Crowdfunding jest jednym z czterech podstawowych rodzajów crowdsourcingu. Po-mimo że jest to stosunkowo nowa forma finansowania, doczekała się już analiz i publika-cji w różnych krajach. W języku polskim crowdfunding tłumaczony jest jako finansowanie społecznościowe. Używane jest ono zarówno przez instytucje rządowe i pozarządowe, w tłumaczeniach raportów Komisji Europejskiej, jak i przez praktyków. Tłumaczenie nie oddaje w pełni znaczenia neologizmu crowdfunding, pochodzącego z połączenia dwóch słów – crowd i funding – rozumianych jako tłum oraz fundowanie, finansowanie. Okre-ślenie „finansowanie społecznościowe” jest okreOkre-śleniem węższym, czasem może nawet wprowadzać w błąd, jednakże w niniejszym opracowaniu terminy crowdfunding i „finan-sowanie społecznościowe” traktowane będą zamiennie. Opis idei finansowania społecz-nościowego oraz roli, jaką pełni ono dla małych przedsiębiorstw odnaleźć można w opra-cowaniu Cunninghama213 oraz Moritza i Blocka214. Podstawowe zagadnienia związane z rozwojem tej formy finansowania opisane zostały w monografii pod redakcją Stevena Dresnera215. Crowdfunding inwestycyjny, który może mieć kluczowe znaczenie dla finan-sowania przedsiębiorstw szeroko opisany został przez D. M. Freedmana i M. R. Nuttin-ga216. Dla rozwoju crowdfundingu istotne znaczenie miał kryzys finansowy, który rozpo-czął się w latach 2007-2008. To on niejako ukształtował i pozwolił rozwinąć się tej formie
213 W. M. Cunningam, The Jobs Act Crowdfunding for Small Businesses and Startups, Apres, New York 2012, s. 25-30.
214 A. Moritz, J. Block, Crowdfunding: A Literature Review and Research Directions, Social Science Research Networks 2014, s.1-33, http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=2554444 z dnia [10.02.2016]
215 S. Dresner, Crowdfunding. A Guide to Raising Capital on the Internet, John Wiley&Son, New Jersey 2014, s. 3-14.
216 D. M. Freedman i M. R. Nutting, Equity Crowdfunding for Investors, John Wiley & Sons, New Jersey, 2015.
70
rozdział iV: crowdFunding jaKo innowacyjna Forma FinanSowania
pozyskania kapitału217. Pierwszym krajem, w którym projekty finansowane w ten sposób rozwinęły się na dużą skalę były Stany Zjednoczone. Z czasem jego znaczenie i rola za-częła wzrastać również w Europie218. Crowdfunding jest też coraz częściej wykorzysty-wany w innych krajach, takich jak Chiny219, Australia czy Kanada220. W Polsce istnieją platformy pośredniczące w transakcjach crowdfundingowych zachęcające do wsparcia fi-nansowego konkretnych projektów. Znaczenie tej formy finansowania w Polsce także ro-śnie221.
Finansowanie społecznościowe traktowane jest przez niektórych ekonomistów jako specyficzny rodzaj outsourcingu, polegający na poszukiwaniu poza firmą, w społeczeń-stwie środków na jej funkcjonowanie222. Crowdfunding nie należy do klasycznych form finansowania, w związku z tym, w zależności od formy, jaką przybiera, może posiadać za-równo cechy kapitału własnego, jak i obcego. Określając podstawowe definicje związane z finansowaniem społecznościowym, należy zauważyć, że występują tutaj trzy podstawo-we grupy podmiotów:
1. pomysłodawcy, poszukujący kapitału, kapitałobiorcy – będący inicjatorami pro-jektu;
2. kapitałodawcy, pożyczkodawcy, inwestorzy, darczyńcy – będący finansującymi projekt;
3. platformy crowdfundigowe będące pośrednikami pomiędzy zainteresowanymi podmiotami z pierwszej i drugiej grupy, wspomagając projekt często w zakresie analizy prawnej, marketingowej, organizacyjnej czy technicznej.
