1
Scenariusz zajęć
I etap edukacyjny, uczeń kończący klasę III, edukacja przyrodnicza
Temat: Nie hałasuję
Treści kształcenia:
6) podejmuje działania na rzecz ochrony przyrody w swoim środowisku; wie, jakie zniszczenia w przyrodzie powoduje człowiek (wypalanie łąk, zaśmiecanie lasów, nadmierny hałas, kłusownictwo).
Dodatkowe:
Edukacja przyrodnicza
7) zna wpływ przyrody nieożywionej na życie ludzi, zwierząt i roślin:
b) znaczenie powietrza i wody dla życia.
8) nazywa części ciała i organy wewnętrzne zwierząt i ludzi (np. serce, płuca, żołądek).
Cele operacyjne:
Uczeń:
● Umie wytłumaczyć, jak powstają dźwięki w przyrodzie,
● Wyjaśnia funkcje ucha,
● Wie, w jakich jednostkach mierzy się poziom hałasu,
● Wymienia negatywne skutki działania hałasu,
● Podać przykłady zapobiegania hałasowi w miastach.
Nabywane umiejętności:
Uczeń:
● Wie, w jaki sposób powstaje dźwięk,
● Potrafi wyjaśnić, jak działa ucho ludzkie,
● Umie wytłumaczyć, dlaczego trzeba ograniczać hałas,
● Opisuje skutki działania hałasu,
● Wie, w jaki sposób ograniczyć hałas w mieście.
Kompetencje kluczowe:
● Porozumiewanie się w języku ojczystym,
● Kompetencje informatyczne,
● Umiejętność uczenia się,
● Kompetencje społeczne i obywatelskie.
Środki dydaktyczne:
● Przedmioty do hałasowania, gumki recepturki,
● Nagranie odgłosów natury1,
● Plansza ze schematem budowy ucha, np. z atlasu anatomicznego itp.2,
1 Proponowane źródło: http://www.kezk.bio.univ.gda.pl/cw_ornit/mp3.htm.
2
● Komputery, odtwarzacz dźwięków,
● Zasoby multimedialne: nagranie dźwiękowe, prezentacja multimedialna („Co jest głośne? Co jest ciche?”),
● Film przedstawiający porozumiewanie się w języku migowym3.
Metody nauczania:
● Podające: wyjaśnienie, wykład,
● Problemowa: rozmowa kierowana,
● Praktyczna: ćwiczenia laboratoryjne,
● Programowana: z użyciem komputera.
Formy pracy:
● Zbiorowa jednolita.
Przebieg zajęć:
Etap wstępny
Nauczyciel, zamiast przywitać uczniów, zaczyna bardzo hałasować. Zgniata głośno butelkę, trąbi, szura papierem, trzaska folią itp. Kiedy dzieci zaczynają reagować na jego zachowanie i narzekać, przestaje hałasować i pyta, czy podobały im się dźwięki, dlaczego łapią się za głowę.
Etap realizacji
Prowadzący zajęcia odkłada wszystkie wytwarzające hałas przedmioty i pyta, jak czuliby się uczniowie, gdyby hałasował tak całą lekcję. Następnie odtwarza z Internetu śpiew ptaków.
Uczniowie wypowiadają się, czy podoba im się taka muzyka, dlaczego jedne dźwięki im się podobają, a inne nie. Odpowiadają też na pytania:
● Gdzie trafiają dźwięki?
● Czy na pewno do ucha?
● Dokąd wędrują później?
Nauczyciel bierze gumkę recepturkę do ręki i pyta, dlaczego nie wydaje ona dźwięków.
Prosi, aby jeden z uczniów przytrzymał gumkę, a po jej naciągnięciu szarpnął lekko palcem jak strunę. Dzieci szukają odpowiedzi, co dzieje się z gumką i dlaczego teraz ją słychać.
Prowadzący zajęcia tłumaczy, że ciała muszą drgać, aby wydawać dźwięki. Prosi, aby jedno dziecko wyszło na korytarz i zamknęło drzwi, następnie zgniata butelkę, a za chwilę napręża gumkę i wprawia ją w drgania. Uczeń wraca do klasy i mówi, jakie dźwięki słyszał za drzwiami, natomiast pozostali relacjonują, co słyszeli poza zgniataniem butelki. Wspólnie próbują wyjaśnić, dlaczego za drzwiami słychać było tylko zgniataną butelkę, co przeniosło drgania aż za drzwi i czy gdyby nie było powietrza, dźwięki w przyrodzie by istniały.
Nauczyciel tłumaczy na podstawie schematu budowy ucha, jak to się dzieje, że drgające powietrze przechodzi przez ucho. Pokazuje wewnątrz błonę bębenkową, która odbiera drgania i przekazuje dalej. Drgania przechodzą przez kosteczki słuchowe (młoteczek,
2 Proponowane źródło: Tablice Biologiczne, praca zbiorowa pod red. W. Mizierskiego, Adamantan, Warszawa 2004.
3 Konstytucja RP w języku migowym, http://www.pzg.warszawa.pl/index.php/preambula.
3
kowadełko i strzemiączko), twór zwany ślimakiem aż do nerwu. Następnie nerw zamienia dźwięk na impulsy i przenosi do mózgu. Jeśli do mózgu dociera zbyt dużo takich impulsów, często powstaje ból głowy.
Prowadzący zajęcia pyta, dlaczego nie wolno krzyczeć komuś do ucha i czym jest krzyk.
Wyjaśnia również, co może spowodować drgające powietrze, kiedy wpada nagle do ucha.
