Copyright © Texter

(1)

(2)

Jakiekolwiek nieautoryzowane powielanie, upowszechnianie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne rozpowszechnianie w jakiejkolwiek postaci lub wykorzystanie do celów komercyjnych treści publikacji lub jej fragmentów jest bezwzględnie zabronione i powoduje naruszenie praw autorskich oraz Regulaminu portalu texterbooks.com.

Powyższe nie wyklucza prawa kupującego do korzystania z niniejszego egzemplarza w ramach dozwolonego użytku.

(3)

Angelika Kędzierska-Szczepaniak Katarzyna Szopik-Depczyńska Katarzyna Łazorko

Innowacje

w organizacjach

(4)

Autorzy:

dr Angelika Kędzierska-Szczepaniak dr Katarzyna Szopik-Depczyńska dr inż. Katarzyna Łazorko

Koordynator merytoryczny monografii:

dr Angelika Kędzierska-Szczepaniak Recenzja:

dr hab. Katarzyna Kozioł-Nadolna

Redaktor wydania:

Dominika Kierzkowska Projekt okładki:

Mirosław Antos Edycja i skład okładki:

Piotr Chmurowicz

Redakcja językowa i korekta:

Ilona Gut

Opracowanie graficzne:

Wojciech Ciągło Skład i DTP:

Wojciech Ciągło

ISBN (druk): 978-83-7790-414-5 ISBN (ebook): 978-83-7790-415-2

Texter Sp. z o.o.

ul. Nowogrodzka 31 00-511 Warszawa

monografie@texterbooks.com www.texterbooks.com www.texterpublishing.com

(5)

Autorzy monografii

dr Angelika Kędzierska-Szczepaniak Uniwersytet Gdański

dr Katarzyna Szopik-Depczyńska

Uniwersytet Szczeciński

dr inż. Katarzyna Łazorko

(6)

(7)

Spis treści

Wprowadzenie . . . 7

Rozdział I Istota procesów innowacyjnych i ich determinanty . . . 9

1.1. Istota i rodzaje innowacji . . . 9

1.2. Rola procesów innowacyjnych we współczesnej gospodarce . . . 12

1.3. Działalność B+R jako źródło innowacji . . . 22

1.4. Rola czynnika ludzkiego w działalności innowacyjnej . . . 26

Rozdział II Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w Polsce . . . 31

2.1. Uwarunkowania aktywności innowacyjnej przedsiębiorstw . . . 31

2.2. Nakłady i efekty działalności innowacyjnej . . . 35

2.3. Źródła informacji dla działalności innowacyjnej . . . 38

2.4. Bariery innowacyjności . . . 40

2.5. Źródła finansowania innowacyjnych projektów . . . 43

Rozdział III Dzielenie się i crowdsourcing jako innowacyjne formy działalności organizacji . . . 45

3.1. Koncepcja ekonomii dzielenia się . . . 45

3.2. Społeczności wirtualne w sharing economy . . . 52

3.3. Crowdsourcing . . . 57

3.4. Formy crowdsoursingu . . . 61

(8)

6 SpiS treści

Rozdział IV

Crowdfunding jako innowacyjna forma finansowania . . . 69

4.1. Definicja i klasyfikacja crowdfundingu . . . 69

4.2. Rozwój crowdfundingu na świecie . . . 74

4.3. Crowdfunding w Polsce . . . 88

4.4. Prawno-podatkowe aspekty crowdfundingu . . . 91

4.5. Zalety i wady rozwoju crowdfundingu . . . 98

Zakończenie . . . 105

Bibliografia . . . 107

Strony internetowe . . . 117

Portale crowdfundingowe wykorzystane do badań: . . . 118

Sylwetki Autorów . . . 119

(9)

Wprowadzenie

Innowacyjność można zdefiniować jako zdolność oraz zainteresowanie społeczeń- stwa, a w szczególności przedsiębiorców i naukowców, prowadzeniem badań i poszuki- waniem rozwiązań, które mają przyczynić się do poprawy efektywności, ulepszania technologii czy tworzenia nowych produktów. Te działania w efekcie doprowadzić mają do poprawy konkurencyjności konkretnych przedsiębiorstw, co może mieć wpływ na rozwój gospodarczy regionów czy nawet państw. Innowacje wykorzystywane są w każdej dziedzinie gospodarki. Ich poszukiwanie i stosowanie jest z jednej strony bardzo ryzykowne i nieprzewidywalne, jednak z drugiej jest też szansą dla przedsiębiorstwa na utrzymanie a nawet wzmocnienie pozycji rynkowej.

Celem monografii jest prezentacja podstawowych zagadnień związanych z procesami innowacji, w szczególności istoty i determinant innowacyjności przedsiebiorstw, roz- poznanie specyfiki ekonomii dzielenia się (sharing economy) oraz crowdsourcingu oraz analiza crowdfundingu, jako innowacyjnego sposobu finansowania. Struktura monografii podporządkowana została wyżej wymienionemu celowi.

W rozdziale pierwszym przedstawiona została istota procesów innowacyjnych oraz ich rola we współczesnej gospodarce. Zaprezentowane zostały działania B+R będące źródłem innowacji. Dodatkowo opisano rolę czynnika ludzkiego w procesach innowacyjnych.

Rozdział drugi bazuje na danych empirycznych dotyczących działalności innowacyjnej w Polsce. Przedstawiono uwarunkowania, jakie związane są z działalnością in- nowacyjną oraz wskazano najważniejsze nakłady i efekty tej działalności. Dodatkowo skupiono się na dostępności różnych źródeł informacji dla działalności innowacyjnej.

Rozdział kończy się opisem najważniejszych barier dla rozwoju procesów innowacyjnych w Polsce.

W rozdziale trzecim zaprezentowano innowacyjne koncepcje wykorzystywane we współczesnych strategiach, jakimi są crowdsourcing i dzielenie się (sharing economy).

Omówione zostały podstawowe różnice między koncepcjami, ich formy oraz społecz- ności wirtualne oparte. Obie wymienione koncepcje wykorzystują te same tendencje, są rezultatem zmian społecznych i technologicznych zachodzących na świecie, jednak ich zakres działania i cele nie są tożsame. Obie natomiast stanowią źródło rozwiązań innowacyjnych dla różnych typów organizacji.

(10)

8

WproWadzenie

Ostatni rozdział dotyczy innowacyjnej formy finansowania, jaką jest crowdfunding, czyli finansowanie społecznościowe, które od początku kryzysu finansowego w 2007 roku coraz bardziej zyskuje na znaczeniu. Polega on na pozyskaniu kapitału na finansowanie wybranych przedsięwzięć w sposób mniej tradycyjny niż korzystanie z kredytów banko- wych czy papierów wartościowych, to jest poprzez zachęcenie społeczeństwa do sfinan- sowania oferowanego projektu. W rozdziale zostały przedstawione podstawowe definicje, podmioty uczestniczące oraz modele finansowania społecznościowego. Ponadto zapre- zentowano rozwój crowdfundingu na świecie. Ze względu na krótką historię finansowa- nie społecznościowe w wielu krajach, w tym w Polsce, nie jest uregulowane prawnie.

W związku z tym opisano również podstawowe aspekty prawno-podatkowe, które należy uwzględnić, decydując się na taką formę finansowania. Na zakończenie rozdziału przed- stawiono główne motywy korzystania z crowdfundingu oraz bariery jego rozwoju.

W monografii wykorzystano literaturę krajową i zagraniczną, dane statystyczne i ma- teriały źródłowe pochodzące z raportów rządowych i unijnych oraz badania własne. Au- torki wyrażają nadzieję, że niniejsza monografia będzie pomocna zarówno dla naukow- ców, jak i praktyków na co dzień związanych z zagadnieniami innowacji w organizacjach.

