw ej zgodnej w sp ó łp rac y z in n y m i bisk u p am i. A skoro K o n fe re n cje B iskupów — utw o rzo n e ju ż w śró d w ielu n aro d ó w ■— w y ­ k az ały się w sp a n ia ły m i dow odam i w y d ajn eg o ap o sto la tu , obecny św ię­ ty S obór uw aża za w ielce w skazane, by w szędzie w św iecie b isk u p i tego sam ego n a ro d u lu b k r a ju g ru p o w a li się w je d e n zespół, z b ie ra ­ jąc się w określo n y ch te rm in a c h , ażeby przez św ia tłą w y m ia n ę ro z ­ tro p n y ch sądów i dośw iadczeń oraz sk o rd y n o w an ie p lan ó w w ytw orzyć

[13] Uprawnienia K onferencji Bisk. ₄₁

D ekret soborow y przew iduje nie tylk o krajow e konferencje bi­ skupie, ale pozw ala w yraźnie na u tw orzenie — za zgodą S tolicy Ap. —■ konferencji m iędzynarodow ych « , Tak w ięc to, co m ów i się tutaj o konferencjach biskupich n ależy odnieść zarów no do konferencji krajow ych jak i m iędzynarodow ych.

Jeżeli chodzi o upraw nienia jurysdykcyjne, to dekret zawiera takie p o sta n o w ien ie :.

„U chw ały K onferencji Biskupów , b yleb y pow zięte b yły praw nie i m iały za sobą przynajm niej dw ie trzecie głosów biskupów , na­ leżących do K onferencji z głosem decydującym oraz uznane przez Stolicę Apostolską, posiadają moc zobow iązań praw nych jedynie w w ypadkach, w k tórych bądź przepisyw ałoby to prawo pow szech­ ne, bądź zadecydow ało o tym specjalne zarządzenie S tolicy A po­ stolskiej, w ydane z in icjatyw y w łasnej lub na prośbę samej Kon­ feren cji” 43.

Już sam sposób sform ułow ania pow yższego tek stu soborow ego w yraźnie w skazuje na to, że m am y do czynienia z dyspozycją prawną, która określa ogólne ram y dla w ład zy ustaw odaw czej konferencji biskupich. Trzeba zatem kon sek w en tn ie pow iedzieć, że to co się tutaj stanow i pow inno m ieć obow iązującą także w odnie­ sieniu do przyszłego kodeksu 49·

P ow yższy w niosek otrzym uje potw ierdzenie w w yjaśn ien iu K o­ m isji Centralnej koordynacji prac posoborow ych oraz interpretacji dekretów soborow ych, dotyczącym pośrednio w ład zy praw odaw ­ czej k onferencji biskupich. K om isji postaw iono pytanie: czy . w ła ­ dza prawodaw cza, przyznana w p ew nych granicach konferencjom biskupów zgodnie z przepisem dekretu Christus Dominus, η. 38, 4 m oże być delegow ana kom isjom biskupim pow ołanym przez w sp o­ m niane konferencje. K om isja odpow iedziała, że k on feren cje bisku­ pie nie m ogą w danym w ypadku delegow ać sw ojej w ła d z y 50.

A w ięc jest tutaj w yraźnie m ow a o w ładzy praw odaw czej przy­ znanej przez dekret soborow y Christus Dominus. Ponadto m am y

św ięte zespolenie sił dla w spólnego d obra K ościołów (C hristus D om inus, η. 37, 1).

47 N.38,5. N orm y w yk o n aw cze do d e k re tu C h ristu s D om inus, za w a rte w m o tu p ro p rio Ecclesiae Sanctae, ta k n a te n te m a t stan o w ią: „K onfe­ re n c je k ilk u k ra jó w czyli m iędzynarodow e, m ogą być u tw o rzo n e ty lk o za zgodą S tolicy Ap., do k tó re j należy u sta le n ie sp e cja ln y ch n orm . Ile ­ kroć zaś czynności lub p o w iązan ia m iędzy k o n fe re n c ja m i p rz y b ie ra ją c h a r a k te r m iędzynarodow y, należy o ty m uprzedzić S tolicę Ap. (I, 41 § 4; P P K , n. 101).