217 F. Kleeman, G. Gunter Voss, K.Rieder, Un(der)paid Innovators: The Commercial Utilization of Consumer Work Throuh Crowdsourcing, Science, Technology&Innovation Studies, 2008, Vol. 4, Nr 1.
218 Crowdfunding in Europe, FGF Studies in Small Business and Entrepreneurship, pod red.
D. Brüntje’a, O. Gajdy, Springer, London 2016.
219 A. S. Funk, Institutions Influencing the Evolution of Crowdfunding in China: A Review of the World Bank Report on Crowdfunding’s Potential for the Developing World w: Crowdfunding in Europe, pod red. D. Brüntje’a, O. Gajdy, FGF Studies in Small Business and Entrepreneurship, Springer, London 2016, s. 125-130.
220 Massolution, Crowdfunding Industry Report, 2013, s. 58.
221 K. Król, Finansowanie społecznościowe jako źródło finansowania przedsięwzięć w Polsce, Poznań 2011, s. 30.
222 J.M. Leimeister, Crowdsourcing: Crowdfunding, crowdvoting, crowdcreation, „Zeitschrift für Controlling und Management”, 2012, Nr 56, s. 388-392.
4.1. deFinicja i KlaSyFiKacja crowdFundingu
Rys. 14.
Główni uczestnicy finansowania społecznościowego
Rys. 14. Główni uczestnicy finansowania społecznościowego
Źródło: opracowanie własne
Crowdfunding polega na otwartym zaproszeniu przy użyciu platformy internetowej
do wsparcia finansowego określonej inicjatywy zaproponowanej przez pomysłodawcę.
Wsparcie to może przybierać formę darowizny lub gwarantować finansującemu określoną korzyść
222. Dzięki takiej formule pomysłodawca trafia ze swoim projektem do wielu kapita-łodawców, którzy mogą być zainteresowani ulokowaniem środków w jego przedsięwzięciu (przykładowo w formie inwestycji, pożyczki czy dotacji). Konsekwencją takich działań jest angażowanie przez projekt zdecydowanie większej liczby uczestników niż tradycyjne formy finansowania
223. Równocześnie mogą cechować ją lepsze warunki transakcyjne niż te, które są ogólnodostępne na rynku. Dostawcy kapitału w zamian za powierzone środki finansowe
222 F. Kleeman, G. Gunter Voss, K. Rieder, Un(der)paid Innovators: The Commercial Utilization of Consumer Work Throuh Crowdsourcing, „Science, Technology&Innovation Studies”, 2008, Vol. 4, Nr 1, s.5-26.
223 P. Belleflamme, T. Lambert, A. Schwienbacher, Crowdfunding. Tapping the right crown, „Journal of Business Vetu-ring” 2014 nr 29(5), s. 586.
Źródło: opracowanie własne
Crowdfunding polega na otwartym zaproszeniu przy użyciu platformy internetowej do wsparcia finansowego określonej inicjatywy zaproponowanej przez pomysłodawcę.
Wsparcie to może przybierać formę darowizny lub gwarantować finansującemu określoną korzyść223. Dzięki tej formule pomysłodawca trafia ze swoim projektem do wielu kapitało-dawców, którzy mogą być zainteresowani ulokowaniem środków w jego przedsięwzięciu (przykładowo w formie inwestycji, pożyczki czy dotacji). Konsekwencją wykorzystania crowdfundingu jest zaangażowanie w projekt zdecydowanie większej liczby uczestników niż w przypadku tradycyjnych form finansowania224. Równocześnie mogą cechować go lepsze warunki transakcyjne niż te, które są ogólnodostępne na rynku. Dostawcy kapitału w zamian za powierzone środki finansowe mogą otrzymać określone świadczenia zwrot-ne, które w przeciwieństwie do tradycyjnych form finansowania, nie muszą przyjmować formy płatności pieniężnej. Nagrodą za przekazany kapitał może być zniżka na zakup albumu, darmowa płyta, bilet na koncert itd.225. Ponadto w pierwszej fazie rozwoju cro-wdfunding dotyczył przede wszystkim konkretnych branż (gry komputerowe, muzyka, książki), gdzie potencjalni kapitałodawcy byli osobiście zainteresowani realizacją kon-kretnego projektu (np. wydaniem płyty przez ulubionego artystę).
