1
Scenariusz zajęć
I etap edukacyjny, uczeń kończący klasę III, edukacja przyrodnicza
Temat: Wschody i zachody słońca
Treści kształcenia:
5) wyjaśnia zależność zjawisk przyrody od pór roku.
Dodatkowe:
Edukacja przyrodnicza
7) zna wpływ przyrody nieożywionej na życie ludzi, zwierząt i roślin: wpływ światła słonecznego na cykliczność życia na Ziemi.
Edukacja matematyczna
14) podaje i zapisuje daty; zna kolejność dni tygodnia i miesięcy; porządkuje chronologicznie daty; wykonuje obliczenia kalendarzowe w sytuacjach życiowych.
15) odczytuje wskazania zegarów: w systemach 12- i 24-godzinnym, wyświetlających cyfry i ze wskazówkami; posługuje się pojęciami: „godzina”, „pół godziny”, „kwadrans”, „minuta”; wykonuje proste obliczenia zegarowe (pełne godziny).
Edukacja polonistyczna 1) korzysta z informacji:
a) uważnie słucha wypowiedzi i korzysta z przekazywanych informacji.
Zajęcia komputerowe
1) umie obsługiwać komputer:
a) posługuje się myszą i klawiaturą.
Cele operacyjne:
Uczeń:
● Potrafi wyjaśnić, dlaczego słońce wschodzi i zachodzi,
● Odczytuje z kartki kalendarza godziny wschodów i zachodów słońca,
● Umie ustawić na zegarze czas wschodu i zachodu w określonej porze roku,
● Wyjaśnia, dlaczego ptaki śpiewają przed wschodem słońca,
● Potrafi wytłumaczyć, co oznacza pojęcie „ptasi zegar”,
● Podaje symbole kierunków świata,
● Umie oznaczyć wschód i zachód na mapie Polski,
● Opisuje zmiany kolorystyki nieba podczas wschodów i zachodów słońca.
Nabywane umiejętności:
● Wyjaśniania zjawiska zmienności dnia i nocy,
● Posługiwania się kalendarzem,
● Posługiwania się datami pór roku, wskazywania równonocy i przesileń,
● Określania pór roku w związku z rytmem dobowym,
● Określania wschodniej i zachodniej granicy Polski.
2
Kompetencje kluczowe:
● Porozumiewanie się w języku ojczystym,
● Kompetencje matematyczne i podstawowe kompetencje naukowo-techniczne,
● Umiejętność uczenia się.
Środki dydaktyczne:
● Lampka, piłka, zegarki,
● Zdjęcia wschodów i zachodów słońca (przyniesione przez uczniów i z kolekcji nauczyciela),
● Wyrwane kartki z kalendarza ściennego,
● Mapa Polski,
● Komputery,
● Tablica, magnesy,
● Zasoby multimedialne: zestaw ilustracji („Wschody i zachody słońca”), ilustracja („Ptasi zegar”).
Metody nauczania:
● Podające: wyjaśnienie, wykład informacyjny,
● Eksponująca: pokaz (zdjęć) połączony z przeżyciem,
● Praktyczne: pokaz, ćwiczenie przedmiotowe.
Formy pracy:
● Zbiorowa jednolita,
● Indywidualna jednolita.
Przebieg zajęć:
Etap przygotowawczy
Nauczyciel prosi uczniów o przyniesienie zdjęć przedstawiających wschody i zachody słońca, np. zrobionych przez rodziców lub dzieci na wakacjach. Poleca im, aby w domu podpisali (ołówkiem na odwrocie zdjęcia), w jakim miejscu fotografie zostały wykonane.
Uczniowie mają też przynieść zegarki ze wskazówkami, np. budziki.
Etap wstępny
Nauczyciel wita dzieci. Pyta je, czy słońce już wstało; co to znaczy, że „słońce wstaje”; dlaczego ludzie używają takiego określenia; czy Słońce się porusza; czy Ziemia jest w ruchu;
czy któreś z dzieci widziało dzisiaj wschód słońca; dlaczego zazwyczaj nie widzimy wschodów; co by się działo na Ziemi, gdyby słońce nie wzeszło; czy można żyć bez słońca.
Dzieci dyskutują, nauczyciel uzupełnia ich odpowiedzi, wyjaśniając ewentualne wątpliwości.
Etap realizacji
Nauczyciel wyjaśnia uczniom, skąd biorą się wschody i zachody słońca. Tłumaczy, że Ziemia i inne planety krążą wokół Słońca, które jest nieruchome. Pyta dzieci, kto pierwszy prawidłowo opisał ruch Ziemi i czy słyszały cytat: „Wstrzymał Słońce, ruszył Ziemię, polskie go wydało plemię”. Prosi uczniów o wyjaśnienie, jak rozumieją sformułowanie: „wstrzymał Słońce”. Następnie wyjaśnia, że Ziemia obraca się wokół Słońca oraz dookoła własnej osi,
3
ilustrując twierdzenie pokazem za pomocą piłki i świecącej lampki postawionej na środku biurka (pokazuje dzieciom sposób, w jaki krąży Ziemia, obracając się jednocześnie wokół własnej osi). Pyta: „Skoro Słońce jest nieruchome, to kiedy zaczyna się dzień?”. Pokazuje, w jaki sposób światło lampki oświetla raz jedną, a raz drugą stronę piłki; pyta, co się dzieje po tej stronie Ziemi, na którą Słońce nie świeci. Następnie przypomina pojęcia takie, jak
„doba” i „godzina”. Zadaje pytania:
● Ile trwa doba?
