Nonnullas sacri codicis editiones quae in Bibliotheca Publica Gymnasii Elbingensis exstant recenset cum ad annuam legum scholasticarum repetitionem d. XI Sept. a. c. MDCCLV solemni ritu instituendam permagnificos et amplissimos patriae Patres [...]

(1)

N O N N V L L A S

SACRI CODICIS

E D I T I O N E S

Q J f A E I N

B I B L I O T H E C A PVBLICA

GYM NAS II E L B IN G E N SI S

E X S T A N T

R E C E N S E T C V M

A D A N N V A M

L E G V M S C H O L A S T I C A R V M

R E P E T I T I O N E M

D. XI. SEPT. A. C. MDCCLV.

S O L E M N I R I T V I N S T I T V E N D A M

P E R M A G N I F I C O S E T A MP L I S S I MO S

PATRIAE PATRES

7 / 'j I V X T A C V M R E L I C L V I S

C V I V S C V N Q V E O R D I N I S L O C I D I G N I T A T I S

fylVSARVM PATRONOS

X ET FAVTORES

W D E C E T O B S E R V A N T I A E C V L T V H V M I L L I M E I N V I T A R E T

I OAN NES L A N G I V S

R E C T. P. P. E T E I B L.

e jLb i n g a e , s t a n n o n o h r m a n n i a n o .

(2)

'

' I - .

• - ; ■

'

- ■ t f ' :

*

'

/)o \.^ A V c

(3)

P raeftantiora inter fcientiae promovendae adminicula utilifil- raam praeter & frequentem cum viris do&is converfatio- n e m , qua

moiuiofivs

a) ad informationem nihil com m o

dius efle fatetur, inftrudiflimas infimul eruditionis omnigenae officinas, b) Bibliothecas tam publicas quam privatas, haud ulti

mum occupare lo c u m , vel optimi omnium faeculorum teftantur eruditi, c) Quem enim fu git, nullam tam fterilem tamque jeju

nam do&rinae dari p artem , ut folida ejus traftatio non aliquem fubfidiorum in ejusmodi fupelle&ile literaria invenire poffit ap

paratum, ex cujus ufu quotidiano ulteriores ftudiis accelfiones f a ^ x e & novas ex his veluti horreis colligere valemus ingeniorum

X ^A ^mefles.

•) in liter. L . I . c. X V . 0. 4 7 . p. 1 8 0 . edic. Lubec. 1 7 0 8 .

quo i:ouv,tK.'

1

’HIL. T H O M A S IV S in fcr.pt. de Bibliotheca Veneta exornavit Bibliotheca».

4 cont MCRHOFIVSk 1. «. L. I. c. III. p. 22. fequ.

(4)

mefles. Sicuti hinc

o v e r b e c k i v s

d) Bibliothecam artium quan- dam ac ftudiorum magiftram & omnis eruditionis praeceptricem nominat : ita eodem tefte e)

d a n i e l h e i n s i v s ,

illam totius quafi fapientiae armamentarium & domicilium, eruditionis fedem, fe- curiflimum literarum iacrarium, magnarum animarum prytaneum

& quafi Capitolium aeternitatis efle, gloriatur. Quocum

c h r i - s t o p h .

utique

c o l e r v s ,

cui cum

o v e r b e c k i o

hoc

h e i n s i i

enco- m ium , in laudem Bibliothecarum prolatum debemus, apprime confentit, dum alia inter egregia & leftu dignillima ita fcribit:

f )

hic (in Bibliotheca f c .) habitant divinae & humanae fapientiae magiftri, generis humani praeceptores, omnium fcientiarum my- ftagogi, cuftodes tem poru m , rerum & perfonarum , veritatis aflertores, mortui confiliarii, populorum legati & interpretes.

