Najważniejszą teorią ekonomiczną, która podkreśla rolę badań, innowacji i przedsię-biorczości w rozwoju gospodarki jest ekonomia schumpeterowska1. W swoim pierwszym dziele – Teoria rozwoju gospodarczego z 1911 roku (opublikowana praca doktorska) – skupił się na wyjaśnieniu i podkreśleniu roli innowacji i przedsiębiorczości. Pojęcie inno-wacji odniósł do pięciu przypadków2:
– wprowadzenia nowego towaru, z którym konsumenci się jeszcze nie zetknęli, lub nowego gatunku jakiegoś towaru;
– wprowadzenia nowej metody produkcji, jeszcze praktycznie niewypróbowanej w danej sekcji przemysłu;
– otwarcia nowego rynku, na którym dany rodzaj przemysłu nie był uprzednio wpro-wadzony, bez względu na to, czy rynek ten istniał wcześniej, czy nie;
– zdobycia nowego źródła surowców lub półfabrykatów i to niezależnie od tego, czy źródło to już istniało, czy musiało być dopiero stworzone;
– wprowadzania nowej organizacji jakiegoś przemysłu, na przykład utworzenie mo-nopolu bądź jego złamanie.
Definicja ta jest punktem wyjścia rozważań o znaczeniu innowacji w gospodarce. Dla J. Schumpetera innowacja oznacza wprowadzenie do praktyki nowego rozwiązania, któ-rego przedmiotem są przede wszystkim innowacje techniczne i ich oddziaływanie na go-spodarkę. Wszelkie upowszechnianie innowacji to odrębny rodzaj zmian, określany mia-nem imitacji. J. Schumpeter jest autorem koncepcji tak zwanej twórczej destrukcji3, która polega na ciągłym niszczeniu starych struktur i tworzeniu nowych, coraz sprawniejszych.
1 K. Kozioł-Nadolna, Internacjonalizacja działalności badawczo-rozwojowej w kształtowaniu pro-cesów innowacyjnych przedsiębiorstw w Polsce, Cedewu, Warszawa 2013, s. 103.
2 Ibidem, s. 104.
3 T. K. McCraw, Prophet of Innovation: Joseph Schumpeter and Creative Destruction, Harvard College, Cambridge 2007.
10
rozdział i: iStota proceSów innowacyjnych i ich determinanty
Działalność innowacyjna ma więc zapewnić powstawanie efektywniejszych struktur go-spodarczych4.
J. Schumpeter stał na stanowisku, że tworzenie wiedzy, czyli wynalazek, to zupełnie coś innego niż innowacja, czyli wprowadzanie wiedzy do produkcji. Niektóre wynalazki nigdy nie znajdują zastosowania, a czasami musi upłynąć dużo czasu od momentu powsta-nia wynalazku do jego zastosowapowsta-nia w praktyce. Wiele wynalazków nigdy nie prowadzi do innowacji, a sporo innowacji nie wymaga wynalazku. J. Schumpeter twierdził, że nie sam wynalazek, ale gotowość do zmiany w produkcji decyduje o tym, czy innowacje będą podjęte czy nie. J. Schumpeter uważał, że tylko pierwsze zastosowanie wynalazku ma zna-miona oryginalności, wymaga zaangażowania sił szczególnie utalentowanych jednostek i poniesienia wysokiego ryzyka, a imitacje są zwykłym kopiowaniem5.
Następców J. Schumpetera podzielił problem, czy za innowację można uznać tylko pierwsze zastosowanie wynalazku, czy raz wdrożony do produkcji może być przedmio-tem zastosowań przez inne organizacje? Wykształciły się dwa podejścia: w pierwszym za innowację uznano tylko inicjujące zastosowanie wynalazku, a w drugim – także każde ko-lejne6. Obecnie powszechniejsze jest drugie podejście7.
W literaturze przedmiotu jednoznacznie widać dużą odmienność w formułowaniu ter-minu „innowacja”. Istnieje duża grupa autorów próbujących jak najszerzej zdefiniować tę kategorię określając dla niej płaszczyznę odniesienia8.
P. F. Drucker przyjął, iż innowacje stanowią swoiste narzędzie przedsiębiorczości:
postępowanie, które podsuwa zasobom nowe możliwości kreowania bogactwa. Twierdził, że innowacje są przypisywane bardziej do sfery gospodarczej i społecznej niż technicznej, a na szczeblu przedsiębiorstwa rozstrzygającą wartość mają innowacje techniczne9. Z ko-lei R. Johnston określił innowację jako pierwsze wykorzystanie produktu czy metody wy-twarzania. Jednakże rozszerzył jej znaczenie do następnych zmian przyswajanych przez inne sektory przemysłu, kraje czy firmy10.
Najbardziej popularna definicja innowacji, zaproponowana w podręczniku Oslo Ma-nual określa innowację jako „wdrożenie nowego lub znacząco udoskonalonego produktu (wyrobu lub usługi) lub procesu, nowej metody marketingowej lub nowej metody orga-nizacyjnej w praktyce gospodarczej, organizacji miejsca pracy lub stosunkach z otocze-niem”11.
W odniesieniu do klasyfikacji innowacji, w literaturze przedmiotu występuje wiele typologii, które tworzą drogę w aspekcie badań innowacyjności przedsiębiorstw i gospo-darek.