W imieniu autorów dr Angelika Kędzierska-Szczepaniak, Uniwersytet Gdański

(11)

Rozdział I

Istota procesów innowacyjnych i ich determinanty

1.1. Istota i rodzaje innowacji

Najważniejszą teorią ekonomiczną, która podkreśla rolę badań, innowacji i przedsię- biorczości w rozwoju gospodarki jest ekonomia schumpeterowska¹. W swoim pierwszym dziele – Teoria rozwoju gospodarczego z 1911 roku (opublikowana praca doktorska) – skupił się na wyjaśnieniu i podkreśleniu roli innowacji i przedsiębiorczości. Pojęcie innowacji odniósł do pięciu przypadków²:

– wprowadzenia nowego towaru, z którym konsumenci się jeszcze nie zetknęli, lub nowego gatunku jakiegoś towaru;

– wprowadzenia nowej metody produkcji, jeszcze praktycznie niewypróbowanej w danej sekcji przemysłu;

– otwarcia nowego rynku, na którym dany rodzaj przemysłu nie był uprzednio wpro- wadzony, bez względu na to, czy rynek ten istniał wcześniej, czy nie;

– zdobycia nowego źródła surowców lub półfabrykatów i to niezależnie od tego, czy źródło to już istniało, czy musiało być dopiero stworzone;

– wprowadzania nowej organizacji jakiegoś przemysłu, na przykład utworzenie mo- nopolu bądź jego złamanie.

Definicja ta jest punktem wyjścia rozważań o znaczeniu innowacji w gospodarce. Dla J. Schumpetera innowacja oznacza wprowadzenie do praktyki nowego rozwiązania, któ- rego przedmiotem są przede wszystkim innowacje techniczne i ich oddziaływanie na go- spodarkę. Wszelkie upowszechnianie innowacji to odrębny rodzaj zmian, określany mianem imitacji. J. Schumpeter jest autorem koncepcji tak zwanej twórczej destrukcji³, która polega na ciągłym niszczeniu starych struktur i tworzeniu nowych, coraz sprawniejszych.

1 K. Kozioł-Nadolna, Internacjonalizacja działalności badawczo-rozwojowej w kształtowaniu pro- cesów innowacyjnych przedsiębiorstw w Polsce, Cedewu, Warszawa 2013, s. 103.

2 Ibidem, s. 104.

3 T. K. McCraw, Prophet of Innovation: Joseph Schumpeter and Creative Destruction, Harvard College, Cambridge 2007.

(12)

10

rozdział i: iStota proceSów innowacyjnych i ich determinanty

Działalność innowacyjna ma więc zapewnić powstawanie efektywniejszych struktur gospodarczych⁴.

J. Schumpeter stał na stanowisku, że tworzenie wiedzy, czyli wynalazek, to zupełnie coś innego niż innowacja, czyli wprowadzanie wiedzy do produkcji. Niektóre wynalazki nigdy nie znajdują zastosowania, a czasami musi upłynąć dużo czasu od momentu powstania wynalazku do jego zastosowania w praktyce. Wiele wynalazków nigdy nie prowadzi do innowacji, a sporo innowacji nie wymaga wynalazku. J. Schumpeter twierdził, że nie sam wynalazek, ale gotowość do zmiany w produkcji decyduje o tym, czy innowacje będą podjęte czy nie. J. Schumpeter uważał, że tylko pierwsze zastosowanie wynalazku ma zna- miona oryginalności, wymaga zaangażowania sił szczególnie utalentowanych jednostek i poniesienia wysokiego ryzyka, a imitacje są zwykłym kopiowaniem⁵.

Następców J. Schumpetera podzielił problem, czy za innowację można uznać tylko pierwsze zastosowanie wynalazku, czy raz wdrożony do produkcji może być przedmiotem zastosowań przez inne organizacje? Wykształciły się dwa podejścia: w pierwszym za innowację uznano tylko inicjujące zastosowanie wynalazku, a w drugim – także każde ko- lejne⁶. Obecnie powszechniejsze jest drugie podejście⁷.

W literaturze przedmiotu jednoznacznie widać dużą odmienność w formułowaniu ter- minu „innowacja”. Istnieje duża grupa autorów próbujących jak najszerzej zdefiniować tę kategorię określając dla niej płaszczyznę odniesienia⁸.

P. F. Drucker przyjął, iż innowacje stanowią swoiste narzędzie przedsiębiorczości:

postępowanie, które podsuwa zasobom nowe możliwości kreowania bogactwa. Twierdził, że innowacje są przypisywane bardziej do sfery gospodarczej i społecznej niż technicznej, a na szczeblu przedsiębiorstwa rozstrzygającą wartość mają innowacje techniczne⁹. Z kolei R. Johnston określił innowację jako pierwsze wykorzystanie produktu czy metody wytwarzania. Jednakże rozszerzył jej znaczenie do następnych zmian przyswajanych przez inne sektory przemysłu, kraje czy firmy¹⁰.

Najbardziej popularna definicja innowacji, zaproponowana w podręczniku Oslo Ma- nual określa innowację jako „wdrożenie nowego lub znacząco udoskonalonego produktu (wyrobu lub usługi) lub procesu, nowej metody marketingowej lub nowej metody organizacyjnej w praktyce gospodarczej, organizacji miejsca pracy lub stosunkach z otoczeniem”¹¹.

W odniesieniu do klasyfikacji innowacji, w literaturze przedmiotu występuje wiele typologii, które tworzą drogę w aspekcie badań innowacyjności przedsiębiorstw i gospo- darek.

4 Więcej na temat Schumpetera i jego twórczości w: K. Kozioł-Nadolna, op. cit.

5 Termin „imitacja” oznaczał dalsze zastosowanie wynalazku w praktyce.

6 Drugie podejście stosowała większość badaczy, czego przykładem jest definicja innowacji za- prezentowana przez R. Johnstona, który uważał, że pojęcie to stosuje się nie tylko do pierwszej aplikacji wyrobu lub metody wytwarzania, ale również do kolejnych, gdy zmiany przyswajane są przez inne firmy, sektory przemysłu czy kraje. K. Poznański, Innowacje w gospodarce kapitali- stycznej, PWN, Warszawa 1979, s. 13-17.

7 K. Kozioł-Nadolna, op. cit.

8 J. Wiśniewska, Ekonomiczne determinanty dyfuzji innowacji produktowych i technologicznych w banku komercyjnym, Wydawnictwo Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2004, s. 19.

9 P. F. Drucker, Innowacja i przedsiębiorczość. Praktyka i zasady, PWE, Warszawa 1992, s. 39.

10 W. Janasz, K. Kozioł, Determinanty działalności innowacyjnej przedsiębiorstw, PWE, Warszawa 2007, s. 15.

11 Oslo Manual, Zasady gromadzenia i interpretacji danych dotyczących innowacji, Wydanie trze- cie, Komisja Europejska, OECD, s. 48.

(13)

1.1. iStota i rodzaje innowacji

Bardzo ogólna klasyfikacja dzieli je na cztery grupy¹²:

– antropocentryczne (funkcjonalno-morfologiczne, neuropsychiczne, fizjologiczne), – społeczne (przemiany współtowarzyszące ewolucjom i rewolucjom zbiorowości,

przemiany w układach ekonomicznych, modyfikacje w polityce społecznej, prze- kształcenia w zarządzaniu i organizacji),

– biotyczne (hybrydyzacja zwierząt i roślin, walka ze szkodnikami, dobór ekotypów drzew),

– techniczne (nowe agregaty i sprzęty, nowe środki komunikacji).

– Innowacje można także podzielić na¹³:

– niesprzężone – kreowane i dokonywane przez jednego człowieka bez efektów jego działań na inne jednostki; ukazywane są w czynnościach racjonalizatorskich, – sprzężone – których domeną jest ustalenie działań wszystkich partnerów i zacie-

kawionych osób, są więc następstwem ogólnego trudu określonej instytucji czy liczby osób.

Generalnie jednak można stwierdzić, za podręcznikiem Oslo Manual, iż wyróżnia się cztery główne typy innowacji¹⁴:

1. Innowacja produktowa (product innovation) to wprowadzenie wyrobu lub usługi, które są nowe lub znacząco udoskonalone w zakresie swoich cech lub zastosowań.

