DZIENNIK ZARZĄDU
M. ŁODZI
WYCHODZI 15 KAŻDEGO MIESIĄCA
WYDA WCA: ZARZĄD M. ŁODZI
BI8UOT KA
WV ZIAŁU STATV~T'ł"'~·.ui"'f\
M31STRA TU M, t.
REDAKCJA I ADMINISTRACJA:
ŁÓDŹ, PLAC WOLNOŚCI NR. 14, POKÓJ NR. 14, TELEFON 218-03
PRENUMERAT A:
kwartalnie
półrocznie . . . Tocznie
pojedyilczy zeszyt
Zł. 3.- 6. - 12.-
1.-
CENY OGŁOSZEŃ: 1 strona przed tekstem
1/2
1 za tekstem
Zł. 150.-
ao.-
100.-
'/, " 60-
drobne po 10 groszy za wyraz.
Treść zeszytu 11-go z dnia 15, XL 1933 r.
1. Pamiętnik "Dnia Przeciwdurowego" w Łodzi 647 2. Przegląd ustawodawstwa, rozporządzeń i wyjaśnień władz 671 3. Kronika: I. Z życia Zarządu m Łodzi. II. Różne 673 4. Sprawozdanie kasowe Zarządu m. Łodzi za miesiąc październik 1933 r. 681-682 5. Ruch służbowy za miesiąc październik 1933 r.
6. Zarządzenia i Okólnik Nr. 20 .
7. Obwieszczenie w sprawie ustalenia na rok 1934 wysokości stawki dodatku ko- munalnego na rzecz m. Łodzi do państwowego podatku od energii elektrycznej
683 685
na 25% podatku państwowego 688
8. Obwieszczenie w sprawie państwowego podatku od uboju 688
9. Ogłoszenia . . . . . . , 688
ODBITO W DRUKARNI PAl'lSTWOWEJ W ŁODZI, UL. PIOTRKOWSKA NR. 85, TELEFON 100-29 1492/33
PAMIĘTNIK
"DNIA PRZECIWDUROWEGO"
W ŁODZI
"DZIEŃ PRZECIWDUROWY W ŁODZI"
10 PAŹDZIERNIKA 1933 ROKU
Od szeregu lat Polski Związek Przeciwgruźliczy pL'Owadzi w całej
Hzeczypospolite.j i. zw. "Dni Przeciwgruźlicze". Ideą tych dni jest spopularyzowanie walki z gruźlicą i uświadomienie zerokich rzesz
ludności państwa o niebezpieczeństwie tej groźnej choroby, zbiera-
jącej obfite żniwo szczególnie wśród warstw pracujących.
Jako seJ reiarz generalny tych "Dni" na odcinku łódzkim - lUiałem sposobność przekonania siG o celowości prowadzonej akcj i i o tem jakie wyniki daje propaganda przeciwgruźlicza.
Niema w Łodzi obywateln, któryby nie zetknął się z akcją i nie na-
brał przeświaclczenia o jej c1ohroczynnem znaczeniu. Ale gruźlica
wobec ciężkich wa 1'1ll1ków gospodarczych kraj II i złych warunków mieszkaniowych nie da si« tak latwo zwalczyć. choć niemal cale spo-
leczeństwo przyjmuje w walce udział. Zre ztą - ". najlepie.j zago- spodarowanych krajach z ludnością o wysokiej kulturze sanitarnej
gruźlica jest sialem zjawi ·kiem.
ie można jeclnak powiedzieć tego o tyfusie brzlI znym. Był on bo- wiem w krajach zachodnich jedynie kan. ekwencją wojny. Z chwilą unormowania się warunków życia - tyfus brzuszny zanika tam, .jak zniknąl u nas w woje,,-óclztwi1('h centwlnych tyfus plami, ty.
Skoro zwalczony zastal dur plamisty - nasuwa się pytanie: czemu
dotąd nie możemy uporać siG z durem brzusznym, który może i powi- nien być sprowadzony do sporadycznych jedynie przypadków?
Bo dur jest następ. twem nietylko złych wanll1ków . anitarn-ych miasta. je~li chodzi o Łódź, ale również niskiej kultury . anitarnej mieszkaiiców Łodzi.
Zelaje; Robie sprawę. Żf' i'alllol'ządowi łódzkiemu nic uda się zmienić
do gruni II stann sanitarnego miasta. gdyż sprawa dobrej wody do pi- tia. calkowitego skanalizowania miasta oraz wprowadzenia Ilo"'ych niezbGdnych inwestycyj sanitarnych potrzebuje wielkiego nakładu środków materjalnych, a zatem i wi«kszego tza:,;u nn ich zgroma- dzenie.
Te rzeczy będą więc mogly być realizowane powoli. ~fożna jednakże i powinno się wpłynąć na zyb. ze podniesienie kultury , anitarnej osobisiej mieszkmlców Łodzi. Powstaje zatem konieczność prowadze-
650 Dziennik Zarządu m. Łodzi Nr. 11
nia szerokiej akcji uświadamiającej w tym kierunku. I tu. wpraw- dzie, niezbędne są nakłady pieni<tżne, ale są one skromniejsze, łatwiej
sze do osiągnięcia.
Jako projektodawcy "Dnia Przeciwdurowego" chodziło mi wtedy przedewszystkiem o to, aby drogą szerokiej propagandy zwrócić
uwagę całego społeczeństwa łódzkiego na rozpowszechnione u nas z10 i na płynące z niego nieszczęścia. Chodziło mi o skupienie w jednym dniu wszystkich środków, jakiemi może aparat samorządowy rozpo- rządzać, aby wykorzystać je w całej pełni na rzecz propagand y prze- ciwdurowej.
