Wewnętrzne warunki do wprowadzania innowacji w znacznym stopniu zależą od za-angażowania odpowiednich służb, od kadry kierowniczej począwszy, poprzez komórkę marketingową, ekonomiczną, na personelu technicznym kończąc. By osiągnąć sprawny przebieg procesów innowacyjnych i badawczo-rozwojowych w przedsiębiorstwie, wska-zane byłoby wyznaczyć osobę obdarzoną dużym zaufaniem pracowników, ale też posia-dającą odpowiednie kwalifikacje i predyspozycje do powołania zespołu i kierowania nim.
Osoba taka byłaby odpowiedzialna za organizację i tworzenie przyjaznego klimatu pracy twórczej w powołanym do wdrażania innowacji zespole.
Przy tworzeniu przewagi konkurencyjnej trzeba mieć świadomość, że w stwach występują elementy zasobowe o różnym znaczeniu. Wyróżniając w przedsiębior-stwach tzw. sfery funkcjonalno-zasobowe, szczególną uwagę zwraca się na sferę działal-ności badawczo-rozwojowej, w ramach której najważniejsze znaczenie mają następujące elementy93:
– wiedza kadr zatrudnionych w komórkach B+R, – wysokość budżetu na działalność B+R, – posiadanie własnych komórek B+R,
– nowoczesność wyposażenia technicznego komórek B+R,
– współpraca z instytucjami naukowymi i/lub naukowo-badawczymi, – zdolność do kreowania nowych produktów,
– zdolność do kreowania nowych technologii,
– zdolność do przewidywania zmian techniki i technologii, – stopień informatyzacji prac B+R.
Obserwowany wciąż niski poziom nakładów własnych przedsiębiorstw na działal-ność innowacyjną wskazuje, iż rola, jaką pełni ona w procesie gospodarowania jest wciąż niedoceniana. Przedstawiają to liczne publikacje zawierające dane w tym przedmiocie, w szczególności publikacje Głównego Urzędu Statystycznego.
2.2. Nakłady i efekty działalności innowacyjnej
Wdrażanie w przedsiębiorstwach ulepszonych rozwiązań w odniesieniu do techniki, technologii i organizacji jest uzasadnione jeśli przynosi korzystne efekty w różnych wy-miarach, tj. ekonomicznym, technicznym, społecznym, ekologicznym itp.94. Rożny jest obszar oddziaływania poszczególnych rodzajów innowacji. Innowacje w obrębie produk-tu dotyczą głównie efektów w obszarze konkurencji, popyproduk-tu i rynku i mają za zadanie:
zastąpić produkty wycofywane z rynku, poszerzyć ofertę przedsiębiorstwa w zakresie wy-robów i usług, stworzyć produkty przyjazne dla środowiska naturalnego, zwiększyć lub zachować udział w rynku, umożliwić przedsiębiorstwu wejście na nowe rynki zbytu. Po-nadto spodziewane jest podniesienie jakości wyrobów i usług, obniżenie zużycia materia-łów i energii oraz osiągnięcie sektorowych standardów technicznych. Innowacje w obrębie procesu dotyczą skrócenia czasu reakcji na potrzeby klientów, zwiększenia elastyczności produkcji lub świadczenia usług, zwiększenia mocy produkcyjnych lub usługowych, ob-niżenia zużycia materiałów, skrócenia cyklu produkcyjnego, poprawy warunków pracy i wypełnienia wymogów regulacyjnych. Innowacje organizacyjne są ukierunkowane na doskonalenie organizacji i miejsca pracy w zakresie: poprawy komunikacji i interakcji
93 Konkurencyjność przedsiębiorstwa, pod red. M. J. Stankiewicza, TNOiK, Toruń 2005, s. 119.
94 S. Motyka, Pomiar innowacyjności przedsiębiorstwa, [w:] Komputerowo zintegrowane zarzą-dzanie, pod red. R. Kosali, T. 2., Oficyna Wydawnicza Polskiego Towarzystwa Zarządzania Produkcją, Opole 2011, s. 167.
36
rozdział ii: działalność innowacyjna przedSięBiorStw w polSce
pomiędzy pracownikami, lepszego współdzielenia się informacjami i wiedzą, wzrostu zdolności adaptacyjnych związanych z nowymi potrzebami klientów i ogólnej poprawy warunków pracy. Innowacje marketingowe dotyczą zarówno klientów wewnętrznych, jak i zewnętrznych przedsiębiorstwa95.