48 D ek ret C hristus D om inus, η. 38, 4.

40 J a k w iadom o do d e k re tu C h ristu s D om inus dołączono sp e cja ln e za rządzenie ogólne: „Ś w ięty Sobór p o sta n aw ia , żeby p rzy re w iz ji K o­ deksu P ra w a K anonicznego sfo rm u ło w an o odpow iednie p r a w a w edle założeń u sta lo n y c h w n in ie jsz y m d ekrecie...” (n. 44, 1).

4 2 Ks. E. Sztafrowski [ 14]

też w tej odpow iedzi w ażne w yjaśn ien ie na tem at natury w ładzy ju rysd yk cyjn ej posiadanej przez konferencje biskupie.

Podobne potw ierdzenie znajdziem y w cytow anej już poprzed­ n io odpow iedzi K om isji Interpretacji dokum entów soborow ych, g d zie w yjaśniono, że po w ydaniu dekretu soborow ego C h r is tu s D o m in u s i m otu proprio E c c le s ia e S a n c ta e , w których to roz­ strzyga się o konferencjach biskupich, utraciły sw oją m oc prze­ p isy zaw arte w K on stytu cji o L iturgii i I Instrukcji w y k o n a w ­ czej 51.

Dodajm y, że chociaż m otu proprio E c c le s ia e s a n c ta e prom ul­ g u je postanow ienia w ykonaw cze do n· 38 D ekretu C h r is tu s D o ­ m in u s (gdzie w łaśn ie jest m. i. m owa o upraw nieniach konferencji biskupich), to jednak nie zaw iera żadnych postanow ień na tem at upraw nień k o n fe r e n c ji52. W ynika zatem z tego pośrednio, że pełną moc prawną w tej m aterii posiada to, co stan ow i na ten te­ m at sam dekret soborowy·

D okonajm y z kolei a n a l i z y p o r ó w n a w c z e j m iędzy tre­ ścią pierw otnego schem atu soborow ego a tym , co ostatecznie w y ­ tycza w tej m aterii dekret Soborow y C h r is tu s D o m in u s . Pozw oli tę jednocześnie na zorientow anie się w w arunkach jakie są obec­ nie w ym agane do praw om ocności postanow ień K onferencji bisku­ pich, posiadających w alor obow iązujących przepisów prawnych.

Zasadnicza różnica jest w tym , że — w ed łu g brzmienia, postano­ w ien ia soborow ego — K onferencje biskupie n ie posiadają sam o­ dzielnej in icjatyw y ustaw odaw czej, co w yraźn ie p rzew idyw ał p ierw szy schem at dekretu 53. Tak w ięc obecnie konferencja bisku­ pia jed yn ie w ted y m oże podejm ow ać postanow ienia posiadające moc prawną, g d y to przew iduje prawo pow szechne lub specjalne zarządzenie S tolicy Ap. G dyby zatem K onferencja zam ierzała za­ decydow ać w spraw ie nie objętej podanym i pow yżej ramami, m usi się najpierw zw rócić do S tolicy Ap. z prośbą o zezw olenie na pod­ jęcie decyzji w tej spraw ie. A poniew aż w ed łu g ogólnej zasady postanow ionej w dekrecie C h r is tu s D o m in u s w szy stk ie uchw ały K onferencji (które m ają otrzym ać moc prawną) m uszą uzyskać za­ tw ierdzenie S tolicy Ap·, stąd w om aw ianym w ypadku należałoby zw racać się dw ukrotnie do S tolicy Ap.

Innym w arunkiem praw om ocności d ecyzji praw nych K onferen­ cji biskupich jest kw alifik ow an a w iększość dw óch trzecich głosów tych członków , którym przysługuje głos decydujący. P rzew id yw ał to rów nież pierw otny schem at. Na m ocy dekretu C h r is tu s D o m in u s

51 AAS 60/1968/361—362.

52 P or. M otu p ro p rio Ecclesiae Sanctae, I, η. 41 (PP K , η. 101). 53 P o r. S ch e m a D ecreti de E piscopis ac de dioecesium regim ine, s. 16, n. 24 § 2.