Jeszcze w poprzednim samorządzie zabiegałem o to; zl'ozl!mienie
wszakże dla tej akcji znalazłem dopiero obecnie. Pan Komisarz Rzą
dowy m. Łodzi przedstawione projekty aprobował i niezb<tdne na przeprowadzenie akcji środki znalazł.
vV
niespełna trzy tygodnie od tej decyzji - ". dniu 1933 roku odbył się pierwszy w Polsce "Dziell10 października
Przeciwdurowy w Łodzi".
Jakie on da korzyści, o ile wplvnie na podniesienie ś",iadomości
o niebezpieczeństwie. płynącem z dul'u brzusznego. ilu mieszkaIlców
nauczył jak się ustrzec tej choroby: pokaże naj bliż, 'za przyszlość - okres IcLnich miesiQcy roku przyszłego.
Zdaję sobie sprawę. że ia jednodniowa propaganda nie datarIa jeszcze do wszystkich, że są nadal ludzie. dla których słowo w pL'asie.
odczyt. has1a, ulotki, afisze i t. p. środki pL'opaganclowe nie trafiają do przekonania, że są jeszcze tacy. którzy udzielanych rad i wskazówek nie zechcą posłuchać. Ale jeśli przy obecnej tO-procenlowej śmier
telności, jaką daje tyfus hrzuszny. propagandil trafiła choćby do kilkudziesięciu tysięcy rozsądnych mieszkaliców i jeśli uratuje cho-
ciażby kilka istnień ludzkich od śmierci, ,) kilkadziesiąt od tej ci<;żkiej
choroby - bQdzie to ala Komitetu "Dnia Przeciwdurowego w Łodzj"
najwyż zą zapłatą za podjęie trudy i prace.
SIi:lltisla/l) Kempller
'incLf·lllik Wydziulu LUl'owolllU&ci Pllblil'I-II.j
ZOI'I-ądu III. I.no/.i
SPRA WOZDANIE
Z PRZEPROWADZONEJ AKCJI
Pierwsze organjzacyjne zebranie Komitetu .,Dnia Przeciwuurm,"ego w Łodzi" odbyło się w dniu :22 wrze~nia 1933 roku w sali posiedzeń Wydziału ZcI:r:owotno~ci Publicznej Zarządu m. Łodzi przy udziale kilkudziesięciu zaproszonych osób ze świata lekarskiego. przedstawi- cieli \\"ladz państwowych, samorządowych, pl'Usy, organizacyj praco- wniczych.
POl'zątlel" clzienll y przewiclywlll:
1. Zagajenie zebrania,
2. Wyhór prezydj um zebrania.
,. \Vyglo'5zcJlie referalów i dyskusja nad Jllernl.
4. \Vybór komiteLu wykonawczego. ~lożonego z 8 osób, '5. Wybó)' sekcyj: prasowej. odczylowej i propagandowej.
Zebranie zagail p. inż, ''''aclaw Wojewódzki. komisarz rządowy m. Lodzi, zaznaczaj ąc, iż wielka liczba chorych na clu r hrzu zny w Ło
dzi, spowodowana z'lcmi w<ll'unkami sanilarnemi miasta, zubożeniem S'zerokjch warstw pracowniczych. a glównie - nieświadomością skąd plynie J1iebezpieczellshvo tej choroby. - zmllsza do szukania ku- ieczniejszych, niż dotychczas, sposobów ,,,alki z tą niebezpieczną i gL'OŹllą chorobą. zbierającą \\" ł,odzi corocznie liczne ofiary i obcią
żającą poważnie budżet miejski.
Udowodnianie w fym gronie zebranych pOll'zeby walki z dur'em bl'zusznym uważał, rzecz prosta, za zb~dne. Nnc1mienit tylko, że zna- Jąc główne źródła choroby, któremi są w pierwszym rzędzie siedliska brudu wśród l1ieuświńClomionych naj szerszych warstw naszego mia.- sta, - łarwo zrozui11ieć, że wzmożenie propagandy higjeny osobistej i syslemaryczne wzna",,,ianie jej da niewąlpliwie - jeśli nic zara.z, to
już może w najbliższych la Lach - pożądany wynik. zmniejszając liczbę zachorowań i liczbę zgonów z duru bl'ZU, znego.
Podkreślił dalej. że walkq z tą chorobą trzeha bQdzieloczyć i lo systematycznie, gdyż szeroki ogół nie u ~wiadamin ,>obie dostatecznie ani jej niebezpieczeństwa, ani też możliwości uniklliQcia zachorowa- nia przy zachowaniu odpowiednich warunków, przy Zachowaniu
652 Dziennik Zarządu m. Łodzi Nr. 1 t
pe~\Vnej ostrożności. Zapomocą żywego słowa i przy czynnym wspól- udziale najszerszych sfer pracujących, a więc przedewszystkiem de- legatów robotniczych. sięgać tedy należy do wszystkich fabryk, zalda- dów, wszystkich zakątków pracy, aby propagować tam zasady higjen-y.
zasady czystości.
Dzięki współpnlcy sfer na uczycieiskich - dotrzeć znów będzie można z propagandą do młodzieży, a prżez nią - również do ich ro- dzin. Jeśli zaś i prasa weźmie żv,vy udział w te.j na szeroką skalQ zakrojonej waleez ciurem - dotrzeć chyba będzie można niemal do wszystkich mieszkallcó-w ł,ochi i wszędzie, gdzie trzeba, szerzyć zro- zumienie potrzeby walki z tą chorobą. którą już dawno zwalczano w państwach ościennych.
P. Komisarz prosił wszystkich obecnych o współpracę w tej akcj i i przyjęcie mandatów członków komitetu :.Dnia Przeciwdurowego w Łodzi".
Na zaproszenie zebranych p. Komisarz objął przewodnictwo zebra- nia, prosząc do stołu prezydjalnego: na asesorów pp. d-ra Stanisława
Skalskiego, naczelnika Wydziału Zdrowia Publiczileg'o U rzęd u Woj e- wódzkiego Łódzkiego i el-ra Tadeusza ZalQskiego, kierownika Miej- skiej Pracowni Bakterjologicznej, na sekretarza - ,Vładysława
Drymera. kierownika Oddziału Sanitar~ego 'Wydzial u Zdrowotności Publicznej.
