Dynamiczny rozwój gospodarczy Chin i Indii – najszybciej rozwijających się państw spoza OECD – spowodował gigantyczny wzrost zapotrzebowania na energię.
Konsekwencją tego jest nadmierna emisja gazów cieplarnianych do atmosfery
(wzrost o 250 procent pomiędzy 1990 a 2013 rokiem) [przypis 6.1]. Rodzi to potrzebę zwiększenia odpowiedzialności Indii za zniszczenia i szkody w środowisku.
Indie to trzeci (5,8 procent) po Chinach i Stanach Zjednoczonych największy emitent (CO)2 na świecie. Kraj ten charakteryzuje się dynamiczną urbanizacją i
industrializacją oraz stale rosnącym zapotrzebowaniem na energię pierwotną, które podwoiło się w okresie 2000-2015 [przypis 6.2]. Istnieje ścisły związek między rozwojem gospodarczym Indii, bezpieczeństwem energetycznym kraju i jego zdolnością do radzenia sobie z wyzwaniami zmian klimatu. Indie, chcąc utrzymać dziewięcioprocentowe tempo rozwoju gospodarczego w ciągu następnych 25 lat, muszą się oprzeć na takim energy mix, który to umożliwi. Indie rozwijają energetykę odnawialną i jądrową, w najbliższej jednak perspektywie kraj ten pozostanie zależny od paliw kopalnych (głównie węgla). Według prognoz Information Energy Agency już w 2025 roku Indie staną się drugim na świecie konsumentem węgla (tuż po
Chinach). Węgiel zajmuje dominującą pozycję w strukturze źródeł paliw (45 procent w 2013 r.) [przypis 6.3]. Elektrownie węglowe wytwarzają ponad dwie trzecie
produkowanego prądu elektrycznego w kraju (2015) [przypis 6.4].
Str. 128
Indie szukają możliwości zniwelowania negatywnego wpływu wydobycia i spalania węgla na środowisko naturalne, inwestując w efektywność energetyczną i
alternatywne źródła energii. Indyjski rząd promuje rozwój OZE i planuje budowę 32 GW elektrowni odnawialnych różnych typów (wiatrowe, solarne, biomasa, odpady)
do 2017 roku. W latach 2002-2015 udział odnawialnych źródeł mocy wzrósł ponad sześciokrotnie, z 2 procent (3,9 GW) do około 13 procent (36 GW). Celem jest osiągnięcie 175 GW ze źródeł odnawialnych do 2022 roku, co jest realne, gdyż Indie posiadają ogromny potencjał w zakresie energii słonecznej, wiatrowej oraz biopaliw (jatrofa/biodiesel) [przypis 6.5]. Hydroelektrownie (zapewniające około 16 procent produkcji prądu elektrycznego w 2014 r. [przypis 6.6]) w większości są zlokalizowane w północno-wschodniej części kraju, elektrownie wiatrowe w stanach południowych (Tamil Nadu), elektrownie solarne zaś w Gujarat i Rajastan. Położenie geograficzne Indii sprzyja inwestycjom w energetykę słoneczną. Do roku 2022 planowane jest uruchomienie elektrowni solarnych o mocy 22 GW (CSP i PV). Z nieemisyjnych źródeł energetyki jądrowej pochodzi około 3,5 procent całkowitych mocy
wytwórczych prądu elektrycznego (21 reaktorów jądrowych o mocy 5,3 GW w 2014 r.). Władze kraju zamierzają zwiększyć tę liczbę do 25 procent do roku 2050. Wciąż jednak jedna czwarta populacji tego kraju nie ma dostępu do sieci elektrycznej.
Elektryfikacja kraju obejmuje 75 procent gospodarstw domowych, co oznacza, że ponad 300 mln ludzi pozbawionych jest prądu (w tym 67 procent gospodarstw
wiejskich) [przypis 6.7]. Zwłaszcza wiejskie obszary kraju pozbawione są dostępu do elektryczności. Częste braki w dostawach energii elektrycznej (blackout) trwają od kilku godzin do nawet kilku dni, stanowiąc zagrożenie dla indyjskiego systemu społeczno-gospodarczego. W 2012 roku przez dwa dni lipca nastąpiło odcięcie elektryczności na dużą skalę, z powodu którego ucierpiało 680 mln ludzi [przypis 6.8]. Dlatego zapewnienie trwałego dostępu do źródeł energii jest postrzegane jako warunek stabilnego wzrostu gospodarczego i zmniejszenia ubóstwa.
