• Nie Znaleziono Wyników

Vierteljahrschrift für die Praktische Heilkunde. Jg.12, 1855, Bd. 1

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Vierteljahrschrift für die Praktische Heilkunde. Jg.12, 1855, Bd. 1"

Copied!
408
0
0

Pełen tekst

(1)
(2)
(3)

Vierteljahrischrift

für die

PRAKTISCHE HEILKUNDE,

herausgegeben

von der

medicinischen Facultät in Prag.

R e d . : Dr. Jos. I l a l l a , Prof. d. zweiten medicinischen Klinik.

Dr. J. v. I l a s u e r , a. o. Prof. d. Augenheilkunde.

Z w ö lfter Jah rgang 1 8 5 5 . Erster Band

oder

F ü n f u n d v i e r z i g s t e r Band de r g a n z e n Folge.

(Mit 2 Kupfertafeln u. vielen Holzschnitten.)

if* 11 H H a

V e r l a g v o n Karl Andre»

(4)

( A -

1002113326

(5)

I n h a l t.

I. Originalaufsiitzc.

1. Ueber Tuberkel. Von Dr. Jos. E n g e l , bi sher Prof essor der path.

Anatomie in Prag, (1. Z. Prof essor d. Anatomie an der k. k. Josefs- Akademi e in Wien. S. I.

2. Ueber die angebornen Hornhautverdunklungen. Von Dr. F r o n m fil­

ier, ord. Arzt, am Krankenhause in Fürth. Mit einer Tafel. S. 57_

3. Beiträge zur Physiologie des menschl i chen Ohres. Von Dr. A. R i n n e, prakl. Arzt in Göttingen. Mit vielen Holzschnitten. S. 71.

■4. Ein Fall von weiblichem Hermaphroditismus und abnormer Darmla­

gerung. Von Dr. Arthur W i I I i g k. S. 71.

5. Beschreibung einer neuen bei Tinea Favu« beobachteten Acarusspecies.

Von Dr. Arthur W i l l i g k. S. 129.

6. Ueber den Augenspiegel. Von Prof. v. H a s n e r . Mit einer Tafel.

S. 133.

7. Ueber Kilians Stachelbecken. Ein Beitrag zur Physiologie und Pa­

thologie des Beckens. Von Dr. W. L a m b l . S. 142.

8. Zur genaueren Würdigung von H. G r o u x ’s Fissura sterni congenita.

Notiz von Dr. G a r m s in Soest. S. 168.

II. All nickten.

Allgemeine Physiologie und Pathologie. Bef. Prof. H a 11 a.

E s e h e r i c h : L eb en sd au er d. verschied. S tände. S. 1. —B u r g e s s : W irk u n g d. K lim a v. Ita lie n b. d. L u n g en sch w in d su ch t. S. 5.

Pharmakologie. Ref. Prof. Re i s s.

B u r m a n n : V erg iftu n g m. B lau sä u re . S. 6. — D o u g l a s M a c l a - g a n : W irk u n g e n d. B itterm an d elö ls. S. G. — S c h i 1 i z z i : V e rg iftu n g m. H yosciam us n ig er, — W i l k i n s o n : S try ch n in in P h o sp h o rsä u re b. D iarrh ö en . S. 7. — H a u t z : üb. d. S antonin. S. 8. — M a r t i n : L e b e rth ra n in fester F orm . S. 8. — S c h r ä d e r : G egenm ittel b. S u ­ b lim atv erg iftu n g . S. 8. — G i r o u a r d : W irk u n g sw e ise d. W iener A e tz p a s te u. d C hlorzinks. S. 9.

(6)

Physiologie und Pathologie des Blutes. Ref. Dr. K raft.

M o l e s c l i o t t : Z äh lu n g der farblosen B lutzellen. S- 12. — V i e r- o r d t : E influss d. B lutentzieliu n g en au f d. M enge d. B lutzellen. S. 13. — D e l a h a r p e : S ta tistik d. T y p h u s. O d i 11 e : Beh. m. M ag n esia h y ­

d ra t. S. 14. — B a l y u. G u l l : C h o lera in E n g la n d . — L. M e y e r : üb. C holeratyphoid. S. 15. — R o s t a n : V ario la nach C holera. — R i c h ­ t e r : G lüheisen bei phagad. G eschw üren. S. 18. — G u b l e r : G elb ­ su c h t b. frühzeitigen S yphiloiden. S. 19. — F r i e d in g e r : V erh alten

d. angebornen S y p h ilis nach K uhpockenim pfung. S. 20. — S i g m u n d G ebrauch von M ineralw ässern b. Syphilis. S. 21.

Physiologie und Pathologie der Kreislaufsorgane. Ref. Dr. D u c h e k . H o p p e : A ussetzen d. R a d ia lp u lse s w ä h re n d d. In sp iratio n . S. 21. — S i e v e k i n g : E influss d. k alt. S tu rzb ad es a u f d - P u ls . — O r m e r o d : üb. P e rik a rd itis. S. 26. — M ’D o w e l : B e iträ g e z. d. K ra n k h eiten des H erze n s. S. 28. — J a n s e n : A n eu ry sm a S inus V alsalv a e. S. 29. — C o o t e : A cephalocysten im lin k en H erzen. S- 32.

Physiologie und Pathologie der Athmungsorgane. Ref. Dr. D u c h e k . G u e n e a u de M u s s y : P le u ritis d iaphragm atica. S. 33- — B r ic h e- t e a u , M u r a w j e f f , D e c h a m b r e , A n c i a u x : Beh. d. L u n g en tu - berculose. S. 35. — P h i l i p p : A sth m a b. chron. B ro n c h ia lk a ta rrh . S. 38. — A r n o l d i : S alp e tersä u re b. K euchhusten. S. 39. — G i r a u d : neues S tetoskop, B e t z : A sth m a thyreoideum . S- 39. —■ L u s c h k a : S p u lw ü rm er im P leu rasa ck e . S. 40. — M a i s o n n e u v e : B eh. d.

O zaena. S. 41,

Physiologie und Pathologie der Verdauungsorgane. Ref. Dr. Chl um- z e i l er.

H o d g s o n, M u r r a y H u m p h r y un d S e d i l l o t : F ä lle v. H y p e r­

tro p h ie d. Z unge. S. 41. — M a i s o n n e u v e : A m p u ta tio n der Z unge m it E rh a ltu n g der S prache, P o p p e r : B elladonna g. A n g in a. S- 42.

S t i e b e 1: K ra n k h e ite n d. G e k rö sd rü se n . S. 43. — F r e r i c h s : L e u ­ cin u. T y ro sin in d. L eber. S. 45. — G a i r d n e r un d D r u m m o n d : Z u r P ath o lo g ie d. L eber. S. 46. — R i d g e : G astro to m ie b. E in sc h n ü ­ ru n g des Je ju n u m s. S. 48.

Physiologie und Pathologie der Harnorgane und der männlichen Ge­

schlechtswerkzeuge. Ref. Dr. D u c h e k .

B e n e k e , F a l c k , V o g e l : H arn u n te rsu c h u n g e n . S. 49. — M e t t e n - h e i m e r : F e tt im H arn . S. 58. — P a r k e s : W irk u n g des K ali auf d. H a rn . S. 59. — M a u t h n e r : P ig m en t im H a rn nach S antonin.

S- 62. — A b e i l le : ü b er vorübergehende A lbu m in u rie. S- 63- — B a s - h a m u. M a r s h , üb. D iabetes. S. 63. — K l e t z i n s k y : Z u ck er­

probe. S. 64.

(7)

Physiologie und Pathologie der weiblichen Geschlechtsorgane. Ref.

Prof. S t r e n g , u. Dr. R i t t e r .

M a r t i n u. M a u r e r : P u lsfreq u en z b. d. G eb u rtsw eh en . S. 65. — P ro f. S c h u h : C ystosarcom e u. C ystocarcinom e d. B ru std rü se n . S- 66.