Zaliczają się tu znaczące udoskonalenia pod względem specyfikacji technicznych, komponentów i materiałów, wbudowanego oprogramowania, łatwości obsługi lub innych cech funkcjonalnych.

2. Innowacja procesowa (process innovation), czyli innowacja w obrębie procesu – to wdrożenie nowej lub znacząco udoskonalonej metody produkcji lub dostawy. Do tej kategorii zalicza się znaczące zmiany w zakresie technologii, urządzeń oraz/lub oprogramowania.

3. Innowacja marketingowa (marketing innovation) to wdrożenie nowej metody mar- ketingowej wiążącej się ze znaczącymi zmianami w projekcie/konstrukcji produktu lub w opakowaniu, dystrybucji, promocji lub strategii cenowej.

4. Innowacja organizacyjna (organisational innovation) to wdrożenie nowej metody organizacyjnej w przyjętych przez firmę zasadach działania, w organizacji miejsca pracy lub w stosunkach z otoczeniem.

Przedsiębiorstwem innowacyjnym określa się zatem przedsiębiorstwo inteligentne, przedsiębiorstwo przyszłości charakteryzujące się: dużą elastycznością, zaangażowa- niem w sprawy jednostki, pełnym wykorzystaniem potencjału pracy zespołowej, silnymi kompetencjami podstawowymi, zamiłowaniem do różnorodności¹⁵. Przez innowacyjność podmiotów gospodarujących rozumie się zatem ich zdolność i motywację do ciągłego poszukiwania i zastosowania w praktyce wyników badań naukowych, prac badawczo-rozwojowych, nowych idei, pomysłów i wynalazków¹⁶.

Podsumowując, innowacja związana jest z wprowadzeniem nowości lub udoskona- leń zarówno na poziomie przedsiębiorstwa, jak i rynku. Kojarzona jest z pozytywnymi

12 B. Ileczko, Podstawy typologiczne ogólnej teorii innowacyjnej, „Zagadnienia Naukoznawstwa”

1979, nr 4.

13 B. Pietrzycka, Klasyfikacja przedsięwzięć innowacyjnych w przedsiębiorstwie, „Ekonomika i or- ganizacja przedsiębiorstwa” 1998, nr 9.

14 Oslo Manual, op. cit., s. 50-53.

15 A. Sosnowska, Zarządzanie firmą innowacyjną, Difin, Warszawa 2000, s. 13.

16 W. Janasz, Proces innowacji w modelu działalności przedsiębiorstw, [w:] Determinanty inno- wacyjności przedsiębiorstw, Praca zbiorowa pod red. W. Janasza, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2002, s. 54.

(14)

12

zmianami w zakresie produktu, procesu, organizacji czy marketingu. Bez innowacji trud- no wygrać walkę na wysoce konkurencyjnym rynku. Innowacje można łatwo przełożyć na wyniki ekonomiczne. Dlatego też są/powinny być istotną częścią współczesnych przed- siębiorstw w globalnej gospodarce.

1.2. Rola procesów innowacyjnych we współczesnej gospodarce

Wyjaśniając pojęcie procesu innowacyjnego, jak i ewolucji jego modeli, w pierwszej kolejności należy poruszyć kwestię pojęcia innowacji, z uwagi na ścisłe powiązanie tych dwóch terminów¹⁷. Współcześnie w języku potocznym pojęcie „innowacja” najczęściej kojarzy się z procesami produkcyjnymi, zwłaszcza z techniką, technologią i wprowadza- niem nowych wyrobów¹⁸. W tym kontekście, a zatem w sferze gospodarki i techniki, zo- stała sformułowana i wprowadzona do nauk ekonomicznych jako pierwsza definicja innowacji J. Schumpetera. Traktowana obecnie jako klasyczna, jest jednak nadal bardzo aktualna. Pojęcie to J. Schumpeter odniósł do¹⁹:

– wprowadzenia nowego towaru, z jakim konsumenci nie mieli jeszcze do czynienia, – wprowadzenia nowej metody produkcji,

– otwarcia nowego rynku,

– zdobycia nowego źródła surowców lub półfabrykatów, – wprowadzenia nowej organizacji jakiegoś przemysłu.

Jak wiadomo z kolei, innowacje są wynikiem procesów innowacyjnych, czyli całego ciągu przemian zapewniającego ich powstanie, rozwój i wprowadzenie do praktyki, a tak- że dalsze doskonalenie²⁰. Według A. Pomykalskiego proces innowacji jest określany jako

„zespół działań składających się na powstanie oraz pierwsze wprowadzenie do praktyki nowych rozwiązań technicznych, technologicznych i organizacyjnych”²¹. Proces innowacji można uważać za przekształcenie pewnego twórczego pomysłu, idei w nowy lub ulep- szony produkt czy też proces mający zastosowanie w przemyśle, produkcji, handlu czy w usługach.

Z punktu widzenia sterowania procesami innowacyjnymi w organizacji, za początek procesu innowacyjnego należałoby przyjąć tworzenie i gromadzenie inwencji bez wzglę- du na miejsce ich powstania. Kolejne etapy obejmują wybór tych, które mają szanse po- wodzenia, podjęcie decyzji o sposobie ich realizacji i wdrożenie, a więc konkretne czyny praktyczne umożliwiające wprowadzenie innowacji do rzeczywistości organizacyjnej²². Zmiany twórcze, czyli właśnie innowacje, również tym różnią się od zmian nietwórczych, że przebiegają w dwóch podstawowych fazach – koncepcyjnej (kreatywnej) i aplikacyj- nej. Efektem końcowym fazy kreatywnej jest nowy, twórczy i odpowiednio uszczegóło- wiony pomysł, nazywany ogólnie inwencją albo rozwiązaniem, zaś w fazie aplikacyjnej

17 Zob. K. Szopik-Depczyńska, Ewolucja procesów innowacyjnych we współczesnej gospodarce – podejście teoretyczne, [w:] Funkcjonowanie regionalnego systemu innowacji w województwie lubuskim. Analizy i prognozy, red. nauk. A. Świadek, Wyd. Urząd Marszałkowski Województwa Lubuskiego, Zielona Góra 2012, s.14-35.

18 W. Janasz, Innowacje, badania i rozwój w przemyśle, [w:] Elementy strategii rozwoju przemysłu, red. W. Janasz, Difin 2006, s. 266.

19 J. Schumpeter, Teoria rozwoju gospodarczego, PWN, Warszawa 1960, s. 104.

20 J. Penc, Innowacje i zmiany w firmie, Placet, Warszawa 1999, s. 164.

21 A. Pomykalski, Innowacje, Politechnika Łódzka, Łódź 1997, s. 73.

22 A. Francik, Sterowanie procesami innowacyjnymi w organizacji, Wyd. AE w Krakowie, Kraków 2003, s. 48.

(15)

1.2. rola proceSów innowacyjnych we wSpółczeSnej goSpodarce

(wdrożeniowej) następuje zużytkowanie inwencji w konkretnych celach praktycznych (produkcyjnych), czyli przekształcenie jej w innowację (Rys. 1.)²³.

Rys. 1.

Podstawowe fazy procesu innowacyjnego

Proces innowacyjny

Faza koncepcyjna

(inwencje) Faza aplikacyjna

(innowacje)

Źródło: m. zajączkowski, Podstawy innowacji i ochrony własności intelektualnej, economicus, Szczecin 2003, s. 21.

Efektem tej dwufazowości jest konieczność rozróżnienia dwóch pojęć:

1. innowacja, czyli inwencja zastosowana w praktyce;

2. inwencja – to nowy w danym systemie, odpowiednio uszczegółowiony pomysł (zespół pomysłów) o dowolnym charakterze, nie wynikający w sposób bezpośred- ni z istniejącego stanu rzeczy i nadający się do stosowania²⁴.