Quae vero omnium rerum ut & divinarum ac humanarum fcientiarum eft natura, ut a primis incunabulis non nifi fuccefFu temporis ad eam , quam tandem adipifcuntur, aflurgant magni

tudinem : eadem & Bibliothecarum erigendarum ac conftituen- darum femper. fuit conditio. E x vilillimis enim & tenuibus faepe initiis haud contemnendam & numerofam exor

tam fuifle librorum fupelle&ilem, vel publica Gymnafii Elbin- genfis, ut reliquas filentii peplo involvamus, nos docet Biblio

theca, g) Cujus curae obeundae dum ab anno faeculi hujus

g) vid. b. G. D. S E Y L E R I , Gym n. Elb. quondam Rectoris meritis & eruditione P- 35-

longe

(5)

% jam quadragefimo fexto rationem humeris meis impofitam efle, laetus m em ini, fpe la $ o r firmiflima, fore ut illud vel ex variis Bibliorum , quae in eadem con tinen tur, editionibus recenfendis dijudicandisque, quam facillime demonftrem.

Dices q u id em : habeo, quos legam, Sacri C od icis Scripto

res

n o n

minus difertos, eruditos, acres & perutiles,

k o r t h o l- T V M , i i ) FAB R IC IVM

, i)

ZELTNERV M, k ) BO ERNERVM, 1) KNOCHIVM,

m)

& permultos alios, quos

b v d d e v s

ordine refert, n) qui hunc la

b o rem , hocque ftudium tanti fe ce re , ut in adornandis Biblio- rurn recenfionibus multum operarum multumque temporis ad

hibuerint. E tiam : fed quemadmodum unius r e i, ut vulgo d i

citur, plures efle folent fines: ita fcias u tiq u e, non eum modo laboris praefentis fc o p u m , eumque finem efTe, ut illorum ftu- diu m , qui in evolvendis perfcrutandisque antiquis & rarioribus Bibliorum editionibus occupati funt to ti, adjuvemus: fed ut &

fciendi cupidos, quae ex editionibus Sacri Codicis in Biblio

theca noftra publica adfunt, quaeque adhuc defiderantur, d o -

longc dudum lareque Celeberrimi diatypofis Bibi. Flbing. Publicae, ut JcC lariffim i D N . Prof. P. Collegae ac Amici Colendiflimi M. IA C . W O IT II dilp. de in- crcmentis ftudltrum j>er Polonos & PruJJos, c. III, 0. 2 3 . p. 6 9 . £cc.

A 2

c e a m u s ;

crififc&cn SRac&ric&ttK iwn t>cr S5rfliinf<§ft>figijc§?n

(6)

ceamus ; imo ut tandem , fi quae forte in 'civ iu m fcriniis pul

vere obrutae adhuc deprehendantur editiones rariores, anti

quae & perutiles, illas meliori omnino conditione dignas, a fqua- loris & oblivionis vitio liberemus, & hac infimul via apparatum Bibliothecae patriae ornandi ac amplificandi, pariterque & au

gmento ejus atque gloriae deferviendi anfam praebeamus exopta- tiflimam.

V t itaque a Sacri Codicis editionibus, in varias linguas translatis, initium capiamus, primum fane oculis fe noftris com mendant

B J B L J A P O L F G L O T T A A N T W E R P I E N S I A . V I I I Vol in f o l per C H R J S T O P H . P L A N -

T I N F M j 1569 - 1 5 7 z excufu.

Haec feliciflimis

Ph i l i p p i

II. Reg. Hifp. aufpiciis & fumtibus charta augufta in lucem emifla, V . T . H ebraice, Chaldaice, G raece & Latine ; N . vero G r a e c e , Syriace & Latine exhibent.