V i r c h o w : E n tw ic k elu n g d. P la e e n ta . S. 68. — R o b i. n : C horion­

zotten b. fe ttig e r E n ta rtu n g der P la e e n ta ,.7. S t e i n -- Z otten gesch w u lst d. U te ru s S. 71. — C h i a r i : U teru sv o rfä lle und Z w an k ’s H y stero p h o r S- 72. — J o a c h i m : S ch w an g e rsc h aft b. biloeularem U teru s. S c a n - z o n i : gegen d. N utzen der U teru sso n d e. S. 73. — C a r p e n t i e r : E in ­ schneiden der S cham lippen gegen D arm riss- V e r h a e g h e : H eilu n g v e ra lte te r D arm risse. D u n e a n : E influss d. B eckenknochenverbindun­

gen auf d- G eb u rt. S- 74. — A r n o t t ; In ten siv e K älte als H eilm ittel und A n aestheticum . S. 76. — W i l l : E x tr a - U te r in - S chw angerschaft m. gleich zeitig er U terin sch w an g ersch aft. S. 77.

P hysiologie und Pathologie der äusseren Bedeckungen. Ref. Dr. Kr af t . T r o u s s e a u : A lb u m in u rie b. S charlach. S. 78. — I d e m : R otlilauf b. N eugebornen. S. 79. — I l e b r a : K ritik üb. K rätzm onograpliien.

S. 80. — J o l l y : üb. d. S chnellheilung d. K rätze, T r o u s s e a u : U n ­ te rsc h eid u n g von V ario la u n d V ario lo is. S. 83. — J a c o b o v i c s : üb. R evaccination. S. 83. — J e n n e r u nd V e r h a e g h e : T in e a -A rte n . V e r n e u i l : S chm erzhafte G esch w ü lste d. H a u t. S. 85. — C u m m in g : A etz m ittel b. N aev u s. S. 87.

Physiologie und Pathologie der Bewegungsorgane. Ref. Dr. G i i n t n e r . S e d i l l o t : B edingungen z. T en o rap h ie S. 87. — R o s s : N eues B ehand- lu n g sp rin c ip b. G elen k sk ran ljh eiten , S- 88. — S c h ü t z e n b e r g e r : G ele n k se n tzü n d u n g der H a lsw irb e l. S. 92. — M a l g a i g n e : subocci- pitale A rth ra lg ie n u n d S u bluxationen. S. 93. — R i c h e t : R eposition v. O berarm - und O b erschenkelverrenkungen m it F ra c tu r. S. 95. — S c h o t t i n und L o r i n s e r : spontane O berschenkelverrenkung. S. 9 9 .—

L a n g e n b e e k : Bell. d. P se u d a rth ro se , M a l g a i g n e : Bell. d. Schen- k elfractu ren . S. 101. — P i r o g o f f : G ypsklebeverband. S. 104. — L a n g e n b e c k : R esection d. O berarm kopfes. S. 105. — L o r i n s e r : E n tz ü n d u n g des O berschenkelkopfes. S. 106. — S t r u t h e r s : üb. d.

S carp a’sche F asc ia. S. 108.

Augenheilkunde. Ref. Dr. Pi l z.

W . K r a u s e : D rü sen d. C onjunetiva, B r u c h : H o rn h a u tk ö rp erch e n . S. 109. — H i s s : Section b. K eratom alaeie. S. 110. — K ö l l i k e r : D ila ta to r pupillae, E n tw ic k elu n g der L in se n fa se rn ; S o c q u e t : Joditi- jectionen b. p u ru le n te r O phthalm ie, H o p p e : üb. O per. d. S y m b le­

p h aro n , V i r c h o w : D erm oid d. A u g es, G r a e f e : üb. Scleroticocho- rioiditis. S. 111. — S t e l l w a g v. C a r i o n : Iriskolobom . S. 1 1 3 .—

G r a e f e : R u p tu r d. C horioidea, A b lö su n g der N e tz h a u t S. 114. — G laukom atöse A m aurose. S. 116. — E. J ä g e r : üb. R e tin itis. S. 117.—

G r a e f e : F ehlen d. N etzh au tg efasse. S. 118. — L äh m u n g d. T ro c h - le aris. S. 119, — Section b. O culom otoriuslähm ung. S. 120.

(8)

Physiologie und Pathologie des Nervensystems. Ref. Dr. F i s c h e I . S c h i f f u. A u e r b a c h : Z u r A n at. u. P liys. d. R ückenm arks. S. 121. — A u e r b a c h : F u n ctio n d. S p in alg a n g lie n . S. 122. — S t o f f l e r : B au d. S planchnicus m aj, C. B e r n a r d : W irk u n g d. D urch sch n eid u n g d. S ym pathicus. S. 123. — üb. locale A naesthesie, S c h n e p f : S klerose d. H irn s. S. 125. — B i e r b a u m : A etiologie d. W asserk o p fs. S. 126. — B r a i n a r d u. C h a s s a i g n a c Jo d in jectio n en b. H y drocephalus und S p in a bifida. S. 127. — H a r t i g : L ig a tu r ein er H e rn ia cerebri con­

genita. S. 129. — B a l a s s a : em physem atose G esc h w u lst am S chädel, L i t t l e : E igenthiim liche F o rm von T e ta n u s trau m atic u s. S. 130. — N i e b e r g : N itra s arg e n ti b. C horea m ajor, J o b e r t : G lüheisen b.

N eu ralg ien . S. 131. — D u c h e n n e : E le k tric itä t, A z u m b a j a : B lu t­

egel an d. W a rzen fo rtsatz b. h alb seitig er G esichtslähm ung. S- 132. — N e 1 a t o n : trau m atisch e L äh m u n g d. S ch u lter u. d. O berarm s, T r o u s- s e a u : V e rlu st d. S prache ohne sonstige Störung- S. 134.

Psychiatrie. Ref. Dr. F i s c h e i .

B a y l e : O rgan. U rsach e d. Irrse in s m it allg. P a ra ly se . S. 135. — I d e l e r : üb. V erbrechen u. W a h n sin n . S. 136. — L. M a y e r : I s t H ypochondrie G e is te sk ra n k h e it? S. 137. — O s b o r n e : Chloroform innerlich b. H ypochondrie, A I b e r s : A nzeigen f. d. O pium im Irrsein . S. 138. — B r u g n o n i : G e iste sk ra n k h e it geh eilt durch S elb stv erstü m m ­ lung. S. 139.

Staalsarzneikunde. Ref. Dr. M a s c h k a.

B ü c h n e r : üb. angeborene S ch ädelfissuren. S. 139. — B u c h h e i m : N ach w eisu n g d. A lkohols, E i o h m a u n u. G a f f e : B lei- u. K u p ferv er­

g iftu n g d urch V isitk a rte n . — C a s p e r : M örderphysiognom ie S. 140—

K a n z l e r : E in w irk u n g d. F ä u ln iss a u f L eichnam e, W a c k e n r o d e r : K upfer im M enschenkörper, H e c k e r : T o d e sa rt d. K inder w ährend d.

G eb u rt. S. 141.

HI. Verordnungen *).

A. Verordnungen betreffend das Studienwesen überhaupt, und das me- dicinische insbesondere.

P ro lo n g a tio n d. G esetzes üb. d. O rg an isatio n d. akad. B e h ö rd e n ; E rlä u te ­ ru n g des neuen L e h rp la n s f. P h arm ac eu te n . S .l. — D iscip lin aro rd n u n g f. S tu d en te n -V e rsn m m lu n g e n ; F orm d. D octorsdiplom e f. A uslän d er.

S. 2. — B eh an d lu n g politisch v e ru rth e ilt gew esener S tu d en ten . S. 3. — R e g u liru n g d. U n te rric h ts üb. T h ierlieilk u n d e. S. 6.

B. Verordnungen betreffend das öffentliche Sanitätswesen.

B e erd ig u n g sg e b ü r f. d. in C iv ilsp itäle rn v erstorbenen M ilitärs, R evers b.

E n tla ssu n g v. G eisteskranken aus d. Irre n a n s ta lt S. 1. — ärztlich e U n tersu ch u n g en bei d. F in a n z w a c h m a n n sc h a ft; neue ö sterreichische

P h arm akopoe. S. 2-

*) B e i d e A b t e i l u n g e n e r h a l t e n w i e f r ü h e r i h r e a b g e s o n d e r t e n , d u r c h a l l e v i e r B ä n d e d e s J a h r g a n g s f o r t l a u f e n d e n S e i t e n z a h l e n .