Taki podział zaproponował między innymi K. Wandelt, opierając się na schumpe- terowskiej koncepcji innowacji, określając ją jako zużytkowanie w konkretnych celach produkcyjnych odkrycia i wynalazku będących wyrazem inwencji. Inwencja z kolei to poszukiwanie i badanie ukierunkowane na rozwój i zweryfikowanie poznania²⁵.Jest ona zatem świadomym, zaplanowanym wysiłkiem skierowanym na rozwiązywanie problemów techniczno-organizacyjnych i ekonomiczno-finansowych.

Innowacje jako zasadniczy czynnik warunkujący zarówno rozwój przedsiębiorstw, jak i gospodarki, w różnych okresach spełniały odmienne funkcje. Można wyróżnić sześć generacji rozwoju systemów innowacji (Rys. 2.).

23 M. Zajączkowski, Podstawy innowacji i ochrony własności intelektualnej, Economicus, Szczecin 2003, s. 21.

24 Ibidem

25 K. Wandelt, Studia nad postępem technicznym i organizacyjnym, PTPN, Poznań 1972, s. 18-23.

(16)

14

Rys. 2.

Ewolucja trajektorii systemów innowacji

Rys. 2. Ewolucja trajektorii systemów innowacji.

Źródło: J. Baruk, Zarządzanie wiedzą i innowacjami, Wyd. Adam Marszałek, Toruń 2006, s. 120.

Pierwsza generacja

Druga generacja

Trzecia generacja

Czwarta generacja

Piąta generacja

Szósta generacja

Innowacje pchane przez

technologię

Innowacje ciągnione przez rynek

Innowacje

„sprzężone”

Systemy

„zintegrowane”

„Elektronifikacja”

Systemy IT

Lata 50.

połowy do lat 60.

Od połowy lat 60. do początku lat 70.

Wczesne lata 70. do połowy

lat 80.

Wczesne lata 80.

Wczesne lata 90.

Lata 90. Po roku

2000 Czas

Poziom rozwoju Systemy

samouczące się, samogenerujące (wiedza i uczenie się)

Źródło: j. Baruk, Zarządzanie wiedzą i innowacjami, wyd. adam marszałek, toruń 2006, s. 120.

Jak wynika z rysunku, przez trzy ubiegłe dekady (1960-1980) myślenie w nauce było zdominowane przez koncepcję liniowego modelu innowacji (linear research-to-marke- ting model)²⁶, który przedstawia rysunek 3.

Rys. 3.

Podażowy model procesu innowacyjnego

Źródło: S. marciniak, Innowacje i rozwój gospodarczy, oficyna wydawnicza politechniki warszawskiej, war- szawa 2000, s. 31.

Liniowy model można określić jako proces, którego początkiem jest odkrycie naukowe przechodzące szereg etapów rozwoju i kończące się (ewentualnie) w postaci finalne- go dobra zdolnego do samodzielnego życia²⁷. Zgodnie z rozumieniem liniowego procesu tworzenia innowacji są one wynikiem pełnego cyklu badawczo-rozwojowego: od inwencji będącej wynikiem badań naukowych, poprzez prace rozwojowe, produkcję i działania rynkowe²⁸. W modelu tym rozwój, produkcja i marketing nowych technologii następowa- ły zgodnie z dobrze zdefiniowaną sekwencją czasową, która swój początek miała w dzia-

26 S. Marciniak, Innowacje i rozwój gospodarczy, Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa 2000, s. 31.

27 S. J. Kline, Innovation is not a linear process, „Research Management” 1985, no.4.

28 K. Moszkowicz, Procesy innowacyjne w polskim przemyśle, Prace Naukowe AE we Wrocławiu, rok 2001, nr 884, s 15.

(17)

łalności naukowo-badawczej²⁹. Może zatem wynikać z tego fakt, iż realizowanie badań, a następnie ich rozwój prowadzi w naturalny sposób do innowacji. Stąd innowacje po- wstałe w wyniku takiego schematu nazywane są innowacjami „pchanymi przez naukę”

(science push approach)³⁰.

Podażowe modele innowacji, czyli „pchane przez naukę”, szczególną wagę przypi- sywały właśnie pracom badawczym i rozwojowym. Analiza podażowych źródeł innowacji pozwala stwierdzić występowanie dwuetapowej sekwencji: odkrycie lub wynalazek, a następnie innowacja³¹. Zwolennicy teorii podażowych uważają, że wynalazki są zdeterminowane bezpośrednio i jedynie przez poziom wiedzy. Nauka bowiem ma własne „siły napędowe”, które decydują o kolejności podejmowania problemów i czasie niezbędnym do ich rozwiązania. Wobec tego wystarczy stworzyć odpowiedni potencjał B+R, a zaist- nieje postęp³². Źródła podażowe innowacji obejmują idee, impulsy innowacyjne tkwiące w działalności naukowej oraz w tzw. okazjach technicznych. Oznacza to, że innowacje są zdeterminowane bezpośrednio przez rozwój nauki i techniki, który odbywa się zgodnie z prawidłowościami właściwymi tym dziedzinom. Innowacje rodzą się zatem jako efekt badań naukowych, nie podlegających bezpośrednio wpływom systemu ekonomicznego i czynników administracyjnych (są to efekty tzw. badań czystych)³³.

Czynniki podażowe działalności badawczo-rozwojowej w istotnej mierze zależą od zdolności wynalazcy i istniejącego poziomu wiedzy. Są związane przede wszystkim z kwalifikacjami kadry naukowo-badawczej, wyposażeniem w aparaturę naukowo-ba- dawczą, różnicami w relacjach rozwoju nauk podstawowych i stosowanych, a zwłaszcza ze stanem wiedzy dyscyplin ogólnych i nauk technicznych. Według tej szkoły podaż innowacji jest wyznaczana przez stan wiedzy i skłonność autonomicznych wynalazców do poszukiwań³⁴. Model ten szczególnie był popularyzowany w krajach scentralizowanej gospodarki socjalistycznej³⁵. W Polsce koncepcja podażowych źródeł postępu technicz- nego występowała w teorii do połowy lat 60., a w praktyce do końca lat 80. XX wieku³⁶. Wynikało to z centralistycznego systemu nakazowo-rozdzielczego i kształtowanej polityki naukowo-technicznej w latach powojennych, zapisywanej w kolejnych planach wie- loletnich³⁷.

Przeciwstawieniem teorii podażowej jest popytowa teoria innowacji (market pull ap- proach). W grupie tych teorii istotne jest twierdzenie, że innowacje są rezultatem popytu, co można zobrazować poniższym rysunkiem 4.

29 The Technology and the Economy. The Key Relationship, OECD, Paris 1992, s. 26

30 A. H. Jasiński, Przedsiębiorstwo innowacyjne na rynku, KiW, Warszawa 1992, s. 13.

31 W. Kasperkiewicz, Źródła innowacji. Klasyfikacja i charakterystyka, [w:] Studia Prawno- -Ekonomiczne 1986, t. XXXVI, s. 118.

32 K. Moszkowicz, op. cit., s. 16.

33 S. Marciniak, Innowacje..., op. cit., s. 43.

34 W. Janasz, I. Leśkiewicz, Identyfikacja i realizacja procesów innowacyjnych w przedsiębior stwie, Rozprawy i Studia, t. 187, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 1995, s. 51.

35 S. Kwiatkowski, Społeczeństwo innowacyjne, PWN, Warszawa 1990, s. 45-58.

36 S. Marciniak, T. Obrębski, Formułowanie polityki postępu naukowo-technicznego, Ośrodek Nauk Społecznych Politechniki Warszawskiej, Warszawa 1993, s. 25.

37 W. Janasz, I. Leśkiewicz, op. cit., s. 51.

(18)

16

Rys. 4.

Popytowy model procesu innowacyjnego

Źródło: r. rothwell, p. gardiner, The role of Design on Product and Process Change, „design Studies” 1983, no. 3.