[15] Uprawnienia K onferencji Bisk. ₄₃

g ło s d ecyd u jący przysługuje ordynariuszom m iejsca ·— z w y łą cze­ niem w ik ariu szów generalnych — i biskupom koadiutorom . Gdy zaś chodzi o biskupów pom ocniczych oraz innych członków , po­ siadających prawo do udziału w K onferencji, to statut K onferen­ cji m oże im przyznać głos decydujący lub doradczy. D ekret sobo­ row y w ym agając dw óch trzecich głosów zaznacza, że trzeba tu m ieć na uw adze „biskupów należących do konferencji z głosem d ecyd u jącym ”, z czego n ależy w yciągn ąć w niosek, _żc chodzi o w szystk ich członków , n a w et nieobecnych 54.

O statnim w arunkiem praw om ocności praw nych postanow ień K onferencji Biskupiej jest „aprobata” apostolska. W zw iązk u z tym w ypada najpierw zauw ażyć, że z analizy treści dekretu zdaje się n ied w uznacznie w ynikać, że taka „aprobata” jest w ym agana jako k onieczny w arunek w szystk ich decyzji, k tóre m ają otrzym ać' moc prawa· Do takiego w n iosk u prowadzi przede w szystk im partykuła „dum m odo —■ b y leb y ty lk o ” (por. kan. 39). Jak na to w skazuje k ontekst trzeba ją odnieść do obydw u w arunków , a w ięc dwóch trzecich g ło só w i aprobaty papieskiej. Z astrzeżenie d u m m odo za­ m ieszczono już w schem acie dekretu z 1963 r.

Forma w ym aganej aprobaty jest w yrażona w słow ie „recogni­ tio ”. I to sform ułow anie przeszło do dekretu soborow ego z pier­ w otnego schem atu. W ypada zaś podkreślić, że zaczerpnięto je z kan. 291 § 1, gdzie jest m owa o zatw ierdzeniu akt synodu p le­ narnego i prow incjonalnego. W kan. 291 § 1 przed słow em recogni­

ta jest jeszcze inne słow o expensa. Tak w ięc postanow ienia synodu

plenarnego i prow incjonalnego są badane i zaw ierdzane przez K on­ gregację Soboru (obecnie K ongregacja Biskupów ). Na pew no z te­ go w yn ik a, że Stolica Ap. ma m ożność nie zaaprobowania pew nych postanow ień synodalnych. Jednakże n ie m ożna pow iedzieć, że prze­ kreśla to w ładzę ustaw odaw czą synodu plenarnego, prow incjonal­ nego, czy obecnie K onferencji biskupiej.

K onstytucja Ap. R egim ini Ecclesiae ' universae, precyzując kom ­ petencję K ongregacji B iskupów stw ierdza, że n ależy do niej m. in. 54 C o s t a l u n g a w y ra ż a zdanie, że nieobecni m ogą p rze słać sw ój

głos n a p iśm ie lu b w y ra zić p rzez pełno m o cn ik a. O czyw iście do dw óch trze cic h w licza ta k ż e nieo b ecn y ch (De E piscoporum C o n fere n tiis, P e ­ riodica..., 57/1968/241, przy p . 78). G dy idzie o K o n fe re n cję E p isk o p a tu - w Polsce, to zgodnie ze sta tu te m , za tw ie rd z o n y m d ek re te m K o n g reg acji B isk u p ó w z dnia 15 m a rc a (N. 567/64), n a le ż ą do n ie j w szyscy o rd y n a ­ riu sze m ie jsc a (z w yłączeniem w ik ariu sz ó w gen eraln y ch ) oraz b isk u p i k o a d iu to rzy i pom ocnicy oraz ty tu la r n i, p ełn ią c y m isję dla d o b ra c a ­ łego k r a ju lu b jakiegoś reg io n u n a zlecenie S tolicy Ap. lu b K o n fe re n ­ cji E p isk o p a tu (art. 2). N ie w szyscy je d n a k m a ją głos decydujący. P rz y ­ słu g u je on je d y n ie o rd y n ariu sz o m m ie jsc a i k o ad iu to ro m z p ra w e m n a stę p stw a . P o zo sta li m a ją ty lko głos doradczy (art. 13). P ra w n ie p rze - szkodzeni m ogą w y stęp o w ać przez p ełnom ocnika, k tó re m u p rz y słu g u je ta k i sam głos, ja k i p o sia d a osoba, k tó rą za stę p u je (art. 8).