R eg io huic operi in cu d en do,

f r a n c i s c o r a p h e l e n g i o & n i c o l a o f a b r i c i o

adjuvantibus,

b e n. a r i a s m o n t a n v s & g v i d o f a b r i c. b o-

d e r i a n v s

tantum diligentiae tantumque ftudii impenderunt, ut

T h e o lo g i praeftantifllmi & eruditione ac pietate confpicui illud femper in pretio & admiratione habuerint. Im o , ficuti tefte'

m a i c h e l i o

o) illa N . T . editio, quam

r o b. s t e p i i a n v s

A v ^ 5 4 ! typis expreflit, ob fequentia praefationis v e r b a : o mirificam., Regis noftri — — liberalitatem, a librariis nlerumque, o/

mirificam! di&a e f t : ita, quod magis miranduii), Cei.

w a l t o/

N\.*

o) ia introd. ad hijlor. liter, c, II. $ . 2 2 . p. 145. '

1 ' I •

-

m

(7)

f y nvs refert, p) Bibiia haec Antwerpienfia a quibusdam orbis adeo miraculum etfe appellitata. Cui encomio fatis thrafonico ipfe forfan ftravit viam

a r i a s m o n t a n v s,

horum editor & prom otor Bibliorum. Q u ip p e, ut legere eft apud

b o e r n e r v m,

q) lau

datus modo

m o n t a n v s

in oratione fua ad

G r e g o r i v m

X II. Pon- tif. Max. habita, in laudem hujus editionis fequentia addiditie dicitur nimis gloribundus : “ quod ad operis hujus, integritatem

“ attinet, ego

b e n. a r i a s

offero San&itati Veflrae Bibiia ipfa a

“ me a prima pagina ad ultimam usque diligenter — —

“ perlecla, — — tanta fide, ut non fo lu m , fi verbum ali-

“ quod depravatum deprehendatur, fed fi vel unus apex aut

“ iota in illis merito defideretur, — — ipfe perpetuam

“ ignorantiae & negligentiae notam fubire velim .,, In teri m non

r i c h a r d v s

modo

s i m o n

r) in hoc opere Antwerpienfi quaedam de- fideravit, &

s e l n e c c e r v s

nonnulla in eodem cum falis grano le

genda efle o b fe rv a v it: s) fed quae inprimis circa pronom en Hin cum circulo Maforethico pro K in G e n . I I I , 1 5 . monenda fu n t, ex

r e i m a n n o

t) fufius exponit

k n o c h i v s . u )

Sicuti vero vituperandae di£U hujus corruptionis au&orem

G v i d o n e m f a b r i - c i v m

fu i fle c o n f la t

:

ita

f r a n c . r a p h e l e n g i v m

A .

1 5 8 4 illud

emen-

p) in pracf. ad Bibi, polygl. Londln. & proleg. IV, p, 3 3 , q ) in I A C . lc L O N G Bibi, facra, c.

1

. p. 2 4 .

r) in catfil. praecip. Cod. Sacri edit. p. 5 1 6 . & c . add. B V D D E I Ifag. theol. p . 1 4 7 4 . s) in an. Thom. Lipf. /acris, p. 4 9 .

t) i» bcm p iitw aqfa <critifd)cn catal. jVincr Biblioth. p. 1 9 3 .

in bcu erit. Diacljrjc&fcn wn t>cr $raimf4}wei<!« i-

(8)

emendatum reftituifle, legimus, w) Ipfa ergo loci hujus emen

datio, TargumOj L X X , multisque Patribus, imo ipfo

h i e r o n y m o

adftipulantibus, lectionem per inftituendam vindicat utuc veram & genuinam. Interea obfervandum eft, haec Biblia po- lvglotta, quae locum per mn e xp on u n t,

a d

libros pertinere rarillimos : x) quippe eadem mare iratum experta fuille, docet

s c h e l h o r n i v s.

y) Et illa fu nt, quae com pta, elegantia atque integra Bibliotheca G ym n . noflri Publica ab A. i 6 o 5 poffidet ex munificentia magni quondam Maecenatis,

a n d r e a e m o r e n-

b e r g i i

de

b a r o t h o w i t z

, Patricii Wratislavienfis & C o n fu lis poftea Elbingenfis, qui & in quovis T o m o infignia Morenbergiana de

pingenda ac coloribus ornanda curavit. Qui vero plura de opere hocce vere regio legere cu p it, adeat Claridimos illos in orbe literario duumviros io.

c h r. w o l f i v m z) &

io.

g o t t l. c a r v-

z o v i v m. a )

Praeter ea proflant in Bibi. G ym n . Pubi.