Jak widać w dalszym ciągu jest to liniowe powiązanie prac rozwojowych, produkcji i sprzedaży. Popytowy model procesu innowacyjnego stawia jednak na pierwszym miej- scu potrzeby rynku oparte na badaniach rynkowych. Według zwolenników „szkoły popy- towej” (Schmookler, Mowary, Rosenberg) to rynek i wykreowany na nim popyt są podstawowymi, jeśli nie jedynymi źródłami innowacji technicznych i odgrywają większą rolę aniżeli działalność naukowo-badawcza i idący za nimi impuls techniczny innowacyjno- ści³⁸. Zasadniczą rolę pełniła zatem w tym modelu rola klienta jako stymulatora działalno- ści innowacyjnej w przedsiębiorstwach. Sfera badawczo-rozwojowa nadal jednak zajmo- wała ważne miejsce. Dzięki działalności B+R możliwe było wcielanie w życie pomysłów płynących od odbiorców.

Zastąpienie liniowego modelu podażowego przez popytowy nie świadczyło o negacji pierwszego z nich, ale o potrzebie równoległego występowania obu form procesów innowacyjnych³⁹. Kompromisem pomiędzy dwoma poprzednimi modelami może być model liniowy popytowo-podażowy jako punkt wyjścia dla określenia zarówno uwarunkowań stymulujących, jak i ograniczających rozwój procesu innowacji. Właściwa podaż innowacji powinna być kształtowana poprzez występujący popyt na nią ze strony rynku. Auten- tyczność popytu oznacza przy tym, że jest on inspirowany przesłankami ekonomicznymi i społecznymi, tworząc system, z którego przekazywane są informacje o jego wielkości i strukturze⁴⁰. Model popytowo-podażowy przedstawia rysunek 5.

Rys. 5.

Liniowy model innowacji

Źródło: a. pomykalski, Zarządzanie innowacjami, pwn, łódź 2001, s. 38.

W zaprezentowanym powyżej modelu fazy badań podstawowych, badań stosowanych, prac rozwojowych, wdrożenia i dyfuzje wzajemnie się przenikają, co jest wynikiem występowania powiązań między nimi.

W rozwiniętych modelach innowacji, które pojawiły się w ostatnich latach, uwzględ- nia się wielokrotne sprzężenia rynku, B+R i produkcji. Przykładem takiego interaktyw- nego modelu jest model P. Trotta, w którym zastosowano zintegrowane (skojarzone)

38 W. Popławski, Mechanizmy procesów innowacyjnych w rozwoju przemysłów wysokiej techniki, Wyd. Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, Toruń 1995, s. 57.

39 W. Janasz, K. Kozioł, Determinanty działalności innowacyjnej przedsiębiorstw, PWE, Warszawa 2007, s. 87.

40 A. Pomykalski, Zarządzanie innowacjami, PWN, Łódź 2001, s. 36.

(19)

podejście popytowo-podażowe, natomiast sfera B+R stanowi integralną składową procesu innowacyjnego. Rezultatem takiego podejścia metodycznego jest uwzględnienie w modelu ścisłych powiązań między płaszczyznami B+R, produkcji i marketingu w podmiotach gospodarujących⁴¹. Model interaktywny P. Trotta przedstawia rysunek 6.

Rys. 6.

Interaktywny model innowacji

Źródło: p. trott, Innovation Management and New Product Development, prentice & hall, edinburgh gate 1998, s. 19.

W ostatnich latach istotnie zmieniał i wciąż się zmienia sposób tworzenia wiedzy, zwłaszcza naukowej, lecz także społecznej i kulturalnej. W konsekwencji na miejsce do- tychczasowego modelu liniowego zaproponowano nowe modele: „związanego łańcucha”

i „sprzężeniowy”. Było to związane z odchodzeniem od koncepcji liniowego procesu innowacji⁴². Uznano bowiem, że innowacja nie musi być rezultatem prac badawczo-rozwojowych. Podkreślano również rolę rynku jako czynnika sprawczego innowacji przedsię- biorstw.

Relacje między badaniami, wynalazczością i produkcją można przedstawić w postaci tak zwanego modelu „związanego łańcucha”, z którego wynika, że dróg inicjujących innowacje jest więcej niż jedna. Model ten zaproponowany w połowie lat 80. XX wieku przez S. J. Klina i N. Rosenberga przedstawia rysunek 7.

41 W. Janasz, Modele procesu innowacyjnego, [w:] Determinanty innowacyjności przedsiębiorstw, praca zbiorowa pod red. W. Janasza, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2002, s. 23.

42 Ibidem, s. 22.

(20)

18

Rys. 7.

Model „związanego łańcucha” procesu innowacji Badania Zakumulowana wiedza potencjalny

rynek wynalazczość projektowanie i próby

projektowanie robocze i produkcja

dystrybucja i obsługa

(1) (2) (3) (4) (5)

Źródło: S. j. Kline, n. rosenberg, An Overview of Innovation [w:] The Positive Sum Strategy, national acade- my press, washington 1986, s. 290.

W modelu tym występuje pięć ścieżek innowacji, chociaż w praktyce jest ich niewąt- pliwie więcej. Ścieżka pierwsza przedstawia podstawowe ogniwa, które tworzą: potencjalny popyt rynkowy, wynalazczość, prace rozwojowe i testowanie, prace wdrożeniowe, produkcję, dyfuzję, marketing i rynek. Ścieżka druga przedstawia sprzężenie zwrotne mię- dzy piątym ogniwem (dyfuzją, marketingiem i rynkiem), a pozostałymi czterema ogniwa- mi. Ścieżka trzecia ilustruje związek między wynalazczością, a badaniami naukowymi.

Związek ten można wyrazić poprzez wpływ badań na wynalazczość lub przez jednocze- sny wpływ badań na działalność wynalazczą, prace rozwojowe i wdrożeniowe. Ścieżka czwarta obrazuje bezpośredni związek między badaniami naukowymi, a innowacjami po- wstającymi w wyniku wynalazków. Ostatnia, piąta ścieżka przedstawia związek między popytem rynkowym, badaniami i potencjalnym popytem rynkowym. Rynek zatem wpły- wa na kierunki rozwoju badań naukowych oraz kształtuje przyszłe potrzeby odbiorców⁴³. We współczesnym ujęciu proces innowacyjny jest zespołem działań od pomysłu do jego upowszechnienia, a jego powodzenie i sukces rynkowy zależy od sposobu zastosowania nauki i nowych technologii mogących sprostać obecnej na rynku konkurencji⁴⁴. Mechanizm sprzężeń zwrotnych pomiędzy fazami procesu innowacyjnego pokazany jest na rysunku 8.

Rys. 8.

Model sprzężeniowy procesu innowacyjnego wg Rothwella

20

Rys. 8. Model sprzężeniowy procesu innowacyjnego wg Rothwella

Źródło: Z. Piątkowski, M. Sankowski, Procesy innowacyjne i polityka naukowo-techniczna państwa, Oficyna Wydawnicza Wyższej Szkoły Ekologii i Zarządzania w Warszawie, Warszawa 2001, s. 63.

Rysunek wyraźnie wskazuje, iż innowacje są zjawiskiem złożonym, jako że łączą ze sobą za- równo naukę, technikę, jak i produkcję oraz rynek. Powyższy model, łączy B+R, produkcję, marketing i sprzedaż, ich wzajemne powiązania wewnątrz i na zewnątrz organizacji oraz zbiór połączeń informacyjnych, którymi jest transferowana wiedza. Funkcjonowanie tego modelu zależy od zaso- bów organizacji – osiągnięć naukowych i technicznych – oraz potrzeb społecznych i rynkowych.

Kładzie się nacisk na projektowanie inżynierskie, sprzężenia zwrotne między rynkowymi i technologicznymi fazami innowacji, powiązania między sferą B+R, produkcją i marketingiem w przedsię- biorstwie oraz pomiędzy przedsiębiorstwami i instytucjami⁴⁴.

Modele „związanego łańcucha” i „sprzężeniowy” to najbardziej znane modele interakcyjne.