(9)

IV. Misccllcn.

U n iv ersitäts- u n d F a c u ltä ts -N a e h rie h te n : A u s dem B erichte üb. d. U n te r­

ric h tsz u sta n d an d. P ra g e r med. F a c u ltä t im J . 1854. S. 1- — P lenar-- sitzu n g en d. med. D oetoren-C ollegium in dem selben S tu d ien jah re. S. 3. — E rn e n n u n g e n , T odesfälle. S. 4.

V. Literarischer Anzeiger.

F . W e b e r ; K urze B em erkungen ü b e r die Section der Leiche zu p ath o lo ­ gischen Zw ecken. B esprochen von D r. L a m b l . S. 1.

Fr . S a l z e r : B e iträg e zur L ehre von den G efässgeräuschen. B espr. von P ro f. C e i k a. S. 6.

M. F a 1 r e t : LeQons cliniques de m edecine m entale. B espr. v. D r. F i- s e h e 1. S. 11.

V ir g . R itt. v. M a y r h o f e n : L ehrbuch der G eb u rtsh ilfe für H ebam m en.

B espr. v. P rof. S t r e n g . S. 14.

W. B u s c h : ch iru rg isch e B eobachtungen, gesam m elt in d e r k. chir. U n iv . K linik zu B erlin. B espr. v. D r. W . G ü n t n e r . S. 16.

M. F r a n k : T asch en -E n cy k lo p äd ie der p rak tisch e n C h iru rg ie , G e b u rts ­ hilfe, A ug en - und O hrenheilkunde. B espr. v. W . D r. G ü n t n e r . S. 16.

F. R o c h l e d e r : P hytochem ie. B espr. v. P ro f. L e h m a n n in L eipzig.

S. 17.

T . B. C u r l in g : K ran k h eiten des M astdarm s. B espr. v. D r. G ü n t n e r . S. 25.

C. G. L e h m a n n : L ehrbuch und H andbuch der physiologischen C hem ie.

B espr. v. D r. D u c l i e k . S. 27.

H. L e b e r t : V o rträ g e üb. C holera. B espr. v. D r. K r a f t . S. 29.

G. S e y d e l : üb. S trictu ren d. H a rn rö h re . B espr. v. Prof. P i t h a . S. 32.

F r. R a v o t h : S c h l e m m ’s O peratio n sü b u n g en am C adaver und

F r. V o c k e : die L eichenoperationen. B espr. v. D r. W . G ü n t n e r . S- 33.

Ig. R e x : U eber die G eschw üre. B espr. v. D r. W . G ü n t n e r . S. 34.

H e c k e r : E n tg e g n u n g a u f D r. S t r a e t e r ’s B erichtigung. S. 36.

VI. Verzeichnis* der neuesten Schriften über tledicin.

(10)
(11)

Original - Aufsätze.

U e b e r T u b e r k e l .

V on P ro f. J o s e f E n g e l in P ra g .

Die Anat omi e k r a n kh a f t e r G e s c h w ü l s t e hat ein v e r hä l tn i s s - rnässig b e s c h r ä n k t e s Feld. Die Fragen, di e s i e b e a nt w o rt e n kann, s i nd im Grunde a n d e re als de r p r a k t i s c h e Arzt b e a n t ­ wort e t w i s s e n wil l , d i e Re su l t at e, d i e s i e zi eht, sind zum Th e il e d e n e n s c h e i n b a r e n t g e g e n g e s e t z t , auf w e l c h e d i e ä r z t l i c h e Pr axi s g e k o m m e n ist. Der W i d e r s p r a c h i s t ü b r i g e n s nur ein s c h e i n b a r e r und l ö s t s i c h l e i c ht dur c h e i n e g e n a u e B e g r e n ­ zu n g und B e l e u c h t u n g der b e id e n U n t e r s u c h u n g s m e t h o d e n . Ich habe mir nun d i e Au f ga b e g e s t e l l t , an e in e m B e i s p i e l e — den t u b e r c u l ö s e n G e s c h w ü l s t e n — zu z e i g e n , w i e w e i t die a n a t o m i s c h e Me th o d e g e h e n k ö n n e , o h n e i h r e m P r i n c i p e u n ­ treu zu w e r d e n , und o h n e d i e p r a k t i s c h e R ü c k s i c h t g a n z zu v e r l a s s e n , o h n e di e m e d i c i n i s c h e Pr axi s d o mi n i r e n zu wo l l e n, noch von ihr d o m i n i r t zu w e r d e n ; das E r s t e r e w ü r d e ni cht de r p r ak t i s c h e n Medi ci n, d a s A n d e r e ni c ht der A na t o m i e zum Vortheile g e r e i c h e n , ja s o g a r j e d e d i e s e r S t r e b u n g e n w ü r d e de r W i s s e n s c h a f t s o w o h l , w i e der P r ax i s nur N a c ht he il e bringen.

S c h e i n t nun a uc h der r e e l l e Nut zen e i n e r s o l c h e n B e a r ­ be i t ung s e h r g e r i n g zu s e i n , da d e m nach b e s t i m mt e n R e s u l ­ taten s t r e b e n d e n Arzt e w e n i g P o s i t i v e s g e b o t e n wird, s o ist d o c h der Gewi nn, den di e K e n n t n i s s der Grenzen e i ne r Me t ho de und e i n e g e n a u e r e F r a g e s t e l l u n g b r i n g e n, nicht zu ve ra c ht e n . Es k ö n n t e aber d o c h g e f r a g t w e r d e n , war um e i n e a n a t o m i s c h e

Orig. Aufs. Bd, XLV. 1

(12)

2 P rof. E n g e l: U eber Tuber frei.

Be h a n d l u n g e i n e s G e g e n s t a n d e s v e r s u c h t wi rd, w o e s d o c h so l e i c h t und s c h e i n b a r z w e c k e n t s p r e c h e n d e r wä r e , di e a n a t o m i s c h e U n t e r s u c h u n g mit de r p r a kt i s c h en zu v erbi nden. Man s o l l t e die M e t h o d e für di e v o r z ü g l i c h e r e hal t en, nach w e l c h e r de r Gang der Kr ankhe i t mit den j e d e s m a l i g e n a n a t o m i s c h e n V e r ä n d e ­ r u n g e n g e na u v e r g l i c h e n , für j e d e Ve rä n d e r u n g der E r s c h e i ­ n u n g e n im Le be n der a n a t o m i s c h e Grund a n g e g e b e n und so vor Allein e in e m p r a k t i s c h e n B e d ü r f n i s s e R e c h nu n g g e t r a g e n , und g e m a c h t wi r d. Es i st nun a l l e r d i n g s w a h r : alle u n s e r e w i s s e n s c h a f t l i c h e n Do ct r i n e n sind g r ö s s t e n t h e i l s durch di e Noth d e s A u g e n b l i c k e s , durch den D r a ng der U ms t än d e e n t s t a n d e n , und ihre Be ar be i t un g g i n g mit de m p r ak t i s c h e n B e d ü r f n i s s e Hand in Hand; aber in j e d e r Doct r i n ist, w e n n s i e ei ni ger- m a s s e n l e b e n s f äh i g war, ein Ze i t pu nk t e i n g e t r e t e n , w o si e i hr e n e i g e n e n Gang w ä h l t e , s i c h i hr e Au f ga b e s e l b s t stel l te, s i ch ni cht nach d e m a u g e n b l i c k l i c h e n B e d ü r f n i s s e r ic h t e t e und g l e i c h s a m zum B e w u s s t s e i n kam, d a s s ihr die M e t h o de ihrer F or s c h u n g nur durch die E i g e n t h ü m l i c h k e i t i hr e s G e g e n s t a n d e s v o r g e z e i c h n e t w e r d e n k ö nn e , und d a s s di e p r a kt i s c he Anwe n du n g der auf de m s e l b s t g e w ä h l t e n W e g e a u f g e f u n d e n e n Wahr h e i l e n von s e l b s t f o l g e n w e r d e : kurz: j e d e e t w a s mehr a u s g e bi lde t e w i s s e n s c h a f t l i c h e Di sc i p l i n wird s ic h S e l b s t z w e c k und hö r t auf, an d e r e n D i s c i p l i n en nur t ri butpfl i chti g zu s ei n.