44 Ks. E. Sztafrowski _[16]

załatw ianie w szystkiego, co dotyczy odbyw ania i zatw ierdzania sy ­ nodów partykularnych i zebrań czyli k on feren cji biskupich 55· S ta­ now i to jakby u staw ien ie na jednej płaszczyźnie postanow ień sy ­ nodów partykularnych i k on feren cji biskupich.

T akie podobieństw o w sform ułow aniach nie upoważnia jednak do w yciągn ięcia w niosku, że k onferencje episkopatu mają przejąć bezpośrednio rolę syn od ów plenarnych. R eferent bow iem prezen­ tu jący schem at dekretu o biskupach i zarządzie diecezjam i w yraź­ n ie zaakcentow ał, że konferencja biskupia n ie id en tyfik u je się z synodem plenarnym lub prow incjonalnym , ani też nie przekreśla ich u ży te c z n o śc i56.

Tak m niej w ięcej w ygląd a sprawa kom petencji konferencji bi­ skupich w św ietle przede w szystkim dekretu Christus Dominus- D okonując jeszcze w dalszym ciągu porów nania tych postanow ień z treścią pierw otnego schem atu, trzeba dodać, że nie przejęto do dekretu części w stępnej zaw ierającej m ocne zaakcentow anie auto­ rytetu m oralnego zebrań biskupich i ogólnej m ocy obow iązują­ cej w szystk ich uchw ał konferencji, W sam ym też zakresie upraw ­ n ień pom inięto także m ożliw ość w yd aw an ia pow szechnych dekla­ racji i układania stosu n k ów z w ładzą państw ow ą. N ie ma w reszcie w zm ianki o m ożliw ości odw ołania się od postanow ień konferen­ cji Biskupiej do S to licy Ap., co p rzew id yw ał schem at dekretu o biskupach i zarządzie diecezjam i.

II. Zakres kom petencji w św ietle praw odaw stw a posoborow ego

K iedy pod obrady Soboru W atykańskiego II w chodziła sprawa K onferencji B iskupich m ia ły już one poza sobą dość długą histo­ rię, a w zw iązku z tym i bogate dośw iadczenie. P rzy om aw ianiu pozycji prawnej k on feren cji w św ie tle dekretu Christus Dominus zostały św iadom ie w yek sp on ow an e upraw nienia jurysdykcyjne. U czyniono tak dlatego, że sta n o w i to now ość w zak resie kom pe­ ten cji tej instytucji· Na ten też aspekt zw rócim y najpierw uw agę przy rozpatryw aniu ogólnej kom petencji konferencji biskupich

55 N. 50 (K o n sty tu c ja zam ieszczona je st w AA S 59/1967/885—928). 50 „ C o n fe ren tia n a tio n a lis n o n id e n tific a tu r q uidem cum Concilio p le ­ n a rio a u t provincioli, a t ea in u tilia om nino n o n re d d it; im m o eo ru m o p p o rtu n ita te m co n firm a t e t m agis quaim ipse C odex d efin it (art. 18 § 1)” (R ela tio su p er schem a D ecreti de E piscopis ac de d ioecesium

reg im in e, T ypis P o ly g lo ttis V atican is, 1963, s. 19). W a rto zauw ażyć, że