Wskazują one na⁴⁵:

• fakt, że zarówno marketing, jak i sektor B+R wywierają dwukierunkowy wpływ na proces innowacji poprzez kreowanie popytu oraz podaży na innowacje;

• niezbędność projektowania inżynieryjno-ekonomicznego;

• potrzebę sprzężenia zwrotnego pomiędzy fazami procesu innowacji w zakresie B+R, produkcji i marketingu;

44 W. Janasz, K. Kozioł, op. cit., s. 91.

45 A. Pomykalski, op. cit., s. 46.

Źródło: z. piątkowski, m. Sankowski, Procesy innowacyjne i polityka naukowo-techniczna państwa, oficyna wydawnicza wyższej Szkoły ekologii i zarządzania w warszawie, warszawa 2001, s. 63.

44 Z. Piątkowski, M. Sankowski, Procesy innowacyjne i polityka naukowo-techniczna państwa, Oficyna Wydawnicza Wyższej Szkoły Ekologii i Zarządzania w Warszawie, Warszawa 2001, s. 63.

(21)

Rysunek wyraźnie wskazuje, iż innowacje są zjawiskiem złożonym, jako że łączą ze sobą zarówno naukę, technikę, jak i produkcję oraz rynek. Powyższy model, łączy B+R, produkcję, marketing i sprzedaż, ich wzajemne powiązania wewnątrz i na zewnątrz organizacji oraz zbiór połączeń informacyjnych, którymi jest transferowana wiedza. Funk- cjonowanie tego modelu zależy od zasobów organizacji – osiągnięć naukowych i technicznych – oraz potrzeb społecznych i rynkowych. Kładzie się nacisk na projektowanie inżynierskie, sprzężenia zwrotne między rynkowymi i technologicznymi fazami innowacji, powiązania między sferą B+R, produkcją i marketingiem w przedsiębiorstwie oraz pomiędzy przedsiębiorstwami i instytucjami⁴⁵.

Modele „związanego łańcucha” i „sprzężeniowy” to najbardziej znane modele interakcyjne. Wskazują one na⁴⁶:

– fakt, że zarówno marketing, jak i sektor B+R wywierają dwukierunkowy wpływ na proces innowacji poprzez kreowanie popytu oraz podaży na innowacje;

– niezbędność projektowania inżynieryjno-ekonomicznego;

– potrzebę sprzężenia zwrotnego pomiędzy fazami procesu innowacji w zakresie B+R, produkcji i marketingu;

– powiązanie procesu innowacji z otoczeniem makro/mikro oraz zasobami organizacji;

– potrzebę powiązania strategii rozwoju organizacji z procesem innowacji.

Ewolucja modelu procesu innowacyjnego następowała w kierunku jego rozbudowa- nia o sprzężenia zwrotne pomiędzy jego elementami. Lata 90. XX wieku wprowadzały nowe elementy do modelu innowacji. Narastająca akceleracja procesów gospodarczych i społecznych, globalizacja, rozwój metod zarządzania przedsiębiorstwami oraz informatyki stanowiły o potrzebie konstrukcji nowej koncepcji modelu procesu innowacyjnego.

Według najnowszych teorii, określanych mianem modelu systemowego (systemic model) – innowacje są rezultatem licznych złożonych interakcji między jednostkami, organizacjami i środowiskiem, w którym te jednostki i organizacje działają⁴⁷. Taki sieciowy i zintegrowany charakter innowacji uwzględniający obok otoczenia rynkowego także oto- czenie instytucjonalne zaproponował w modelu piątej generacji R. Rothwell. W modelu tym podwyższanie szybkości i efektywności rozwoju produktu realizowane jest poprzez wewnętrzne działania w organizacji, która dzięki dostawcom i użytkownikom wykorzy- stuje osiągnięcia informatyki i elektroniki, pozwalając na komunikowanie się także z otoczeniem⁴⁸.

Piąta, a zwłaszcza szósta generacja systemów innowacyjnych, przypadająca na okres po 2000 roku, związana jest z zarządzaniem wiedzą oraz z systemami samouczącymi się.

Podstawowe jej cechy to⁴⁹:

1. Pełna koncentracja na zarządzanie wiedzą i uczenie się, wspomagane elektronicznym zestawem narzędzi ułatwiających podejmowanie decyzji i transfer informacji.

2. Planowanie i organizowanie procesów innowacyjnych oparte na tworzeniu, prze- chowywaniu, przetwarzaniu i wykorzystaniu wiedzy, kreowaniu zmian w kulturze przedsiębiorstwa, uczeniu się, itp.

Zasadnicze cechy poszczególnych generacji rozwoju systemów innowacji przedstawia poniższa tabela.

46 A. Pomykalski, op. cit., s. 46.

48 E. Stawasz, Innowacje a mała firma, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 1999, s. 30.

49 J. Baruk, Zarządzanie wiedzą, op. cit., s. 119.

(22)

20

Tab. 1.

Charakterystyka faz (generacji) rozwoju systemów innowacji

(GENERACJA)FAZA OKRES WŁAŚCIWOŚCI

procesy innowacyjne pierwszej generacji.

Technology push

lata pięćdziesiąte do połowy lat sześćdziesiątych

–

– rozwój produktów i ich komercjalizacja odbywa się według liniowego przebiegu działań (model liniowy),

–

– innowacje powstają pod wpływem nacisku technologii (technology push),

–

– wysoki udział prac badawczo-rozwojowych (B+r) w procesach innowacyjnych,

–

– niewielkie znaczenie procesów transformacji, – niewielka rola rynku w procesach innowacyjnych.– procesy innowacyjne

drugiej generacji.

Market pull

od połowy lat sześćdziesiątych do początku lat siedemdziesiątych

– narastająca konkurencja rynkowa,– –

– wzrastająca rola marketingu i rynku,

– przebieg procesów innowacyjnych według zasady market-pull, – niekiedy określanej jako need-pull,

– rynek głównym źródłem inspiracji tworzenia pomysłów – innowacyjnych, ukierunkowujący na prace B+r, – reaktywna rola B+r w procesach innowacyjnych.– procesy innowacyj-

ne trzeciej generacji.

Coupled

od początku lat siedemdziesiątych do połowy lat osiemdziesiątych

– poważne ograniczenie zasobów spowodowane kryzysami – naftowymi,

– intensyfikacja prac prowadzących do zmniejszenia strat – i nieefektywności działalności gospodarczej,

– niewielka przydatność modeli technology push i need-pull – w nowych warunkach społeczno-gospodarczych, – ujawnienie się wysokich strat w systemach innowacyjnych –

pojawiających się w wyniku stosowania powyższych modeli, – pojawienie się „sprzężonego” (coupled) modelu innowacji, – łączącego pozytywne cechy wcześniejszych skrajnych modeli technology push i market-pull,

–

– określenie bazy dla wzorcowego przebiegu procesów innowacyjnych; cechą tego modelu była sekwencyjność procesu innowacyjnego z pętlami sprzężenia zwrotnego.

procesy innowacyjne czwartej generacji według modelu zintegrowanego.

Integrated

od początku lat osiemdziesiątych do początku lat dziewięćdziesiątych

–

– okres ożywienia gospodarczego,

– koncentracja przedsiębiorstw na głównych rynkach i produktach,– –

– era dywersyfikacji produkcji i strategii niszowych,

– pojawienie się japonii jako głównego gracza na rynkach państw – rozwiniętych; siłą sprawczą była umiejętność szybszego i efektywniejszego tworzenia innowacji niż zachodni odpowiednich, –

– wprowadzenie japońskich doświadczeń do modelu innowacyjnego:

integracja działań, równoległość prac nad konstrukcją i technologią, włączenie dostawców do procesu rozwoju nowego produktu, – przejście od procesu liniowego do innowacji traktowanej jako –

złożony proces obejmujący równoległe i sekwencyjne działania wykonywane przy wysokim stopniu integracji w przekroju poszczególnych funkcji i współpracy z partnerami zewnętrznymi:

dostawcami i odbiorcami

(23)

procesy innowacyjne piątej generacji.