Polityka klimatyczna Indii jest determinowana zarówno przez czynniki wewnętrzne, jak i zewnętrzne. Indie są na początku drogi dążeń do zrównoważonego wzrostu, a rozwój gospodarczy jest nadal podstawowym priorytetem dla rządu centralnego i rządów stanowych. Dlatego polityka klimatyczna Indii musi uwzględniać
pierwszeństwo postulatu wzrostu gospodarczego. Niemniej jednak świadomość, by wzrost gospodarczy nie prowadził do negatywnych skutków dla człowieka w tym kraju, systematycznie wzrasta [przypis 6.9].
Str. 129
Od czasu uzyskania przez Indie niepodległości w 1947 roku, priorytetem dla polityków był rozwój gospodarczy (warunkowany trwałym dostępem do źródeł
energii) w celu wykorzenienia powszechnego ubóstwa. Nacisk na rozwój
ekonomiczny powodował długotrwałe zaniedbywanie kwestii środowiskowych, co doprowadziło na dużą skalę do deforestacji (wycinania lasów), pustynnienia, degradacji gleb, zanieczyszczenia wód i powietrza [przypis 6.10].
21 wiek przyniósł dynamiczny wzrost gospodarczy, co skutkuje podniesieniem poziomu życia, ale też gwałtownym wzrostem zapotrzebowania na energię [przypis 6.11]. W ostatnich latach polityka rządu dotycząca bezpieczeństwa energetycznego i zagrożeń powstałych na skutek zmian klimatu przybrała pragmatyczny kierunek – politycy podjęli próbę integracji takich kwestii jak rozwój gospodarczy,
bezpieczeństwo energetyczne i ochrona środowiska. Zmiana strategii uwidoczniła się w politykach z 2006 i 2008 roku – Zintegrowana polityka energetyczna [przypis 6.12]
oraz Krajowy plan działań w sprawie zmian klimatu (National Action Plan on Climate Change, NAPCC) [przypis 6.13]. Ustanowiły one następujące cele operacyjne [przypis 6.14]:
- wspieranie rozwoju i wykorzystania energii słonecznej w wytwarzaniu energii;
- poprawa efektywności energetycznej;
- promowanie efektywności energetycznej jako kluczowego elementu planowania przestrzennego;
- poprawa efektywności wykorzystania wody;
- promocja działań na rzecz zachowania ekosystemu Himalajów;
- zalesianie zdegradowanych gruntów leśnych oraz zwiększenie lesistości;
- promocja wiedzy na temat zmian klimatu.
Dzięki temu polityka energetyczna Indii zaczęła coraz szerzej identyfikować negatywny wpływ na środowisko paliw kopalnych, kładąc nacisk na: 1. wzrost wykorzystania odnawialnych źródeł energii, w szczególności energii wodnej; 2.
redukcję emisji dwutlenku węgla poprzez inwestycje w ramach mechanizmu czystego rozwoju (CDM);
Str. 130
3. opodatkowanie emisji z węgla [przypis 6.15]. NAPCC był pierwszą systematyczną próbą zbudowania kompleksowej mapy drogowej do radzenia sobie z wyzwaniami zmian klimatu. Oznaczało to uznanie przez indyjskich decydentów obaw związanych ze zmianą klimatu, mimo że koncepcja wspólnej, ale zróżnicowanej,
odpowiedzialności jest wygodnym narzędziem odsuwania wiążących zobowiązań.