Następnie udzielił głosu p. d-ro"'! Bolesławowi Misjonowi. inspek- torowi sanitarnemu m. Łodzi, który wygłosił refer'at o ciurze bl'zw;z-
nym
'\7'
Łodzi i projekto-'wanych sposobach walki z nim w "DniuPrzeciwclLll'owym".
Dr'ligi referat p. !. ",,yarunki lokalne, sprzyjające rozpowszechnia- niu się w Łodzi dm'll brzusznego" wygłosił clI'. Tadeusz Załęski.
Nad referatami przeprowadzono dyskusję, poczem przystąpiono clo wyborów komitetu wykonawczego i trzech sekcyj.
Do komitetu wykonawczego powołano: na przewodniczącego d-l'Cl
M isj ona Boleslawn, inspektora sanitarnep;o m. ł..,oclzi, na sekretnrza - Drymera \t\Tładysla\\'a, kierownika Oddzialu Sanitarnego Wydzialu
Zc1rowoi ności Publicznej Zarządu m. Łodzi; na członków pp.: Dobl'o- wolskiego StanisJawa, inspektora szkolnego 'IV Łodzi, red. Gumkow- skiego Czesława· prezesa Syndykatu Dziennikarzy w ł~odzi, Kempnel'a Stanislawa, naczelnika Wydziału Zdrowotności Publicznej Zarządu
m. Lodzi. d-ra Laclyńshego Stefana, inspektora lekarskiego Urzędu
'Wojewódzkiego w Łodzi, el-TU StaI'iczakn Stanisława, wizytatora Kura-
Nr 11 Dziennik Zarządu m, Lohi 653
tOtjUlll Okręgu ~zkolnego Warszawskiego. d-ni Zalęd"iego Taeleu 'za, kiel'o,mika Miejskiej Pracowni Balderjologicznej,
Do sekcji I - Prasowej: na przewodniczącego - red. GUJllkow:-ikie- go Czesława, prezesa Syndykalu Dziennikarzy w Loclzi: na czlonków pp,: Glika 'zymona. członka red ... fi. Republiki", Kempnel'a Stanisla- wa. naczelnika 'Wydziału ZdL'Owoiności Publicznej Zarządu m, Łodzi.
'\rilkera Alekiandl'd, red ... eue Lodzet' Zeilung", PolClka Władyslawa.
redaktora ,.Expressu". Probsta Franciszku. naczelnego redakiora .. Echa", Wnsercuga Gustawa. redaktora ,.Głosu Porannego", \\Tojlyń
f-'kiego Jana. referenta prasoweg'o D. O. K. lY - Łódź,
Do sekcji II - Odczytowej: na przewodnicząc:ego - d-ra Ład~-ii
skie~!.'o Siefana. inspektora lekarskiego Urzędu \Vojewóclzkiego ł.ódz
kiego: na czlonków pp,: d-ra Bogu.lawskiego ierana. naczelnego lekarza Kasy Chorych w Lodzi. Dobrowolskiego Stanislawa. inspek- tora ."zkolnego w Łodzi. d-m Froma Benjaminn. lekarza Dozoru Sani- ia rnego, cł-ra Guienlaga Slanislawa. naczelnegolekal'za higjenist<;
w " 'ydziale Oświaly i Kultury, d-ra Kielmucia Józefa. lekarza Dozol'll Sanilarnego, Koiulę Oskara. inspekiora 'zkolnego w Loelzi. d-ra Libi- szo,," kiego E.dm u nela. leku rza Dozor II Sanilarnego. '~11 ioeleckiego
J
ó-zera, inspektora szkolnego w Łodzi. cl-ra Makowern HeTmana. el-ra
~riUelslaedta Edwarda. inspektora szpiialnidwa miejskiego. Okar- Illusa \Yalenlego, inspcklora szkolnego w Lodzi, d-ra Rudzkiego" j- loldu. ref. higjeny i profiluklyki Kasy Chorych w toclzi. cl-ra Schwei- ga Samuela, prezesa Tow. 0('111'ony Zdrowia Luclnośc·j Żydow kiej, d-ra Seliwanową ErnQ. :kierowniczkę Pracowni BakterjologjC'znej Kasy Chorych w Łodzi. cl-]'a Skibnjew kieg'o Franciszka. lekarza Do-
ZOI'lI • anilarnego, d-ra iailC'zaka Sianisława. wizyiatol'a Kuratorjulll
Okl'~gll Szkolnego Warszaw,;kieg'0 . • zlet~,t1skiego ~iefana. i n pekiorn szkolncgo w ł"odzi. d-ea Szmerłowskiego Józefa, lekarza Dozoru Sani- tdl'lleg'o, el-ra Szwulbego Michala, clyreldor(l ł"ódzkiego Oddziału Tow.
Ochrony Zdrowia Ludności Żydowskiej, cI-ra Weylancla Józefa, leka- rza powiatowego lal'ostwa Grodzkiego Lódzkiego, <I-I'a \Volfsonn
~IJojżesza, o rclynaLOHl szpitulu w Racłogoszczll, cl-l'<l ZałQskiego Ta- deusza. kierownika :Miejskiej Pracowni Bakierjologicznej.
