Uwagi do wersji zaadaptowanej
Wersja elektroniczna książki została stworzona zgodnie z art. 33 z indeksem 1 Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
Zostały zachowane numery stron. Numer danej strony znajduje się nad tekstem danej strony i poprzedza go skrót str.
Przypisy dolne w treści głównej są linkami oznaczonymi słowem przypis i numerem porządkowym wziętym w nawias kwadratowy. W miejscu występowania przypisu umieszczono zakładkę oznaczoną „p” i numerem przypisu. Linki prowadzą do opisów przypisów, które zostały umieszczone na końcu dokumentu. Powrót do treści głównej po odczytaniu opisu przypisu jest możliwy poprzez link „wróć do głównej treści”
umieszczony na końcu każdego opisu przypisu.
W adaptacji zachowano błędy oryginału oraz ilustracje. Opis grafik znajduje się w tekście alternatywnym.
W adaptacji zastosowano następujące skróty:
art. - artykuł ust. - ustawa zob. - zobacz nr - numer por. - porównaj red. - redakcja s. - strona str. - strona ss. - strony ws. - w sprawie ekw. - ekwiwalent t - tona
Gt - gigatona
KWh - kilowatogodzina TWh - terawatogodzina
n.p.m. - nad poziomem morza ds. - do spraw
W - wat
MW - megawat GW - gigawat
GWh - gigawatogodzina
GWe - gigawat mocy elektrycznej g/kWh - gram na kilowatogodzinę kt - kilotona
(CO)2 - dwutlenek węgla (SO)2 - dwutlenek siarki (NH)3 – amoniak
(NO)x – tlenek azotu ppm - parts per milion vol. - volume
no. - number
AAU - Assigned Amount Unit
AOSIS - Alliance of Small Island States BAU - business as usual scenario BRIC - Brazylia, Rosja, Indie, Chiny CAA - Clean Air Act
CCS - Carbon Capture and Storage CPP - Clean Power Plan
CPR - Commitment Period Reserve
CSD - Commission for Sustainable Development DTU - Danmarks Tekniske Universitet
EIA - Energy Information Administration
EISA - Expert Imagining and Sound Association ERF - Emissions Reduction Fund
ERU - Emission Reduction Unit GCF - Green Climate Fund
GEF - Global Environmental Fund
ICSU - International Council for Science, Międzynarodową Radę Stowarzyszeń Naukowych
IEA - International Energy Agency
IETA - The International Emissions Trading Association IFRI - Institut français des relations internationales IOŚ - Instytut Ochrony Środowiska
IUCN - The International Union for Conservation of Nature and Natural Resources
KOBiZE - Krajowy Ośrodek Bilansowania i Zarządzania Emisjami LCD - Least Developed Countries
LNG - Liquefied Natural Gas MA - Massachusetts
MEP - Ministerstwo Ochrony Środowiska MFW - Międzynarodowy Fundusz Walutowy
MIIT - Ministerstwo Przemysłu i Technologii Informacyjnych NCA - Third U.S. National Climate Assessment
NDRC - National Development and Reform Commission NEA - National Energy Administration
OECD - Organisation for Economic Co-operation and Development OL PAN - Polska Akademia Nauk oddział w Lublinie
PMR - Partnership for Market Readiness PV - fotowoltaiczne
RGGI - Regional Greenhouse Gas Initiative, Regionalna Gazów Cieplarnianych TCI - Transportation and Climate Initiative
TFUE - Traktat o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej TWE - Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską U.A.E. - the United Arab Emirates
UACES - the University Association for Contemporary European Studies UNDP - United Nations Development Programme
WCC - World Climate Conference WCI - Western Climate Initiative WHO - World Health Organization
WMO - World Meteorological Organization, Międzynarodowa Organizacja Meteorologiczna
ZEA - Zjednoczone Emiraty Arabskie Koniec uwag do wersji zaadaptowanej.
Str. 1
BEZPIECZEŃSTWO ENERGETYCZNE I OCHRONA KLIMATU W DRUGIEJ DEKADZIE 21 WIEKU
Str. 2
Strona pusta
Str. 3
Tomasz Młynarski
BEZPIECZEŃSTWO ENERGETYCZNE I OCHRONA KLIMATU W DRUGIEJ DEKADZIE 21 WIEKU
ENERGIA – ŚRODOWISKO – KLIMAT Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego
Str. 4
RECENZENCI
prof. zw. dr hab. Ryszard M. Czarny dr hab. Łukasz Gacek PROJEKT OKŁADKI
Jadwiga Burek
Książka dofinansowana przez Uniwersytet Jagielloński ze środków Instytutu Nauk Politycznych i Stosunków Międzynarodowych
Copyright by Tomasz Młynarski and Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego Wydanie 1, Kraków 2017
All rights reserved
Niniejszy utwór ani żaden jego fragment nie może być reprodukowany, przetwarzany i rozpowszechniany w jakikolwiek sposób za pomocą urządzeń elektronicznych, mechanicznych, kopiujących, nagrywających i innych oraz nie może być
przechowywany w żadnym systemie informatycznym bez uprzedniej pisemnej zgody Wydawcy.
ISBN 978-83-233-4239-7
ISBN 978-83-233-9592-8 (e-book) www.wuj.pl
Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego Redakcja: ul. Michałowskiego 9/2, 31-126 Kraków tel. 12 663-23-80, 12 663-23-82, fax 12 663-23-83 Dystrybucja: tel. 12 631-01-97, tel./fax 12 631-01-98 tel. kom. 506-006-674, e-mail: sprzedaz@wuj.pl
Konto: PEKAO SA, 80 1240 4722 1111 0000 4856 3325
Str. 5
Mamie i Michałowi poświęcam
Str. 6
Strona pusta
Str. 7 Spis treści
Wykaz ważniejszych skrótów strona 9 Wstęp strona 11
Część 1. Globalne zmiany klimatyczne jako wyzwanie dla bezpieczeństwa energetycznego
Rozdział 1. Klimat – energia: bezpieczeństwo energetyczne w erze zmian klimatu strona 19
1.1. Neorealizm i neoliberalny instytucjonalizm jako teoretyczna perspektywa eksplanacji polityk klimatycznych strona 19
1.2. Produkcja energii a emisja gazów cieplarnianych strona 30
1.3. Geneza i ewolucja międzynarodowej współpracy na rzecz ochrony środowiska i klimatu strona 39
1.4. Międzynarodowy reżim zmian klimatu: geneza, ewolucja i perspektywy strona 45 1.4.1. UNFCCC i mechanizmy wspomagające redukcję szkodliwych emisji strona 45 1.4.2. Negocjacje w procesie post-Kioto strona 55
1.4.3. Paryż COP21 – w kierunku nowego reżimu redukcji GHG? strona 58
Rozdział 2. Ochrona klimatu jako element bezpieczeństwa ekologicznego strona 63 2.1. Bezpieczeństwo energetyczne a bezpieczeństwo ekologiczne i klimatu: definicja pojęć i kategoryzacje zagrożeń strona 63
2.2. Przyczyny zmian klimatu i ich następstwa w różnych regionach świata strona 67
2.3. Transformacja energetyczna jako metoda ograniczenia negatywnego wpływu wytwarzania energii na środowisko i ożywienia gospodarczego strona 75
2.3.1. Pojęcie i kierunki transformacji energetycznej strona 75
2.3.2. Gospodarcze atuty transformacji sektora energetycznego strona 80
Str. 8
Część 2 . Stanowiska i interesy głównych światowych emitentów wobec redukcji GHG
Rozdział 3. Unia Europejska – lider w redukcji GHG i przeciwdziałaniu zmianom klimatu strona 89
Rozdział 4. Stany Zjednoczone – zmiany klimatyczne największym zagrożeniem dla świata i… amerykańskiej gospodarki strona 101
Rozdział 5. Chiny – rozwijamy się… w drodze do akceptacji reżimu przeciwdziałania zmianom klimatu strona 113
Rozdział 6. Indie wobec wyzwań zmian klimatu – między odpowiedzialnością a rozwojem strona 127
Rozdział 7. Rosja – próby adaptacji i stworzenia podstaw polityki klimatycznej strona 135
Rozdział 8. Japonia – między ochroną klimatu a stabilnością dostaw energii strona 147
Rozdział 9. Australia – krok w przód … krok w tył… na drodze do wdrożenia polityki klimatycznej strona 155
Rozdział 10. Meksyk, Korea Południowa – kraje rozwijające się wspierające globalną politykę klimatyczną strona 163
Rozdział 11. Pozostali główni światowi emitenci GHG a reżim ochrony klimatu strona 169
11.1. Kanada – najbardziej opóźniony we wdrażaniu polityki klimatycznej kraj uprzemysłowiony strona 169
11.2. Grupa 77: wybrane kraje rozwijające się, najsłabiej rozwinięte i wyspiarskie strona 172
Zakończenie strona 185 Załączniki strona 191
Spisy rysunków, tabel i załączników strona 197 Bibliografia strona 199
Str. 9
Wykaz najważniejszych skrótów
CDM (Clean Development Mechanism) – mechanizm czystego rozwoju CER (Certified Emission Reduction) – jednostki poświadczonej redukcji emisji CMP (Conference of the Parties serving as the meeting of the Parties to the Kyoto Protocol) – Konferencja Stron protokołu z Kioto
COP (Conference of the Parties) – konferencja stron
EEA (European Environmental Agency) – Europejska Agencja Środowiska (European Environmental Agency)
EPA (Environmental Protection Agency) – Federalna Agencja Ochrony Środowiska ETS (Emission Trading System) – system handlu uprawnieniami do emisji EUAs (European Union Allowances) – uprawnienia do emisji (CO)2
EU ETS (European Union Emission Trading System) – unijny system handlu uprawnieniami do emisji
GEF (Global Environment Facility) – Fundusz na rzecz Globalnego Środowiska GHG (Greenhouse Gases) – gazy cieplarniane – składniki atmosfery ziemskiej, które mają zdolność zatrzymywania energii słonecznej w jej obrębie, w wyniku czego następuje zwiększenie temperatury powierzchni planety, stając się jedną z przyczyn efektu cieplarnianego
IAEA (International Atomic Energy Agency) – Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej
INDC (Intended Nationally Determined Contributions) – narodowe plany kontrybucji IPCC (Intergovernmental Panel on Climate Change) – Międzyrządowy Zespół ds.