tre ść te j r e la c ji w ca le n ie sta w ia sp raw y w te n sposób, że obydw ie in ­ sty tu c je (k o n fe re n cja i synod) są konieczne. O dnosi się to zw łaszcza do syn o d u plen arn eg o . S ch em at bow iem p rze w id y w a ł o d b y w an ie syno­ dów p ro w in c jo n a ln y c h co 10 la t (a w ięc częściej niż to n a k a z y w a ł K o­ d e k s),, podczas gdy w o d n iesien iu do synodów p le n a rn y c h zaznaczał: „q u ae o p p o rtu n o te m p o re leg itim e c e le b ra ri p o ssu n t” (S chem at n. 18

[17] Uprawnienia Konferencji Bisk. ₄₅

w św ietle praw odaw stw a posoborowego. N ie m ożna w szakże za­ pom nieć rów nież o in n ych aspektach, które w w ielu w ypadkach już trad ycyjn ie są zw iązane z działalnością konferencji bisku­ pich. A w ięc będzie to au torytet m oralny konferencji, a następnie m ożliw ość zgłaszania w n iosk ów i działalność koordynacyjna.

1. U praw n ien ia ju r y s d y k c y j n e konferencji biskupich

Słusznie należałoby się spodziew ać, że praw odaw stw o posoboro­ w e ograniczy się jed yn ie do dokładnego sprecyzow ania m aterii, której m oże dotyczyć działalność ściśle prawna konferencji bisku­ pich, suponując konieczność zachow ania tych w arunków , jakie zo­ sta ły już sprecyzow ane w dekrecie soborow ym . W takiej sytuacji byłob y rzeczą zupełnie zrozum iałą, gd yb y przy określaniu przed­ m iotu dla d ecyzji praw nych k onferencji dołączano jed yn ie klauzu­ lę: ,,z zachow aniem przepisów praw a” (a w ięc w danym w ypadku n. 38, 4 dekretu Christus Dominus). Jednakże ·— jak to później dokładniej zobaczym y — sytuacja w ygląd a nieco inaczej. M ianow i­ cie w w ie lu w ypadkach praw odaw ca nie tylko określa dziedzinę, w której k onferencje biskupie m ogą podejm ow ać decyzje o cha­ rakterze praw nym , a le też jednocześnie — bardziej lub m niej w y ­ raźnie —· precyzuje form ę podjęcia decyzji i to w sposób, który zdaje się odbiegać od ogólnie postaw ionej w dekrecie zasady. Cho­

dzi tu konkretnie o w arunek d otyczący konieczności aprobaty apo­ stolskiej. Jak w id zieliśm y dekret Christus Dominus staw ia ten w y ­ m óg jako istotn y w arunek, nie przew idując żadnych w yjątków . T ym czasem praw odaw stw o posoborow e zdaje się w niektórych w y ­ padkach dość w yraźn ie zw alniać z tego wym ogu·

Przechodząc do poszczególnych dyspozycji praw odaw sw a posobo­ row ego spróbujem y zarejestrow ać kilka sytuacji różnego u stosun­ kow ania się do konieczności zatw ierdzania przez Stolicę Ap. d ecy­ zji praw nych k on feren cji biskupiej. Od razu n ależy dodać, że nie będzie to tak satyw n e w y liczen ie w ypadków , w których przyzna­ no konferencjom m ożność stanow ienia przepisów praw nych. Cho­ dzi tu na pierw szym m iejscu raczej o przeanalizow anie na w y b r a ­ nych przykładach form y w jakiej przyznano taką kom petencję.

W praw odaw stw ie posoborow ym spotkam y tylko n iew iele w y ­ padków, w których, w zw iązku z przekazaniem pewnej spraw y do decyzji konferencji biskupiej, jest w yraźnie podkreślona ko­ nieczność uprzedniego zatw ierdzenia apostolskiego.