Do sekcji
III -
Propagandowej: na przewodniczącego - cl-l'a Za- I<;skiego Tadeusza, kiel'ownika ~Iiejskiej Pracowni Bakterjologicznej:na cz]onkó", pp.: Bie,.] OWo kiego Józefa. przed, ia\\'iciela Chrze~cijań
skiego ZjednoC'zenia Za,,"oclowego w Lodzi, DlIclkie\\ icza Ecb'arela.
przecUawiciela Związku Nauczycielslwa Polskiego w Łodzi, Idźkow
'kieg;o AnLonie8'o, d) l'eJdol'i1 Cimnazj um Zgromadzenia Kupcó"
654 Dziennik Zarządu m. Łodzi Nr. 11
w Łodzi, ]u\\'ol't,kiego Wlady 'lawa, redaktora ,.Dziennika Zarządu m. Łodzi", Kalinowskiego Mieczyslawa. dyrektora Zal'z;ąd u 111. Lodzi.
<1-ra Kalisza Józefa, prezesa Łódzkiego Oddziału Polskiego Czerwo- nego Krzyża, KIecka Wadawa, kiermvnika Oddziału Opieki Zamkni~
tej \Vydz. Opieki SpoI. Ztll'ząclu m. Łodzi, inż. KloC'zko\\"skiego .lann.
kierownika Miejskiego Zakladu Odkażającego, Mochzejewskiego Ja- na przedstawiciela Związku Związków Zawodowych w Łodzi, Odeln WJadyslawa, przedstawiciela Polskiego Związku Zawodowego .,Pra- ca", d-ra Skal kieg'o Stanisława. Ilaczelnika \Vyclzialu Zdrowia Pu- blicznego Urzędu Woje'wóclzkiego Łódzkiego. cl-ra StailC'zaka Stanisla- wa, wizytatora Kuratol'jul1l Okręgu Szkolneg.·() -Warszawskiego, Ste- failskieg'o Benedykta, kierownika Polskiego Radja w Łodzi, -WaHratw;a
Jana-Nepomucena, naczelnika Wydziału Oświaty i KlIltury Zal'Ządll
m. Łodzi, \Vislawskiego Tadeusza, naczelnika Wydziału Opieki Spo-
łecznej Zarządu m. Łodzi. -WojdanH lanisława, przedstawiciela Okl'ę
gowe.j Komisji Związków Zawodowych w ł"ochi.
Niezależnie od komitetu wykonawczego - POSlŁlIlOwiono lIa wJliosek p. naczelnika '(, Kempl1era po\\'ołać komitet honoro\\"y, do którego zaproszono p. inż. W. Wojewódzkiego, komisarza rządowego 1;1. Łodzi.
w charakterze przewodniczącego i pp.: d-J'a :)1. Skalskiego, IHH:zclnika
Wydziału Zclrow ia Publicznego U rz~cI u Wojewódzkiego Lód zkiego.
oraz d-l'a T. ZulGskiego, kierownika :Nliej 'kiej Pl'Hco\\'ni Baktel'jolo- gicznej, w chal'aktel'ze zastQpców przewodniczącego.
Tegoż dnia odby1o siQ posiedzenie komitetu ". ykonaw('zego pod przewodnictwem d-m B. Misjona.
Tematem obrad byLo ustalenie duiy "Dnia Przeciwdurowego w Ło
dzi" oraz sposób przeprowadzenia propagandy na ierellie Lodzi.
Na propozycję przewodniczącego - zgodzono się, iż dniem wzmożo
ne.f .propagandy walki z durem brzusznym będzie w rokn bieżącym
10 październik 1933 roku. W roku przyszlym zaś propagclllda po- winna być przeprowadzona przed okresem \\ zmagania się dUl'1I
brzusznego, najlepiej w drugiej połowie maja, a więc zanim ludność
zacznie się rozjeżdżać na wypoczynek letni.
astępnie uchwalono zwrócić siq do zeregu lekarz) z Pl'OŚlHl () opraC'owanie udyklllów do prasy; <1l'l)kuly ie będą zamieszczone "e wszy. tkich dziennikach lódzkich w dniu 10 paźclziel'l1ika bieżącego
roku.
Nr. 11 Dziennik Zarządu m. Łodzi 655
.~~~---~~
,V
okresie, poprzedzającym .. Dziej) Pr,zeciwclurowy", po ·tanO\\iOllO umieszczać w prasie różne wzmianki o durze i krótkie hasła. ". 'ki:~zującc, jak można sit; ustrzec duru brzusznego. W dniu zaś 10 paź
dziernika - zoeganizować w różnych dzielnicach miasta szereg od- czytów na jeden temat , . .Jak ustrzec siQ duru brzusznego". we wszyst- kich zaś szkol ach - pogadanki dla młodzieży. które powinny być
wygloszone przez na uczycielstwo.
a wniosek przewoclnicz,!cego postanowiono poczynić odpowiednie sfarania, ażeby w dniu propagandy można bylo rozdać niezamożnej młodzieży szkól powszechnych po kawałku mydla. jako symholu pro- wadzonej walki.
Niezależnie od tego uchwalono:
t) wydrukować specjalne ulotki w 3 językach (polskim. niemieckim i żydowskim) i rozpowszechnić je wśród m]ochieży szkolnej' oraz
w~ród robotników przy fabrykach:
~) wydać dla nauczycielstwa bJ'oszlIrk<: o walce 7. dueem brzusznym.
opracowanie jej powierzając p. d-r0'\'i B. Misjonowi;
3) rozesłać wszystkim szkolom powszechnym i grednim materjal pro-
pagandowy (plakaty. ulotki, bros7.lIl"k<; o durze):
.t.) zwrócić siQ do ZWic1Zków zawodowych z prośbą o zwolanie zhiórek
delegat 'w fabrycznydl. dla których :torganizowane zostałyby spe- cjalne prelekcje w celu .. tworzenia z tych delegatów kadry instruk- iol'ÓW clo walki z dUI'eHl na terenach fabrycznych.
OL'ganizacją propagandy na terenie szkolnictwa po\\"s7.echneg;o z!!:o- dzi! się zająć inspektor S. Dobrowolski wraz z inspektorem
J.