Zmian Klimatu
JI – (Joint Implementation) – wspólne wdrożenia KE – Komisja Europejska
LULUCF (Land Use, Land-Use Change and Forestry) – użytkowanie gruntu, zmiany użytkowania gruntu i leśnictwo
OZE – odnawialne źródła energii
REDD (Reducing Emissions from Deforestation and Forest Degradation in
Developing Countries) – redukcja emisji dwutlenku węgla powodowanej wycinaniem lasów w krajach rozwijających się
toe (tons of oil equivalent) – wartość przelicznikowa wyrażająca ilość energii
uzyskanej w procesie spalania jednej tony ropy naftowej
UNEP (United Nations Environment Programme) – Program Narodów Zjednoczonych do Spraw Ochrony Środowiska
UN FCCC (United Nations Framework Convention on Climate Change) – Ramowa Konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie Zmian Klimatu
WNA (World Nuclear Association) – Światowe Stowarzyszenie Nuklearne
Str. 10 Strona pusta
Str. 11 Wstęp
Bezpieczeństwo energetyczne, rozwój gospodarczy i zdolność radzenia sobie z wyzwaniami zmian klimatu są z sobą integralnie związane, ponieważ produkcja energii oparta na paliwach kopalnych (węglu, ropie naftowej, gazie ziemnym) i wzrost zużycia surowców energetycznych prowadzą do wzrostu emisji gazów cieplarnianych (GHG) i zanieczyszczenia środowiska naturalnego. Zmiany klimatyczne są
problemem globalnym, z poważnymi następstwami ekologicznymi, społeczno- ekonomicznymi, politycznymi, dlatego przeciwdziałanie tym procesom staje się jednym z największych wyzwań dla ludzkości w 21 wieku.
Skutki ocieplenia klimatu oraz świadomość wyczerpywalności paliw kopalnych doprowadziły w ciągu ostatniej dekady do postrzegania problemu bezpieczeństwa klimatyczno-energetycznego jako problemu globalnego. Odzwierciedla to
fundamentalna zmiana w sposobie, w jaki rządy podchodzą do zagadnień
związanych z produkcją energii i ochroną środowiska. Sektor energetyczny stanowi główne źródło emisji gazów cieplarnianych. Rosnąca świadomość społeczności międzynarodowej w tym zakresie powoduje, że równolegle następuje wzrost znaczenia ekologicznego wymiaru bezpieczeństwa energetycznego.
Konceptualizacja bezpieczeństwa w kategorii bezpieczeństwa energetyczno- klimatycznego powoduje konieczność rozszerzenia pojęcia bezpieczeństwa energetycznego, tak by uwzględniało ono nie tylko problematykę dostępności zasobów paliw kopalnych, ale także aspekt zrównoważonego rozwoju, to znaczy takiego, w którym potrzeby cywilizacyjne obecnego pokolenia są zaspokajane bez umniejszania szans przyszłych pokoleń na rozwój. Oznacza to, że relacje między
wzrostem gospodarczym i dbałością o środowisko powinny być kształtowane w sposób równoważący potrzeby gospodarcze, społeczne i środowiskowe
(zrównoważony rozwój/sustainable development).
Skokowy wzrost światowej populacji w ciągu ostatnich dwóch dekad napędza gwałtowny wzrost zapotrzebowania na energię szczególnie w krajach rozwijających się. Tymczasem wiele z nich wyraża stanowisko, że ochrona środowiska nie może powstrzymywać dalszego rozwoju gospodarki.
Str. 12
W konsekwencji światowe emisje GHG dynamicznie rosną, przy czym o ile w 1990 roku kraje OECD emitowały 11,005 milionów ton/(CO)2, a spoza OECD – 8,987 milionów ton (CO)2, o tyle w 2013 roku można było zaobserwować wyraźne przeniesienie ciężaru odpowiedzialności za emisje na kraje rozwijające się spoza OECD, na które przypadło 19,053 mln ton/(CO)2, podczas gdy kraje OECD wyemitowały 12,037 mln ton/(CO)2 [przypis 0.1]. Wysoko rozwinięte, bogate kraje OECD osiągnęły swój status gospodarczy dzięki uprzemysłowieniu opartemu na intensywnym użytkowaniu paliw kopalnych. Tą samą ścieżką chcą podążać kraje rozwijające się. Tymczasem w erze globalnego ocieplenia kraje uprzemysłowione starają się przekonać uboższe społeczeństwa o potrzebie ochrony klimatu i
konieczności modyfikacji ich planów i aspiracji rozwojowych opartych na najtańszych technologiach energetycznych (paliwach konwencjonalnych), gdyż zagraża to
wspólnemu dobru. Dla krajów rozwijających się włączenie kosztów polityk
klimatycznych do cen energii powoduje nałożenie ogromnych obciążeń finansowych ograniczających ich możliwości rozwojowe. Perspektywa przyszłych korzyści
środowiskowych jest niewystarczająca, by uzyskać akceptację uboższych
społeczeństw do ponoszenia kosztów na rzecz ochrony dobra wspólnego, jakim jest równowaga klimatu. Jest to główna bariera rozwoju polityk ochrony klimatu, a
uzyskanie akceptacji dla kosztownych inwestycji w zapobieganiu zmianom klimatu stało się ogromnym wyzwaniem politycznym.
Uwarunkowania te sprawiły, że pogłębiany od początku lat 90. 20 wieku międzynarodowy reżim zmian klimatu stał się jedną z głównych determinant
kształtujących polityki bezpieczeństwa energetycznego. Stopniowo doprowadziło to do integracji polityk energetycznych i klimatycznych, których celem stało się
zapewnienie rozwoju społeczno-gospodarczego przy ograniczeniu koncentracji (CO)2
i innych gazów cieplarnianych w atmosferze poprzez zmniejszenie zużycia paliw kopalnych, podniesienie efektywności energetycznej czy zwiększenie zdolności pochłaniania (CO)2. Osiągnięcie tych celów jest możliwe poprzez wdrożenie
zróżnicowanych środków, począwszy od zmian technologii spalania paliw kopalnych, rozwoju alternatywnych źródeł energii przez energooszczędność aż do polityk
fiskalnych (podatku węglowego) i narzędzi rynkowych (systemu handlu emisjami).
Każdy kraj poszukuje najbardziej optymalnego rozwiązania, w zakresie energy mix i polityk klimatycznych, biorąc pod uwagę specyficzne uwarunkowania (dostęp do własnych zasobów energetycznych) i priorytety gospodarki (prymat potrzeb rozwojowych).
W opracowaniu starano się ukazać zależność pomiędzy bezpieczeństwem energetycznym a wyzwaniem ograniczenia zmian klimatu w 21 wieku. Problem badawczy oparto na kilku założeniach:
1. Nadmierne antropogeniczne emisje do atmosfery gazów cieplarnianych, a zwłaszcza dwutlenku węgla mogą doprowadzić do zachwiania równowagi ekologicznej w skali całej planety;
2. Żaden kraj, choćby najpotężniejszy, nie upora się z globalnym ociepleniem w pojedynkę, toteż konieczne są skoordynowane, kolektywne działania na rzecz ograniczenia koncentracji gazów szklarniowych w atmosferze;
3. Pomimo znacznej dozy niepewności co do przyczyn, tempa, skali i możliwych kosztów zmian klimatycznych społeczność międzynarodowa solidarnie powinna podejmować działania, które mają ograniczyć negatywny wpływ działalności gospodarczo-przemysłowej człowieka;
4. Państwa emitenci reprezentują odmienne preferencje i interesy wobec wspólnego problemu i konieczności przeciwdziałania zmianom klimatycznym, a postęp rozwoju międzynarodowego reżimu zmian klimatu jest pochodną gry interesów
poszczególnych grup państw emitentów;
5. Transformacja energetyczna oparta na niskoemisyjnych źródłach energii wiąże się z realnymi korzyściami społeczno-ekonomicznymi, takimi jak między innymi
łagodzenie skutków zmian klimatu, wpływ na zdrowie oraz zwiększenie niezależności energetycznej i elastyczności systemu energetycznego.
Społeczność międzynarodowa będzie coraz silniej odczuwać niekorzystne skutki zmian klimatycznych, co rodzi wyzwanie zaprojektowania odpowiednich działań adaptacyjnych ograniczających negatywne ich skutki i podjęcia olbrzymiego wysiłku
transformacji globalnego systemu energetycznego. Jedyną drogą zrównoważonego rozwoju jest akceptacja przez decydentów politycznych, że cele bezpieczeństwa energetycznego i zapobiegania zmianom klimatycznym muszą być realizowane jednocześnie. Znajduje to wyraz w postępującej instytucjonalizacji reżimu
klimatycznego. Światowy reżim klimatyczny to wysiłek, który musi integrować cele polityk gospodarczych z celami środowiskowymi.
W celu rozwiązania podjętego problemu postawiono kilka szczegółowych pytań badawczych:
1. Z czego wynika powiązanie polityki środowiskowej z polityką energetyczną?
2. Jakie są przyczyny i następstwa zmian systemu klimatycznego?
3. W jakim stopniu rozwój OZE przyczyni się do walki ze zmianami klimatu?
4. Jakie są interesy poszczególnych państw emitentów w kształtowaniu międzynarodowego reżimu przeciwdziałania zmianom klimatu?
