– kreowanie zmian w kulturze przedsiębiorstwa i w zachowaniu pracowników,
–
– zrównoważona troska o technologię i o potrzeby zasobów intelektualnych,
–
– sukces innowacji uzależniony od rozważnego zarządzania zachowaniami ludzi na tle narzuconej struktury technologicznej, –
– rozwój produktów przekształca się w ciągły, powtarzający się pro-ces uczenia się, zogniskowany na dostarczaniu klientom wartości, –
– konieczność pokonywania następujących problemów: społecznych (dotyczących ludzi w zarządzaniu kreatywnością); organizacyjnych (związanych z zarządzaniem kulturą innowacyjną); technicznych (dotyczących poszukiwania dobrych pomysłów); strukturalnych (związanych z synchronizacją zarządzania poszczególnymi fazami procesów innowacyjnych i całością); strategicznych (związanych z ustalaniem relacji w wymiarze makro-mikro, wizja-cele); kierow-niczych (kwestia wizji rozwoju i przywództwa dla innowacji) Źródło: j. Baruk, Zarządzanie wiedzą i innowacjami, wyd. adam marszałek, toruń 2006, s. 120-122.
Rozwój współczesnej gospodarki łączy się z nieustannie prowadzonymi pracami dotyczącymi rozwoju teorii innowacji i procesów innowacyjnych. Zmiany zachodzące w gospodarce będą prowadziły w sposób naturalny i nieuchronny do kolejnej modyfika-cji modeli procesów innowacyjnych celem ich rozbudowy o kolejne elementy oraz do-stosowanie do aktualnie panujących warunków. Jednak mimo zmian, jakie odnotowano na przestrzeni lat w kolejnych modelach procesów innowacyjnych, mimo ich rozbudo-wy o kolejne elementy, mimo odchodzenia od znaczenia badań naukorozbudo-wych jako czynni-ka sprawczego innowacji, w dalszym ciągu znaczenie działalności badawczo-rozwojowej w przedsiębiorstwach jest szeroko omawiane i podkreślane. To dzięki niej możliwe jest wcielanie w życie pomysłów płynących od odbiorców.
1.3. Działalność B+R jako źródło innowacji
W celu utrzymania ciągłej przewagi konkurencyjnej w przedsiębiorstwach, niezbędne jest zaangażowanie w prowadzenie systematycznych prac usprawniających i doskonalą-cych prowadzoną działalność. By osiągnąć pożądany efekt, niezbędne jest prowadzenie prac badawczo-rozwojowych (B+R), których głównym celem byłoby określenie, jakie
1.3. działalność B+r jaKo Źródło innowacji
zagrożenia i jakie możliwości występują w otoczeniu przedsiębiorstwa, ponieważ te infor-macje mogłyby przyczynić się do zmiany kierunku prowadzonej działalności.
Wskazane jest by współcześnie działające przedsiębiorstwa były organizacjami inno-wacyjnymi. Aby uzyskać status przedsiębiorstwa innowacyjnego, należałoby wykazać się zaangażowaniem w następujące obszary50:
1. Prowadzić szeroko zakrojone własne prace w zakresie badań i rozwoju oraz ada-ptować do swoich potrzeb wyniki podobnych prac prowadzonych przez inne or-ganizacje.
2. Zaangażować większe środki finansowe na taką działalność.
3. Wywierać nacisk na szukanie nowych rozwiązań naukowo-technicznych i realizo-wać ich wdrażanie.
4. W bieżącej produkcji lub świadczonych usługach wykorzystywać wszelkie do-stępne nowości.
5. Dążyć do wprowadzenia do produkcji i organizacji pracy lub na rynek innowacje utworzone wewnątrz.
Prowadzenie własnej działalności badawczo-rozwojowej, sięganie do wyników po-dobnych prac organizacji zewnętrznych czy też wspólne prace z innymi organizacjami dają możliwości pogłębiania wiedzy w procesach innowacyjnych, a także stanowią o in-nowacyjności przedsiębiorstwa. Działalność badawcza (Research) i rozwojowa (Deve-lopment) to szeroko rozumiane prace twórcze mające prowadzić do zwiększenia poziomu wiedzy zarówno o ludziach, jak i kulturze czy społeczeństwie, ale także do wskazania al-ternatywnego wykorzystania i zastosowania owej wiedzy51. Predestynują do tego miana również organizacje i instytucje oraz niektóre przedsiębiorstwa prowadzące działalność tego typu. Można przyjąć, że jednostki organizacyjne zaliczane do sfery B+R to te, któ-rych badania naukowe czy inne prace zmierzają do uzyskania praktycznych rezultatów w zakresie produktów w kreowaniu nowych technologii i usług czy też przynoszących nowe rozwiązania w organizacji i zarządzaniu, niezależnie od tego, czy należą do sfery przedsiębiorstw, naukowej bądź szkolnictwa wyższego52.