Die A n a t o mi e ist, g l au b e ich, auf d i e s e m Punkt e angekom- me n , w o s i e i hren e i g e n e n W e g w ä h l e n darf. Aus e in e m prakli s e h e n B e d ü r f n i s s e e n t s p r u n g e n , hatte s ie A n f a n g s w o h l ke i ne a n d e r e Aufgabe, als der p r a k t i s c h e n Medicin zu d i e n e n und s e l b s t heut zu Ta g e wi rd s i e oft nur g e b r a u c h t , um bei g e l u n ­ g e n e n D i a g n o s e n al s Pa r a d e p f er d zu g l ä n z e n , bei n cht g e l u n ­ g e n e n D i a g n o s e n zum N a c h w e i s e zu d i e n e n , d a s s di e D i a g n o s e r i c h t i g s ei , und u m g e k e h r t e n t s t a n d e n , i nde m man e i ne m p r a k t i s c h e n B e d ü r f n i s s e b e s o n d e r s R e c h n u n g t ragen zu m üs s e n m e i n t e , j e n e U n g e h e u e r l i c h k e i t e n , di e man D y s c r a s i e n l e h r e na n n t e und dem V o r g e b e n nach auf a n a t o m i s c h e B a s i s s t ützte.

So haben s i c h be i de D i s c ip l in e n — di e Ana t omi e und die p r a k ­ t i s c h e Medicin eben n i c h t i mme r g e f o r d e r t , und wa s di e e i n e e r d i c h t e t e , nahm di e a n d e r e l ei de r oft k r i t i k l o s in s i ch auf und d i c h t e t e we i t e r . M e ta st as en , gul - und bösar t i g, phagadae- n i s c h , pri mär, s e c u n d ä r , Ar t e r i e l li t ä t , V e n o s i t ä t u. s. w. sind Au s d r üc ke , w e l c h e in a n a t o m i s c h e n Arbeiten oft bunt d u r c h ­ e i n a n d e r s c h w i r r e n , al s w ä r e n s i e hier g a nz auf he i ma t li ch e m Bode n, als s ei der Anat om in der La g e von i hne n Gebrauch

(13)

Prof, E n g e l: lieb er Tuberkel. 3 machen zu k ö n n e n , als s e i e n di e auf s i e b e z o g e ne n Fragen wi r k l ic h G e ge ns t an d e i ne r unmi t t el baren a n a t o m i s c h e n Unt er ­ s u c h u n g und Erfahrung, als g e h ö r t e n s i e ni cht a u s s c h l i e s s l i c h a uf d a s m e d i c i n i s c h - p r a k t i s c h e Gebiet, a u f de m s i e e n l s t anden.

In d e m S t r e be n, der p r ak t i s c he n Medicin hierin g e r e c h t zu w e r d e n , ver l or man z um Theil s e i n e s p e c i e l l e Auf gabe a u s d e m Aug e , o d e r gab s ic h den A n s c h e i n e i n e s Könnens, w o do c h kein S c h a t t e n von Mö g l i c hke i t vorlag. Wie will man bei e i ne r L e i c h e n u n t e r s u c h u n g e i ne Me t as ta s e d i a g n o s t i c i r e n , w e l ­ c h e ja nur durch e i n e b e s t i m m t e Z e i t f o l g e und S y mp t o m e n v e r - bi ndun g e r k a n n t w e r d e n kann. Wi e soll man das Gutarti ge bei L e i c h e n u n t e r s u c h u n g e n d i a g n o s t i c i r e n , da e i ne E n t w i c k e ­ lung de r U r s a c h e n de r Gu t art i gkei t e i n e s P r o c e s s e s vor ein g a nz a n d e r e s Forum g e h ö r t . In dem S t r e b e n , allen d i e s e n von p r a k t i s c h e r S e i t e a u f g e s t e l l t e n Begriffen zu g e n ü g e n , s u c h t e man oft das W e s e n t l i c h e dort, wo e s gar nicht zu finden ist, z. B. in der Form e in z e l n e r Ze l l en, o d e r man erfand Name n, d i e man an die S t e l l e der äl t e r e n B e n e n n u n g e n s e t z e n zu m ü s s e n m e i n t e, und v e r g r ö s s e r t e di e Unkl arhei t ni cht s e l t en , d e r man durch a n a t o m i s c h e U n t e r s u c h u n g e n s t e u e r n wollte.

Was b e de ut e t z. B. der Au s d r uc k „der Ty p h u s d e g e n e r i r t zum C ro up “ me hr , al s der f rü h e r e Au s d r uc k „ e s bildet s i ch e i n e M e t a s t a s e o d e r ein M e t a s c h e m a t i s m u s d e s Ty p h u s a u s “, o de r w a s b e d e u t e t der Au s dr uc k „Ve no s i t ä t b e d i n g e e i n e I mmuni t ät vor I u b e r c u l o s i s “ me hr als d a s , w a s man s o n s t s c h o n w u s s t e , d a s s näml i ch nicht alle M e n s c he n an T u b e r c ul o s e s te r b e n m ü s s e n .

Ich bin ü b e r z e u g t , d a s s i ch mit me i n e n eben a u s g e s p r o c h e n e n Mei nungen auf v i e l f a c he n W i d e r s p r uc h s t o s s e n w e r d e , i ndem man ein Z u s a m m e n w i r k e n der pr a k t is ch e n mit den s o g e n a n n t e n t h e o ­ r e t i s c h e n B e d i n g u n g e n für d as E r s p r i e s s l i c h s t e hält. Ich bin d e r ­ s e l b e n A n s i c ht , nur darf das p r a k t i s c h e und un mi t t e lb a r e ße dür f - n i s s den Gang der t h e o r e t i s c h e n U n t e r s u c h u n g e n ni cht b e s t i m ­ men, denn j e d e d e r a r t i g e E i n m i s c h u n g führt vom e i g e n t l i c h e n Zi el e ab. Man m ö g e s i c h b e r uh i g e n ; j e d e f es t b e gr ün d e t e t h e o ­ r e t i s c h e A us b e u t e wird von unmi t t el barer p rakt i s c her A n w e n ­ dung w e r d e n , und das Gute in den v e r s c h i e d e n e n me d i c i n i s c h e n D i s c i p ü n e n , d i e man von m a n c h e r S e i t e mit e i n e r g e w i s s e n Vo r ne hm h e i t nur als H ü l f s w i s s e n s c h a f t e n b e t r ac ht e t , wird s e i ­ nen Einfluss auf di e m e d i c i n i s c h e Pr a x i s ni cht verf ehl en. Die p r a k t i s c h e H ü t t e nk u n d e hat zum T h e i l e di e Ch e mi e und di e Mi ne r al ogi e ins Leben g e r u f e n , aber b e id e l e t z t g e n a n n t e n

1*

(14)

4 Prof. E ngel: Ueber Tuberkel.

W i s s e n s c h a f t e n ve r f ol ge n i hren e i g e n e n Gang und g e w i s s ni c ht zum Na ch th e i l de r e r s t e m ; d e nn d i e s e r k o m m t g e w i s s al l e s das zu Gute, w a s von den a nd e re n als W a hr e s a u f ge f unde n und b e g r ü n d e t w or d e n . — Z w a r h e i s s t man e i n e w i s s e n s c h a f t l i c h e Me t h o d e steri l , w e n n s i e n i c h t der Pr a x i s Al le s m u n d g e r e c h t vorlegt, und mit m i t l e i d i g e r V e r a c ht un g s i e h t der Pr a k t ik e r ni cht s e l t e n auf den s o g e n a n n t e n T h e o r e t i k e r herab. Aber d a s p r a k t i s c h e B e d ü r f n i s s i m m e r und überall und z u n ä c h s t im A u g e haben, h e i s s t in de r W i s s e n s c h a f t n i c h t s A n d e r e s als von der Hand in den Mund l eben und ni c ht di e T h e o r i e , s o n ­ dern di e p h a n t a s t i s c h e H y p o t h e s e ist zu v e r w e r f e n , w e l c h e aus h a lb v e r s t a n d e n e n Wa h rh e i t e n unhal t bare A n w e n d u n g e n für d i e Praxi s zu ma c h e n s t re bt . Von w e l c h e r S e i t e hi er g r ö s s t e n - t he i l s g e f e h l t w e r d e , kann nicht s c h w e r er mi t t e l t w e r de n .