Str. 14
5. W jakim stopniu globalne problemy ekologiczne są powiązane z interesami
politycznymi, gospodarczymi i bezpieczeństwa państw i w jaki sposób wpływają one na kształt międzynarodowego porozumienia klimatycznego?
Konstrukcja pracy została podporządkowana założeniom merytoryczno-
metodologicznym. Układ pracy jest analityczno-problemowy z uwzględnieniem genezy i ewolucji międzynarodowych wysiłków na rzecz ochrony środowiska i
przeciwdziałania zmianom klimatycznym. Książka została podzielona na dwie części obejmujące 11 rozdziałów, które kolejno prezentują negatywne następstwa produkcji energii dla zmian klimatu i znaczenie adaptacji sektora energetycznego do
standardów gospodarki niskoemisyjnej oraz stanowisko i interesy głównych
światowych emitentów wobec redukcji GHGs. W opracowaniu poddano gruntownej ocenie międzynarodową współpracę na rzecz ochrony środowiska i klimatu na tle stanowisk i interesów głównych emitentów wobec redukcji gazów cieplarnianych w tym m.in. Unii Europejskiej, Stanów Zjednoczonych, Chin, Indii, Rosji, Japonii,
Australii, Nowej Zelandii, Meksyku, Korei Południowej i innych państw. W ten sposób dokonano konfrontacji różnych stanowisk, obrazując wspólne płaszczyzny dające podstawy do podjęcia rozszerzonej współpracy, jak i obszary konfliktu, które będą stały na przeszkodzie w realizacji ambitnych celów klimatycznych. Tematyka niniejszej publikacji Bezpieczeństwo energetyczne i ochrona klimatu w drugiej
dekadzie 21 wieku. Energia – Środowisko – Klimat nie jest zupełnie nowa,
aczkolwiek w polskiej literaturze naukowej brakuje syntetycznej analizy problematyki zależności między polityką klimatyczną i energetyczną na tle szerszych procesów międzynarodowych negocjacji nad ramami globalnego reżimu klimatycznego.
Aktualność i złożoność problemu badawczego wymagała wszechstronnego zapoznania się z dostępną literaturą przedmiotu. Zasadniczą bazę źródłową stanowiła literatura i publikacje obcojęzyczne, w mniejszym stopniu źródła polskie.
Na świecie istnieje dość obfita literatura, koncentrująca się na wybranych
zagadnieniach z zakresu bezpieczeństwa energetycznego. Wśród autorów licznych prac z zakresu bezpieczeństwa energetyczno-klimatycznego trzeba wymienić takie osoby, jak Luca Anceschi i Jonathan Symons (2012), Rita Floyd i Richard A. Matthew (2013), Daniel Compagnon (2013) czy Simon Dalby (2009), Rüdiger Wurzel i James Connelly (2011), Joseph Szarka (2011) oraz Marek Pietraś (2011). Na szczególną uwagę zasługują oficjalne stanowiska – narodowe plany kontrybucji (Intended Nationally Determined Contributions, INDC) prezentowane przed szczytem klimatycznym COP21 w Paryżu. Podstawę dokonanych analiz, porównań i ocen stanowiły opracowania statystyczne i analizy eksperckie takich jednostek, jak U.S.
Energy Information Administration (EIA), International Energy Agency czy raporty Międzynarodowej Agencji Energii Odnawialnej (IRENA).
Str. 15
Ważnym źródłem informacji okazało się także opracowanie w formie raportów statystycznych, jak: BP Statistical Review of World Energy June 2016, (CO)2
emissions from fuel combustion 2015, EU Energy in Figures 2015.
Energia była, jest i będzie podstawą rozwoju cywilizacyjnego, a konieczność
zachowania środowiska i przeciwdziałania zmianom klimatu zmusza do racjonalnego nią gospodarowania. Publikacja skierowana jest do osób zainteresowanych
problemami bezpieczeństwa energetycznego, ochrony środowiska i klimatu, aczkolwiek może stanowić również źródło informacji dla pracowników naukowych, ekspertów i osób zawodowo związanych z sektorem gospodarki energetycznej.
Str. 16 Strona pusta
Str. 17
CZĘŚĆ 1. Globalne zmiany klimatyczne jako wyzwanie dla bezpieczeństwa energetycznego
Str. 18 Strona pusta
Str. 19
ROZDZIAŁ 1. Klimat – energia: bezpieczeństwo energetyczne w erze zmian klimatu
1.1. Neorealizm i neoliberalny instytucjonalizm jako teoretyczna perspektywa eksplanacji polityk klimatycznych
Zmiany klimatu od ponad dwóch dekad należą do głównego nurtu dyskusji politycznej i naukowej, będąc przykładem globalnego i międzypokoleniowego problemu wymagającego wspólnych działań, wobec którego nie wypracowano jednolitej strategii przeciwdziałania [przypis 1.1]. Modele teoretyczne dostarczają nowych perspektyw badawczych i mogą pomóc w rozumieniu polityk klimatycznych państw i przebiegu międzynarodowych negocjacji klimatycznych. Zważywszy, że polityki zmian klimatu są przedmiotem zarówno „gry interesów”, jak również międzynarodowych negocjacji, analiza problemu badawczego została
przeprowadzona z perspektywy założeń dwóch uznanych teorii głównego nurtu, tj.
neorealizmu i neoliberalnego instytucjonalizmu, które ustawiły wyraźne granice dyskursu w dziedzinie badań stosunków międzynarodowych odnoszących się do zmian klimatu.
W przypadku zmian klimatycznych teorie te są pomocne w tym sensie, że pomagają zidentyfikować stopień, w jakim współpraca jest możliwa, oraz określić, jaki rodzaj korzyści osiągną aktorzy. Badanie z zastosowaniem paradygmatów teorii
neorealizmu i neoliberalnego instytucjonalizmu umożliwiło zgłębienie nie tylko indywidualnych interesów aktorów zarówno na poziomie międzynarodowym, jak i w polityce krajowej, ale także roli instytucji i organizacji międzynarodowych w tworzeniu norm wspierających międzynarodowy reżim klimatyczny.
Str. 20
O ile realizm bada, czy normy są ignorowane, czy też stosowane, o tyle neoliberalny instytucjonalizm analizuje, jak normy wpływają na podejmowanie decyzji w zakresie polityk klimatycznych [przypis 1.2].
Różne szkoły myślenia o bezpieczeństwie środowiskowym powodują, że badania nad zmianami klimatu możemy zaszeregować do kategorii państwowocentrycznych, społecznych i przyrodniczych [przypis 1.3]. W wymiarze państwowocentrycznym rozwiązanie globalnego problemu zmian klimatycznych to w istocie pochodna problemu konfliktu i współpracy. Podejście realistyczne jest pożyteczne, gdyż ukazuje wpływ preferencji narodowych na kształt stanowisk negocjacyjnych i
założenia polityk klimatycznych, zaś neoliberalny instytucjonalizm umożliwia analizę dynamiki procesu negocjacji klimatycznych w kontekście tworzenia i funkcjonowania międzynarodowego reżimu zmian klimatu. Realizm koncentruje się przede wszystkim na próbie wyjaśnienia motywów krajowych polityk klimatycznych, podczas gdy neoliberalny instytucjonalizm jest bardziej właściwy dla zrozumienia i wyjaśnienia międzynarodowych negocjacji dotyczących zmian klimatu [przypis 1. 4 ] .
Neorealistyczna percepcja zmian klimatu
Tradycja realistyczna, tak ważna w teorii stosunków międzynarodowych, nie odnosi się szeroko do problemu globalnego ocieplenia, gdyż analiza zmian klimatu znajduje się poza realistycznym paradygmatem (nie uznaje on polityki klimatycznej za
strategicznie ważną) i nie wpisuje się w tradycyjne zagrożenia bezpieczeństwa.
Problemy ochrony środowiska i przeciwdziałania zmianom klimatu uznawano za dziedzinę polityki „mniejszej rangi”, a właściwy przedmiot badań stosunków międzynarodowych tworzono przez strategiczne wyzwania, jak sztuka rządzenia państwem, wojna i pokój. Środowisko naturalne było zatem sprawą drugorzędną, a jeśli już stanowiło przedmiot analizy, to raczej jako element geopolityki, na przykład wyścigu państw o zasoby strategiczne (ropę, gaz). Klasyczni realiści nie brali pod uwagę rosnącej „globalnej współzależności” (global interdependence) społeczności międzynarodowej w latach 70. i 80. 20 wieku [przypis 1. 5 ].
Str. 21
John Mearsheimer (realizm ofensywny) [przypis 1. 6 ] rozwijał ostrożne podejście do globalnych „nietradycyjnych zagrożeń” (m.in. degradacji środowiska i globalnego
ocieplenia) i choć uważał je za realne „powody do obaw”, to jednak nie za
„wystarczająco wpływowe, by zagrozić przetrwaniu” państwa-hegemona [przypis 1.
7 ]. Dynamiczny rozwój międzynarodowego reżimu zmian klimatu w latach 90. 20 wieku stopniowo zrewidował podejście realistyczne w badaniach nad klimatem. Z czasem wpływ zmian klimatycznych został uznany przez perspektywę realistyczną za istotne (państwowocentryczne) zagrożenie bezpieczeństwa, ponieważ ujawniły się silne powiązania z kluczowymi interesami narodowymi w wymiarze gospodarczym i polityczno-wojskowym.
Podejście realistyczne dostarcza ram teoretycznych do wyjaśnienia braku znaczącej współpracy w sprawie zmian klimatu, dowodząc, że państwa oczekują osiągnięcia względnych korzyści większych niż inne państwa i angażują się w kooperacje, dopóki będzie to umacniało ich pozycję w środowisku międzynarodowym i tylko do
momentu, w którym względne korzyści przewyższają ponoszone przez nie koszty.