Systemy it

lata

dziewięćdziesiąte – dominującym przesłaniem w walce konkurencyjnej jest szybkość – wejścia na rynek z nowym produktem,

–

– być „szybkim innowatorem” to naczelne hasło w działalności gospodarczej, wspomagane następującymi wskazaniami: płaskie struktury, równoległość działań i ich integracja wokół danego problemu; wczesne i skuteczne powiązania z dostawcami, nabywcami; poziome alianse,

– wspomaganie zarządzania procesami innowacyjnymi techniką – komputerową; elektronifikacja innowacji,

– zintegrowany system uczenia się oparty na koncepcjach organizacji – szybko uczących się i pięciu dyscyplinach Senge’a (zespołowe uczenie się, budowanie wspólnej wizji przyszłości, modele myślowe, mistrzostwo osobiste, myślenie systemowe),

– bazowanie na zdolnościach do uczenia się systemu innowacyjnego,– –

– iteracyjna metodologia uczenia się umożliwiająca postępowanie na wysokim poziomie złożoności i chaosu,

–

– wzrost znaczenia kultury organizacyjnej wspieranej przez kierownictwo,

–

– pobudzanie postaw „możemy uczyć się od każdego”,

– dążenie do stworzenia organizacji biegłej w tworzeniu, nabywaniu – i przekazywaniu wiedzy, w modyfikowaniu swojego zachowania, – motywowanie wszystkich pracowników do angażowania się –

w procesy innowacyjne,

– uczenie się szybsze od konkurentów,– –

– ciągłe poszukiwanie odpowiedzi na pytanie: czy wystarczająco szybko rozwijasz się? – przyszłościową formą organizacyjną przedsiębiorstw będą organizacje uczące się szybciej od swoich konkurentów.

(24)

22

Szósta generacja systemów innowacyjnych.

Systemy samouczące się

po 2000 roku – pełna koncentracja na zarządzaniu wiedzą i uczeniu się – wspomaganym elektronicznym zestawem narzędzi ułatwiających bieżący transfer informacji i podejmowanie decyzji,

– planowanie i organizowanie procesów innowacyjnych tak, aby – pozwalały na: tworzenie nowej wiedzy, wymagające podwyższonej kreatywności; opanowanie istniejącej wiedzy drogą przekształcania intuicji i cichego doświadczenia w formalne zrozumienie i działanie zgodne z celami rozwojowymi organizacji; przechowywanie wiedzy;

odnajdowanie wiedzy (opracowanie i wdrożenie łatwego do wykorzystania i skutecznego systemu odzyskiwania wiedzy);

rozpowszechnianie wiedzy (opracowanie mechanizmów transferu wiedzy do odpowiednich użytkowników, w odpowiednich momentach, w odpowiedniej formie); zastosowanie i ponowne wykorzystanie wiedzy (szkolenie pracowników celem pozyskania zdolności do wykorzystania wiedzy),

– wysoka sprawność strukturalna przedsiębiorstwa,– –

– kreowanie zmian w kulturze przedsiębiorstwa i w zachowaniu pracowników,

–

– zrównoważona troska o technologię i o potrzeby zasobów intelektualnych,

–

– sukces innowacji uzależniony od rozważnego zarządzania zachowaniami ludzi na tle narzuconej struktury technologicznej, –

– rozwój produktów przekształca się w ciągły, powtarzający się proces uczenia się, zogniskowany na dostarczaniu klientom wartości, –

– konieczność pokonywania następujących problemów: społecznych (dotyczących ludzi w zarządzaniu kreatywnością); organizacyjnych (związanych z zarządzaniem kulturą innowacyjną); technicznych (dotyczących poszukiwania dobrych pomysłów); strukturalnych (związanych z synchronizacją zarządzania poszczególnymi fazami procesów innowacyjnych i całością); strategicznych (związanych z ustalaniem relacji w wymiarze makro-mikro, wizja-cele); kierow- niczych (kwestia wizji rozwoju i przywództwa dla innowacji) Źródło: j. Baruk, Zarządzanie wiedzą i innowacjami, wyd. adam marszałek, toruń 2006, s. 120-122.

Rozwój współczesnej gospodarki łączy się z nieustannie prowadzonymi pracami dotyczącymi rozwoju teorii innowacji i procesów innowacyjnych. Zmiany zachodzące w gospodarce będą prowadziły w sposób naturalny i nieuchronny do kolejnej modyfika- cji modeli procesów innowacyjnych celem ich rozbudowy o kolejne elementy oraz do- stosowanie do aktualnie panujących warunków. Jednak mimo zmian, jakie odnotowano na przestrzeni lat w kolejnych modelach procesów innowacyjnych, mimo ich rozbudowy o kolejne elementy, mimo odchodzenia od znaczenia badań naukowych jako czynnika sprawczego innowacji, w dalszym ciągu znaczenie działalności badawczo-rozwojowej w przedsiębiorstwach jest szeroko omawiane i podkreślane. To dzięki niej możliwe jest wcielanie w życie pomysłów płynących od odbiorców.

1.3. Działalność B+R jako źródło innowacji

W celu utrzymania ciągłej przewagi konkurencyjnej w przedsiębiorstwach, niezbędne jest zaangażowanie w prowadzenie systematycznych prac usprawniających i doskonalą- cych prowadzoną działalność. By osiągnąć pożądany efekt, niezbędne jest prowadzenie prac badawczo-rozwojowych (B+R), których głównym celem byłoby określenie, jakie

(25)

1.3. działalność B+r jaKo Źródło innowacji

zagrożenia i jakie możliwości występują w otoczeniu przedsiębiorstwa, ponieważ te informacje mogłyby przyczynić się do zmiany kierunku prowadzonej działalności.

Wskazane jest by współcześnie działające przedsiębiorstwa były organizacjami innowacyjnymi. Aby uzyskać status przedsiębiorstwa innowacyjnego, należałoby wykazać się zaangażowaniem w następujące obszary⁵⁰:

1. Prowadzić szeroko zakrojone własne prace w zakresie badań i rozwoju oraz ada- ptować do swoich potrzeb wyniki podobnych prac prowadzonych przez inne organizacje.

2. Zaangażować większe środki finansowe na taką działalność.

3. Wywierać nacisk na szukanie nowych rozwiązań naukowo-technicznych i realizo- wać ich wdrażanie.

4. W bieżącej produkcji lub świadczonych usługach wykorzystywać wszelkie do- stępne nowości.

5. Dążyć do wprowadzenia do produkcji i organizacji pracy lub na rynek innowacje utworzone wewnątrz.

Prowadzenie własnej działalności badawczo-rozwojowej, sięganie do wyników podobnych prac organizacji zewnętrznych czy też wspólne prace z innymi organizacjami dają możliwości pogłębiania wiedzy w procesach innowacyjnych, a także stanowią o in- nowacyjności przedsiębiorstwa. Działalność badawcza (Research) i rozwojowa (Deve- lopment) to szeroko rozumiane prace twórcze mające prowadzić do zwiększenia poziomu wiedzy zarówno o ludziach, jak i kulturze czy społeczeństwie, ale także do wskazania al- ternatywnego wykorzystania i zastosowania owej wiedzy⁵¹. Predestynują do tego miana również organizacje i instytucje oraz niektóre przedsiębiorstwa prowadzące działalność tego typu. Można przyjąć, że jednostki organizacyjne zaliczane do sfery B+R to te, któ- rych badania naukowe czy inne prace zmierzają do uzyskania praktycznych rezultatów w zakresie produktów w kreowaniu nowych technologii i usług czy też przynoszących nowe rozwiązania w organizacji i zarządzaniu, niezależnie od tego, czy należą do sfery przedsiębiorstw, naukowej bądź szkolnictwa wyższego⁵².

Badania naukowe w działalności B+R można systematyzować według różnych koncepcji podziału. Oto kilka z nich⁵³:

– badania dochodowe (incremental), czyli małe B (badania podstawowe, teoretycz- ne) i duże R (prace rozwojowe i wdrożeniowe),

– badania radykalne (radical), czyli duże B i duże R, – badania fundamentalne (fundamental) – duże B i małe R.