W październiku 2009 roku przedstawiciele rządów Indii i Chin podpisali
porozumienie, w ramach którego oba kraje zobowiązały się do współpracy w walce ze zmianami klimatu oraz do koordynacji wspólnego stanowiska podczas negocjacji klimatycznych. Obydwa kraje zamierzają współpracować w zakresie ograniczenia emisji gazów cieplarnianych oraz rozwoju nowych technologii, w tym wykorzystania odnawialnych źródeł energii, technologii czystej energii, efektywności energetycznej i energooszczędności, zrównoważonego transportu, w tym pojazdów elektrycznych [przypis 6.16]. Planowane są także wspólne badania dotyczące wpływu zmian klimatycznych na himalajskie lodowce. Porozumienie reguluje powstanie grupy roboczej, która raz w roku będzie się spotykać w celu koordynacji wspólnych polityk [przypis 6.17]. Porozumienie zawarte pomiędzy rządami Chin i Indii stanowiło umocnienie stanowiska krajów rozwijających się dotyczącego przyszłości globalnej ochrony klimatu.
1 lipca 2010 Indie wprowadziły podatek węglowy (Clean Environment Cess lub Carbon Cess, dawniej Clean Energy Cess Rules) od każdej tony węgla wydobytego oraz importowanego do Indii [przypis 6.18]. Podatek energetyczny ma pomóc
współfinansować technologie i projekty Narodowego Funduszu Czystej Energii (National Clean Energy Fund). Zamysłem podatku jest także zmniejszenie ilości dwutlenku węgla uwalnianego na jednostkę produktu krajowego brutto o 25 procent.
W wymiarze zewnętrznym stanowisko Indii cechuje ostrożne podejście do międzynarodowych negocjacji klimatycznych. Kraj ten podkreśla historyczną
odpowiedzialność państw rozwiniętych za emisję gazów cieplarnianych do atmosfery oraz wynikającą z tego konieczność podjęcia przez bogate kraje, które pozbyły się tak zwanych brudnych przemysłów (m.in. przemysłu stalowego, chemicznego, wydobywczego) ambitnych zobowiązań dotyczących ich ograniczenia.
Str. 131
W ocenie władz indyjskich to kraje rozwinięte odpowiadają za nagromadzenie gazów cieplarnianych – skutek procesu industrializacji. Oparcie protokołu z Kioto na
zasadzie wspólnej, ale zróżnicowanej, odpowiedzialności oraz ustalenie celów redukcyjnych tylko dla krajów rozwiniętych umożliwiło ratyfikację protokołu przez Indie w 2002 roku. Otwarło to Indiom drogę do korzystania z możliwości transferu technologii i dodatkowych inwestycji zagranicznych w obszarze OZE w ramach CDM.
Rząd w New Delhi z zadowoleniem przyjął wyniki Konwencji w sprawie zmian klimatu
(UNFCCC) z zachowaniem zasady zróżnicowanej odpowiedzialności. Indie powołują się na trzy powody uzasadniające uwzględnienie zasady tej „wspólnej, ale
zróżnicowanej odpowiedzialności” za antropogeniczne zmiany klimatu [przypis 6.19]:
1. Indie twierdzą, że nagromadzenie gazów cieplarnianych jest wynikiem procesu industrializacji w krajach rozwiniętych. Według danych wkład tego kraju do
skumulowanych emisji (CO)2 w okresie 1850-2000 wyniósł 2 procent wobec 57 procent Stanów Zjednoczonych i UE łącznie. Koszty powinny być zatem poniesione przez kraje, które doprowadziły do zanieczyszczeń.
2. Indie są na trzecim miejscu pod względem największych trucicieli, przyczyniając się do prawie 6 procent emisji globalnych, w przeliczeniu jednak na mieszkańca – wartość emisji kształtuje się znacznie poniżej średniej światowej i znacznie poniżej średniej w rozwiniętych gospodarkach zachodnich.
3. Rząd Indii uważa, że niechęć krajów rozwiniętych do bezwarunkowego transferu zielonych technologii i funduszy na inwestycje doprowadzi w końcu do relacji
zależności, która ostatecznie podważy suwerenność krajów rozwijających się (uzależnienie od importu technologii nieemisyjnych/niskoemisyjnych) [przypis 6.20].
W negocjacjach międzynarodowych państwo indyjskie wielokrotnie utrudniało w różny sposób postęp w kształtowaniu reżimu klimatycznego. Indie postrzegają go jako mechanizm, który umożliwia krajom OECD warunkowanie uzyskania pomocy wielostronnych instytucji finansowych, takich jak Bank Światowy i Międzynarodowy Fundusz Walutowy (MFW) od wprowadzenia technologicznych norm emisji i
restrykcji środowiskowych [przypis 6.21].