Państwa zachowują się racjonalnie, to znaczy bilans polityczno-gospodarczych kosztów i korzyści współpracy jest podstawowym determinantem krajowych polityk klimatycznych i angażowania się we współpracę międzynarodową na rzecz ochrony klimatu. Ponadto państwa są zainteresowane nie tylko maksymalizacją własnych korzyści absolutnych, ale też tym, by inne kraje nie zdobyły zbyt dużej przewagi (nie chodzi o pytanie: „ile zyskałem?”, ale „kto zyska więcej?”) [przypis 1. 8 ]. Państwa są silnie motywowane obawą przed osłabieniem ich międzynarodowej pozycji w
odniesieniu do innych państw, dlatego wahają się, czy podjąć współpracę, jeśli płynące z niej korzyści mogą nierównomiernie rozłożyć się na poszczególne strony [przypis 1. 9 ]. Realiści twierdzą, że nawet jeśli współpraca będzie korzystna dla obu stron, kraje wstrzymują się od niej w sytuacji, gdy jeden z nich uzyska więcej niż inne [przypis 1. 10 ]. Za przykład może posłużyć protokół z Kioto – lista państw, które ratyfikowały ten dokument, jest długa, ale bardzo widoczny jest brak na niej Stanów Zjednoczonych, które jako najpotężniejsze państwo na świecie były w stanie
definiować własne zasady „gry”, to znaczy wybierać to, co uznały za zgodne z interesem narodowym.
Str. 22
Powodem do wycofania się Stanów Zjednoczonych z protokołu z Kioto w 2001 roku był między innymi brak podjęcia zobowiązań przez kraje rozwijające się (głównie przez Chiny) odnośnie do zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych. Kraje
rozwijające się działały także zgodnie z realistycznym paradygmatem, nie
podejmując zobowiązań redukcyjnych, zważywszy, że większość ich emisji pochodzi z wysokoemisyjnej produkcji dóbr podstawowych takich jak elektryczność czy ciepło.
Patrząc przez pryzmat realistyczny, negocjacje klimatyczne (COP) wydają się motywowane przez politykę siły i interesów narodowych. Realiści uważają, że państwa nie są predysponowane do współpracy, czego wyrazem był brak
porozumienia w kolejnych rundach negocjacji klimatycznych w procesie post-Kioto.
Dla realistów reżimy (w tym klimatyczny) to „produkt” istnienia i funkcjonowania państwa hegemona, który determinuje ich siłę i efektywność [przypis 1.1 1 ].
Realistyczne podejście wspiera porozumienie klimatyczne tylko wtedy, jeśli wzmacnia to narodowe interesy [przypis 1.1 2 ]. W tej perspektywie teoretycznej przyjęto, że międzynarodowe instytucje (UNFCCC, protokół z Kioto i kolejne postanowienia klimatyczne) mogą w jakimś stopniu rozwiązać problem, ale
międzynarodowy system pozostaje niezmieniony, gdyż instytucje te nie mają realnej władzy nad suwerennym państwem. Dla teoretyków realizmu debata na temat emisji (CO)2 i globalnego celu ograniczania wzrostu temperatury jest w najlepszym
przypadku pomocnicza w analizie wyzwań stojących przed państwami.
Według neoklasycznego realizmu zachowanie państwa oraz to, czy weźmie ono udział we współpracy międzynarodowej, determinują polityki (interesy) krajowe.
Niechęć neorealistów do przyjęcia ambitnych i prawnie wiążących zobowiązań w zakresie redukcji emisji GHG wynika z interesów ekonomicznych. Jeśli państwo wprowadzi reżim legislacyjny i opłaty za emisję (CO)2, dokonując internalizacji kosztów emisji gazów cieplarnianych w koszty działalności przemysłów
zanieczyszczających, wpłynie to na obniżenie jego międzynarodowej
konkurencyjności. Wiele państw, kierując się paradygmatem realistycznym (siła gospodarcza przede wszystkim), odrzuca więc rygorystyczne zobowiązania redukcyjne. Dążenie do zabezpieczenia narodowych interesów ekonomicznych definiowanych w kategoriach konkurencyjności gospodarczej doprowadziło do strategicznej rywalizacji Stanów Zjednoczonych i Chin.
Str. 23
O ile Stany Zjednoczone rozważały politykę klimatyczną przez pryzmat obaw
ekonomicznych kosztów dostosowania do gospodarki niskoemisyjnej, o tyle Chiny z powodu ryzyka zahamowania wzrostu gospodarczego przyjęły retorykę kraju
rozwijającego się, stroniącego od ponoszenia odpowiedzialności za emisje [przypis 1.1
3 ]. W percepcji realizmu strukturalnego państwa dążą do równowagi sił (Kenneth N. Waltz), co wyjaśnia stanowisko Stanów Zjednoczonych wobec międzynarodowych zobowiązań redukcji GHG [przypis 1.1 4 ]. W rozgrywce między dwoma najbardziej zanieczyszczającymi środowisko naturalne światowymi emitentami Chiny oskarżyły Stany Zjednoczone i inne bogate kraje o wycofywanie się z zobowiązań
redukcyjnych, stając po stronie krajów rozwijających się z Afryki, Azji, Ameryki Łacińskiej i Karaibów. Kraje Grupy 77 i Chiny stworzyły wspólny blok, odrzucając odpowiedzialność za zmiany klimatyczne, wywołane głównie przez emisje na
wczesnych etapach uprzemysłowienia przez takie kraje, jak Wielka Brytania, Niemcy czy Stany Zjednoczone, obarczone głównym ciężarem łagodzenia skutków zmian klimatu.
Współczesny neorealizm rozszerzył kategorię bezpieczeństwa o aspekty polityki gospodarczej, uznając, że siła militarna straciła na znaczeniu, a państwa dążą do ustalenia takich zasad współpracy, które zapewnią im skuteczne wpływy
ekonomiczne osłabiające dominację innych partnerów (Joseph M. Grieco) [przypis 1.1
5 ]. Dla neorealistów, obok kategorii takich jak bezpieczeństwo, „siła/ potęga”, istotną rolę odgrywają m.in. niezależność (independency) i zdolność „wpływania”
(influency), traktowane jako przesłanki skuteczności polityki zagranicznej państwa i maksymalizacji szans na realizację jego interesów [przypis 1.1 6 ]. Robert Gilpin (realizm neoklasyczny) zwrócił uwagę, że „potencjał ekonomiczny, techniczny i technologiczny” stanowi siłę sprawczą zachowań państw na arenie
międzynarodowej, gdyż rozwój technologiczny stwarza korzystne warunki do działań w gospodarce. Wyjaśnia to motywy wsparcia przez niektóre państwa wysiłków na rzecz przeciwdziałania zmianom klimatu (korzyści ekonomiczne). Realizm
neoklasyczny wyjaśnia, że poparcie niektórych państw dla wzmocnienia reżimu klimatycznego wynika z pragmatyzmu, reżim klimatyczny stwarza bowiem korzystne uwarunkowania dla eksportu urządzeń i usług rodzimego sektora przemysłu
(niskoemisyjne know-how, technologie OZE). Według neorealistów przewaga
technologiczna państwa wpływa korzystnie na bilans kosztów i zysków z adaptacji do zmian klimatu poprzez m.in. pobudzenie eksportu i inwestycji w ekologiczne gałęzie przemysłu i gospodarkę niskoemisyjną lub adaptację przemysłów energochłonnych i wysokoemisyjnych [przypis 1.1 7 ].
Str. 24
Gilpin zauważył, że gospodarczy nacjonalizm jest wyrazem realizmu politycznego, kładzie nacisk na kluczową rolę państwa, interesy bezpieczeństwa, znaczenie władzy w międzynarodowej polityce gospodarczej [przypis 1.1 8 ].
Zmiany klimatu z perspektywy neoliberalnego instytucjonalizmu
Liberalizm szeroko odnosi się do problemu degradacji środowiska, w tym zmian klimatycznych, i adresuje go do państw (decydentów), przedsiębiorstw (rynków) i społeczności lokalnych (społeczeństwa). Mimo że nie ma pełnej zgody odnośnie do przyczyn zmian klimatu, to liberałowie zgadzają się, że zagadnienie degradacji środowiska jest ważnym problemem, który musi być szybko rozwiązany przez oddolne inicjatywy obywateli, korporacji i samorządów, przyjmując, że są one
bardziej skuteczne niż inicjatywy rządu centralnego [przypis 1.1 9 ]. Równocześnie dla przedstawicieli nurtu liberalizmu i neoliberalizmu problem przeciwdziałania
globalnemu ociepleniu jest kwestią zbiorowej odpowiedzialności, która wymaga współpracy i współdziałania na arenie międzynarodowej.
Neoliberalny instytucjonalizm bardziej koncentruje się na analizie roli instytucji międzynarodowych w zapobieganiu zmianom klimatu, aniżeli na wyjaśnianiu wewnętrznych motywów polityki klimatycznej takiego czy innego państwa [przypis 1.
20 ]. Neoliberalny instytucjonalizm zakłada, że państwa podejmą współpracę w celu ograniczenia emisji GHG, gdyż będzie to w ich interesie, a międzynarodowe
instytucje pomogą ujawnić globalny, wspólny interes. W przeciwieństwie do neorealizmu, neoliberalny instytucjonalizm większy nacisk kładzie na analizę międzynarodowego procesu politycznego aniżeli polityk krajowych i interesów państw narodowych [przypis 1.2 1 ].
Interpretacja polityk zmian klimatu przez neoliberalny instytucjonalizm podkreśla rolę międzynarodowych instytucji w osiąganiu globalnych korzyści z przeciwdziałania zmianom klimatycznym. Liberałowie uważają, że rozwiązywaniu globalnych problemów, takich jak antropogeniczne zmiany klimatu, może sprzyjać
międzynarodowa współpraca, a nie konkurencja i dążenie do maksymalizacji siły (w tym gospodarczej).