~1iocleckiJll, na terenie zaś szkolnictwa greclniego - wizytator ch. St. iaii- czak. In 'pektoraŁ i Kllratorj um Szkolne wydadzą '" tej sprawie odpowiednie okólniki do wszystkich szkół: 'red nich i pow zechnych.
W następnych dniach odbyły się posiedzenia sekcyj odczytowej i propagandowej. na których omówiono szczegóły. dotyczące zorgani- zowania oncźy1.ów, oraz spl'awC( przeprowadzenia propagandy v pra- sie, na lilieach miasi.a, w szkołnch i t. d.
Cała prasa łódzka W) raziła zgodQ na zamieszczanie w okl'esie pr7.y- ::roiowawczym kOlllunikatów, wzmianek i kr'ótkich hu!"el przeciwdul'o- wych, w dniu zaś 10 października - obszerniej zych artykułów. opra- cowanych przez lekarzy. zaproszonych przez komitet .. Dnia".
Przed dniem 10 pnidziernika 1933 roku oclhylo się szereg delegatów fabl'Y('znych w lokalach związków zawodo\\ )'ch.
zebrall a tych
656 Dziennik Zarządu m. Łodzi Nr. 11
zebraniach prelegenci lekarze pouczyli delegaLów, .jakiem niehezpie-
czeństwem jesL dur i jak 'ię należy zachować, aby uniknąć zuchol'O- wania. Uzy:-:kanemi wiadomościami powinni się oni podzielić z robot- nikami w fahl'ykach w dniu 10 października.
'Wykłady wzbudziły duże zainLere o'wanie wśród słuchaczów, kLórzy
po zakończeniu ich zgłaszali pytania, prosili o dodatkowe wyjaśnienia.
Zebrania te odbyły się w Związku Związków Zawodowych, gdzie prelegentem był dr. Goniarski, w Pol kim Związku Zawodowym .,Praca" - dr. Misjon, w ChrześcijaIlskiem Zjednoczeniu Zawodo- wem- dr. Stańczak, w Okr<;gowej Komisji Związków Zawodowych- dr. Ładyński.
Akcja propagandy ,\' szkolach znalazla gorące poparcie wladz :-:zkolnych (KuraŁorj um Okręgu Szkolnego Warszawskiego i Inspek- toratu Szkolnego w Łodzi).
Kuratorjum zarządziło, aby lekarze szkolni we wszystkich zakla- ciach naukowych średnich zorganizowali odczyty o walce z durem brzllsznym. Dzięki zaś wspóldzialanill p. inspektora S. Dobrowol- skiego - w każdym z 5 lóclzkich obwodów szkolnych odbyły siG
w dniach 6, 7 i 9 października wyklady instrukcyjne, na których ohecni byli wszyscy nauczyciele szkÓl powszechnych w Łodzi. Wy ..
kłady wygłosili clI'. T. Zal~ski, dr. S. Cutentag i dr. S. SLańczalc
Pozatem do szkól powszechnych rozes1ano w celll wykorzystania
prze~~ Dauczycielstwo do pogadanek z dziatwą szkolną b"lrwne plakaty .,Drogi szerzenia się duru brzusznego". wydane przt:'z Paiislwową Szkołę Hig.rcny w 'Varszawie. oraz opracowaną przez inspektora sa- nitarnego m. Łoclzi broszurkQ p. L "Jak siQ usLrzec duru hrzusznego".
omawiającą w sposób popularny przyczyny i (hogi szerzenia się
!yfu"u brzusznego oraz sposoby walki z te1 cho1'ol)ą.
Na podsiawie uzyskanych w ten sposób ,\/indomo~(;i nauczyciele
szkół powszechnych wygłosili w dniu 10 października wc wsz")stkich klasach pog:adanki o posobach walki z durem brzusznym.
Do prusy przesIano krótkie has1a, kLóre lImieszczane byly codzien- nie od o.3taLniego lygodnia września do dnia 10 października wlącznie:
niekt.óre pisma hasła te umieszczały jeszcze przez caly październik.
'Wydano kilk?set egzemplarzy plakatu ze ",,,kazaniami jak można
siQ llStrzec duru brzusznego '~). Plakat Len rozlepiono w calem mieście
") Zaznaczyć pl'zytel11 należy, że rysunek do plakatu zaprojektuwał ZJlany artysta- illil]ill'Z Artul' Szyk.
Nr. 11 Dziennik Zarządu tli. Łodzi 657
ze szczególnem Il"względnieniem przedmie' ć Łodzi; umie zczono go ponadio w różnych lokalach, częslo odwiedzanych przez publiczność
(ambulatorja llliejski~, Kasy Chorych, przychodnie "Kropli Mleka", komisarjat y, dozory sani larne, zw iązki zawodowe, szkoly i L p.).
Wydano ponadio plakat z adreSi.lmi lokali, w których zOJ'ganizowalle zostaly przez sekcję odczytową publiczne wyklady na jeden temat .. Jak ustrzec się duru brzusznego".
Odczyty, dostępne ella wszy. tkich bez opla ty za wej.' cie. wygloszone zosialy w dniu 10 października r. b. w 18 punktach mia ta w trzech
.językach (11 odczytów w j~zyku polskim. l - w niemieckim. 6- w żydowskim).
P relegen t ami byli:
,V
języku polskim:1. Dr.
J.
Chrzanow ki, \\' lokalu 1 al'oclowego Stronnictwa Pracy przy lIl. Kątnej Nr. 2:2. Ot.
J.
Kielmuć. w lokalu Stowarzyszenia Robotn. Chrze~c. przy ul. Ogrodowej r. 20;3. Dr. M. Kocen, w lokalu Z"'iązkn Prac. Insi. Użyleczności Pub!.
przy ul. Podle~nej Nr. 26:
4. Dr.
Z.