223 F. Kleeman, G. Gunter Voss, K. Rieder, Un(der)paid Innovators: The Commercial Utilization of Consumer Work Throuh Crowdsourcing, „Science, Technology&Innovation Studies”, 2008, Vol.
4, Nr 1, s.5-26.
224 P. Belleflamme, T. Lambert, A. Schwienbacher, Crowdfunding. Tapping the right crown, „Journal of Business Veturing” 2014 nr 29(5), s. 586.
225 K. Król, op. cit. s.182.
72
rozdział iV: crowdFunding jaKo innowacyjna Forma FinanSowania
Istotą finansowania społecznościowego jest konieczność wykorzystaniu Internetu.
Jest to cecha, która odróżnia ten sposób pozyskania kapitału od wszystkich innych. W celu komunikacji pomiędzy pomysłodawcami a potencjalnymi dawcami kapitału tworzone są platformy internetowe, które nie tylko pośredniczą między stronami, ale również pokazują przykładowe inwestycje, rozwiązania, informują o postępach prac. Obecnie wyróżnia się trzy podstawowe rodzaje platform finansowania społecznościowego, które pośredniczą między stronami226. Są to:
1. Wyspecjalizowane platformy (specialized platforms) – pośredniczące tylko w zakre-sie konkretnych rodzajów projektów (np. projekty muzyczne, gry komputerowe).
2. Platformy dla konkretnych kategorii działalności (activity-specific platforms) do-tyczą różnych branż, jednak raczej skupiają się na konkretnych typach projektów (np. nowe technologie, projekty informatyczne, fundacje).
3. Platformy ogólnego przeznaczenia (general-purpose platforms) – platformy, które mają szeroką różnorodność w zakresie branż i podmiotów, z którymi współpracują.
Rola platform ulega zmianom wraz z rozwojem finansowania społecznościowego.
W pierwszych latach funkcjonowania crowdfundingu były one niezbędne, gdyż sku-piały zainteresowanych tą innowacyjną formą finansowania, zarówno po stronie pomy-słodawców, jak i dostawców kapitału. W perspektywie kilku najbliższych lat platformy crowdfundingowe będą prawdopodobnie zmuszone do rozbudowy i modyfikacji swoich strategii. Będzie to spowodowane przede wszystkim rosnącą konkurencją ze strony więk-szych przedsiębiorstw, coraz bardziej zainteresowanych taką formą finansowania, mogą-cych decydować się na wykorzystywanie własnego przedsiębiorstwa i własnych platform do osiągnięcia celu, jakim jest zebranie kapitału. Możliwym jest, że takie działania spowo-dują, że funkcja pośrednika oraz jego dochody mogą ulec zmniejszeniu.
Obserwując rozwój corwdfundingu, można stwierdzić, iż jest to jeden z najbardziej dynamicznie rozwijających się sposobów prywatnego finansowania projektów bizne-sowych na wczesnym etapie rozwoju. Największym zainteresowaniem inwestorów na rynku amerykańskim cieszą się głównie małe firmy z nowatorskimi pomysłami. Zdecy-dowanie trudniej pozyskać taki kapitał większym przedsiębiorstwom czy instytucjom ba-dawczym227. Jest to jednak stosunkowo młoda forma finansowania i wraz z jej rozwojem, może stać się atrakcyjną i dostępną formą pozyskania kapitału również dla dużych przed-siębiorstw.
Pomimo krótkiej historii, finansowanie społecznościowe zdążyło już przybrać różne formy w zależności od tego, czy i jakie świadczenia zwrotne będą przysługiwały dostawcy kapitału. Specjaliści wskazują, że istnieje kilka typów takiego finansowania. Najczęściej spotykany w literaturze podział przedstawiono na rysunku 15228.