B I B L I A P O L r G L O T T A F R A N C I S C I V A T A B L I ,

quae H ebraice, G raece & Latine duplici interpretatione, veteri altera, altera

s a n t i s p a g n i n i

nova, II. Fol. in fol. ex officina Co?n -

w ) vid.

i)ie 9?acf;rid)fen t>on eincr £af(iK&en

B M o th e c . i . © f , x) vid. V O G T II catal. libr. rariorum, p. 9 2 .

y) ia T . II. amoenit. p. 3 9 8 . 2) in Bibi. Hebr. T . II. p. 3 4 1 . &c.

a) in Critica facra. p. 3 9 1 .

(9)

meliana ifpp prodierunt, b) cui & N . T . G ra e co *L atin u m

ben\

a r i a e m o n t a n i

Hifpalenfis accedit. Piis ac eruditis

v a t a b l i

annotationibus additi funt, quos ille nonnunquam omifit, idio

tismi & verborum difficiliorum radices, .omnibus cum editione Complutenfi diligenter collatis. Adhaec huic praemiflus eft C od ici Sacro index teftim oniorum , a Chrifto & Apoftolis in N.

T . ex V . citatorum, evidentiflime e x p o n e n s, pro mi (fio n e s , quae in L e g e , Pfalmis & Prophetis fcribuntur, ad unam impletas efle omnes. H unc Bibliorum C o d ic e m , tribus adornatum linguis

& eruditis illuftratum annotationibus, juvandi boni publici ftu- dio Bibliothecae Gymnafii dedit, donavitque A. 1606 Amplis- fimus

d n. g e o r g. w i d e r,

Conful Reipubl. Elbingenfis quondam Graviilimus.

His merito addimus ex Bibi, Publica N O V V M T E S T A M E N T V M P O L F G L .

ftudio V labore E L I A E H V T T E R I Norib. ifpp. I. II. Vo\. editum, c)

Quae editio vel fola verfionum copia fpe&abilis, 1 2 idiomata, apte invicem e regione verfibus diftinclis convenientia, fequenti ratione difpofita e x h ib e t :

s Syriacum, Hebr. Graec. Latin. Gcrman. Bohcmicum,

Italicum, Hifp. Gallic. Angi. Danic. Polonicum.

T e x tu s Siriacus literis Hebraicis, fed additis pun&is e xp o n i

tur :

b ) cotif. IA C . jc L £ ) N G Bibi, facra ex edit. B O E R N E R I, c.

1

. p. 2 5 .

c) v id . i a c . I c l o n g i. c. e. i . p. 5 5 . & k n o c h i i

2 3

M unfc&n,'.

2 5

i

6

e lfa m m l.

1.^5. p. 30.

(10)

t u r : verfio aut^m Latina ex vulgata editione, Germanica ex editione

l v t h e r i

, Hifpanica ex

c a s s i o d o r i

de

r-e y n a

translatione eft petita. Quod vero ad Hebraicam N . T . ver- fionem ,

h v t t e r v s

in praeloquio, alteri T o m o Germanice praemiffb fatetur, f e , dum illam apud n em inem , nec in praeftantilTimis Bibliothecis inven it, totum N . T . in Ebraicam linguam primum folumque ac omni aliorum auxi«

lio deftitutum convertifle. Eadem vero in contignandis H e braicis literis, qua in Bibliis V . T . ufus eft methodo: quippe literae radicales 'n ig ra e , ferviles concavae & in medio al

bae, deficientes vero & quiefcentes minori charatfere in fuperiori ordine funt adje&ae. A d haec epiftclam Pauli ad Laodicenfes fcriptam , quam nufpiam, nifi in Latino

f a b r i s t a p v l e n s i s

com mentario in N . T . & in io.

