najważniejsze jest, że jest to działanie woluntarystyczne i to daje im poczucie zadowolenia, natomiast z czasem dzielenie się wiedzą zaczyna być postrzegane jako osobiste osiągnięcie.
Jak każda tego typu społeczność, także Wikipedia, z czasem zaczęła borykać się z problemem mniejszego zaangażowania użytkowników164. Ważne jest więc dla sprawne-go funkcjonowania podtrzymywanie zainteresowania obecnych edytorów wskazujących osobistą wartość poszczególnych zadań zrealizowanych, poziom zaangażowania i przej-rzystość procedur, jako elementy najsilniej wpływające na poziom ich satysfakcji165, oraz tworzenie nowych inicjatyw służących pozyskiwaniu nowych członków166.
Generalną zasadą środowiska wiki jest to, że decyzje są podejmowane wyłącznie przez społeczność, gdyż nie ma żadnego podmiotu narzucającego i regulującego zasa-dy jej działalności. Pojawiające się konflikty rozwiązywane są poprzez toku zasa-dyskusji, a w ostateczności głosowania. Wikipedia poprzez liczbę jej użytkowników i przygotowy-wanych treści ciągle ewoluuje i stanowi dla naukowców źródło wielu inspirujących obser-wacji dotyczących tego typu inicjatywy.
Wikipedia to typowy przykład działania realizującego założenia sharing economy, tj.:
woluntarystyczne zaangażowanie w społeczność, samoregulacja i samokontrola, wspólny cel, niezależność od instytucji czy władz. Jak ukazują przykłady zaprezentowane powyżej, wiele z platform działających w tym trendzie znika z czasem z Internetu lub działa na jego peryferiach, zastępowane przez inne, bardziej popularne. Warto więc postawić sobie pyta-nia: „Czy zatem sharing economy jest tylko kolejnym mirażem stworzonym na potrzeby marketingu? Czy za opowieścią o nowym paradygmacie współpracy i używania zamiast posiadania kryje się jedynie sprytny pomysł na biznes żerujący na desperacji ludzi, któ-rzy usiłują łatać swój budżet w przeoranej przez kryzys gospodarce? Wreszcie, czy jedyną odpowiedzią rządów powinna być ścisła regulacja nowego sektora? (…) Gdyby twórcy tego typu przedsięwzięć mogli skorzystać ze wsparcia ze środków publicznych powią-zanego np. z crowdfundingiem, wiele skromnych serwisów społecznościowych mogłoby stać się poważną przeciwwagą dla swoich komercyjnych odpowiedników. FabLab – „zrób to sam”, małe warsztaty, na których można zrealizować swoje pomysły, ogrody społecz-nościowe, kooperatywy spożywcze, lokalne waluty i inne inicjatywy, dają nadzieję na budowę alternatywy wobec niepohamowanego kapitału grożącego destrukcją środowiska i tkanki społecznej”167.
3.3. Crowdsourcing
Crowdsourcing jest efektem tych samych zmian zachodzących na rynku, które ukształtowały ekonomię współpracy. Oba pojęcia łączy niezależność użytkowników i czę-sto są one ze sobą utożsamiane, natomiast podstawowe ich zasady są odmienne.
Crowdsourcing to korzystanie z „mądrości tłumu”, które jest efektem zmian, jakie za-chodzą w mentalności odbiorców i współczesnych rozwiązań technologicznych, głównie
164 Bardzo interesujące opracowanie dotyczące ewolucji Wikimediów w różnych ujęciach zawarto w publikacji S. Solika, Ewolucja…, op. cit., s. 149-172.
165 https://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia_community [21.06.2016].
166 Więcej: S. Skolik, Strategie pozyskiwania użytkowników dla internetowych projektów wolnej kultury. Studium przypadku konkursu Wiki Loves Monuments, [w:] Technologie informacyjne w funkcjonowaniu organizacji. Zarządzanie z wykorzystaniem multimediów, pod red L Kiełtyki, TNOiK, Toruń 2013, s. 83-94.
167 M. Augustyn, Dzielenie się i ekonomia – skomplikowany związek. Ekonomia Społeczna, http://
www.ekonomiaspoleczna.pl/wiadomosc/1660964.html [14.09.2015].