Str. 25
W przeciwieństwie do realistów, liberałowie mają tendencję do postrzegania
stosunków międzynarodowych w kategoriach kooperacji, gdzie konflikt interesów można przezwyciężyć przez efekt współzależności gospodarczych, instytucji międzynarodowych i rozprzestrzeniania liberalnych zasad demokratycznych.
Współzależność gospodarcza i organizacje międzynarodowe powinny działać jak
„spirala” samowzmacniająca system światowej kooperacji na rzecz ochrony klimatu, co leży w interesie wszystkich uczestników stosunków międzynarodowych.
Liberalizm przewiduje tworzenie i ochronę silnych instytucji (norm, procedur, traktatów) globalnego zarządzania bezpieczeństwem klimatycznym [przypis 1.2 2 ].
Według neoliberałów wynik procesów politycznych, gospodarczych, kulturowych i innych zależy nie tylko od czynników strukturalnych w postaci układu sił, ale także od rozwoju więzi instytucjonalnych, pełniących funkcję „strażników” międzynarodowych reżimów [przypis 1.2 3 ]. Reżimy (definiowane jako zestaw zasad, norm i reguł oraz procedur decyzyjnych, wokół których kształtują się oczekiwania aktorów) koncentrują się na relacjach między interesami państwa i systemami norm, przy czym zwolennicy teorii reżimu skupiają się bardziej na łagodzeniu skutków zmian klimatu niż na
adaptacji [przypis 1.2 4 ]. Liberałowie uważają, że reżimy są istotne we wpływaniu na mechanizmy międzynarodowej współpracy i polityki oraz że stały się narzędziem kształtowania międzypaństwowych interakcji w dziedzinie ochrony środowiska i klimatu, podczas gdy dla realistów mają one znaczenie drugorzędne [przypis 1.2 5 ].
Według liberalnego instytucjonalizmu instytucje międzynarodowe, które są siłą sprawczą w globalnej polityce, tworzą zunifikowane i wystandaryzowane efekty na poziomie krajowym [przypis 1.2 6 ]. Międzynarodowy reżim zmian klimatu opiera się na instytucjach takich jak Ramowa Konwencja Narodów Zjednoczonych w Sprawie Zmian Klimatu (UNFCCC) lub regularne Konferencje Stron (COP), ponieważ tworzą one znaczącą część polityk klimatycznych. Międzynarodowy reżim klimatyczny rozwijał się od końca lat 70. 20 wieku, gdy Światowa Organizacja Meteorologiczna (World Meteorological Organization) i UNEP zorganizowały konferencję w celu analizy zagrożeń związanych z rosnącą koncentracją GHG w atmosferze.
Poszukując rozwiązania problemu zmian klimatu, wspólnota międzynarodowa posiłkowała się rozwiązaniami już wcześniej przyjętymi dla podobnego problemu, tj.
ograniczenia użycia freonów (CFC), które niszczyły warstwę ozonową [przypis 1.2 7 ].
Str. 26
Przyjęcie UNFCCC w 1992 roku stworzyło kluczowe ramy konceptualne i
organizacyjne dla międzynarodowej współpracy celem stabilizacji koncentracji gazów cieplarniach w atmosferze. W dyplomacji klimatycznej, szczególnie w zakresie
artykulacji oraz ustalania agendy dla dyskusji, istotną rolę odgrywają m.in.
Sekretariat UNFCCC, Program Ochrony Środowiska Narodów Zjednoczonych (UNEP), Program Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju (UNDP), Bank Światowy.
Neoliberalny instytucjonalizm ma inną agendę badawczą nad zmianami klimatu niż realizm. Agenda badawcza neoliberalnego instytucjonalizmu skoncentrowana była na identyfikacji uwarunkowań, w jakich państwa w anarchicznym systemie
międzynarodowym mogą współpracować na rzecz przeciwdziałania problemom zmian klimatu [przypis 1.2 8 ]. O ile liberałowie kładą duży nacisk na analizę intencji państw na rzecz współpracy, realiści wskazują na trudności w jej osiągnięciu i – co jeszcze trudniejsze – w jej utrzymaniu (jest zależna od siły państwa) [przypis 1.2 9 ].
Realiści i liberałowie różnią się także w zakresie identyfikacji motywów działania państw w odniesieniu do względnych i absolutnych korzyści. Realiści uważają, że państwa są skoncentrowane na osiąganiu korzyści względnych (które wpływają na jego pozycję względem innych państw), natomiast liberałowie zakładają, że
najistotniejsze są korzyści bezwzględne, jakie odnoszą uczestnicy procesu negocjacyjnego (maksymalizacji ich własnych zysków, niezależnie od tego, co otrzymają inne kraje) [przypis 1. 30 ]. Neoliberalizm nie neguje znaczenia siły ani interesów narodowych w anarchicznym świecie, lecz korzyści względne mają mniejsze znaczenie, gdyż państwa będą współpracować tak długo, jak współpraca wzmacnia ich pozycję [przypis 1.3 1 ]. Rolą instytucji jest ułatwienie współpracy poprzez czynienie jej bardziej funkcjonalną i korzystną dla wszystkich (strategia win- win). Dwie główne szkoły teoretyczne różnią się także w ocenie, w jakim stopniu międzynarodowe instytucje i reżimy wpływają na wyniki polityki międzynarodowej.
Realiści sugerują, że wyniki nie są rezultatem dobrych intencji, ale pochodną siły (władzy), potencjału oraz dystrybucji i rozkładu zasobów między państwami.
Liberałowie kładą większy nacisk na intencje dążących do kooperacji decydentów państwowych.
Str. 27
Naukowcy zajmujący się problematyką globalnych zmian klimatu podkreślają, że niepowodzenia i brak postępu w globalnych negocjacjach klimatycznych wynikają raczej z rozbieżności w takich kwestiach, jak: kto jest najbardziej odpowiedzialny za
zmiany klimatu?; kto jest najbardziej narażony na negatywne skutki?; kto poniesie największe koszty łagodzenia zmian klimatu? [przypis 1.3 2 ]Prowadzi to do sytuacji ogólnego braku zaufania, który utrudnia międzynarodowe negocjacje klimatyczne.
Instytucje będące kołem napędowym międzynarodowego reżimu zmian klimatu mają pokonywać ten brak zaufania celem zapewnienia postępu we współpracy na rzecz ochrony klimatu. Zwolennicy neoliberalnego instytucjonalizmu podkreślają, że instytucje (takie jak ONZ, Międzyrządowy Zespół do spraw Zmian Klimatu, IPCC) działają jako mechanizm nacisku usprawniający współpracę między państwami w negocjacjach klimatycznych, gdyż mogą odgrywać rolę „hegemona” tak jak państwo mocarstwo w teorii realizmu, który porządkuje (i stabilizuje) cały system
międzynarodowy. Liberalizm nie zakłada istnienia harmonii interesów, ale przyjmuje tezę, że międzynarodowe porozumienie jest możliwe, gdyż interesy dominujących krajowych grup upodabniają się do siebie. Instytucje międzynarodowe zachowują istotny wpływ na proces decyzyjny i nie są jedynie mandatariuszem powierzonych zadań oraz areną rozstrzygania interesów państw w procesie negocjacyjnym. Te ostatnie stają się bowiem nie tylko źródłem legitymizacji, ale także adresatami norm powstałych jako wynik działania instytucji.
Z perspektywy neoliberalnego instytucjonalizmu słabość podejścia neorealistycznego wynika z tego, że nie rozumie ono możliwości współpracy jako nieuniknionej
konsekwencji uczestnictwa w instytucjach międzynarodowych. Instytucje
międzynarodowe tworzą sieć interakcji (Keohane i Nye), stąd skoro ramy polityki klimatycznej zostały zinstytucjonalizowane na poziomie międzynarodowym, poszczególni aktorzy (strony UNFCCC) są związani przez treść traktatu
narzucającego im pewne działania. Keohane podkreśla, że instytucje rozwijają się niezależnie od państw, które je utworzyły. W kontekście zmian klimatycznych wydaje się to ważną cechą, gdyż globalne negocjacje klimatyczne również odbywają się poza ramami negocjacji międzypaństwowych, gdyż organizacje międzynarodowe mogą odgrywać szczególnie istotną rolę w kształtowaniu dyskursu nad zmianami klimatycznymi i wywieraniu presji na podmioty państwowe.
Z perspektywy neoliberalnej państwa mają wspólny interes we współpracy na rzecz zmniejszenia emisji, jednakże niewłaściwe zaprojektowanie instytucji takich jak protokół z Kioto spowodowało brak osiągnięcia wspólnego celu (problemy wynikają z jego konstrukcji, tj. braku uniwersalnego charakteru i objęcia ścisłymi celami redukcji emisji tylko niektórych emitentów).
Str. 28
Zbiorowy interes w łagodzeniu zmian klimatu jest niezwykle trudno osiągnąć, ponieważ niełatwo zaprojektować skuteczny system regulacyjny w kontekście szerokiej i zmiennej dystrybucji interesów oraz niepewności, jakie środki są możliwe do wdrożenia [przypis 1.3 3 ]. Główne elementy międzynarodowego reżimu zmian klimatu (UNFCCC, protokół z Kioto) odzwierciedlają zasadę gospodarczego neoliberalizmu, przyjmując, że mechanizmy rynkowe są najbardziej skuteczne, by osiągnąć redukcję GHG najmniejszym kosztem [przypis 1.3 4 ]. Liberalna filozofia ekologiczna podejmuje próbę pogodzenia wzrostu gospodarczego z ochroną
środowiska przez koncentracje na dobrowolnych i/lub rynkowych działaniach [przyp is 1.3
5 ]. Neoliberałowie podzielają pogląd, że rynki określą skuteczność regulacji środowiskowych, rynki, a nie rządy, kierują ekologiczną adaptacją (na przykład opierając się na systemie handlu uprawnieniami do emisji). Nie oznacza to, że rozwiązania wolnorynkowe powinny być jedynymi rozwiązaniami dla środowiska (państwowa interwencja jest konieczna, ponieważ rynki same nie są w stanie doprowadzić do pełnej optymalizacji ochrony środowiska, zwłaszcza w skali
globalnej), ale w erze globalnej gospodarki mechanizmy rynkowe będą najbardziej efektywnym sposobem dla ochrony klimatu [przypis 1.3 6 ].