Lamento\\'ski, \\' lokalu SLowarzyszenia Robotn. Chrze.'c.przy ul. Przejazd 1 r. 34;
'5. Dr. W. Lipiński, ," loka ln Pol k. Związku Za'wodowego .. Praca"
przy ul. Glównej Nr. 31;
6. Dr. S. Łarlyński, w lokal l Związku Hancllowców Polskich przy ul. Piotrkowskiej r. 108;
7. Dr. II. Makower, w lokalu Związku Pl'i.1C. Insi. żyt. Publicznej J))'zy ul. Piotrko\\'skie,j 1\1'. 53;
Dr. F. Mikinka, w lokalu Związkn Związk6w Zawodowych przy ul. Piotrkowskiej r. 6.t;
9. Dl'. E. MiHelstaedi, w lokalu Y. ~1. C. A. prz~' lIl. Piotl'kows·kif:'j 64-:
10. Dr. Z. Oziębło, w loknlu Nnl'Odowego Sironnicl\\Ta Pracy przy
LI 1. Zg:i el'skiej _ l'. lO3;
11. Dl'. F. Skibniew~ki. w lokalu Siowarzy!"zcnia Roboln. Clll'ze~c.
pl'zy ul. Św. Józefa Nr. 11.
W języku niemieckim:
12. Dl'. E. Schicht, w lokalu Tow. "Fort 'chriU." przy ul. l\awrot 1\1'. 23.
658 DZiennik Zarządu m. Łodzi Nr. 11
'\V języku żydowskim:
13. Dr.
J.
Eichner, w lokalu Centralnego Związ.kll Zawodowego prz") ul. Ogrodowej I r. 9;J 4. Dl'. Sz. Grinblat, w lokalu Gospody Roboi nlczej przy ul. Połnd
niowej Nr. 20;
J '5. Dr. F. Praszkier, w lokalu Związku Mlodzieży .. Gordonia" pr'zy ul. żeromskiego NI'. 31;
J6. Dr. A. Dryson, w lokalu Stowarzyszenia .. Hacholuc" przy uliC'~
Gdańskiej Nr. 40;
17. Dl'. I. Wajnberg. w lokalll Klubu Spodowego "lTapoel" p1'zy li\.
Piotrkowskiej r. 83;
k. Dr. 1\1. Wolf, on. \\' lok.alu Domu Hobotniczeg'o przy ul. Berka
Jo-
selowlcza Nr. 16.
'vV "Dniu Przeciwdurowym" następujące pisnul lódzkie oglosily
specjalne al'iykuly o walce z ci u rem bl'zlrsznym:
J. "Kurjer Łódzki" - artykul d-ra B. J\'fisjonn.
2. "Glos Poranny" - artykul d-ra
J.
Kona., . . .li. Republika" - arlyku1 cl-ra ~T. Kocena . .i. "Echo" - <lrtykul d-m B. Ylisjona.
5. "Express" - 'wzmianki repor'ierskic o 1'<1 Z wshazc'iwki.
6. ,.Neue Lodzer Zeiiung" - i.lriykut d-m ./. Langego,
7 . . ,Lodzer Volkszeitung" - artykul d-m W. Schultza, 8 ... ~ Freie Presse" - - artykuł .
el-nI
Vl. FisC'hel'll.. .
9 . . Najer Folkshlai" - artykuŁ d-I'a Nr. \Voll'sona.
10. ,.Lodzer Tagehlai" - adyh.t d-ra F. Pru'izkiera.
a ulicach miasta, zwlaszcza przed fabrykami. \\' ,zkolach i w lo- kalach, gdzie wyglaszuno o.clczyty. rozdano ogółem 70 tysięcy egzem- plar'zy ulotki ze wskazaniami, jak llcdeży postQpownć, aby uniknąć
zachorowania na dur brzuszny. U]otkQ wydano w językach polskim.
niemieckim i żydo'wskim treści następującej:
Nr. 11 bziennik Zarządu m. Łodzi
"DZIEŃ PRZECIWDUROWY W ŁODZI"
JAK TRZEBA
POSTĘPOWAĆ,ABY
UNIKNĄĆD U R U (T Y F U S U) B R Z U S Z N E G O
TYFUS BRZUSZNY
znOIl'LI SZ<'l"Z)' 3iQ w llUSZt::ID mieście. A przecież tak la1wu lI~trzec się tej
ciQżkicj, cZQsio śmierlrlne,j chOluby. -
TRZEBA TYLKO PAMIĘTAć, żE:
L Nic wolno Pl(' sUI'owej wody, gdyż w wodzie mogq siQ znajdować zarazki.
tyfLlsu. które przy g'otowalliu giną.
2. Nie wol11o pić mleka niepl'zegotowanego, poniele)?, w mleku również znaj-
dować ~ię mogą zarazki t) rLISU, klll]'e gJILą pl'zy goto\\"Hniu,
}. Owoce należy o])mywać wodą pl'zegotowaną, albo obierać ze skórki, gdyż Il1cg'ą się na nich znajd Uli ać /.arnzki tyfnsolfe.
~. Wszelkie produkty spożywcze (pieczywo, mięso, sNy itp.) należy chronić
przed mu('haJui, gdyż mLlch~ IHZ('noszą na lapkilC'h z 1I11(,.I'C /.Hnif'cZI S7CZ()- lI)'ch zawzki tyfLlsowe
5. Nalcży tępić muchy wszelkiemi sposobami.
(l. Nic należy kupować produktów spożywczych l i niechlujnych sprzedawców ulieznych oraz w brudnych, nicnależycie lttrzymanych sklepach, g'dyż wraz z artyklllami spoż)'lI'czrll1i można CZ(isto pI'Lvni('ś,; do domLL zal'azki 1yfllsoll·C'.
7. NaJe7-)' od wszvstkkh i<przC'dall'cóII' żądać opn kOlI ) lI'a n ia p l'oc1llkió,,' spo-
żY"'czych liT czy.s!y 11 il'ZilpisilIly. ni('/.adl'uk()\I'ClIlY ]lilpil'l' ILlIJ czyste torebki.