Fr agen, w e l c h e für Praktiker de n h ö c h s t e n We rt h h a b e n , s i nd für. a n a t o m i s c h e U n t e r s u c h u n g e n oft von g a nz u n t e r­

g e o r d n e t e r B e d e u t u n g , und z wa r b e s o n d e r s d e s w e g e n , wei l s i e dur c h das a n a t o m i s c h e M e s s e r ni cht g e l ö s t w e r d e n k ö n ­ nen. Ihre L ö s u n g kann eben nur w i e d e r auf p r a kt i s c h e m W e g e , d. h. auf d e m W e g e d e s E x p e r i m e n t e s und de r g e n a u e ­ sten B e o b a c h t u n g am L e b e n d e n (nicht aber dur c h B e o b a c h ­ t ung e i n i ge r g an z v a g e r S y m p t o me ) g e l ö s t w e r de n , und ein Ve rsuc h zu e i n e r s o l c h e n L ö s u n g ist w i e d e r s o l a n g e ni c ht zu m a c he n, s o l a n g e ni cht di e H i l f s w i s s e n s c h a f t e n mit ihren Arbei t en v o r a n g e g a n g e n s i n d . Ei n e der für den Prakt i ke r w i c h t i g s t e n Fragen i st d i e über di e Gut- und B ö s a r t i g k e i t der G e s c h w ü l s t e . An a t o m i e und C h e m i e w e r d e n g e w ö h n l i c h an, g e r uf e n , um d i e s e Fr a g e zu l ös en . V e r g e b e n e s B e m ü h e n ' D i e s e Begriff e s i nd a u s e i n e m p r a k t i s c h e n B e d ü r f n i s s e ent.

s t a n d e n , o h n e d a s s man auf ihre g e n a u e A b g r ä n z u n g b e d a c h t wa r ; s i e s i n d in der Ki ndhe i t de r Medicin e n t s t a n d e n , w o man es mit A u s d r ü c k e n n i c h t s o g e na u n e h m e n k o n n t e : s i e s i nd im Munde e i n e s Laien am Platze, de r nicht g e w o h n t ist, e i nen L e b e n s p r o c e s s in allen s e i n e n B e d i n g u n g e n und We n d u n g e n a u f z u f a s s e n; d i e s e A u s d r ü c k e s i n d von der, i ch m ö c h t e s a g e n , k i n d i s c he n Furcht a u s g e s p r o c h e n w or d e n , w e l c h e aus de r U n ­ z ul ä n g l i c h k e i t u n s e r e r g e g e n w ä r t i g e n auf s G e r a d e w o h l g e w ä h l ­ ten Mittel , auf e i n e p l a n m ä s s i g zum Ver de rben d e s Or ga ­ n i s m u s a b z i e l e n d e T h ä t i g k e i t s c h l i e s s e n zu m ü s s e n glaubte- Die m e d i c i n i s c h e Pr axi s wi r d ü b r i g e n s i m m e r mit e i n i g e m A n ­ r e c ht auf B i l l i g u n g d i e s e E i n l h e i l u n g b e i b e h a l t en k ö nn e n, w e n n sich gleicii ni cht a b l ä u g ne n l ä s s t , d a s s s i c h di e A n s i c h t e n

(15)

Prof. E n g el: Heb er Tuberkel. 5 über Gut- und B ö s a r t i g k e i t im Laufe de r Zeit v e r s c h i e d e n mo- dificiren w e r d e n . Auc h in de r a n g e w a n d t e n Bo t an i k i st e in e Ei nt he i l u n g in g i f t i g e und ni cht g i f t i g e Pflanzen am P l a t z e ; d a s s a be r e i ne s o l c h e , d e m p r a k t i s c he n B e d ü r f n i s s e e n t s p r u n ­ g e n e und nur für di e P r ax i s Si n n h a b e nd e E i nt h e il u n g auch in d i e An a t o m i e ü b e r g e g a n g e n , das dürft e kaum zu r e c h t f e r ­ t igen s ei n. Oder w i e , w o l l t e man früher a n g e w a n d t e A na t o ­ mi e treiben, bevor no c h e i n e e l e m e n t a r e Ana t o mi e e nt s t a n d e n i s t ? W a s w ü r d e man von ei ne m P h y s i k e r d e nk e n , der Blitz und Do n n e r , s c h l a g e n d e We t t e r und Erdbeben ne be n e in a n d e r a l s b ö s a r t i g e N a t u r e r s c h e i n u n g e n abhandel t , o de r gar d i e Elek- t r i c i t ät b ö s a r t i g n e n n t , we i l s i e mit e i n e r dem M e n s c h e n f ur c ht ba r e n Gewal t auftritt. — Die A na t o m i e hat k e i n e a n d e r e Aufgabe, als n a c h z u w e i s e n , w i e auch in den von den Ae r z t en g e f ü r c h t e t e n K r a n k h e i t s p r o d u c t e n , di e in der p r ak t i sc he n Me- di ci n mit dem Namen der b ö s a r t i g e n G e s c h w ü l s t e b e l e g t w e r ­ de n, e i n e g e s e t z m ä s s i g e F or m e n t w i c k e l u n g , ein i n n i g e s A n ­ s c h m i e g o n an di e g e s u n d e n F o r m b e s t a n d t h e i l e Statt f i ndet;

u n te r s t ü t zt von P h y s i o l o g i e und C h e mi e , hat s i e zu z ei g e n , d a s s d i e s e krankhaf t en V o r g ä n g e N a t u r e r s c h e i n u n g e n s i nd, d e ne n k e i n e anderen Kräfte, Th ä t i g k e i t en und N e i g u n g e n zu Gr unde l i e g e n als s o l c h e , w e l c h e im g e s u n d e n l e b e n d e n und im t o d t e n O r g a n i s m u s ü b e r h a u p t Vorkommen k ö n n e n ; s i e hat den Wa h n g l a u be n an e i n e abs ol ut e B ö s a r t i g k e i t o r g a n i s c h e r V o r g ä n g e zu z e r s t ö r en . Die A n a t o m i e in i hr er A n w e n d u n g a u f d i e m e d i c i n i s c h e Praxi s hat aber auch zu z e i g e n, in w e l ­ c h e r Art vi el e der im O r g a n i s m u s v o r k o m m e n d e n Mas s e n und P r o d u c t e zum N ac ht h e i l e d e s O r g a n i s m u s s i ch e n t w i c k e l n k ö n ­ ne n, und wa r um s o l l t e man s ic h s c h e u e n e s a u s z u s p r e c h e n , d a s s di e B ö s a r t i g k e i t gar k e i n e m P r o d u c t e o d e r P r o c e s s e als s o l c h e m z u k o mm t , d a s s j e d e s P r o d u k t unt er U m s t ä n d e n und B e d i n g u n g e n als e i ne S c h ä d l i c h k e i t s i c h h e r a u s s t e i l e n kann, für di e dann der Au s dr uc k „ b ö s a r t i g " in e i nem g e w i s s e n S i n n e b e ib e ha l t e n, als a b k ü r z e n d e s Epi t he t on e i n i g e n Werth hat. W a ­ rum e s ni cht g e s t e h e n , d a s s e i n i g e P r od u c t e durc h i h r e G r ö s s e , a n d e r e dur c h i hre n Sitz, w i e d e r a n d e r e d ur c h i h r e Härte und U n n a c h g i e b i g k e i t , a n d e r e d a g e g e n dur ch i hre W e i c h h e i t und l e ic ht e Ze r s t ör ba r ke it , ei ni g e dur c h i hr e Häufigkeit, a n d e re durch i hre g r o s s e R e p r o d u c t i o n s f ä h i g k e i t ( de r e n Grund aber n i c ht in der G e s c h w u l s t s e l b s t zu s u c he n s e i n dürft e) N a c h ­ theil br i nge n, b ö sa r ti g w e r d e n k ö n n e n , und d a s s es g a n z u n ­ p a s s e n d i s t , den Charakt er der B ö s a r t i g k e i t e i ne r Re i he von

(16)