226 T. Baumgardner, C. Neufeld, P. Chien-Tarng Huang, T. Sondhi, F. Carlos, M. A. Talha, Crowdfunding as a Fast-Expanding Market for the Creation of Capital and Shared Value, 2015, s. 4, www.wiley-onlinelibrary.com [10.04.2016].
227 Massolution, op. cit., s.13.
228 T. Lambert, A. Schwienbacher, An Empirical Analysis of Crowdfunding, 2010, http://ssrn.com/
abstract=1578175 [08.12.2015].
4.1. deFinicja i KlaSyFiKacja crowdFundingu
Rys. 15.
Rodzaje finansowania społecznościowego (crowdfundingu)
98
Rys. 15. Rodzaje finansowania społecznościowego (crowdfundingu)
Źródło: opracowanie własne na podstawie Lambert, Schwienbacher, Social Science Research Network (2010).
Crowdfunding bezudziałowy często określany jest też jako sponsoring społecznościowy.
Kiedy finansowaniu nie towarzyszy żaden zwrot finansowy może ono przybierać formę do-nacji (dotacji) lub nagród. W przypadku modelu donacyjnego współfinansujący nie otrzy-muje żadnego świadczenia zwrotnego. Takie przypadki dotyczą przede wszystkim wspiera-nia różnego rodzaju akcji charytatywnych, służących dobru ogółu, poprawy warunków bytowych społeczeństwa itp. Pomimo braku jakichkolwiek świadczeń zwrotnych, finanso-wanie to jest coraz częściej wykorzystywane na całym świecie.
W modelu bonusowym, zwanym również modelem opartym na nagrodach (reward crowdfunding) finansujący w zamian za przekazane środki otrzymuje nagrodę (upominek,
bonus), który ma znaczenie czysto symboliczne, np. autograf, zdjęcie artysty lub też wy-mierne, np. bilet, płyta, gra czy też możliwość zakupu finalnego produktu w promocyjnie cenie lub z określoną zniżką. Niejednokrotnie przekazywana nagroda ma niższą wartość niż wkład finansowy w przedsięwzięcie. Model ten w przypadku przedsiębiorstw może znaleźć uzasadnienie przede wszystkim wtedy, kiedy potencjalnym odbiorcom, klientom bardzo zależy na jego realizacji (np. wydanie konkretnej gry komputerowej, płyty ulubionego arty-sty).
Źródło: opracowanie własne na podstawie lambert, Schwienbacher, Social Science research network (2010).
Crowdfunding bezudziałowy często określany jest też jako sponsoring społecznościo-wy. Kiedy finansowaniu nie towarzyszy żaden zwrot finansowy może ono przybierać for-mę donacji (dotacji) lub nagród. W przypadku modelu donacyjnego współfinansujący nie otrzymuje żadnego świadczenia zwrotnego. Takie przypadki dotyczą przede wszystkim wspierania różnego rodzaju akcji charytatywnych, służących dobru ogółu, poprawy wa-runków bytowych społeczeństwa itp. Pomimo braku jakichkolwiek świadczeń zwrotnych, finansowanie to jest coraz częściej wykorzystywane na całym świecie.
W modelu bonusowym, zwanym również modelem opartym na nagrodach (reward crowdfunding) finansujący w zamian za przekazane środki otrzymuje nagrodę (upominek, bonus), który ma znaczenie czysto symboliczne, np. autograf, zdjęcie artysty lub też wy-mierne, np. bilet, płyta, gra czy też możliwość zakupu finalnego produktu w promocyjnie cenie lub z określoną zniżką. Niejednokrotnie przekazywana nagroda ma niższą wartość niż wkład finansowy w przedsięwzięcie. Model ten w przypadku przedsiębiorstw może znaleźć uzasadnienie przede wszystkim wtedy, kiedy potencjalnym odbiorcom, klientom bardzo za-leży na jego realizacji (np. wydanie konkretnej gry komputerowej, płyty ulubionego artysty).