R. Należy myć H;ce Pl·zed każdelll jedzeniem, g'c/yż lin I'ęknch mogą się zllaj- dOIl'ac: za J'azki tyfllsowC'.
9. Nic należy odwiedzać mieszkań, w których znajdują się cllOl'zy na tyfus brzuszny, g'dyż t! fLIS brzuszny jest chorohą bardzo zaraźliwą,
JO. Należy poddaf; się szez.cpieniu przeciw tyfusowi bl'ZlIsznemu, które polega na połknięciu 4 pigułek ze szczepionką ('odzieJlnie, w (·iągll 4 dni, naczczo
jedną l)igulkę). Pigułki te nie wywołnją żadnych zabul'zell i zabezpieezają
od zachorowania na tyrus brzuszny na pneeillg około jednego ]·oku.
Piglllki ze szczepiollką lIuhvll'uĆ 1ll0Żlln II'C lI"szystkicIJ /)o/.ol'ach " arritarnydl w cCllie 50 groszy za porcję (w 4 fiigulki).
Ad)'esy Dozorów Sanitamych :
T - li/. Bazarna 4 l/ł. - ul. żeromskiego 4
J( - " PrzC'jazcl 86 IV - " Kopermka 19
V - liI. So no\nl 1.
Gd~, hędzit"('jc się stosowali do powyższycll
wskazówt"k - unikniecie tyfusu brzusznego.
660 Dziennik Zarządu m. Łodzi Nr. t l
Do szkół powszechnych poza maierjalem propagandowym rozesłano
dla niezamożnej dziatwy 1 tysięcy 50-cio gramo\\' Th kawałków mydła, jako symbolu \Va Iki z durem brzusznym. Chodziło o to, aby
młodzież jak naj wcześniej dowiedziała siG, iż czystość jest podsta-
wową najskuteczniejszą bronią w walce z durem brzusznym.
Nadmienić należy, iż na zakup mydła ch. Palester, naczelnik Wy- dzialu Walki z Chorobami Zakuźnemi w Departamencie Służby Zdr-o- wia, wyjednal z fund uszów 1\1 inisterstwa Opieki Społecznej k" otę
z1. 500.- . Reszia należności za mydlo pokryta została z funcluszów mie.jskich. Pozatem firma .,jeleń-SchichC, kiór<l mydło dostarcz) la.
ofiarowala bezplatnie 200 kilogramów mydla.
Program "Dnia" zakol1ezony zostal wieczorem odczytem o durze brzll 'znym, wygłoszonym \v PolHkicm Radjo przez d-ra B. Misjona.
inspektora sanitarnego m. Łodzi.
Przypu zczać należy. iż zgodnie z zamierzeniami organizatorów .. Dnia" - słowo propagandy przeciwdurowej dotat'lo do wszystkich
zakątków Łodzi, niosąc ostrzeżenia i praktyczne wskazówki. które ohy cia ły pożądany wyn i k.
Sekretarz
(- ) Wł. Drymer
f.iel'ownik OddLinłu Sanital'nego
Przewodniczący KomItetu Wykonawczego
(- ) Dr. B. MisjolI
\Iit-'j:-ki ln~pt'kłor ~lłllill1l'lI}
WARUNKI LOKALNE, SPRZYJAJĄCE
ROZPOWSZECHNIANIU SIĘ W ŁODZI DURU BRZUSZNEGO.
Obok klasyczne,j postaci du ru brzusznego ist.nieje kilka j ego od- mian. klinicznie przebiegających jak tyfus brzu zny, ale wywoływa
nych nieco oclmiennemi zarazkami, rozpoznawanemi tylko bakter,jo- logicznie. Są to tak zwane dury rzekome, które w Polsce, potykamy w 3 odmianach - A, B i C. Ponieważ szerzenie się "paraclnrów" jest nieco odmienne niż duru brzusznego, więc i środki zapobiegania ich
są również inne, niż przy d urze brzusznym klasycznym.
Otóż dwnnasLoletnie hadania bakterjologiczne. wykonywane w Miejskie,j Pracowni Bakter,jologicznej. łódzkiej filj i Pań two,,'ego
Zakładu] rigjeny i ~w Pracowni Bakterjologicznej Ka y Chorych na bnl'Clzo dużym materjale, stwierdziły, że w ł"odzi panuje niepodzielnie tylko dur brzuszny kla5)"('zny. Paradury spotykane są wyjątkowo
i nieraz pl'zebiegają nawet niet.ypowo, np. w po~daci po, ocznic.
Jeżeli więc mamy walczyć w Łodzi z 'zerzeniem ,ię duru brzuszne- go, to tylko duru klaRycznego, stosując te środki zapohiegawcze. które przez naukę są ella duru brzusznego wskazane.
Coprawda - obecnie panujące dotąd poglc1dy na patogenezę i epi-
c1emjologję duru brzuszneg<~ są poddawane naukowej krytyce i two-
rzą się nowe teorje, starające się rzucić nowe światło na szerzenie się
w społeczeństwie i powstawanie w ustl'Oju ludzkim duru brzusznego.
Jednakże nowe te prądy nie zdążyly podważyć p<l'Iyażnie dotychczaso- wych poglądów na zwalczanie duru brzusznego i dać na ich miejsce nowych.
,\1
praktyce więc codziennej musimy w dalszym ciągu trzymać i<t tych sposobów" alki z durem brzusznym, jakie wytknęła nam kla- syczna bakterjolog-ja i epiclemjologja. chociaż musimy prz) znać. żeepidemjoJogja durlL brzusznego ma jeszcze dużo dróg i Jliewyja~nio
nych zjawi k i że nigdzie jeszcze walka z (htrem brzusznym nie doprowadzita do zupełnego jego \\'ytępienia. jak to się stało np. z ospą
albo obecnie z hłonicą.