Str. 132
Kluczowym postulatem podnoszonym przez władze w New Delhi był sposób obliczania wskaźników emisji (CO)2. Indie (wraz z Chinami) wysunęły postulat kontroli emisji gazów cieplarnianych per capita, czyli na podstawie wartości emisji w przeliczeniu na jednego mieszkańca, jest ona bowiem znacznie poniżej średniej światowej i znacznie poniżej średniej w rozwiniętych gospodarkach zachodnich [przypis 6.22]. W 2013 roku emisja dwutlenku węgla w Indiach w skali roku wynosiła 1,49 ton w przeliczeniu na jednego mieszkańca, podczas gdy w USA wskaźnik ten był na poziomie 16,1 ton, w Chinach natomiast 6,60 ton na osobę [przypis 6.23].
Trudność w pozyskaniu akceptacji przez społeczność międzynarodową poparcia dla mierzenia emisji GHG w przeliczeniu na mieszkańca spowodowała, że jeszcze w
trakcie negocjacji w Kopenhadze w 2009 roku Indie wraz z Brazylią, RPA i Chinami zaproponowały wskaźnik redukcji emisji (CO)2 w przeliczeniu na jednostkę PKB. Indie ogłosiły cel redukcji emisji (CO)2 na jednostkę PKB o 20 procent-25 procent poziomu z 2005 roku do 2020 roku [przypis 6.24]. Niemniej jednak – podobnie jak Chiny – nalegały, by jakiekolwiek limity były raczej dobrowolne niż prawnie wiążące, toteż oświadczenie władz indyjskich miało bardziej charakter deklaracji woli niż
zobowiązania [przypis 6.25].
Pomimo znacznego wzrostu udziału innych paliw pierwotnych w bilansie
energetycznym Indii podstawowe źródło energii wciąż stanowi węgiel, co wymusza aktywną modernizację infrastruktury elektrowni węglowych, jeśli kraj ten będzie chciał sprostać ambitnym wymaganiom ograniczania emisji (CO)2 w ramach światowej polityki ochrony klimatu. Znaczenie węgla w bilansie energetycznym kraju powoduje, że redukcja emisji (CO)2 nie jest priorytetem, tak że we wrześniu 2014 roku minister środowiska, lasów i zmian klimatycznych powiedział, że minie 30 lat zanim w Indiach emisja (CO)2 zostanie zredukowana [przypis 6.26].
Str. 133
Co więcej, pierwotnie indyjski rząd odmówił wyznaczenia wiążących celów redukcji GHG na konferencję stron w sprawie zmian klimatu w Paryżu w 2015 roku.
Ostatecznie jednak 1 października 2015 roku Indie przedstawiły INDC cele redukcyjne, aczkolwiek deklaracja Indii była bardziej deklaracją woli niż chęcią realnego zobowiązania do redukcji emisji GHG [przypis 6.27]. Wkład Indii do problemu zmian klimatycznych został ograniczony, ale pozostał adekwatny do odpowiedzialności za globalne ocieplenie. W narodowym wkładzie (INDC) na lata 2021-2030 Indie zadeklarowały [przypis 6.28]:
- zaprojektowanie i wdrożenie przyjaznej klimatowi polityki rozwoju gospodarczego;
- zredukowanie intensywności emisji przy wytworzeniu PKB o 33 procent-35 procent do roku 2030 w stosunku do poziomu z 2005 roku;
- osiągnięcie około 40 procent zainstalowanej mocy produkcji elektryczności z paliw niekopalnych do roku 2030 za pomocą transferu technologii i niskokosztowego finansowania międzynarodowego (kredytów), w tym z Zielonego Funduszu Klimatycznego (GCF);
- ograniczenie do 2030 roku emisji o 2,5-3 mln ton ekwiwalentu (CO)2 poprzez zwiększenie zalesienia.
Powyższe zobowiązania będą odzwierciedlone w wysiłkach na rzecz adaptacji do zmian klimatycznych przez utworzenie Narodowego Funduszu Dostosowawczego.