Z perspektywy teoretycznej neorealizmu państwa głównie szukają zrównoważonego podziału zysków w międzynarodowym procesie negocjacyjnym. Kluczowe jest zachowanie równowagi sił, która istniała przed podjęciem zobowiązań
wypracowanych jako efekt negocjacji i współpracy. Żadne państwo nie przyzna bowiem politycznych korzyści innemu państwu, bez oczekiwania otrzymania w zamian korzyści proporcjonalnych [przypis 1.3 7 ]. Realizm zakłada zatem, że państwa silniejsze mają przewagę w międzynarodowych negocjacjach i wolą koncentrować zasoby na adaptacji krajowej niż współpracy międzynarodowej. Z perspektywy neoliberalnego instytucjonalizmu trudność w zaprojektowaniu skutecznej
międzynarodowej polityki klimatycznej wynika ze złożoności problemu współdziałania wielu podmiotów na arenie międzynarodowej na rzecz ochrony wspólnego dobra, jednak poszukiwanie bezwzględnych korzyści może pomóc stronom negocjacji osiągnąć takie wyniki, które maksymalizują korzyści dla wszystkich państw [przypis 1.3
8 ].
Str. 29
Neorealizm przekonuje, ze negocjacje klimatyczne zamiast koncentrować się na ulotnych celach ograniczenia wzrostu temperatury do 2 stopnie Celsjusza, powinny skupić się na adaptacji polityk publicznych do nowych uwarunkowań klimatycznych.
Realizm przenosi bowiem ciężar wysiłków międzynarodowych na adaptację, nie zaś jak neoliberalny instytucjonalizm na zapobieganie. Z kolei neoliberalny
instytucjonalizm wyjaśnia rolę ram instytucjonalnych (UNFCCC, protokół z Kioto, szczyty COP) na rzecz rozwiązania globalnych problemów środowiskowych.
Neoliberalny instytucjonalizm promuje międzynarodową współpracę, uważając, że wzrost gospodarczy może być oddzielony od antropogenicznej emisji GHG i
degradacji ekosystemów, ponieważ ekologiczna modernizacja może zostać oparta na strategii win-win spajającej obydwa cele (jednak przeocza ważną zmienną systemową, tj. interes narodowy, która pomaga wyjaśnić brak postępów w przeciwdziałaniu zmianom klimatu).
Tabela 1. (Neo)realizm i (neo)liberalizm wobec problemu przeciwdziałania zmianom klimatu. Źródło: opracowanie własne na podstawie: D. Sprinz, U. Luterbacher (red.), International Relations and Global Climate Change, Potsdam Institute for Climate Impact Research, Report no. 21, 1996, s. 33; M. Paterson, Realism, Liberalism and the Origins of Global Environmental Change [w:] Understanding Global
Environmental Politics: Domination, Accumulation, Resistance (M. Paterson red.), Palgrave Macmillan, London 2000, s. 16-18. [pomiń tabelę 1]
1. Podejście: Realizm / neorealizm
1.1. Kluczowe koncepcje: Siła / władza i interesy; stabilność hegemoniczna;
bezpieczeństwo narodowe; reżimy mają znaczenie drugorzędne.
1.2. Hipotezy i współpraca wobec globalnego ocieplania klimatu: Główne siły
determinują międzynarodowe zasady reguł walki z globalnym ociepleniem; interesy narodowe uprzywilejowanych „graczy”; państwa skoncentrowane na korzyściach względnych; rezultaty pochodną dobrych intencji.
1.3. Ocena polityki walki z globalnym ociepleniem klimatu: Główne siły skutecznie zablokowały lub ograniczają działania na rzecz znaczącej redukcji emisji GHG (USA, Chiny, Indie, G77, Australia); niektórzy aktorzy upowszechniają zaostrzenie celów redukcyjnych (Francja, Niemcy, UE i pozostałe państwa członkowskie).
2. Podejście: Neoliberalny instytucjonalizm
2.1. Kluczowe koncepcje: Międzynarodowe reżimy; czynniki instytucjonalne; polityka gospodarcza.
2.2. Hipotezy i współpraca wobec globalnego ocieplania klimatu: Powstanie
międzynarodowego reżimu zmian klimatu, który wzmocni międzynarodowe zasady walki z globalnym ociepleniem klimatu; międzynarodowa współpraca; państwa skoncentrowane na bezwzględnych korzyściach; rezultaty pochodną siły.
2.3. Ocena polityki walki z globalnym ociepleniem klimatu: Istnienie
międzynarodowego reżimu (norm) walki z globalnym ociepleniem klimatu; zbyt wcześnie, by oceniać wpływ międzynarodowych instytucji na efekt redukcji GHG.
Koniec tabeli 1
Str. 30
Brak porozumienia klimatycznego od czasu podpisania protokołu z Kioto przez wiele lat oznaczał dominację postaw zakorzenionych w realizmie, który faworyzuje i
przedkłada interesy narodowe ponad międzynarodową współpracę. Postęp w międzynarodowych negocjacjach klimatycznych był utrudniany przez wiele problemów: ekonomicznych, politycznych i technologicznych, a także asymetrię między krajami w zakresie partycypacji odnośnie do przyczyn i skutków zmian klimatu.
W połowie drugiej dekady 21 wieku stan międzynarodowych uzgodnień klimatycznych wyznaczył kompromis pomiędzy realizmem a liberalnym
instytucjonalizmem w postaci „porozumienia paryskiego” z grudnia 2015 roku jako rezultat uzgodnień COP 21/CMP 11. Zasadza się ono z jednej strony na
międzynarodowej kooperacji w ramach reżimu klimatycznego (neoliberalny
instytucjonalizm), z drugiej zaś na niewyznaczaniu wiążących celów redukcji emisji GHG (przyjęto tylko dobrowolne deklaracje) na poziomie krajowym (neorealizm). W praktyce opracowanie planu redukcji emisji (CO)2 znowu znalazło się w rękach poszczególnych rządów, parlamentów i ministerstw (szczególnie środowiska i energii). Od tego, na ile instytucje te poważnie potraktują problemy środowiska i klimatu, zależeć będzie rzeczywisty postęp w redukcji emisji GHG na poziomie światowym w trzeciej dekadzie 21 wieku [przypis 1.3 9 ].
1.2. Produkcja energii a emisja gazów cieplarnianych
Powiązanie polityki środowiskowej z polityką energetyczną wynika z faktu, że energetyka jest sektorem o największym wpływie na jakość powietrza oraz źródłem koncentracji antropogenicznych gazów cieplarnianych w atmosferze. Sektor
wytwarzania energii jest jednym z największych emitentów (CO)2 i odgrywa
zasadniczą rolę w dekarbonizacji gospodarki światowej. Powiązanie celów polityki klimatycznej z sektorem energetycznym niesie poważne konsekwencje dla
bezpieczeństwa energetycznego państw oraz, szerzej, bezpieczeństwa ekonomicznego gospodarek w szczególności w wysokim stopniu opartych na
paliwach węglowych. Przez lata głównymi zmiennymi kształtującymi bezpieczeństwo energetyczne była dostępność surowców, ciągłość dostaw i stabilne ceny. Wraz z nasileniem się dążeń do przeciwdziałania globalnemu ociepleniu na założenia polityki energetycznej państwa, stanowiącej główny element bezpieczeństwa narodowego, coraz silniej oddziałują aspekty środowiskowe w tym wymagania polityki klimatycznej, która determinuje strukturę stosowanych paliw (w szczególności ograniczając powszechność zastosowania paliw węglowych). Wymusza także
modernizację infrastruktury energetycznej oraz zmniejszenie energochłonności gospodarki przez inwestycje w innowacyjne zielone technologie.
Str. 31
Rosnąca świadomość społeczności międzynarodowej dotycząca konieczności przeciwdziałania emisji GHG powoduje wzrost znaczenia ekologicznego wymiaru bezpieczeństwa energetycznego, który obejmuje ograniczenie negatywnych skutków oddziaływania na środowisko naturalne na wszystkich etapach gospodarowania energią (wydobycie, przetwarzanie, transport, magazynowanie i konsumpcja, zob.
tabela 2). Zależność między wytwarzaniem energii (bezpieczeństwo energetyczne) a wpływem na środowisko (bezpieczeństwo ekologiczne) jest bezpośrednio
skorelowana poprzez bezpośredni związek między emisją gazów cieplarnianych a przeciwdziałaniem zmianom klimatu. Produkcja energii jest bowiem jedną z
najbardziej szkodliwych dla środowiska gałęzi przemysłu, odpowiadającą za 80 procent antropogenicznych emisji gazów cieplarnianych na świecie. Tylko dwa sektory generują dwie trzecie światowej emisji (CO)2: wytwarzanie energii elektrycznej i ciepła (42 procent) oraz transport (23 procent) [przypis 1. 40 ].