d i e t e n b e r g e r i

Bibliis Germanicis Colonienfibus ut & in Bohcm icis, Pragae excufis, fe invei;ifle

f a t e t u r ,

in 1 2 itidem linguas converfam addidit, eique inter illam ad ColoiTenfes & eas in ter, quas Paulus ad Theffaloni- cenfes fcripfit, in T . II. locum vindicavit. Promifit & aliam adhuc N . T . editionem , ex duodecim etiam conflantem lin

guis, Arabica fc. A ethiopica, Ruffica, T u rc ic a , T a rtaric a, V n - garica & c. quo ad numerum 2 4 literarum, D E I , magni illius A

& £2 24 itidem Unguis exponere voluntatem

l a u d e s q u e

canere pollet. Quae res, Codicem

h v t t e r i

Sacrum eo

p r e t i o r e m

red

d it, efficitque, ut eo fparfius, eoque

r a r i u s

in Bibliothecis in

veniatur. d) Illum , quem Bibi G ym n . pofildet N. T..^Codi

cem Sperabilis urbis patriae civis

z a c h a r i a s r i e d t

jam, A. i 6 o f v : Mufis benevole obtulit Drufiacis.

d ) Q u a « c .c a u f a IO. H E N R . H O T T I N G E R V S , * * tikiieth xr\» fuo% p. 1 4 2 .

o p u s illud ik rarius v o cavir.

II i

L ’ ;U

I

V* L

(11)

R eliqua, tamctfi vellemus, addere non licet, ad aliud tem

pus Hia mittentibus. A d ea potius, quibus craftinn deftinata eft panegyris, feftinemus.

Inflat anniverfaria juventutis ad altiora nuper translocatae luftratio & folemnis legum fcholafticarum p raeled io , ex more

a

Majoribus laudabiliter tradito repetenda. Qua feftivitate quid civibus Seminarii utilius ? quid Auditoribus gratius acceptiusque efle poteft ? Hos e ni m, T e fte s GratiofilTimos, ut cum

p u n i o

noftro loquamur, juvat, cum vident, vigere adhuc ftudia &

proferre fe ac oftentare per omnes Gym nadi clafles ingenia h o minum. Illis vero in praelegendis legibus, (fi modo leges &

non paternae potius adhortationes dicendae fu n t,) via & cyno- fura praefertur egregia, ex indefeflo piet3tis non fucatae, eru

ditionis folidae, obedientiae, diligentiae & reverentiae filialis ftu- d io , in illis admodum com m endato, uberrimos aliquando prae- ftantiflimosque colligendi fru&us.

C u i folemnitati legali multum omnino jucunditatis, multum- que addec ornamenti

v i r p r a e c l a r i s s i a i v s DocTissiiMvrsque d n . I o a . DaN. H oFFMANN , GYMN. CONR. P. P. O. COLLEGA ET AMICVS n o f t e r

multis nominibus

h o n o r a n d v s,

dum Ipfius dutfu & aufpicio ex coetu fcholaftico illi, quorum nomina elenchus exhibet adpo-

£ t u s , de Prujpa varia belli fortuna j affata fub imperio CASI - M IR I III. Regis Poloniae facient verba.

A d c u o d facrum folemne rite obeundum V I R O S P E R - I L L V S 1 R^EM , P E R M A G N I F I C O S , G E N E R O S O S , A M P L I S S I M O S , C O N S V L T I S S I M O S q u e V R B I S P R O C E R E S , T ) N . D N . B V R G G R A B I V M R E G I - V M , S E N A T V S P R A E S I D E M , P R A E C O N S V L E S ,

B C O N

II

(12)

C O N S V L E S , P A T R O N O S , atque M A E C E N A T E S ; ut & E X P E R I E N T I S S I M O S , P L . R E V E R E N D O S , C L A R I S S . P R A E N O B I L E S , N O B I L E S , S P E C T A B I L E S , P R A E S T A N T I S S I M O S q u e , omnes de

nique ac fingulos S P L E N D I D O S & P R A E S T A N T E S fiufarum F A V T O R E S , L I T E R A T O S ac L I T E R A - T O R V M A M A N T E S , ea qua par eft, obfervantia & pie