4 Więcej na temat Schumpetera i jego twórczości w: K. Kozioł-Nadolna, op. cit.
5 Termin „imitacja” oznaczał dalsze zastosowanie wynalazku w praktyce.
6 Drugie podejście stosowała większość badaczy, czego przykładem jest definicja innowacji za-prezentowana przez R. Johnstona, który uważał, że pojęcie to stosuje się nie tylko do pierwszej aplikacji wyrobu lub metody wytwarzania, ale również do kolejnych, gdy zmiany przyswajane są przez inne firmy, sektory przemysłu czy kraje. K. Poznański, Innowacje w gospodarce kapitali-stycznej, PWN, Warszawa 1979, s. 13-17.
7 K. Kozioł-Nadolna, op. cit.
8 J. Wiśniewska, Ekonomiczne determinanty dyfuzji innowacji produktowych i technologicznych w banku komercyjnym, Wydawnictwo Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2004, s. 19.
9 P. F. Drucker, Innowacja i przedsiębiorczość. Praktyka i zasady, PWE, Warszawa 1992, s. 39.
10 W. Janasz, K. Kozioł, Determinanty działalności innowacyjnej przedsiębiorstw, PWE, Warszawa 2007, s. 15.
11 Oslo Manual, Zasady gromadzenia i interpretacji danych dotyczących innowacji, Wydanie trze-cie, Komisja Europejska, OECD, s. 48.
1.1. iStota i rodzaje innowacji
Bardzo ogólna klasyfikacja dzieli je na cztery grupy12:
– antropocentryczne (funkcjonalno-morfologiczne, neuropsychiczne, fizjologiczne), – społeczne (przemiany współtowarzyszące ewolucjom i rewolucjom zbiorowości,
przemiany w układach ekonomicznych, modyfikacje w polityce społecznej, prze-kształcenia w zarządzaniu i organizacji),
– biotyczne (hybrydyzacja zwierząt i roślin, walka ze szkodnikami, dobór ekotypów drzew),
– techniczne (nowe agregaty i sprzęty, nowe środki komunikacji).
– Innowacje można także podzielić na13:
– niesprzężone – kreowane i dokonywane przez jednego człowieka bez efektów jego działań na inne jednostki; ukazywane są w czynnościach racjonalizatorskich, – sprzężone – których domeną jest ustalenie działań wszystkich partnerów i
zacie-kawionych osób, są więc następstwem ogólnego trudu określonej instytucji czy liczby osób.
Generalnie jednak można stwierdzić, za podręcznikiem Oslo Manual, iż wyróżnia się cztery główne typy innowacji14:
1. Innowacja produktowa (product innovation) to wprowadzenie wyrobu lub usługi, które są nowe lub znacząco udoskonalone w zakresie swoich cech lub zastosowań.
Zaliczają się tu znaczące udoskonalenia pod względem specyfikacji technicznych, komponentów i materiałów, wbudowanego oprogramowania, łatwości obsługi lub innych cech funkcjonalnych.
2. Innowacja procesowa (process innovation), czyli innowacja w obrębie procesu – to wdrożenie nowej lub znacząco udoskonalonej metody produkcji lub dostawy. Do tej kategorii zalicza się znaczące zmiany w zakresie technologii, urządzeń oraz/lub oprogramowania.
3. Innowacja marketingowa (marketing innovation) to wdrożenie nowej metody mar-ketingowej wiążącej się ze znaczącymi zmianami w projekcie/konstrukcji produk-tu lub w opakowaniu, dystrybucji, promocji lub strategii cenowej.
4. Innowacja organizacyjna (organisational innovation) to wdrożenie nowej metody organizacyjnej w przyjętych przez firmę zasadach działania, w organizacji miejsca pracy lub w stosunkach z otoczeniem.
Przedsiębiorstwem innowacyjnym określa się zatem przedsiębiorstwo inteligentne, przedsiębiorstwo przyszłości charakteryzujące się: dużą elastycznością, zaangażowa-niem w sprawy jednostki, pełnym wykorzystazaangażowa-niem potencjału pracy zespołowej, silnymi kompetencjami podstawowymi, zamiłowaniem do różnorodności15. Przez innowacyjność podmiotów gospodarujących rozumie się zatem ich zdolność i motywację do ciągłego poszukiwania i zastosowania w praktyce wyników badań naukowych, prac badawczo-roz-wojowych, nowych idei, pomysłów i wynalazków16.
Podsumowując, innowacja związana jest z wprowadzeniem nowości lub udoskona-leń zarówno na poziomie przedsiębiorstwa, jak i rynku. Kojarzona jest z pozytywnymi
12 B. Ileczko, Podstawy typologiczne ogólnej teorii innowacyjnej, „Zagadnienia Naukoznawstwa”
1979, nr 4.
13 B. Pietrzycka, Klasyfikacja przedsięwzięć innowacyjnych w przedsiębiorstwie, „Ekonomika i or-ganizacja przedsiębiorstwa” 1998, nr 9.
14 Oslo Manual, op. cit., s. 50-53.
15 A. Sosnowska, Zarządzanie firmą innowacyjną, Difin, Warszawa 2000, s. 13.
16 W. Janasz, Proces innowacji w modelu działalności przedsiębiorstw, [w:] Determinanty inno-wacyjności przedsiębiorstw, Praca zbiorowa pod red. W. Janasza, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2002, s. 54.