● Czy dzień ma zawsze tyle samo godzin?
● Jak długo jest jasno latem, a jak zimą?
Dzieci odpowiadają. Nauczyciel tłumaczy, dlaczego dzień jest raz dłuższy, a raz krótszy, w jaki sposób Słońce oświetla raz półkulę północną, a raz południową. Pokazuje ruchem piłki, że zależy to od odległości Słońca od Ziemi. Jeżeli jest ono daleko – zimą dzień jest krótki, a jeżeli blisko, jak latem, długi. Korzystając z zestawu ilustracji z zasobów, dokładnie omawia zagadnienie równonocy, przesilenia zimowego i letniego itp. Wskazuje na daty rozpoczynania się pór roku, uzasadnia je.
W następnym punkcie lekcji nauczyciel przypomina, że do określania długości dnia i nocy potrzebny jest zegar. Dzięki niemu wiadomo, ile czasu upływa od wschodu do zachodu słońca. Pyta, o której godzinie słońce wschodzi latem, a o której zimą. Przypomina dzieciom odczytywanie godzin na zegarze: podaje godzinę, a uczniowie ustawiają ją na zegarze i określają, czy to jest wschód słońca, czy zachód i jaka to może być pora roku.
Kolejnym etapem zajęć jest ćwiczenie, w którym uczniowie, korzystając z kartki kalendarza, mają wykazać się umiejętnością określania takich parametrów, jak: dzień, miesiąc, pora roku, godzina wschodu i zachodu słońca. Nauczyciel rozdaje dzieciom wyrwane pojedyncze kartki z kalendarza ściennego. Kartki są tak dobrane, aby zawierały informacje z różnych miesięcy i różnych pór roku. Prowadzący zajęcia pyta, w którym miejscu kartki zaznaczone są wschody i zachody słońca i w jaki sposób są one oznaczone. Uczniowie odczytują informacje, podając dzień, miesiąc, godzinę wschodu i zachodu słońca, oraz określają porę roku.
W kolejnej części zajęć prowadzący lekcję, korzystając z zasobów multimedialnych, pokazuje dzieciom ilustrację „ptasiego zegara”. Tłumaczy, że ptaki śpiewają około godziny wcześniej, niż wschodzi słońce. O pewnych stałych porach odzywają się konkretne gatunki.
Rozpoznając ptasie głosy i znając dokładnie czas wschodu słońca, można określić, która jest godzina, bez patrzenia na zegarek (trzeba też umieć dokonywać obliczeń na skali czasu).
Nauczyciel pyta:
● O której ptaki zaczynają śpiewać, a o której kończą?
● Dlaczego śpiewają tak wcześnie?
● Czy wcześnie rano jest cicho, czy głośno?
● Czy łatwiej ptaki usłyszeć rano, czy w południe?
● Komu i po co ptaki pokazują śpiewem, że zajmują ten teren?
4
Następnym punktem lekcji jest wystawa zdjęć przedstawiających wschody i zachody słońca.
Zanim nastąpi ekspozycja fotografii, nauczyciel pyta, czy można powiedzieć, że wschody i zachody słońca są ładne, oraz dlaczego ludzie specjalnie wstają wcześnie rano, żeby zobaczyć wschód słońca. Zwraca uwagę dzieciom na kolorystykę nieba oraz na kształt słońca. Pyta, w jakich miejscach najlepiej obserwować wschody i zachody słońca, a w jakich nie zobaczymy momentu, kiedy słońce pokazuje się nad linią widnokręgu. Przypomina nazwy „widnokrąg” i „horyzont”.
W kolejnym etapie zajęć następuje usystematyzowanie wiedzy uczniów o kierunkach świata.
Nauczyciel przypomina, że wschód i zachód słońca pomagają w ich określaniu. Dzieci rysują różę kierunków i podpisują symbolami kierunki główne i pośrednie. Nauczyciel przypomina, że aby móc określić strony świata na podstawie położenia słońca, trzeba wiedzieć jaki czas aktualnie obowiązuje, np. słońce znajduje się mniej więcej na zachodzie o godzinie 18.00, a na wschodzie o 6.00 czasu zimowego.
Prowadzący zajęcia pokazuje mapę Polski i poleca, aby dzieci wskazały, gdzie na niej jest wschód, a gdzie zachód. Pyta, które państwa leżą na wschód od granicy Polski, a które na zachód.
Etap końcowy
Nauczyciel ogłasza konkurs na najładniejszy rysunek wschodu lub zachodu słońca (technika dowolna). Pracę dzieci wykonują w domu i przynoszą w wyznaczonym przez nauczyciela czasie na zajęcia.
Słowa kluczowe:
wschód, zachód, ruch Ziemi, kierunki świata,kalendarz, widnokrąg, horyzont