Może naderwać błonę bębenkową, a wtedy człowiek przestaje słyszeć. Uczniowie opisują, jak czuje się człowiek, gdy słucha cichej muzyki, a jak, gdy słucha przez kilka godzin bardzo głośnej. Jak „czuje się” jego błona bębenkowa? Nauczyciel tłumaczy, że jeżeli przez długi czas nadweręża się ucho mocnymi dźwiękami, to w starszym wieku można mieć kłopoty ze słuchem.
W kolejnym etapie lekcji nauczyciel odtwarza nagranie dźwiękowe z zasobów multimedialnych. Inicjuje rozmowę na temat poruszanych w nim zagadnień. Następnie, ponownie wykorzystując nagranie dźwiękowe, prosi dzieci, by za pomocą gestów określiły, który dźwięk jest przyjemny dla ucha, a który nie. Nauczyciel tłumaczy, że wszystkie dźwięki można zmierzyć. Poziom dźwięków mierzy się w decybelach. Przy poziomie 0 decybeli nie ma dźwięków, powyżej słychać szept, śpiew ptaków, a przy 60 decybelach mówi się już o hałasie. Nauczyciel pyta, czy uczniowie widzieli w telewizji albo na lotnisku człowieka kierującego samolotem na pasie startowym, co miał na uszach i dlaczego pracując przy startujących samolotach, należy nakładać słuchawki ochronne, a nawet specjalny hełm.
Wyjaśnia, że hałas powyżej 130 decybeli może trwale uszkodzić słuch.
Następnie prowadzący zajęcia wymienia skutki, jakie wywiera hałas na ludzi: niechęć do pracy, brak koncentracji, gorsze zapamiętywanie, rozproszenie uwagi, słabszy refleks, agresja, ból głowy. Pyta, czy po powrocie ze szkoły niekiedy dzieci boli głowa, jak pracuje im się w klasie, kiedy inni rozmawiają głośno, czy nie denerwuje ich kolega, który hałasuje i rozmawia, podczas gdy pozostali coś w skupieniu piszą. Prosi, aby w trakcie kolejnego zadania dzieci porozumiewały się szeptem.
Uczniowie oglądają prezentację multimedialną, a nauczyciel tłumaczy, że dźwięki można zobaczyć na urządzeniu zwanym oscyloskopem. Pokazuje kształt fal dźwiękowych w zależności od rodzaju wydawanego dźwięku, a także które z nich obrazują dźwięki wysokie, a które niskie.
Dzieci odpowiadają na pytania, czy wszyscy ludzie mają dobry słuch i w jaki sposób można zwiększyć słyszalność. Nauczyciel wyjaśnia, że ludzie niedosłyszący noszą słuchawki, które wzmacniają dźwięki, czyli drgania dochodzące do ich uszu. Pyta, w jaki sposób porozumiewają się dzieci niesłyszące, dlaczego mówimy o nich, że są głuchonieme.
Nauczyciel odtwarza film, na którym widać, w jaki sposób ludzie porozumiewają się językiem migowym.
W kolejnej części zajęć uczniowie porównują, gdzie jest większy hałas: w dużych miastach czy na wsiach. Zastanawiają się, co powoduje duży hałas w miastach i w jaki sposób można mu zapobiegać. Nauczyciel mówi o ekranach dźwiękochłonnych ustawianych przy drogach szybkiego ruchu, o pnączach zarastających budynki i drzewach w parkach, które tłumią hałas. Aby ograniczyć hałas w miastach, buduje się również obwodnice.
4
Kilkoro dzieci jest proszonych w zaprezentowanie dźwięków o różnej wysokości. Pozostali uczniowie określają, które z nich są niskie, a które wysokie. Nauczyciel stawia pytanie, czy są dźwięki niesłyszalne dla ludzi. Wyjaśnia, że niektóre zwierzęta rejestrują bardzo niskie dźwięki (infradźwięki), a inne – bardzo wysokie (ultradźwięki), np. nietoperze. Pies i kot również słyszą więcej dźwięków niż człowiek, dlatego psy szybciej usłyszą nadjeżdżający samochód, cieszą się, podchodzą pod drzwi, zanim usłyszą zbliżającego się gościa inni domownicy. Z tego też powodu psy są bardziej wrażliwe na hałas. Nauczyciel pyta, jak psy reagują w noc sylwestrową, kiedy wszyscy ludzie puszczają petardy.
Etap końcowy
Na zakończenie zajęć nauczyciel prosi uczniów, by podali sposoby, jak można ograniczać hałas i jak się przed nim chronić.
Dodatkowo:
W ramach edukacji muzycznej nauczyciel może kontynuować temat dźwięków wysokich i niskich, ich natężenia, proponując wysłuchanie utworu Edwarda Griega pt. „W grocie Króla Gór” w aranżacji na orkiestrę symfoniczną, w którym pojawiają się dźwięki o różnym natężeniu, narastają i gwałtownie się urywają.
Prowadzący zajęcia może też nauczyć dzieci niektórych znaków lub słów w języku migowym, np. dziękuję, przepraszam, proszę.
Jeśli na zajęciach pozostanie jeszcze czas, można przekazać informacje o tym, że dźwięki rozchodzą się również w wodzie, nawet szybciej niż w powietrzu, oraz jak powstaje echo, w jaki sposób porozumiewają się wieloryby, delfiny i nietoperze (echolokacja).
Słowa kluczowe:
hałas, decybele, oscyloskop, echo, ucho, dźwięki, język migowy, natężenie dźwięku, ekran dźwiękochłonny, aparat słuchowy