58
rozdział iii: dzielenie Się i crowdSourcing jaKo innowacyjne Formy działalności organizacji
powszechności i dostępności Internetu oraz mediów społecznościowych. Jest to sytuacja, w której osoby z zewnątrz, dzięki sprzyjającym warunkom, potrafią dostarczyć lepszych rozwiązań niż zatrudnieni eksperci. W crowdsourcingu ludzie z różnych stron świata po-trafią pracować razem, tworząc rozwiązania, które są akceptowalne dla wszystkich168. Jak zauważa J. Surowiecki, mądrość tłumu jest tym większa, im więcej osób udaje się zaanga-żować do rozwiązywania problemu, co wynika nie z uśrednienia wkładu poszczególnych osób, a z agregacji169.
Crowdsourcing to pojęcie, które zostało zdefiniowane przez J. Howe’a w 2006 roku.
Koncepcja ta w literaturze ma ponad 40 definicji170. Ideą crowdsourcingu jest „współpraca wielu osób przy tworzeniu pomysłów związanych ze wspólnym celem (…), gdy firma lub organizacja, zamiast powierzać jakieś zadanie wewnętrznemu zespołowi lub pracowniko-wi, przekazuje je niezdefiniowanej grupie ludzi w formie otwartego zaproszenia”171. Aby sprecyzować to pojęcie należy dodać, że zgłaszanie się do wykonania zadania powinno odbywać się dobrowolnie, a jego realizacja wymaga zaangażowania czasowego, finan-sowego, wykorzystania wiedzy i/lub umiejętności i zawsze powinna dostarczać korzyści obu stronom – użytkownicy powinni zaspokajać swoje potrzeby (finansowe, uznania, do-skonalenia umiejętności itp.), a zlecający (crowdsourcers) uzyskiwać rozwiązania zadań poprzez dostosowanie do swoich potrzeb tego, co wypracowali wykonawcy172.
Podstawową różnicą w rozwiązywaniu problemów poprzez crowdsourcing i poprzez zasoby organizacji jest to, że w organizacjach problemy rozwiązywane są w środowisku skoordynowanym, przetwarzającym i analizującym informacje dla wypracowania innowa-cyjnych rozwiązań. Tłum charakteryzuje zupełnie inna skala, której osiągnąć nie są w sta-nie nawet duże korporacje międzynarodowe. Jest on bardzo zróżnicowany pod względem umiejętności, doświadczeń i perspektyw, a elementem łączącym jego członków jest projekt, w który się angażują. Różnic należy poszukiwać także w motywacji uczestnictwa w pro-jekcie. Organizacje/firmy bazują na tradycyjnych sposobach motywowania – pracownicy mają ściśle określone role i obowiązki, co powoduje, że niechętnie poszukują oni wyzwań poza swoimi kompetencjami. Z kolei uczestnikami projektów crowdsourcingowych kierują inne motywacje: chęć uczenia się (która jest silniejsza, jeśli sami decydujemy, w jakie dzia-łania się angażować), szacunek otocznia, w tym rówieśników, oraz oczywiście pieniądze173. Na podstawie analizy literatury można zauważyć wyraźną tendencję wskazywaną przez au-torów, że crowsourcing przyczynia się do bardziej skutecznego rozwiązywania problemów i do wzrostu innowacyjności organizacji174. Także Johannssen i Olsen stwierdzają, że dzięki bezpośrednim reakcjom (feedback) między organizacjami a ich klientami zwiększa się wy-tworzona wspólnie wartość, ale także poziom innowacyjności organizacji175.
168 D. C. Brabham, Crowdsourcing, The MIT Press, 2013, s. 1.
169 Za: P. Siuda, Kultury presumpcji…, op. cit., s. 26.
170 Tamże, s. 2.
171 K. Królak-Wyszyńska, Mądrość tłumów – dobre praktyki crowdsourcingu, „E-Mentor”, nr 2(39)/2011.
172 D. C. Brabham, Crowdsourcing..., op. cit., s. 3.
173 K. J. Boudreau, K.R. Lakhani, Using the Crowd as an Innovation Partner, Harvard Business Review, IV, 2013, za: https://hbr.org/2013/04/using-the-crowd-as-an-innovation-partner/ [01.04.2013].
174 Za: O. Kaewchur, P. Anussornnitisarn, Z. Pastuszak, The mediating Role of Knowledge Sharing on Information Technology and Innovation, International Journal of Managements, Konwledge and Learning, vol. 2, wyd. 2, 2013, s. 227.
175 Więcej: J. Johanssen i B. Olsen, The future of value creation and innovations: Aspects of a the-ory of value creation and innovation in a global knowledge economy. International Journal of Information Management 2010, 30 vol. 6, s. 502-511.