6 Prof. Engel: Ueber Tuber hei.

G e s c h w ü l s t e n b e i z u l e g e n , d i e mit e in a n d e r w e n i g Aehnlich- ke i t e n g e m e i n haben, de r e n B ö s a r t i g k e i t so zu s a g e n s e h r vi e l e A b s t u f u n g e n darbi et et , so d a s s man s i ch g e z w u n g e n s i e ht e i n i g e davon für ni cht g a nz b ö s a r t i g e o d e r s o ga r für g u t a r t i g e K r e b s g e s c h w ü l s t e zu erkl ären. Oder ist der A u s dr uc k „Can- c r o i d “ z. ß. e t w a s A n d e r e s al s ein Z u g e s t ä n d n i s s , d a s s e s Ge­

s c h w ü l s t e gibt, der en Ei nfl uss auf den O r g a n i s m u s nach U m ­ s t ä n d e n ein me h r o de r w e n i g e r n a c h t h e i l i g e r s e i n k ö n n e , den man z u we i l e n auc h gar ni cht zu f ü r c h t en brauc he . Oder gibt e s ein P r od u ct , dem ni cht unter U m s t ä n d e n das Epitheton

„ b ö s a r t i g “ z u g e s p r o c h e n w e r d e n k ö n n t e ? Die E x o s t o s e ist e i ne g ut a r t i g e G e s c h w u l s t ; s i e ist e i n e s o g e m e i n e E r s c he i n u n g , d a s s flache l i n s e n g r o s s e E x o s t o s e n fast bei allen Indi vi duen Vorkommen, u n g e f ä h r s o w i e k l e i n e w a r z e n f ö r m i g e B i l d u n g e n an der Haut fast e i n e s j e d e n I n d i v i d u u m s g e f un d e n w e r d e n k ö n n e n ; aber auch d i e S y p hi l i s s e t z t E x o s t o s e n , w e l c h e den ei nf ac he n, n i c h t s p e c i f i s c h e n E x o s t o s e n aufs v o l l k o m m e n s t e ähnl i ch s e h e n ; und das b ö s a r t i g e O s t e o n begi nnt als e i ne l i n­

s e n g r o s s e E x o s t o s e , die von e i ne r ände r n E x o s t o s e ni cht u n ­ t e r s c h i e d e n wo r d e n kann. 'Und wi e häufig k o mm t die Kn o c h e n ­ m a s s e als G e r ü s t e e i n e r K r e b s m a s s e vor, w i e oft e r r e i c h t s ie in s o g e n a n n t e n K r e b s g e s c h w ü l s t e n e i n e s o l c h e Mächtigkeit, d a s s s i e das U e b r i g e fast ganz v e r d e c k t und e i ne Gut art i gkei t d e s P r o c e s s e s v o r s p i e g e l t , die l e i de r nur zu rasch in B ö s a r t i g ­ keit (man erl aube mir d i e s e Abbrevi at ur en) u m s c h l ä g t . — Die F e t t g e s c h w u l s t i st e i ne g u t a r t i g e G e s c h w u l s t ; aber w e r hat ni c ht die auffallende E n t w i c k e l u n g der Tal gf ol l i kel in der U m ­ g e b u n g e i n e s H a u t k r e b s e s b e o b a ch t e t , w e m i st nicht di e oft m a s s e n h a f t e F e tt a n h ä u f u n g ( Fe t t z el l e nb i ldung) in der U m g e ­ bung von K r e b s g e s c h w ü l s t e n am P e ri t o n e um , der Pl eura ^u. s.

w. a u f g e f a l l e n ; und i s t der M a r k s c h w a m m ni c ht e i n e durch den b e d e u t e n d e n F e t t ge ha l t a u s g e z e i c h n e t e G e s c h w u l s t ? Und de r Tuberkel ? Fi ndet sich de n n e i n e Krankhei t, w e l c h e s o vi el e Opfer f ordert , s o s c h n e l l „und s o g e w i s s zum Tode führt, als di e T u b e r c u l o s e “. Ze i gt der Tu b e r k e l ni cht oft e i ne Repro- d u c t i o n s f ä h i g k e i t . w e l c h e ihn an di e S e i t e de r b ö s a r t i g s t e n G e s c h w ü l s t e zu s e t z e n er l aubt ? W i d e r s t e h t er u n s e r e n He i l ­ v e r s u c h e n nicht mit e i ne r e b e n s o g r o s s e n H a r t n ä c k i g k e i t als di e K r e b s g e s c h w u l s t ? Z e i g t s i c h ni cht über haupt bei v i el en K r a n k h e i t s p r o c e s s e n und d e r e n P r o d u c t e n e i n e Re product i ons - f ä h i g k e it , w i e s i e nur den xax b ö sa r ti g g e n a n n t e n P r o ­ c e s s e n und P r o d u c t e n e i g e n zu s e i n pfl egt? Und haben denn

(17)

Prof. Engel: Heber Tuberkel. 7 w i r kl i c h al l e al s K r e b s g e s c h w ü l s t e a u f ge f üh r te n P r o d u c t e ein so ä h n l i c h e s Verhalten, d a s s es g e r e c h t f e r t i g t e r s c h i e n e , s i e als den Aus f lu s s ein und d e r s e l b e n Krankhe i t zu b e t r ac ht e n und unter e i n e m g e m e i n s a m e n Namen von ä n d e r n Krankhei t en a b ­ z u t r e n n e n ? Wie a n d e r s verhäl t s i c h der S k i r r h u s , w i e a n d e r s der M a r k s c h w a m m ? Bei der B e u r t h e i l u n g der B ö s a r t i g k e i t d e s e r s t e m ist es w o h l häufi ger di e Oe r t l i ch k e i t, in der er g e f u n ­ den wi rd (z B. Magenpf ört ner) , als s e i n r a s c h e s W a c h s e n , s e i n e

Verbrei t ung o d e r di e durch ihn v e r a n l a s s t e Z e r s t ö r u n g , w e l c h e in B e t r ac ht k o mmt . W ä r e n di e s o g e n a n n t e n b ö s a r t i g e n Ge­

s c h w ü l s t e in ihrer W i r k u n g s a r t und in d e m Grade d e r s e l b e n e i na n d e r s o na he s t e h e n d , als d i e s e t wa bei den g i f t i g e n S u b s t a n ­ zen der Fall ist, s o w ä r e z w a r ni c ht vom t h e o r e t i s c h e n , aber wo h l vom p r a k t is c he n G e s i c h t s p u n k t e i hre L o s t r e n n u n g von a n d e r e n K r an k h e i t s p r o d u c t e n g e r e c h t f e r t i g t ; aber a b g e s e h e n von der g r o s s e n V e r s c h i e d e n h e i t ihrer a n a t o m i s c h e n Me r k ­ ma l e ist ihr Ei nf l uss und i hre W i r k u n g oft der Art, d a s s man von m a n c h e r G e s c h w u l s t ni c ht w e i s s , ob man s i e zu den b ö s ­ a r t i g e n zu r e c h n e n hat.

Die Ne uz ei t hat d e nn in der That au c h h i e r i n e i n e n e n t ­ s c h i e d e n e n For t sc hr i t t g e m a c h t , d a s s s i e g r a d w e i s e A b s t u f u n g e n in der B ö s a r t i g k e i t a ne rk a nn t , und G e s c h w ü l s t e von den B ö s ­ art i gen a bg et r e nn t hat, w e l c h e man b i s h e r u n b e d i n g t zu den B ö s a r t i g e n g e r e c h n e t hat. So das E p i t he l i o m und di e Gal l ert ­ g e s c h w u l s t . S e l b s t der A u s d r u c k „ C a n c r o i d “, s o s e h r man in e i n e r B e z i e h u n g U r s ac h e hat, ihn s e i n e r U n b e s t i m m t h e i t w e g e n zu tadeln, zei gt a n d e r e r s e i t s von e i n e r f o r t g e s c h r i t t e n e n A uf ­ fassung. Denn i nd e m er d i e G r e n z e z w i s c h e n gut- und b ö s a r ­ t i gen G e s c h w ü l s t e n u n b e s t i m m t l ä s s t , s p r i c h t er e i n e Wa hr he i t aus, di e man ni c ht s o r g f ä l t i g g e n u g b e r ü c k s i c h t i g e n kann.