Badania naukowe w działalności B+R można systematyzować według różnych kon-cepcji podziału. Oto kilka z nich53:
– badania dochodowe (incremental), czyli małe B (badania podstawowe, teoretycz-ne) i duże R (prace rozwojowe i wdrożeniowe),
– badania radykalne (radical), czyli duże B i duże R, – badania fundamentalne (fundamental) – duże B i małe R.
Przyjmuje się jednak, że działalność badawczo-rozwojowa najczęściej prowadzona jest w zakresie badań podstawowych, stosowanych oraz prac rozwojowych54.
Badania podstawowe (basic research) mają charakter eksperymentalny lub teore-tyczny. Podejmowane są przede wszystkim w celu zdobycia nowej wiedzy na temat pod-łoża zjawisk i obserwowanych faktów bez nastawienia na konkretne zastosowanie lub
50 A. Jasiński, Przedsiębiorstwo innowacyjne na rynku, „Marketing i Rynek”, rok 1995, nr 3, s. 2.
51 M. Dworczyk, R. Szlasa, Zarządzanie innowacjami, Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa 2001, s. 13.
52 A. Sosnowska, Formy powiązań sfery B+R ze sferą produkcji, [w:] Sfera badawczo-rozwojo-wa i przedsiębiorstbadawczo-rozwojo-wa w działalności innobadawczo-rozwojo-wacyjnej, red. K. Poznańska, Instytut Funkcjonobadawczo-rozwojo-wania Gospodarki Narodowej, Szkoła Główna Handlowa, Warszawa 2001, s. 18.
53 P. A. Roussel, N. K. Saad, T. J. Erickson, Third generation R&D, Arthur D. Little Inc., Harvard Business School Press, Boston 1991, s. 15.
54 G. Niedbalska, Definicje pojęć z zakresu statystyki, nauki i techniki, GUS, Warszawa 1999, s. 20.
24
rozdział i: iStota proceSów innowacyjnych i ich determinanty
wykorzystanie55. Jest to działalność zmierzająca do odkrycia nowych prawidłowości lub zasad metodologicznych, czyli jej docelowym punktem jest osiągnięcie postępu wiedzy w określonej dziedzinie przez odkrycie nowych prawd, twierdzeń, uogólnień, praw na-uki. Niekiedy badania podstawowe, zwłaszcza w naukach technicznych i przyrodniczych, dzieli się na56:
– prowadzone bez ukierunkowania, jedynie dla podwyższenia poziomu wiedzy (czy-ste, wolne);
– prowadzące do uzyskania wiedzy niezbędnej do rozwiązania problemów aktualnie występujących bądź do wykorzystania w przyszłości ( ukierunkowane, skierowane).
Z tego wynika, że badania wolne prowadzone są według trendów rozwoju nauki oraz indywidualnych zainteresowań pracowników naukowych, zaś badania skierowane prowa-dzi się na potrzeby praktyki ale również dla dalszego rozwoju nauki. W tego typu bada-niach cel ich prowadzenia jest wyraźnie określony – czy to na teraz, czy na przyszłość57. Badania stosowane (applied research) zmierzają w kierunku wykorzystania wyni-ków badań podstawowych, by doprowadzić do osiągnięcia praktycznego w technice, tech-nologii bądź organizacji58. Widać więc, że w badaniach podstawowych celem jest kieru-nek, natomiast w badaniach stosowanych wskazany jest cel, do którego zmierza badacz59. Może to prowadzić do innowacji. Wyniki takich badań są następnie sprawdzane w labora-toriach lub jako prototypy maszyn czy urządzeń i mają wykazać na ile efektywne jest pro-ponowane usprawnienie60. Osiągnięte w czasie prowadzenia badań rozwojowych wyniki mogą być przydatne w praktyce, a tym samym zachęcać do dalszych prac rozwojowych w sferze B+R61.