1° P rzyw rócen ie s t a ł e g o d i a k om u: jest obow iązkiem ze­ brań biskupich zadecydow anie — za zgodą Papieża — czy i gdzie w in ien być ustanow iony lub nie... diakonat jako w ła sn y i trw ały stopień h ie r a r c h ii57. M amy tu jeden z nielicznych w ypadków , gdzie w ym agana jest bezpośrednio zgoda sam ego Papieża.

46 Ks. E. Sztafrowski [18]

2° W yznaczenie s u m y d o a l i e n a c j i : na podstaw ie m otu - proprio Pastorale m unus biskupi m ają m ożność udzielania zezw o le­ nia na alienację dóbr k ościeln ych do tej sum y, którą zatw ierdzi Stolica Ap. (n. 32) 5S.

3 ° Chyba najbardziej k on sek w en tn ie dom agają się dokum enty posoborow e zatw ierdzenia apostolskiego w w ypadku dokonyw a­ nia p r z e k ł a d ó w t e k s t ó w l i t u r g i c z n y c h na języki

narodowe.

N akazała to już konstytucja o Liturgii 59, a postulat ten pow ta­ rzają w szy stk ie dokum enty w yk on aw cze do konstytucji o litu r g ii60. Zaw sze się przy tym p ow ołu ją na w spom niany przepis konstytucji.

4° Podobnie w ygląd a sprawa, gd y idzie o czynienie w szelkich p r z y s t o s o w a ń w z a k r e s i e l i t u r g i i 61.

Co do takich w ypadków nie m ożna m ieć żadnych w ątpliw ości, że w ym agane jest uprzednie zatw ierdzenie apostolskie. P rzytocz­ m y jednak od razu — rów nież n ieliczn e — w ypadki, w których praw odaw stw o posoborow e zdaje się w taki sam w yraźny sposób

z w a l n i a ć od w spom nianego wymogu·

1° U praw nienia k on feren cji biskupich w zakresie określania chrześcijańskiej pokuty przew idziane w konstytucji Paenitemini: „Zgodnie z przepisem dekretu soborow ego C hristus Dominus..., η. 38, 4 do K onferencji B iskupich należy:

a) przenosić dni pokuty — dla słusznej przyczyny — m ając zaw ­ sze na uw adze charakter pokutny W. Postu;

b) zam ieniać w całości lu b w części w strzem ięźliw ość i post na inne form y pokuty, zw łaszcza na uczynki m iłosierdzia i praktyki pobożne.

Co w tej m aterii postanow ią K onferencje B iskupie, przedstaw ią do w iadom ości Stolicy A p .” 62.

57 M otu p ro p rio S a c ru m d iaconatus ordinem , η. I, 1 (PP K , η. 467). 58 D ek ret K o n g re g ac ji K o n sy sto ria ln ej z dinia 13 lipca 1963 r., n. 4 (AAS 55/1963/656; P P K , n. 453) u p ow ażnił k o n fe re n c je do o k re śla n ia ró w n o w a rto śc i su m p rze w id zia n y ch do a lie n a c ji w k a n . 534 i 1532.

59 K onst. S a cro sa n ctu m C oncilium , η. 36 § 3.

60 M otu p ro p rio Sacram L itu rg ia m , η. IX (PP K , n. 824); I In s tr u k c ja

w y k o n a w c za do k o n st. o L itu rg ii „ Inter oecu m en ici”, n. 40 (PPK , n. 876),

gdzie p ra w o d a w c a pow o łu je się n a a rt. § 3 k o n st. o L itu rg ii, w y m ag a­ ją cy z a tw ie rd z e n ia apostolskiego; I I In s tr u k c ja w y k o n a w c za „Tres

abh in c annos”, η. 28 (PPK , 1013); In s tr u k c ja K ongregacji dla S p ra w K u ltu Bożego (20. X . 1969) o sto p n io w y m w p ro w a d za n iu w ży cie K o n st. A p. „M issale R o m a n u m ” (in. 3).