Zobowiązania Indii objęły stworzenie korzystnych warunków do szybkiego rozwoju OZE, zrównoważonego rozwoju i adaptacji do skutków zmian klimatu. Rząd
podkreślił, że indyjskie plany rozwojowe będą kładły nacisk na zrównoważenie rozwoju gospodarczego i rozwoju środowiska. Jeszcze we wrześniu 2015 roku premier Indii Shri Narendra Modi powiedział, że należy wypracować globalne partnerstwo publiczne na rzecz wykorzystania technologii, innowacji i finansowania czystych źródeł energii, tak by stały się one dostępne dla wszystkich. Potwierdzono to w INDC, wskazując, że wysiłki tego kraju mające na celu uniknięcie emisji są powiązane z dostępnością i poziomem międzynarodowego finansowania i transferów technologicznych, gdyż Indie wciąż muszą sprostać skomplikowanym wyzwaniom rozwojowym. W ten sposób uzależniano od pomocy finansowej i technologicznej z krajów rozwiniętych postęp redukcji emisji GHG w Indiach. Władze Indii
zadeklarowały także przystosowanie się do zmian klimatu przez zwiększenie inwestycji w programy rozwojowe w sektorach narażonych na zmianę klimatu, zwłaszcza w rolnictwie, gospodarce wodnej, w rejonie Himalajów, regionach
przybrzeżnych, sektorach zdrowia i zarządzania kryzysowego. Zadeklarowano także wdrażanie i wspieranie badań nad rozwojem zielonych technologii.
Str. 134
Indie mają najprawdopodobniej najwięcej do stracenia na polityce klimatycznej, w porównaniu z innymi dużymi gospodarkami świata. Dlatego, jak podkreślono w INDC, zadeklarowane cele nie są wiążące i nie łączą się z konkretnymi
zobowiązaniami dla żadnego z sektorów gospodarki, a celem Indii jest zmniejszenie ogólnej intensywności emisji i poprawa efektywności energetycznej gospodarki do 2030 roku. Pomyślna realizacja będzie zależeć – jak stwierdza indyjski INDC – od transferu dodatkowych środków i technologii przez kraje rozwinięte (zgodnie z art.
3.1 i art. 4.7 UNFCCC) [przypis 6.29].
Dla Indii rozwój gospodarczy niezmiennie pozostaje priorytetem, toteż należy oczekiwać dalszego wzrostu emisji. Indie także uważają, że całkowitą
odpowiedzialność za przeciwdziałanie zmianom klimatu powinny wziąć na siebie kraje rozwinięte. Kraj ten przedstawił nowy program w dziedzinie odnawialnych źródeł energii, ale gwałtowny rozwój sektora węglowego, który będzie stanowił bazę
wytwórczą elektroenergetyki w najbliższych dekadach, powoduje, że Indie nie godzą się na jakiekolwiek ograniczenie jego zużycia, uzasadniając to potrzebami
rozwojowymi. Podczas odbywającej się w Paryżu konferencji klimatycznej ONZ (COP21) Indie broniły energetyki konwencjonalnej. Premier Indii Narendra Modi podkreślał, że jego kraj potrzebuje węgla dla rozwoju gospodarki, a kraje rozwinięte nie powinny zmuszać państw o znacznie słabszych gospodarkach do pełnej
rezygnacji z tradycyjnych rodzajów paliw [przypis 6.30]. Przyznał natomiast potrzebę rozwoju tak zwanych czystych technologii węglowych, warunkiem czego jest jednak pozyskanie wsparcia finansowego. Indie mogą stać się jednym z głównych
beneficjentów Green Climate Fund. Pożyczki i zagraniczne inwestycje mają złagodzić przystosowywanie się do zmian klimatycznych oraz łagodzić ich skutki.
Pomoc Indiom we wdrażaniu niskoemisyjnych technologii i zapewnienie
odpowiedniego wsparcia finansowego będą zatem determinować wkład tego kraju w międzynarodowe wysiłki zmierzające do przeciwdziałania zmianom klimatu.
Str. 135
ROZDZIAŁ 7. Rosja – próby adaptacji i stworzenia podstaw polityki