Wyniki badań prowadzonych w kraju wskazują, jak kształtują się wydatki związane z prowadzeniem działalności innowacyjnej w polskich przedsiębiorstwach96. Poniższa ta-bela obrazuje, na jakie obszary związane z działalnością innowacyjną, ponoszone są wy-datki, przy czym istniała możliwość zaznaczenia wielu odpowiedzi.
Tab. 4.
Wydatki związane z prowadzeniem działalności innowacyjnej przedsiębiorstw przemysłowych w województwach Polski Wschodniej
Lp. Czy przedsiębiorstwo w latach 2010-2012 poniosło wydatki na: Liczba przedsiębiorstw
1. działalność B+r 230
2. inwestycje w dotychczas niestosowane środki trwałe 810
3. oprogramowanie komputerowe 584
Źródło: opracowanie własne na podstawie badań.
Jak wynika z powyższej tabeli, przedsiębiorstwa biorące udział w badaniu ponio-sły nakłady związane z działalnością innowacyjną głównie w odniesieniu do inwestycji w dotychczas niestosowane środki trwałe. Na drugim miejscu uplasowały się inwestycje w oprogramowanie komputerowe, a dopiero na trzecim, ostatnim miejscu, nakłady na działalność badawczo-rozwojową. Fakt ten nie napawa optymizmem. Powszechne są bo-wiem opinie, iż przedsiębiorstwa w Polsce nie koncentrują się na wykorzystywaniu wła-snych zasobów (technologicznych i ludzkich) do generowania innowacyjnych pomysłów.
Nie opierają się zatem na rozwoju w oparciu o endogeniczne zasoby, a jedynie korzystają z rozwiązań już sprawdzonych w innych warunkach (rozwój egzogeniczny). Taka sytuacja powoduje zatem pewne zapóźnienie technologiczne w stosunku do najbardziej innowacyj-nych krajów europejskich, ponieważ pomysły te i nowoczesne rozwiązania płyną właśnie z tamtych stron97. Poniższa tabela pokazuje z kolei strukturę odpowiedzi na pytania doty-czące wprowadzonych innowacji technologicznych.
95 P. Dzikowski, Wpływ efektów wprowadzania innowacji na działalność przedsiębiorstw przemy-słowych w Wielkopolsce w latach 2011-2012, „Journal of Management and Finance”, 2013, Vol.
11, nr 1, cz. 1, s. 159-178.
96 W przeprowadzonym badaniu ankietowym wzięły udział 1067 przedsiębiorstwa przemysłowe, funkcjonujące w Polsce Wschodniej. Wzięte zostały są zatem pod uwagę województwa: war-mińsko-mazurskie, podlaskie, lubelskie, świętokrzyskie oraz podkarpackie. Badania prowadzo-ne były na Wydziale Nauk Ekonomicznych i Zarządzania Uniwersytetu Szczecińskiego przez dr Katarzynę Szopik-Depczyńską, współautorkę niniejszej monografii.
97 Szopik-Depczyńska K., Determinanty innowacyjności przedsiębiorstw przemysłowych Polski Wschodniej, [w:] Wybrane problemy w kształtowaniu zachowań organizacyjnych, pod red.
M. Makowca, Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, Kraków 2015, s. 264.
2.2. naKłady i eFeKty działalności innowacyjnej
Tab. 5.
Implementacja innowacji w przedsiębiorstwach przemysłowych w województwach Polski Wschodniej
Lp. Czy przedsiębiorstwo w ostatnich 3 latach wprowadziło nowe
lub ulepszone z punktu widzenia przedsiębiorstwa: Liczba przedsiębiorstw
1. wyroby 552
2. procesy technologiczne, w tym:
–
– metody wytwarzania
– w obszarze logistyki, dystrybucji, norm jakości– –
– systemy wspierające
735492 342231
Źródło: opracowanie własne na podstawie badań.