3.3. crowdSourcing
Cechami charakteryzującymi crowdsourcing są więc: możliwość dotarcia do dużej liczby osób, realizacja poprzez Internet, dopuszczenie amatorów ze względu na świeżość ich pomysłów, kreatywność, korzyści dla obu stron, niezależność w wyborze zadań. Efek-tem działań crowdsourcingowych jest rozgłos o marce, większe zaangażowanie uczest-ników i większa aktywność w mediach społecznościowych176. Dodatkowo w tradycyjnej formie wykonywania zleceń, np. marketingowych, najpierw wybiera się jedną organiza-cję, która przedstawia swoje pomysły. W przypadku crowdsourcingu wybiera się projekty rozwiązań najbardziej odpowiednie, a poprzez to współpracowników.
Warto także wskazać, czym crowdsourcing nie jest, a z czym często jest utożsamiany.
Według Brabhama crowdsourcingiem nie są177:
– otwarte oprogramowanie (open-source) – czyli działania, w ramach których użyt-kownicy na swoich zasadach ulepszają produkt i oddają go do użytkowania spo-łeczności (np. wyszukiwarka Mozilla Firefox). Nie jest to crowdsourcing, bo nie jest to zadanie zlecone, a realizowane przez współpracujących ze sobą programi-stów, którzy samodzielnie określają cel i wspólnie dążą do jego realizacji;
– produkcja wzajemna oparta na wspólnocie, której przykładem jest Wikipedia opi-sana w poprzednim podrozdziale. Nie stanowi ona przykładu crowdsourcingu, po-nieważ nie ma odgórnych zaleceń, czego mają dotyczyć artykuły, nie ma też zarzą-dzania – opiera się na pracy i ustaleniach wikipedystów.
– poznawanie opinii internautów o produktach, np. preferowanych smakach napojów.
Niektóre firmy nie decydują się na crowdsourcing, ponieważ obawiają się informo-wania o problemach, z którymi się borykają. W zarządzaniu nie jest to bowiem praktyka popularna i uznaje się ją za obarczoną dość dużym ryzykiem. Co więcej, do niedawna uważało się, że stosowanie przez firmę crowdsourcingu jest symptomem tego, że brakuje w niej pomysłów na dalszy rozwój, a nawet oznaką bezsilności. Tymczasem obecnie, gdy internauci chcą angażować się w relacje z organizacjami, chcą współtworzyć marki i chcą wpływać na otoczenie, crowdsourcing daje możliwości szybkiego i w miarę niedrogie-go rozwiązywania problemów poprzez angażowanie odbiorców, kreując ich w niektórych przypadkach na ambasadorów marek178. Warto zauważyć, że angażowanie konsumentów w produkcję (stanowiące istotę kultury prosumpcji) oceniane jest w literaturze przedmio-tu zarówno pozytywnie, jak i negatywnie. „Przeważa nastawienie pierwsze – podkreśla się, że zatrudnienie odbiorców w specyficznej społecznej fabryce (social factory) jest dla nich dobre, praktyki związane z prosumowaniem skutkują swoistym wyzwoleniem (em-powerment). Kontrola przechodzi po części na stronę nabywców, którzy zyskują możli-wość wpływu na decyzje przemysłu oraz rozstrzygają, co robić z produktami. Poza tym podkreśla się, że prosumpcja (…) pozwala zaspokoić rozmaite potrzeby: ekspresji, podej-mowania znaczących interakcji, rozrywki, uzyskiwania informacji, uznania ze strony in-nych, samorealizacji, ujawniania swoich stanów emocjonalnych”179. Spełnienie tych ocze-kiwań może być realizowane zarówno poprzez uczestnictwo w społecznościach służących dzieleniu się, jak i tworzonych na potrzeby crowdsourcingu.
Przyglądając się zaletom crowdsourcingu, widać też wyraźnie, że niestosowanie go oznacza utratę ważnej szansy dla organizacji i jednego ze źródeł przewagi konkurencyjnej – jeśli firma tego nie zrobi, zapewne skorzysta z tego narzędzia któryś z jej konkurentów.
176 K. Kandefer-Winter, Korzyści i zagrożenia crowdsourcingu, http://nf.pl/manager/korzysci-i-za-grozenia-crowdsourcingu,15036, 274 [16.10.2015].
177 Więcej: D. C. Brabham, Crowdsourcing…, op. cit., s. 6-9.
178 P. Luty, Jeden taki serwis na milion, http://pierwszymilion.forbes.pl/jeden-taki-serwis-na-mi-lion,artykuly,155269,1,1.html# [13.01.2014].