Na świecie udział węgla – paliwa kopalnego o największym współczynniku
intensywności emisyjnej (CO)2 – w wytwarzaniu prądu elektrycznego wciąż jest bardzo duży i wynosi ponad 40 procent (2013) [przypis 1.4 1 ]. W konsekwencji ze względu na transgraniczny charakter emisji gazów cieplarnianych zmiany klimatu podważają klasyczne rozumienie bezpieczeństwa energetycznego identyfikowanego dotychczas głównie z niedoborem surowców, a pojęcie bezpieczeństwa
energetycznego (energy security) musi zostać rozszerzone o wymiar
bezpieczeństwa klimatycznego (climate security), tak by uwzględnić jednoczesne współdziałanie społeczeństw w różnych obszarach geograficznych świata.
Realizacja celów przeciwdziałania zmianom klimatu wymaga zarówno
odzwierciedlenia w politykach energetycznych poszczególnych państw emitentów, jak i regulacji w prawie międzynarodowym. W praktyce oznacza to konieczność transformacji gospodarki na niskoemisyjną i wiąże się ze stopniowym zmniejszaniem roli energetyki opartej na paliwach kopalnych. To z kolei rodzi sprzeczność na styku polityki energetycznej i klimatycznej, ponieważ aby zapobiec dalszym zmianom klimatu, społeczeństwa muszą szerzej zastosować stosunkowo drogie niskoemisyjne źródła energii [przypis 1.4 2 ].
Zagrożenie wynikające ze zmian klimatu wymaga przewartościowania tradycyjnych koncepcji bezpieczeństwa energetycznego, w tym wciąż kontynuowanej preferencji dla tanich źródeł energii uniemożliwiających skuteczne ograniczenie emisji (CO)2.
Str. 32
Bezpieczeństwo energetyczne oparte na zdywersyfikowanej strukturze energy mix, przy realizacji założeń koncepcji zrównoważonego rozwoju (sustainable
development), wymaga rozbudowy alternatywnych źródeł energii w postaci
energetyki odnawialnej oraz energetyki jądrowej. Podstawowym czynnikiem, który ma prowadzić do zmniejszenia emisji dwutlenku węgla do atmosfery, jest spadek produkcji energii pochodzącej ze spalania węgla i wzrost produkcji energii ze źródeł odnawialnych.
Tabela 2. Oddziaływanie produkcji energii na środowisko naturalne. Źródło:
opracowanie własne. [pomiń tabelę 2]
1. Źródła energii: Ropa naftowa 1.1. Emisja kg (CO)2/KWh: 0,80 1.2. Oddziaływanie na środowisko:
- stosunkowo duża emisyjność (CO)2 i tlenku siarki, azotu, i innych gazów cieplarnianych oraz pyłów zwiększających zakwaszenie atmosfery
- ryzyko katastrofy ekologicznej (transport, wydobycie), a w konsekwencji
zanieczyszczenie gleb, wód powierzchniowych i podziemnych, roślin, organizmów zwierząt i ludzi, wód morskich i oceanicznych, wybrzeży
- duże emisje GHG związane z eksploatacją surowca na skutek spalania gazu ziemnego (gas flaring)
2. Źródła energii: Węgiel (kamienny/ brunatny) 2.1. Emisja kg (CO)2/KWh: 0,96
2.2. Oddziaływanie na środowisko:
- bardzo duża emisja GHG i pyłów potęgujących efekt cieplarniany, kwaśne deszcze uszkadzające warstwę ozonową
- negatywne oddziaływanie na zdrowie człowieka (choroby płuc, skóry, inne) na skutek emisji pyłów
- zniekształcenia terenu, obniżenie poziomu wód gruntowych, zanieczyszczenie wody pitnej związane z eksploatacją surowca
3. Źródła energii: Gaz ziemny 3.1. Emisja kg (CO)2/KWh: 0,4 3.2. Oddziaływanie na środowisko:
- emisja GHG w wyniku spalania gazu i ewentualnej ucieczki metanu przy odwiertach - odpady z procesów odsiarczania gazu (siarka) i usuwania rtęci (z gazu)
- degradacja rozległych obszarów przez infrastrukturę wiertniczą i transportową 4. Źródła energii: Energia jądrowa
4.1. Emisja kg (CO)2/KWh: 0
4.2. Oddziaływanie na środowisko:
- ryzyko skażenia promieniotwórczego w przypadku awarii lub wypadku w transporcie materiałów promieniotwórczych lub niewłaściwego składowania odpadów i
wypalonego paliwa
-emisja zanieczyszczeń do powietrza i wody w procesie wzbogacania rud uranu - zanieczyszczenie termiczne rzek i jezior przez wody chłodzące elektrowni - ryzyko destrukcji flory i fauny na skutek chorób popromiennych
5. Źródła energii: Odnawialne źródła energii 5.1. Emisja kg (CO)2/KWh: 0
5.2. Oddziaływanie na środowisko:
- przekształcanie krajobrazu
- zakłócenia ekosystemów wodnych (hałas i wibracje), zaburzenie stosunków wodnych przez sztuczne zbiorniki
- ryzyko zderzenia ptaków z turbinami
- wytwarzanie niebezpiecznych odpadów (np. z akumulatorów) Koniec tabeli 2
Str. 33
Intensywna emisja gazów cieplarnianych przez największe gospodarki światowe rozpoczęła się w Europie, a później również w Stanach Zjednoczonych, i
nieprzerwanie wzrasta od okresu rewolucji przemysłowej w 18 i 19 wieku (zob.
rysunek 1). Od kiedy ludzkość wkroczyła na drogę rewolucji przemysłowej, wzrastać zaczęło zapotrzebowanie na paliwa kopalne i ich używalność, czego skutkiem jest wysoka koncentracja i stały wzrost emisji (CO)2 w atmosferze.
Rysunek 1. Skumulowana emisja (CO)2 1850-2002 [procent]. Źródło: Cumulative Emissions, World Resources Institute, http://pdf.wri.org (dostęp: 16.08.2016).
Światowa emisja (CO)2 skokowo wzrasta od połowy 20 wieku, głównie za sprawą postępu technicznego i wprost proporcjonalnego wzrostu konsumpcji energii do wzrostu światowej populacji, a w ostatnich dekadach ubiegłego stulecia przez skokowy i utrzymujący się bardzo wysoki wzrost w krajach tzw. BRIC (zob. rysunek
2). Kraje rozwinięte znajdujące się w fazie stagnacji są w stanie zmniejszyć emisje lub utrzymać ich wzrost pod kontrolą, podczas gdy kraje rozwijające się, utrzymujące wysoki poziom wzrostu ekonomicznego, szybko zwiększają swoje emisje. O ile zatem w gospodarkach rozwiniętych emisja systematycznie maleje, o tyle w krajach rozwijających się obserwujemy skokowy jej wzrost.
Str. 34
Rysunek 2. Skumulowana emisja (CO)2 – porównanie w różnych okresach. Źródło:
Cumulative Emissions, World Resources Institute,
http://pdf.wri.org/navigating_numbers_chapter6.pdf (dostęp: 16.08.2016).
Rysunek 3. Globalna emisja ze spalania paliw kopalnych 1971-2003 [milionów ton ekwiwalentu (CO)2]. Źródło: opracowanie własne na podstawie EIA.
Str. 35
Wbrew dotychczasowym międzynarodowym wysiłkom emisja (CO)2 na świecie niestety systematycznie rośnie (w latach 1990-2013 aż o 56 procent), przy czym wzrost ten jest nierównomierny. Największy na Bliskim Wschodzie (208 procent) i w Chinach (307 procent), a w całej Azji z wyłączeniem Chin (197 procent), w Afryce (103 procent), w Ameryce Południowej (103 procent), w krajach OECD – w obydwu Amerykach (13 procent), w krajach OECD – w Azji i Oceanii (44 procent), tylko w europejskich krajach OECD nastąpił spadek o 8,9 procent, w UE-28 zaś o 17 procent (zob. rysunek 5) [przypis 1.4 3 ]. Największym emitentem gazów cieplarnianych na świecie są Chiny, przed wieloletnim liderem – Stanami Zjednoczonymi, które wciąż pozostają jednym z największych emitentów GHG per capita (zob. rysunek 4).
Rysunek 4. Kraje – najwięksi emitenci GHG w 2013 r. [milionów ton (CO)2]. Źródło:
(CO)2 Emissions from Fuel Combustion, OECD/IEA, 2015.
Większość zanieczyszczeń (około trzy czwarte antropogenicznych emisji gazów cieplarnianych w krajach Załącznika 1 do Konwencji klimatycznej) pochodzi z sektora energetycznego (zob. rysunek 6) [przypis 1.4 4 ]. Choć węgiel stanowił 29 procent światowych dostaw energii pierwotnej (2013), jest on źródłem 46 procent światowej emisji (CO)2 ze względu na dużą zawartość dwutlenku węgla na jednostkę
wytwarzanej energii, a tylko 19 procent energii pochodzi z paliw neutralnych pod względem emisji dwutlenku węgla [przypis 1.4 5 ].
Str. 36
Kraje spoza Aneksu 1 Protokołu do Konwencji klimatycznej łącznie wyemitowały 57 procent światowej emisji (CO)2 [przypis 1.4 6 ]. Takie kraje, jak Australia, Chiny, Indie, Polska i RPA, generują od 68 procent do 94 procent prądu elektrycznego oraz ciepła z węgla.
Rysunek 5. Zmiany w redukcji gazów cieplarnianych w okresie pomiędzy rokiem referencyjnym dla protokołu z Kioto a 2013 r. [procent]. Źródło: (CO)2 Emissions from Fuel Combustion, OECD/IEA, 2015, s. 48-50.
Str. 37
Rysunek 6. Światowa emisja (CO)2 wg sektorów (2013). Źródło: (CO)2 Emissions from Fuel Combustion, OECD/IEA, 2015, s. 10.
Rysunek 7. Emisja (CO)2 według regionów świata (2013). Źródło: (CO)2 Emissions from Fuel Combustion, OECD/IEA, 2015, s. 48-50.