Jak pokazuje powyższa tabela, przedsiębiorstwa przemysłowe funkcjonujące w Polsce Wschodniej skoncentrowały się głównie na wprowadzaniu innowacji technologicznych, w szczególności w odniesieniu do procesów technologicznych. Ponad 700 respondentów wskazało właśnie tę odpowiedź. Największa ilość zmian o charakterze innowacyjnym za-notowana została w zakresie implementacji nowych lub istotnie ulepszonych metod wy-twarzania (492 odpowiedzi). Na kolejnym miejscu znalazło się wdrażanie nowych lub ulepszonych systemów okołoprodukcyjnych (342 odpowiedzi) oraz systemów wpierają-cych, takich jak na przykład programów informatycznych dla księgowości – 231 przed-siębiorstw wprowadziło zmiany w tym zakresie. Implementację nowych lub udoskonalo-nych wyrobów odnotowano w ponad 500 przedsiębiorstwach, co stanowi prawie połowę badanej zbiorowości98. Literatura zagraniczna wskazuje na szereg efektów działalności innowacyjnej: powiększenie udziału w rynku, poprawa jakości produktów i usług, zmini-malizowanie kosztów materiałów na jednostkę produkcji, ochrona środowiska naturalne-go, bezpieczeństwa oraz aspektów zdrowia, jak i zgodność z przepisami prawa i wszelki-mi normawszelki-mi99. Wszystkie te składniki prowadzą ostatecznie do zwiększenia rentowności dzięki stymulowaniu popytu produktów lub obniżeniu kosztów produkcji. Ponadto zmia-na pomysłów w nowe technologie lub produkty jest związazmia-na z posiadaniem rozległej wiedzy. Przedsiębiorstwa potrzebują zarówno technicznych, jak i marketingowych kom-petencji100. Wiedza i umiejętności pracowników przynoszą wzrost zysków przedsiębior-stwa, dlatego też rozwój pracowników podczas realizacji procesu innowacyjnego jest tak-że pozytywnym efektem prowadzenia działalności innowacyjnej.
Innowacyjne rozwiązania dzięki dyfuzji rozprzestrzeniają się, a przez to docierają do przedsiębiorstw, mając wpływ na poprawę produktywności. Ma to także odniesienie do konkurentów, którzy wdrażają nowoczesne i bardziej wydajne rozwiązania, dzięki czemu niwelują przewagę lidera technologicznego101.
98 Tamże, s. 266.
99 L. Bozic, S. Radas, The effects of innovation activities in SMEs in the Republic of Croatia, Croatian Economic Survey 2005, s. 36.
100 M. Iansiti, Technology integration: managing technological evolution in a complex environment,
„Research Policy”, 1995, no. 24, s. 521-542; B. Kogut, U. Zander, Knowledge of the firm, com-binative capabilities, and the replication of technology, „Organization Science”, 1992, no. 3(3), s. 383-397.
101 M. Bukowski, A. Szpor, A. Śniegocki, Potencjał i bariery polskiej innowacyjności, IBS, Warszawa 2012, s. 4.
38
rozdział ii: działalność innowacyjna przedSięBiorStw w polSce
Poniżej zaprezentowano wyniki badań prowadzonych w Polsce Wschodniej, dotyczą-cych efektów prowadzonej działalności innowacyjnej102.
Tab. 6.
Struktura przedsiębiorstw przemysłowych w Polsce Wschodniej z punktu widzenia efektów działalności innowacyjnej
Lp. Efekty działalności innowacyjnej Liczba przedsiębiorstw
1. zwiększenie asortymentu 361
2. wejście na nowe rynki 345
3. poprawa jakości 491
4. zwiększenie elastyczności produkcji 344
5. zwiększenie zdolności produkcyjnych 257
6. obniżenie jednostkowych kosztów pracy 200
7. ograniczenie jednostkowej materiało- i/lub energochłonności produkcji 86 8. ograniczenie szkodliwości dla środowiska naturalnego 128
9. wypełnienie przepisów i norm 145
Źródło: opracowanie własne na podstawie przeprowadzonego badania
Wyniki prowadzonych badań pokazały, iż w aspekcie efektów działalności inno-wacyjnej największa liczba podmiotów, bo prawie 21%, poprawiła jakość oferowanego na rynku asortymentu oraz doprowadziła do jego zwiększenia (nieco ponad 15%). Duża liczba przedsiębiorstw odnotowała także inne efekty umożliwiające ekspansję rynkową, a konkretnie w postaci wejścia na nowe rynki (prawie 15%) i podniesienia elastyczności produkcji (prawie 15%) oraz zwiększenia zdolności produkcyjnych (niemalże 11%). War-to jednak pamiętać, iż dużo zależy od cyklu koniunkturalnego, który może mieć wpływ na pojawiające się kwestie w obszarze racjonalizacji kosztów dopiero w momencie zała-mania sprzedaży.
Najmniej wskazań, biorąc pod uwagę efekty aktywności innowacyjnej, miało miejsce w odniesieniu do obniżenia jednostkowych kosztów pracy, wypełnienia przepisów i norm, ograniczenia szkodliwości dla środowiska naturalnego oraz ograniczenia jednostkowej materiało- i/lub energochłonności produkcji, odpowiednio 8,5%, 6,3%, 5,4%, 3,6%. Efek-ty te występowały zatem zdecydowanie rzadziej.