G e w ö h n l i c h wi r d de r Au s d r u c k „ b ö s a r t i g e G e s c h w u l s t “ für j e n e K r a n k h e i t s pr od u c t e g e n o m m e n , w e l c h e d u r c h i h r e B e c i d i v f ä h i g k e i t und r a s c h e Ve r br e i t ung über den O r g a n i s m u s g e f ä h r l i c h w e r d e n. Zwar t he i l e n s ie d i e s e E i g e n s c h a f t e n , e ben s o w i e m a n c h e a n d e r e z. B. di e s o g e n a n n t e T e n d e n z zur Ge ­ s c h w ü r s b i l d u n g u . d g l . , noch mit e i ni g e n ändern G e s c h w ü l s t e n ; aber bei e i n i g e n de r b ö s a r t i g e n G e s c h w ü l s t e tritt do c h di e Re- c i d i v f ä h i g k e i t und r a s c h e Ver brei t ung am d e u t l i c h s t e n hervor.

Wie k o mmt nun aber di e An a t om i e dazu, Fragen zu b e an t w o r t e n , d i e i hr e m g a n z e n W e s e n , i hrer Me t h o d e v o l l k o m m e n fremd s i n d ? W e l c h e Mittel s t e h e n ihr zu Gebote, um darüber zu e n t s c h e i ­ den, ob e i n e G e s c h w u l s t nach der Exstirpation w i e d e r k e h r e n

(18)

8 Prof. E ngel: IJeber Tuberkel.

wi rd o d e r nicht. Die p raktische Erfahrung und g e r a d e n u r d i e s e hat uns s o l c h e G e s c h w ü l s t e k e n n e n g e l eh r t , d e r e n Reci- d i v f ä h i g k e i t zu f ü r c h t en i s t ; e i n i g e davon haben e i n e n b e ­ s t i m m t e n Habi t us, s o d a s s s i e l e i c h t w i e d e r er k a n n t w e r d e n kö n n e n . Wie nun aber, w e n n d i e s e r Habi tus nicht d e u t l i ch g e n u g her vor t r i t t , o d e r w e n n v o l l e n d s e i n e b i s h e r s e l t e n o d e r nie b e o b a c h t e t e G e s c h w u l s t in B e z u g auf i hre B ö s a r t i g k e i t d i a g n o s t i c i r t w e r d e n s o l l t e ? Oder w e n n e i ne G e s c h w u l s t zur D i a g n o s e k ö mm t , über d e r e n Char akt e r d i e Pr axi s aus dem Grunde noch n i c h t e n t s c h i e d e n hat, we i l s i e ni e an ä u s s e r e n , der B e o b a c h t u n g z u g ä n g l i c h e n , s o n d e r n nur an i nne r e n Thei- len v o r k o m m t ? Die An at o m i e i st in d i e s e n Fällen i n c o mp e t e n t , g a nz o h n e Be r uf und F ä h i g k e i t d i e v o r g e l e g t e Frage zu e n t ­ s c h e i d e n , d i e nur auf d e m W e g e d e s a l l e r d i n g s g e w a g t e n Ver­

s u c h e s e n t s c h i e d e n w e r d e n kann. Es wird s i c h z e i g e n , d a s s es in der That s o l c h e G e s c h w ü l s t e gibt, de r e n S t e l l u n g in dem a n g e n o m m e n e n S y s t e m e aus den a n g e g e b e n e n Gründen ei ne z w e i f e l h a f t e ist. — Der An at o m i e s t e h e n n ä m l i c h zu i hren S c h l ü s s e n nur di e G r ö s s e n , d i e Form- und R a u m v e r h ä l t n i s s e s o w i e d i e p h y s i k a l i s c h e n E i g e n s c h a f t e n e i n e r G e s c h w u l s t zu Ge bot e. W i e w e n i g aber ist d i e s für d i e B e a n t w o r t u n g so vi el er und z u s a m m e n g e s e t z t e r Fr ag e n, und w i e s e h r i s t hier di e A n a ­ tomi e g e g e n di e P r ax i s im N a c h t h e i l e w e l c h e d i e a n g e g e b e n e n Ve r h ä l t n i s s e und E i g e n t h ü m l i c hk e i t e n a l l e , a u s s e r d e m aber n o c h di e z e i t l i c h e n V e r h ä l t n i s s e , di e i n d i v i d u e l l e n Z u s t ä n d e d e s e r kr an k t e n O r g a n i s m u s b e r ü c k s i c h t i g e n kann. We nn es aber d o c h z u w e i l e n den A n s c he i n hat, als k ö n n e de r Anat om g e n a u e r und s i c h e r e r d i a g n o s t i c i r e n , w e n n m a n c h e G e s c h w u l s t von d e m Pr a k t ik e r dem A n a t o m e n zur D i a g n o s e ü b e rg e b e n wi rd, s o i st der Grund w o hl nur darin zu s u c h e n , d a s s der An a t o m ö f t e r s G e l e g e n h e i t n e h m e n kann di e S t r uc t u r e i ne r G e s c h w u l s t in allen Pu n k t e n zu s t u d i r en , w ä h r e n d de r Arzt in vi el e n Fäl l en s ic h mit der U n t e r s u c h u n g de r p h y s i k a l i s c h e n Me rkmal e b e g n ü g e n und, um d e m Kranken nicht Nac ht hei l zu br i ngen, von e i n e r g e n a u e r e i n g r e i f e n d e n U n t e r s u c h u n g der Textur a b s t e h e n mus s .

In de r Natur der S a c h e l i e g t e s , d a s s de r Anat om s e i n e A u f m e r k s a m k e i t b e s o n d e r s d e m S t u d i o der For me n z u w e n d e t . Aber e s i s t s c h o n a priori kei n Grund zur Annahme v o r ha nde n, d a s s g l e i c h e For me n a uc h mit g l e i c h e n E i g e n s c h a f t e n v e r b u n ­ den s i nd, und in der That l ehrt uns di e Erfahrung häufig das Ge ge nt hei l . Aus de n Fo rm e n der k r an k h a f t e n Pr o d u c t e zu

(19)

Prof. Engel: lieber Tuberkel. 9 s c h l i e s s e n , h i e s s e in der That in den Fe hl er j e n e r P h a r m a k o ­ logen verfallen, w e l c h e aus e in e m ä h n l i c h e n Habitus der Ar z­

neipflanzen auf ä h n l i c h e Ar z ne i kr ä f t e s c h l i e s s e n zu k ö n n e n mei nt e n. Ue be r di e U n r i c h t i g k e i t d i e s e r l e t z t e m A u f f a s s u n g s ­ w e i s e ist man l ä n g s t ni cht me hr im Z w e i f e l ; e s w ä r e zu w ü n ­ s c h e n , d a s s die A n a t omi e von d e m verf ehl t en V e r s u c h e de r P ha r m a ko l o g e n Vort hei l zöge . Aus den Formen auf di e Natur und Functi on der Th e il e s c h l i e s s e n zu w o l l e n , ist in der Ana­

t o m i e und P h y s i o l o g i e d e s G e s un d e n und Kranken i mme r e t ­ w a s B e d e n k l i c h e s . Di e Er f a hr ung z e i g t uns in den w i l l k ü r li ­ chen Mus ke l n q u e r g e s t r e i f t e Bündel , d e ne n das Ve rm ö g e n der M u s k e l c on t r a c t i o n i n n e w o h n t ; di e B e ka nn t sc ha f t mit d i e s e r F ä h i g k e i t i s t aber n ie auf d e m a n a t o m i s c h e n W e g e g e m a c h t w o r d e n . Ge s et zt n un: e s k ä m e n in e i n e r krankhaften Ge ­ s c h w u l s t q u e r g e s t r e i f t e Bü n d e l v o r , g a nz ähnl i c h j ene n der w i l l k ü r l i c h e n Muskel , so k ö n n t e über ihre f u n c t i o n e l l e n Ei- g e n t h ü m l i c h k e i t e n doc h nur durch das E x pe ri me nt e n t s c h i e d e n w e r d e n . E b e n s o w e n i g al s d e r Anatom von s i c h aus über die c on t r a c t il e Natur de r U t e r u s e l e m e n t e e n t s c h e i d e n kann, e b e n s o w i e bei der Auffindung c o nt r a c t i l e r Fasern in i r ge nd e i ne m p h y s i o l o g i s c h e n G e w e b e d o c h e r s t dur ch das E x p e r i me n t die m u s c u l ö s e Natur d i e s e r Faser n b e w i e s e n w e r d e n m us s , e b e n s o be da r f j e de r S c h l u s s aus dem a n a t o m i s c h e n B a u e e i n e r Ge­