61 Np. U w agi O gólne do now ego o b rzę d u ch rztu , ogłoszone d ek re te m K o n g re g ac ji dla S p ra w K u ltu Bożego ż d n ia 15 m a ja 1969 r., za w ie ra ją sp e c ja ln y ro zd z iał z a ty tu ło w a n y : U p ra w n ie n ia K o n fe re n cji B isk u p ich w om aw ianej m a te rii (n. 30—33). P o d o b n ie je s t w p rze p isac h zam ie­ szczonych w n o w y m obrzędzie m a łże ń stw a (n. 12— 18).

[19] Uprawnienia Konferencji Bisk. 4 7

W prawdzie konstytucja pow ołuje się bezpośrednio na n. 38, 4 dekretu C hristus Dominus, jedn ak — jak się w yd aje — chodzi g łó w p ie o w skazanie podstaw y dla przytoczonego upraw nienia, n ie zaś o przypom nienie obow iązku zachow ania określonych tam

i w arunków . W każdym razie zam iast form alnego w arunku dom aga­

jącego się zatw ierdzenia apostolskiego nałożony jest tylko obo­ w iązek „ p r z e d s t a w i e n i a d o w i a d o m o ś c i S tolicy A p.’' p ow ziętych przez konferencję postanow ień 63. P ozw ala to chyba na w yciągn ięcie w niosku, że zarządzenia w tej m aterii otrzym ują od razu moc prawną·

2° A nalogiczną sytuację m am y w zakresie praw odaw stw a litu r­ gicznego: „Zgodnie ze zw yczajem przyjętym w litu rgii okazuje się szacunek ołtarzow i i księdze E w angelii przez ucałow anie. Jednak­ że tam, gdzie tego rodzaju znak nie zgadza się z tradycją i m en­ talnością ludzi jakiegoś regionu, m oże konferencja biskupia o k re­ ślić inny znak, który stosow ano by zam iast w skazanego pow yżej, z a w i a d a m i a j ą c o tym Stolicę A p .” 64.

N ie jest rzeczą dziwną, że w przew ażającej w ięk szości w yp ad ­ k ów praw odaw stw o posoborow e przekazując p ew n e spraw y jako przedm iot decyzji praw nych konferencji biskupich n ie czyni bez­ pośrednio w zm ianki na tem at w arunków praw om ocności tych po­ stanow ień· N ie m ożna jednak pow iedzieć, że w odniesieniu do w szystk ich tych w ypadków sytuacja jest zupełnie jasna. Na p ew ­ no nie w olno staw iać zasady, że zatw ierd zen ie papieskie w ym agane jest tylko w tedy, gdy domaga się tego w yraźn ie praw odaw stw o posoborowe. S tan ow iłob y to przecież bezpośrednie podw ażenie za­ sady, określonej w dekrecie Christus Dominus (η. 38, 4).Ponadto przeciw takiej interpretacji przem aw ia w spom niane już poprzed­ nio odw ołanie przez S tolicę Ap. tym czasow ych upraw nień zaw ar­ tych w konstytucji o liturgii oraz w norm ach w yk on aw czych do tejże k on stytu cji65. Tam w łaśn ie staw ian o .w yraźnie zasadę, że tylk o w te d y potrzebne jest zatw ierdzenie apostolskie, gd y sam o prawb domaga się tego w sposób bezpośredni·

Z drugiej w szakże strony w yd aje się, że w grupie w spom nia­ nych poniżej w ypadków można, nie bez podstaw y, znaleźć takie, w których k onferencje biskupie są pośrednio z w o l n i o n e z obo­ wiązku. starania się o papieskie zatw ierdzenie.

1° II Instrukcja w ykonaw cza do konstytucji o liturgii tak posta­ naw ia na tem at m o d l i t w y w i e r n y c h : „na m ocy dekretu k on feren cji biskupiej m ożna dołączyć do m od litw y w iern ych w e ­ zw ania m odlitew ne... za p rzed staw icieli w ład zy publicznej, na in ­

63 „Q uae hac de r e s ta tu e rin t, C o n fere n tiae E piscopales A postolicae Sedis, n o titia e causa, re n u n tie n t” (VI, § 2).

m P or. AAS 6Q/1968/361—362.