Str. 38
Ograniczenie zanieczyszczeń, wobec stale rosnącej liczby ludzi i skali
uprzemysłowienia, wymaga zatem globalnego porozumienia w sprawie redukcji zanieczyszczeń [przypis 1.4 7 ].
Biorąc pod uwagę rosnące zapotrzebowanie na energię, ograniczenie emisji z sektora energetycznego będzie mieć kluczowe znaczenie dla łagodzenia skutków globalnego ocieplenia klimatu. Intensywność energetyczna globalnej gospodarki spadła w 2014 roku pomimo wzrostu gospodarczego 3 procent [przypis 1.4 8 ].
Jednocześnie pomimo że globalne emisje związane z energetyką zwiększają się w wolniejszym tempie – na skutek podjętych zobowiązań – to nadal rosną. Globalne emisje związane z energetyką pozostały na tym samym poziomie w 2014 roku (ok.
32,2 Gt) mimo 3 procent wzrostu światowej gospodarki [przypis 1.4 9 ]. Po raz pierwszy od 40 lat wstrzymanie wzrostu emisji nie jest powiązane z kryzysem ekonomicznym.
Cel redukcji emisji rodzi spór między krajami rozwiniętymi i rozwijającymi się. Gdyby kraje rozwijające się chciały osiągnąć poziom konsumpcji energii zbliżony do tego w Stanach Zjednoczonych, wówczas atmosfera Ziemi musiałaby być 9 razy większa, by móc wchłonąć związaną z tym emisję zanieczyszczeń i (CO)2.
Zużycie paliw kopalnych wymagać będzie w przewidywalnej przyszłości globalnego zarządzania (global energy – climate security) dla ochrony atmosfery i stabilizacji klimatu jako wspólnego dobra ludzkości. Konceptualizacja bezpieczeństwa w
kategorii bezpieczeństwa energetyczno-klimatycznego powoduje zatem konieczność rozszerzenia pojęcia bezpieczeństwa energetycznego uwzględniającego nie tylko dostępność zasobów paliw kopalnych, ale także aspekt zrównoważonego rozwoju, to znaczy „takiego, w którym potrzeby cywilizacyjne obecnego pokolenia mogą być zaspokojone bez umniejszania szans przyszłych pokoleń na ich zaspokojenie”.
Innymi słowy zrównoważony rozwój – który ma trzy filary: środowiskowy,
ekonomiczny i społeczny – jest to rozwój, który zapewnia „zaspokojenie potrzeb dnia dzisiejszego i jednocześnie nie ogranicza przyszłym pokoleniom możliwości
zaspokojenia ich potrzeb” [UNWCED 1987]. Oznacza to, że relacje pomiędzy wzrostem gospodarczym i dbałością o środowisko powinny być kształtowane w sposób równoważący potrzeby gospodarcze, społeczne i środowiskowe.
Str. 39
Logika ograniczenia emisji poprzez zredukowanie udziału paliw kopalnych w strukturze dostaw energii pobudza światowe zapotrzebowania na niskoemisyjne technologie i wpływa na rozwój krajowych źródeł jej wytwarzania (np. źródła odnawiane, energia jądrowa czy technologie tzw. czystego węgla – Clean Coal Technologies, CCT).
1.3. Geneza i ewolucja międzynarodowej współpracy na rzecz ochrony środowiska i klimatu
Ochrona środowiska naturalnego jest jednym z najważniejszych obszarów
współpracy międzynarodowej, problemy środowiskowe bowiem ze swej natury mają wymiar ponadnarodowy, toteż istnieje potrzeba realizowania skoordynowanej i efektywnej polityki ekologicznej w skali globalnej. Problemy ekologiczne nie są od siebie odizolowane, ponieważ mają charakter transgraniczny wynikający z otwartego charakteru środowiska naturalnego. Co więcej, ekosystemy nie podlegają podziałom granic politycznych, zatem naruszenie stanu środowiska naturalnego może
generować problemy bezpieczeństwa w skali zarówno regionu, jak i międzynarodowej.
Środowisko naturalne długo stanowiło przedmiot analizy bezpieczeństwa głównie w
kontekście geopolitycznym, czyli z perspektywy wyścigu państw o zasoby
strategiczne lub analizy skutków działań wojennych. Zagrożenia, takie jak degradacja środowiska i globalne ocieplenie, mimo rosnącej globalnej współzależności nie były uważane za wystarczająco istotne z punktu widzenia bezpieczeństwa państwa.
W latach 1968-1969 – za sprawą rezolucji 2398 (23) [przypis 1. 50 ] i 2581 (24) [przypis 1.5 1 ]ZO ONZ oraz rezolucji 1346 (45) [przypis 1.5 2 ] Rady Gospodarczo- Społecznej ONZ – postanowiono zwołać w 1972 roku globalną konferencję w Sztokholmie, której głównym celem było dostarczenie praktycznych wytycznych w celu ochrony i poprawy stanu środowiska ludzkiego oraz naprawienia i
przeciwdziałania jego degradacji [przypis 1.5 3 ]. Doprowadziło to do
umiędzynarodowienia i rozwoju badań nad problemami ochrony środowiska.
Str. 40
W maju 1969 roku opublikowano raport sekretarza generalnego ONZ Sithu U Thanta pt. Człowiek i jego środowisko, w którym wyróżniono najpoważniejsze zagrożenia dla środowiska naturalnego, występujące na świecie, uznając problemy degradacji ekosystemów za niosące skutki dla całej planety ziemskiej [przypis 1.5 4 ]. Raport przestrzegał przed możliwością zaistnienia dużego kryzysu powstałego na skutek pogarszającego się stanu środowiska naturalnego oraz wzywał do współpracy na rzecz wspólnych przedsięwzięć zmierzających do rozwiązania problemów i ochrony środowiska przyrodniczego. Stanowiło to impuls do zwołania przez ZO NZ specjalnej światowej konferencji poświęconej ochronie środowiska w dniach 5-16 czerwca 1972 roku w Sztokholmie, w której udział wzięli przedstawiciele 113 państw. Spotkanie uwieńczyło ogłoszenie Deklaracji Sztokholmskiej (14 czerwca 1972 r.), która zobowiązała ONZ do wnikliwego zajęcia się sprawami środowiska naturalnego.
Deklaracja zawierała 7 punktów preambuły i 26 zasad, którymi powinien kierować się człowiek w procesie swojego rozwoju cywilizacyjnego [przypis 1.5 5 ]. Dała ona
początek normom postępowania człowieka w procesie jego rozwoju (m.in. podkreśla obowiązek współpracy w dziedzinie środowiska między państwami, zapobiegania szkodom transgranicznym, zakazu tzw. agresji ekologicznej polegającej na
kierowaniu zanieczyszczeń na obce tereny i obowiązku wzajemnej wymiany
informacji na temat sytuacji ekologicznej, odpowiedzialności za zniszczenia i szkody w środowisku). Rezultatem konferencji w Sztokholmie było powołanie Programu Narodów Zjednoczonych do spraw Ochrony Środowiska (United Nations
Environment Programme, UNEP) [przypis 1.5 6 ], który jest najważniejszą instytucją w systemie ONZ zajmującą się ochroną środowiska, w tym aktywnym uczestniczeniem w tworzeniu instrumentów ochrony przed zmianami klimatycznymi.
Równolegle ekologia stała się przedmiotem badań i definicji naukowych. W latach 70. 20 wieku geografowie polityczni Harold i Margaret Sprout podjęli rozważania z zakresu międzynarodowej polityki ochrony środowiska, akcentując zależność między bezpieczeństwem a środowiskiem naturalnym.
Str. 41
Z czasem pole badawcze i zakres możliwych interpretacji tych zależności znacznie się rozszerzyły. Już w 1986 roku Norman Myers stwierdził że „(…) bezpieczeństwo narodowe nie dotyczy tylko użycia siły i uzbrojenia. Odnosi się również do dostępu do wody, użytków rolnych, lasów, zasobów energetycznych, klimatu i innych czynników, które rzadko pojawiają się w głowach ekspertów wojskowych i liderów politycznych” [przypis 1.5 7 ].
Pierwszym krokiem w kierunku przeciwdziałania zmianom klimatycznym była
Światowa Konferencja Klimatyczna (World Climate Conference, WCC) w 1979 roku w Genewie, która porządkowała wiedzę na temat tego zjawiska. Jej wynikiem było zwrócenie uwagi rządów na problem globalnego ocieplenia i zainicjowanie badań naukowych w celu większego zrozumienia zmian klimatycznych. Przyjęto także deklarację wzywającą światowe rządy do „określenia i powstrzymania potencjalnych zmian klimatu wywołanych przez człowieka, które mogą się okazać niekorzystne dla ludzkości”.
Kolejnym przełomem było powołanie Międzyrządowego Zespołu do Spraw Zmian Klimatu (Intergovernmental Panel on Climate Change, IPCC) w 1988 roku [przypis 1.5
8 ]. Organizacja powstała z inicjatywy Światowej Organizacji Meteorologicznej (WMO) oraz UNEP w celu oceny ryzyka związanego z wpływem człowieka na zmiany klimatu [przypis 1.5 9 ]. IPCC dokonuje oceny zmian klimatu, wpływu ludzkiej działalności na pogodę oraz metod i narzędzi łagodzących niebezpieczne
antropogeniczne zaburzenia klimatu, a wyniki analiz przedstawia w cyklicznych raportach dotyczących postępu zmian klimatycznych, ich przyczyn oraz skutków.
Działania nad ochroną środowiska nabrały tempa wraz z opublikowaniem w kwietniu 1987 roku raportu Nasza wspólna przyszłość (Our Common Future) przez Światową Komisję do spraw Środowiska i Rozwoju (World Commission on Environment and