s c h w u l s t auf d e r e n Natur e r s t d e s p h y s i o l o g i s c h e n B e w e i s e s - W a s di e m a k r o s k o p i s c h e n F o r me n betrifft , s o hat die Er f ahr ung l ä n g s t d i e U n m ö g l i c h k e i t e i n e r d u r c h g r e i f e n d e n Ei n l h e i l u n g der G e s c h w ü l s t e und de r E r k e n n t n i s s i h r e s C ha ­ rakt e rs aus d i e s e n For me n n a c h g e w i e s e n . Die k u g l i c he n, kol- bi gen, c y l i n d r i s c h e n , bl at t ar t i gen, di e b l a s i ge n F o r me n und alle di e Fo r me n, w e l c h e dur ch Z u s a m m e n s e t z u n g aus d i e s e n e i n f a ­ c h e n Ge s t al t e n h e r v o r g e h e n , finden s i c h bei g u t a r ti g e n G e ­ s c h w ü l s t e n e b e n s o w o h l w i e bei b ö s a r t i g e n . Die g e n a u e U n t e r ­ s u c h u n g der m a k r o s k o p i s c h e n Formen i s t darum ni c ht w e r t h l o s : denn s i e erlaubt uns z u w e i l e n S c h l ü s s e auf d i e m i k r o s k o p i s c h e Z u s a m m e n s e t z u n g , s i e gibt uns ni cht s e l t e n A u f s c h l ü s s e über di e Art und d a s S t a d i u m de r E n t w i c k e l u n g ; s i e i st vom a l l g e ­ mei n w i s s e n s c h a f t l i c h e n S t a n d p u n k t e i n t e r e s s a n t und f e h l e r ha f t nur dann, w e n n man s i e al l e i n b e r ü c k s i c h t i g t und s i c h dar aus g e w a g t e S c h l ü s s e auf di e Natur de r Krankhei t erlaubt. W i e l a ng e z. B. ist e s, d a s s man aus b l u m e nk o hl a r t i g e n F o r me n a u f s y p h i l i t i s c h e P r od u c t e s c h l i e s s e n zu m ü s s e n m e i n t e ? d a s s man bei V e g e t a t i o n e n an den He r z k l a p p e n ihrer Form w e g e n

(20)

10 Erof. E ngel: Ueber Tuberkel.

di e Ve r mu t hu n g a u s s p r a c h , s i e k ö n n t e n s y p h i l i t i s c h e n U r s p r u n ­ g e s s e i n ? Wi e häufig ko mmt es vor, d a s s man e i n e G e s c h w u l s t b l o s d e s w e g e n als e i ne b ö sa r ti g e v e r dä c ht i g t , w e i l s i e als e i n e R e i h e hi nt er und ne be n e i na n d e r l i e ge nd e r g r ö s s e r e r und k l e i n e r e r Knoten e r s c h e i n t ? Al l e r di ng s sind Form und Härte e i n e r G e s c h w u l s t oft di e e i n z i g e n Merkmal e , w e l c h e d e m Arzte zur U n t e r s u c h u n g s i c h da r bi e t en; um s o b e h u t s a m e r s o l l t e aber e be n d e s s w e g e n d i e Di a g no s t i k v o r g e h e n , um s i c h ni ch t e i n e arge ß l ö s s e zu g e be n.

Man k ö nn t e v i e l l e i c h t m e i n e n , d a s s man bei der U n t e r s u ­ c h u n g der m i k r o s k o p i s c h e n F o r me n g r ö s s e r e B e s t i m m t h e i t und S i c h e r h e i t in der D i a g n o s e e rzi el t e. Im A l l g e m e i n e n gilt a u c h hier das, w a s von den m a k r o s k o p i s c h e n For me n s o eben g e s a g t w u r d e , d a s s s i e n ä ml i c h k e i n e n S c h l u s s auf d i e Natur o der den C h a r a k t er e i n e r G e s c h w u l s t erlauben. Ni cht i mme r s i nd und wa r e n di e A n a t o m e n d i e s e r Ansi cht. Es ist n o c h ni cht l an g e her, d a s s man für fast j e d e s P r o d u c t e i g e n t ü m ­ l i c he For me n g e f u n d e n haben w o l l t e ; s o s p r ac h man ni c ht nur von Kr e bs z e l le n, von Tu b e r ke l z e l l e n , von E n t z ü n d u n g s k ö r p e r n , s o n d e r n auch von S c h n u p f e n z e l l e n u. dgl. D i e s e Name n r ü h ­ ren w o h l me hr von d e m F undo r t e her, an d e m man g e w i s s e Formen z u e rs t e n t d e c k t hatte, als d a s s s i e g e w i s s e n p a t h o l o ­ g i s c h e n N e u b i l d u n g e n a u s s c h l i e s s l i c h z u k o m m e n , di e N eu b i l d u n ­ g e n b e de ut e t en . S e l b s t der Name „ E i t e r k ö r pe r “ o d e r E i t e r z e l l e ist me h r de m e r s t en Fundor t e e n t n o m m e n , als b e z e i c h n e n d für ein d e m Eiter a u s s c h l i e s s l i c h z u k o m m e n d e s F o r m e l e m e n t . Die n e ue r e P a t h o l o g i e hat z w a r di e alten Namen, w i e Kr e bs - T u b e r­

kel z e l l en, zum The i l c b e i b e ha l t e n, aber ihre Ans i c ht über der en B e d e u t u n g v o l l s t ä n d i g g e ä n d e r t und ist w e i t en t f er n t , hierin p a t h o g n o m o n i s c h e E l e m e n t e für j e n e P r od u c te zu finden, d e r e n Name n s i e tragen. S i e w e i s s , d a s s alle d i e s e For me n nur z u n ä c h s t ei nen S c h l u s s erl auben auf di e Art und den Grad der E n t w i c k e l u n g , d a s s s i e nur mit V o r s i c h t zu benut z e n si nd, w e n n e s s i c h um di e B e s t i m m u n g der c h e m i s c h e n Z u s a m m e n ­ s e t z u n g hande l t, und d a s s alle w e i t e r e n S c h l ü s s e nur i n d i r e c t e s i nd und nur auf U m w e g e n s i c h e r g e b e n , und w o f e r n e s i e auf b l o s s e n For me n be r u h e n , g a nz u n s i c h e r sind.

No c h a n d e r e E l e m e n t a r g e b i l d e g l au b t e man für ein Z e i c h e n der B ö s a r t i g k e i t der G e s c h w ü l s t e n e h m e n zu dür f e n. Es war e n b e s o n d e r s die g r ö s s e r e n m i k r o s k o p i s c h e n Zel l en mit e n ­ d o g e n e r B r u t e n t w i c k e l u n g , de r e n Ge g e nwa r t in n e ue r e r Zeit di e A u f m e r k s a m k e i t bei der U n t e r s u c h u n g b ö s a r t i g e r G e s c h w ü l s t e

Cytaty

Powiązane dokumenty

Es ist kein un be deutender Gewinn meiner Reise und des Aufenthaltes in Florenz, dass ich den vorzüglichen Werth der Amici’schen Instrumente, nachdem ich früher

ziehung des Colchicin zu den Nieren fand sich weder beim Menschen noch bei den Kaninchen: niemals fand Blutharnen statt, obschon dieses bei genannten Thieren

Neun Monate verstrichen, als der K nabe einem se- cundären Hydrocephalus

gration nicht geschieht. Dass dagegen die rothen Blutkörperchen in der That durch die unversehrte Gefässwand hindurchtreten, dass also — mit anderen Worten —

— Bei der (Section fand man neben leichter Cirrhose der Leber den Magen stark ausgedehnt und mit geronnenem Blute gefüllt. Im Duodenum fand sich in der Nähe

dens vorhanden waren. Bezüglich des localen Verlaufes an der Excisions- stelle fand in 6 Fällen vollständige Heilung der Wunde per primam, in 12 nur theilweise

wachsung beider Lungen mit den Pleuren, oder in Folge tuberculöser Degeneration eine grössere Fläche des Herzens unbedeckt erscheint, o b ­ gleich Herz und

serer W issenschaft und insbesondere für diejenigen bestimmt, welche bereits wiederholt an der V ierteljahrschrift sich betheiligt haben; es sollte in der Regel