Właśnie w trakcie prac rozwojowych (experimental development) następuje połą-czenie uzyskanych wyników prac badawczych z wiedzą techniczną, by wprowadzić do produkcji nowy lub unowocześniony wyrób, nową technologię czy zmianę w systemie organizacji. Tak zaczyna się więc proces innowacji62, kiedy to korzysta się z dotychczaso-wej wiedzy uzyskanej zarówno podczas badań, jak i wiedzy praktycznej. Ma to skutkować tworzeniem nowych produktów, urządzeń czy materiałów, ale też zachęceniem do działa-nia w zakresie zmian doskonalących procesy, systemy czy usługi już istniejące. W Polsce ten proces określa się jako techniczne przygotowanie produkcji63. Charakterystykę trzech typów B+R przedstawia poniższa tabela.
55 M. Dworczyk, R. Szlasa, Zarządzanie..., op. cit., s. 14.
56 J. Baruk, Zarządzanie wiedzą..., op. cit., s. 57.
57 Przykładem tego typu badań są współcześnie w Polsce badania statutowe, których celem jest za-równo pogłębienie wiedzy, jak i tworzenie efektów użytecznych dla praktyki, zob. S. Marciniak, Innowacje..., op. cit., s. 52.
58 Ibidem, s. 53.
59 W. Nasierowski, Zarządzanie rozwojem techniki, Wydawnictwo Poltext, Warszawa 1997, s. 59.
60 J. Penc, Innowacje i zmiany w firmie, Agencja Wydawnicza Placet, Warszawa 1999, s. 167.
61 S. Marciniak, Innowacje..., op. cit., s. 53.
62 J. Penc, Innowacje..., op. cit., s. 167
63 M. Dworczyk, R. Szlasa, Zarządzanie..., op. cit., s. 14.
25
1.3. działalność B+r jaKo Źródło innowacji
Tab. 2.
zwykle 40-80% Krótki okres,
zwykle od 6 do 24 miesięcy Skromna, ale ukierunkowa-na ukierunkowa-na zapotrzebowanie
Źródło: p. a. roussel, K. n. Saad, t. erickson, arthur j. litlle inc., third generation r&d. managing the link to corporate Strategy, harvard Business School press, Boston, massachusetts, s. 54.
Poruszając tematykę ewolucji procesów innowacyjnych konieczne jest odniesie-nie się także do genealogii i rozwoju metod zarządzania obszarem B+R. Graficzny obraz wszystkich czterech generacji zarządzania B+R, w raz z ich cechami charakterystycznymi przedstawia rysunek 9.
Źródło: P. A. Roussel, K. N. Saad, T. Erickson, Arthur J. Litlle Inc., Third generation R&D. Managing the Link to Corporate Strategy, Harvard Business School Press, Boston, Massachusetts, s. 54.
Poruszając tematykę ewolucji procesów innowacyjnych konieczne jest odniesienie się także do genealogii i rozwoju metod zarządzania obszarem B+R. Graficzny obraz wszystkich czterech generacji zarządzania B+R, w raz z ich cechami charakterystycznymi przedstawia rysunek 9.
Rys. 9. Generacje metod zarządzania działalnością B+R
Źródło: P. A. Roussell P.A., K. N. Saad, T. Erickson, Arthur J. Litlle Inc., Third generation R&D. Managing the Link to Corporate Strategy, Harvard Business School Press, Boston, Massachusetts, s. 35.
Ponieważ to właśnie sfera badawczo-rozwojowa w wielu polskich przedsiębiorstwach stanowi słaby punkt, należy zastosować efektywne i skuteczne metody zarządzania tą sferą. Przedstawiona
Źródło: p. a. roussell p.a., K. n. Saad, t. erickson, arthur j. litlle inc., third generation r&d. managing the link to corporate Strategy, harvard Business School press, Boston, massachusetts, s. 35.
26
rozdział i: iStota proceSów innowacyjnych i ich determinanty
Ponieważ to właśnie sfera badawczo-rozwojowa w wielu polskich przedsiębior-stwach stanowi słaby punkt, należy zastosować efektywne i skuteczne metody zarządzania tą sferą. Przedstawiona powyżej ewolucja modeli powiązań sfery B+R ze strategią przed-siębiorstwa, szczególnie zaś rozwiązania przyszłościowego, jakim jest generacja czwar-ta, może być punktem wyjścia do analizy postępowania kadry zarządzającej komórkami B+R. Powinna być także punktem wyjściowym do budowania strategii przedsiębiorstwa uwzględniającej zarówno własne zaplecze B+R, jak również możliwość współpracy z in-nymi organizacjami zewnętrzin-nymi.