Przyjmuje się jednak, że działalność badawczo-rozwojowa najczęściej prowadzona jest w zakresie badań podstawowych, stosowanych oraz prac rozwojowych⁵⁴.

Badania podstawowe (basic research) mają charakter eksperymentalny lub teore- tyczny. Podejmowane są przede wszystkim w celu zdobycia nowej wiedzy na temat pod- łoża zjawisk i obserwowanych faktów bez nastawienia na konkretne zastosowanie lub

50 A. Jasiński, Przedsiębiorstwo innowacyjne na rynku, „Marketing i Rynek”, rok 1995, nr 3, s. 2.

51 M. Dworczyk, R. Szlasa, Zarządzanie innowacjami, Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa 2001, s. 13.

52 A. Sosnowska, Formy powiązań sfery B+R ze sferą produkcji, [w:] Sfera badawczo-rozwojo- wa i przedsiębiorstwa w działalności innowacyjnej, red. K. Poznańska, Instytut Funkcjonowania Gospodarki Narodowej, Szkoła Główna Handlowa, Warszawa 2001, s. 18.

53 P. A. Roussel, N. K. Saad, T. J. Erickson, Third generation R&D, Arthur D. Little Inc., Harvard Business School Press, Boston 1991, s. 15.

54 G. Niedbalska, Definicje pojęć z zakresu statystyki, nauki i techniki, GUS, Warszawa 1999, s. 20.

(26)

24

wykorzystanie⁵⁵. Jest to działalność zmierzająca do odkrycia nowych prawidłowości lub zasad metodologicznych, czyli jej docelowym punktem jest osiągnięcie postępu wiedzy w określonej dziedzinie przez odkrycie nowych prawd, twierdzeń, uogólnień, praw nauki. Niekiedy badania podstawowe, zwłaszcza w naukach technicznych i przyrodniczych, dzieli się na⁵⁶:

– prowadzone bez ukierunkowania, jedynie dla podwyższenia poziomu wiedzy (czy- ste, wolne);

– prowadzące do uzyskania wiedzy niezbędnej do rozwiązania problemów aktualnie występujących bądź do wykorzystania w przyszłości ( ukierunkowane, skierowane).

Z tego wynika, że badania wolne prowadzone są według trendów rozwoju nauki oraz indywidualnych zainteresowań pracowników naukowych, zaś badania skierowane prowadzi się na potrzeby praktyki ale również dla dalszego rozwoju nauki. W tego typu badaniach cel ich prowadzenia jest wyraźnie określony – czy to na teraz, czy na przyszłość⁵⁷. Badania stosowane (applied research) zmierzają w kierunku wykorzystania wyni- ków badań podstawowych, by doprowadzić do osiągnięcia praktycznego w technice, technologii bądź organizacji⁵⁸. Widać więc, że w badaniach podstawowych celem jest kieru- nek, natomiast w badaniach stosowanych wskazany jest cel, do którego zmierza badacz⁵⁹. Może to prowadzić do innowacji. Wyniki takich badań są następnie sprawdzane w labora- toriach lub jako prototypy maszyn czy urządzeń i mają wykazać na ile efektywne jest pro- ponowane usprawnienie⁶⁰. Osiągnięte w czasie prowadzenia badań rozwojowych wyniki mogą być przydatne w praktyce, a tym samym zachęcać do dalszych prac rozwojowych w sferze B+R⁶¹.

Właśnie w trakcie prac rozwojowych (experimental development) następuje połą- czenie uzyskanych wyników prac badawczych z wiedzą techniczną, by wprowadzić do produkcji nowy lub unowocześniony wyrób, nową technologię czy zmianę w systemie organizacji. Tak zaczyna się więc proces innowacji⁶², kiedy to korzysta się z dotychczaso- wej wiedzy uzyskanej zarówno podczas badań, jak i wiedzy praktycznej. Ma to skutkować tworzeniem nowych produktów, urządzeń czy materiałów, ale też zachęceniem do działa- nia w zakresie zmian doskonalących procesy, systemy czy usługi już istniejące. W Polsce ten proces określa się jako techniczne przygotowanie produkcji⁶³. Charakterystykę trzech typów B+R przedstawia poniższa tabela.

55 M. Dworczyk, R. Szlasa, Zarządzanie..., op. cit., s. 14.

56 J. Baruk, Zarządzanie wiedzą..., op. cit., s. 57.

57 Przykładem tego typu badań są współcześnie w Polsce badania statutowe, których celem jest za- równo pogłębienie wiedzy, jak i tworzenie efektów użytecznych dla praktyki, zob. S. Marciniak, Innowacje..., op. cit., s. 52.

58 Ibidem, s. 53.

59 W. Nasierowski, Zarządzanie rozwojem techniki, Wydawnictwo Poltext, Warszawa 1997, s. 59.

60 J. Penc, Innowacje i zmiany w firmie, Agencja Wydawnicza Placet, Warszawa 1999, s. 167.

61 S. Marciniak, Innowacje..., op. cit., s. 53.

62 J. Penc, Innowacje..., op. cit., s. 167

63 M. Dworczyk, R. Szlasa, Zarządzanie..., op. cit., s. 14.

(27)

25

1.3. działalność B+r jaKo Źródło innowacji

Tab. 2.

Charakterystyka trzech typów B+R Typ B+R Prawdopodobieństwo

sukcesu technicznego

Czas realizacji Potencjalna konkurencyjność

Trwałość osiągniętej przewagi

konkurencyjnej

Dochodowe Bardzo wysokie,

zwykle 40-80% Krótki okres,

zwykle od 6 do 24 miesięcy Skromna, ale ukierunkowa- na na zapotrzebowanie

Radykalne we wczesnych stadiach skromne,

zwykle 20-40%

średni okres, zwykle od 2 do 7 lat duża

długa, często chroniona patentami

Radykalne we wczesnych stadiach skromne,

zwykle 20-40%

średni okres, zwykle od 2 do 7 lat duża

długa, często chroniona patentami

Źródło: p. a. roussel, K. n. Saad, t. erickson, arthur j. litlle inc., third generation r&d. managing the link to corporate Strategy, harvard Business School press, Boston, massachusetts, s. 54.

Poruszając tematykę ewolucji procesów innowacyjnych konieczne jest odniesienie się także do genealogii i rozwoju metod zarządzania obszarem B+R. Graficzny obraz wszystkich czterech generacji zarządzania B+R, w raz z ich cechami charakterystycznymi przedstawia rysunek 9.

Rys. 9.

Generacje metod zarządzania działalnością B+R zwykle 20-40%

Duża

Radykalne We wczesnych stadiach skromne, zwykle 20-40%

Średni okres, zwykle od 2 do 7 lat

Duża

Długa, często chroniona patentami

Źródło: P. A. Roussel, K. N. Saad, T. Erickson, Arthur J. Litlle Inc., Third generation R&D. Managing the Link to Corporate Strategy, Harvard Business School Press, Boston, Massachusetts, s. 54.

Poruszając tematykę ewolucji procesów innowacyjnych konieczne jest odniesienie się także do genealogii i rozwoju metod zarządzania obszarem B+R. Graficzny obraz wszystkich czterech generacji zarządzania B+R, w raz z ich cechami charakterystycznymi przedstawia rysunek 9.

Rys. 9. Generacje metod zarządzania działalnością B+R

Źródło: P. A. Roussell P.A., K. N. Saad, T. Erickson, Arthur J. Litlle Inc., Third generation R&D. Managing the Link to Corporate Strategy, Harvard Business School Press, Boston, Massachusetts, s. 35.

Ponieważ to właśnie sfera badawczo-rozwojowa w wielu polskich przedsiębiorstwach stanowi słaby punkt, należy zastosować efektywne i skuteczne metody zarządzania tą sferą. Przedstawiona

Źródło: p. a. roussell p.a., K. n. Saad, t. erickson, arthur j. litlle inc., third generation r&d. managing the link to corporate Strategy, harvard Business School press, Boston, massachusetts, s. 35.