Niejednokrotnie jednak duże przedsiębiorstwa i koncerny światowe angażują się w pozyskiwanie środków w ramach crowdfundingu donacyjnego lub opartego na nagro-dach w celu poprawy warunków bytowych ludności, propagowania idei ochrony środo-wiska czy też realizacji innych celów społecznych czy kulturowych. Udział w tego typu przedsięwzięciach ma dla przedsiębiorstw wymiar wizerunkowy i promocyjny. Dzięki temu stają się bardziej rozpoznawalni, docierają do większej grupy społeczeństwa, są ko-jarzeni z pozytywnymi inicjatywami. Przykładem może być firma Dodge, która wspierała pożyczki społecznościowe na zakup swoich samochodów, czy też Coca Cola Company, która wzięła udział w organizacji i zbiórce środków na budowę studni w Meksyku na te-renach ubogich w wodę229.
W przypadku finansowania, któremu ma towarzyszyć określony zwrot z zainwesto-wanego kapitału wyróżnia się model udziałowy (zwany również modelem inwestycyjnym
229 L. Bedigian, Coke, Microsoft And 3 Other Big Companies That Have Used Crowdfunding, Benziga, 2014, http://www.benzinga.com/general/crowdsourcing [28.04.2016].
74
rozdział iV: crowdFunding jaKo innowacyjna Forma FinanSowania
– crowdinvestment/equity crowdfunding) i model pożyczkowy (lending). Model udziało-wy ma miejsce wtedy, kiedy finansujący stają się współwłaścicielami przedsięwzięcia.
Ich własność ustalana jest proporcjonalnie do wysokości wkładu. Jednakże inaczej niż w przypadku zwykłej oferty publicznej, wyemitowane udziały nie są przedmiotem obrotu na wtórnym rynku. Według Mollicka modele udziałowe mogą zmienić całkowicie rynek finansowania zalążkowego na świecie230 i stanowić poważną konkurencję dla aniołów biz-nesu czy też funduszy equity. Model pożyczkowy polega natomiast na tym, że finansujący otrzymują zwrot zainwestowanego kapitału wraz z odsetkami. Przypomina on zwykłe po-życzki, jednak jest zdecydowanie łatwiejszy do pozyskania i pochodzi od wielu różnych pożyczkodawców. Ważna jest tu rola platformy crowdfundingowej, która jest pośredni-kiem między dostawcami kapitału a podmiotami, które wsparcia finansowego potrzebują.
Warto jednak zwrócić uwagę, iż platforma nie tworzy depozytów, nie gromadzi aktywów i nie daje gwarancji pożyczkodawcom. Dodatkowo platformy pozwalają kapitałodawcom na wybór projektu, który chcą współfinansować i ewentualnie jak wysokie ryzyko chcą podjąć231. Finansowanie tego rodzaju coraz bardziej zyskuje na znaczeniu.
W najnowszych formach finansowania wyróżnia się to oparte na przychodach (royal-ty financing lub revenue-based financing) oraz hybrydowe. Pierwsze z nich polega na ta-kim finansowaniu, w którym inwestorzy/udziałowcy mają procentowo określony udział w przychodach z działalności spółki do osiągnięcia założonego z góry pułapu. Drugi ro-dzaj – finansowanie hybrydowe – polega na połączeniu przynajmniej dwóch form finanso-wania społecznościowego (nazywane jest również finansowaniem mieszanym).
Zaproponowany powyżej podział nie jest jedyny. W literaturze można znaleźć rów-nież inne określenia związane z crowdfundingiem. Istniejące do 2015 roku Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji, stosując podział na dwa podstawowe rodzaje używało sformu-łowań crowdfunding ze zwrotem finansowym dla modelu pożyczkowego i udziałowego oraz bez zwrotu finansowego dla typu donacyjnego i bonusowego232. Ze względu na to, że finansowanie społecznościowe cały czas się rozwija, można spodziewać się powstawania kolejnych modeli, które będą wywodziły się z czterech podstawowych, wymienionych wyżej grup, jednak będą posiadały swoje nowe charakterystyczne cechy.