179 P. Siuda, Kultury prosumpcji…, op. cit., s. 37.
60
rozdział iii: dzielenie Się i crowdSourcing jaKo innowacyjne Formy działalności organizacji
Co więcej, platformy internetowe umożliwiają obecnie bardziej skuteczne zarządzanie re-lacjami z tłumem, który stał się dzięki nim zasobem dostępnym w miarę potrzeb180. Przy-kłady tego typu platform zamieszczono poniżej.
Platforma MillionYou.com to pierwsza w Polsce platforma crowdsourcingowa, któ-ra powstała w 2008 roku. Założono ją, aby stworzyć przestrzeń do spotkania organizacji/
firm, które poszukują pomysłów na rozwiązania np. marketingowe oraz twórców, którzy chcieliby się zaangażować w poszczególne projekty. Platforma umożliwia wybór grup do-celowych, do których adresowany jest projekt, prezentację wymagań projektu i zapewnia obsługę techniczną całego konkursu. Na platformie znajdują się projekty zarówno komer-cyjne np. producenta marki Hit czy Verdin, jak i niekomerkomer-cyjne np. projekt edukacyjny fundacji Kulczyk Foundation.
Z informacji podanych na stronie MillionYou wynika, że do pierwszej połowy 2016 roku na platformie zarejestrowanych było ponad 27 tys. twórców z 43 krajów, którzy zło-żyli ponad 12,5 tys. pomysłów (ponad 9 tysięcy filmów) nagrodzonych ponad 1,2 mln złotych181.
W swojej ofercie firma ma także platformę Smart Cities stworzoną na potrzeby bu-dowania zaangażowania mieszkańców w sprawy ich miasta. Projekt „Otwarta Warszawa”
pozwolił np. na zebranie 1,5 tys. pomysłów rozwiązań, z czego wybranych 50 jest obecnie realizowanych182.
Kolejnym produktem oferowanym na platformie jest Społeczność Kreatywna skupia-jąca ponad 27 tys. konsumentów – amatorów i profesjonalnych twórców, wśród których poszukuje się pomysłów na nowe kreacje (filmy, grafiki, teksty) na zlecenie firm (Rys. 3.).
Rys. 12.
Działania realizowane w ramach Społeczności Kreatywnej na platformie MillionYou
80
Rys. 12. Działania realizowane w ramach Społeczności Kreatywnej na platformie MillionYou
Źródło: https://marka.millionyou.pl/creative-community/ [2016.06.10]
Pomysłem na bardziej efektywne korzystanie z własnych zasobów przedstawionym na stronie MillionYou jest Platforma dla Pracowników. Umożliwia ona poszukiwanie rozwią-zań w obrębie własnego personelu np. na aranżację przestrzeni biurowej w nowej siedzibie (jak w przypadku projektu Platforma Pomysłów DeloitteQ22, w którym zgłoszono ponad 100 pomysłów aranżacji)182.
Firma oferuje także narzędzia do budowania społeczności – Platformę Pomysłów dla Konsumentów. Jej zastosowanie jest dość szerokie. Może ona służyć zarówno komercyj-nym diagnozom koncepcji produktowych, innowacjom, jak i inkomercyj-nym zastosowaniom np.
wzbogacaniu świadectw historycznych, czego przykładem jest projekt „Szlak Nadziei”
wsparty platformą andersarmy.com, która służyła zbieraniu informacji o losach żołnierzy armii Andersa na potrzeby nowej publikacji N. Davisa. Dzięki zaangażowaniu internautów z całego świata udało się dotrzeć do ponad 2 tys. niepublikowanych wcześniej materia-łów183.
182 Więcej: https://marka.millionyou.pl/employee-participation/ [10.06.2016].
183 https://marka.millionyou.pl/design-and-research-crowd/ [10.06.2016].
Źródło: https://marka.millionyou.pl/creative-community/ [2016.06.10]
Pomysłem na bardziej efektywne korzystanie z własnych zasobów przedstawionym na stronie MillionYou jest Platforma dla Pracowników. Umożliwia ona poszukiwanie rozwiązań w obrębie własnego personelu np. na aranżację przestrzeni biurowej w nowej
180 K. J. Boudreau, K. R. Lakhani, Using the Crowd…, op. cit.
181 www.milionyou.pl [10.06.2016].
182 Więcej: https://marka.millionyou.pl/smart-cities/ [10.06.2016].