D\lt· bt'zuszny powstaje przez dosianie się do prze\\ odu poknl'mo-
"ego ludzi swoistego zarazka - lu eezki Eberta. Źródłem zakażenia
Dziennik Zarządu m. Łodzi Nr. 11
jest wyłącznie człowiek: chory lub rekonwalescent po durze.
W ustroju bowiem tego ostatniego zarazek nieraz pozostaje przez
całe życie. Takich stale zakażonych ludzi nazy,,-amy ,.sie"wcami duru".
Z ustroju człowieka zarazek wydziela się naze"",nątrz z jego wydali- nami i przy sprzyjających '''''clrlUlkach może dość dhlgo pozostawać
w otoczeniu chorego, będąc źródłem nowych zakażeń. Innego rezer- woaru przechowywania się zarazka '\I" przyrodzie, jakim jest np. dla paracluru B szczur - w durze brzusznym nie znamy. Walka więc
z durem brzusznym sprowadza się do baczenia, by zarazki duru
brzu~znego, wydzielane przez chorych i siewców, lub znajdujące się
w ich otoczeniu, nie mogly się dosŁać do przewodu pokarmowego zcIro"wych ludzi lub, gdyby się nawet dosiały. trafiały na grunt na
chorobę niewrażliwy, na ustrój odporny.
środki zwalczania duru brzusznego mogą być podzielone na dwie wielkie grupy: na środki zapobieg'ania społecznego i na ~rodki zapo- biegania osobniczego, indywidualnego. O środkach zapobiegania in- dywidualnego będzie mówi l dr. Misjon. Ja zatrzymilll1 się tylko na
środkach ochronnych społecznych z zastosowaniem do warunków lokalnych w Łodzi.
Dur brzuszny jest chorobą endemiczną, podlegającą sezonowym na- sileniom, przyjmującym nieraz epidemiczne natężenie.
'V
różnychokolicach Polski te sezonowe wahania nieco się różnią, ale naogól na- silanie się zachorowań zaczyna się w lipcu, osiągając ma.ximum we
wrześniu Inh październiku, nasŁQpnie zaczyna się spadek zachorowań.
dając najmniejsze liczby w zimowe i wiosenne miesiące. Ponieważ
wielokrotnie stwierdzane były wielkie ep'idemje duru brzusznego.
powstale wskutek zakażenia wrazkami duru wodociągów miejskich i wiejskich, przeto najdawniejszym i jednym z najbardziej skutecz- nych sposobów zwalczania tych epidemij jest cLo,'tarczanie osiedlom ludzkim zdrowej czysie.j wody, catkowicie zabezpieczonej od przedo- stania siQ do niej zarazków. Jednym więc z pierwszych obowiązkó\\
zarządów o iedli powinno być racjonalne j celowe zaopatr'zenie tych osiedli w zdrową woclę i siała jej pedaniyczna kontrola bakiel·.iolo- giczna. Osiedla ludzkie więc powinny mieć doskonale urządzone wo-
dociągi.
Jak wiemy, Łódź nie odziedziczyła po rosyjskich okupantach woclo-
eiągów. W ciężkich latach powojennych nie miała możności zająć siG
tą sprawą. Dlatego należy z najwiQkszem IIznaniem powitać inicjatywG
Zarządu Miejskiego, wysllwa.jącą urządzenie wodociągu mie.jskiego na POI'zl:1(lek dzienny.
Nr. 11 Dziennik Zarządu m. Łodzi 663
Dotąd Łódź obsługuje okołe W-ci II lysięcy sludni, istniejących
w każdej posesji. adzór nad tak licznemi studniami jest nadzwyczaj trudny. a jednak Wydział Zdrowotności Publiczne,j Zarządu Miejskie- go dużo już zdziałał w doprowadzeniu tych prywalnych sludzien do
porządku. Świadczą o tem na. tępujące hczby:
w j930 r. bylo zbadanych bakterjologicznie 697 slllCłzien. Wykryto wówczas wód zanieczyszczonych 14 % :
w 1931 1'. zbadano 677 studni. Ilość wód zanieczyszczonych spadla j LiŻ do 8% , a
w 1932 r. na 69 sludni - wód zanieczy zczonych znaleziono lylko 5 %, a więc w przeciągu 3 lat liczba zanieczyszczonych st lldni zmniej- szyja się trzykrotnie. Liczby otrzymane w bieżącym roku będą jeszcze mniej ze.
Dostarczenie zdrowej wocly dla osiedli obniża zapadalność na dllr brzuszny, ale nie zapobiega jej zupełnie. Źródlem tych dal. zych za- chorowań są nieczyslości QF;iedli. Dopiero racjonalne i stale usuwanie wszystkich nieczystości przez wprowadzellie 'urządzetl. kanalizacyj- nych znacznie obniża liczhQ zachol'ow<:1I1 na dur, chociaż również nie
usuwa ich ctllkowicie.llamburg był niegdyś miastem. w którem liczba zachorowań na dur bl'zlI!-izny byŁa ogromna. Po wprowadzeniu w mieście wodociągów liczba zachorowall na dur brzu, zny zmniej zy- la się. ale byla jeszc-ze znaczna. Dopiero 1I1'ząclzenie w mieście kana- lizacji zmniejszyło liczbę zachorowań na dur bl'zuszn~' clo l/lII po- przednich zacho1'ow1:\11.
tóclź, drugie co do Liczebności miasto Polski. nie otrzymało po rosjanach kanalizacji. Dopiero za polskich czasów Zarząd hasia przystępuje do budowy ulządzeń l analizi1n'jnych z największym trudem na wl1:\sny koszL l za to również należy si~ im z na 7,ej strony największe uznanie. Jednakże doprowadzenie tych ul'ządzell do koń
ca, zaopatrzenie w nie przeclmieść, najbardziej od duru cierpiących.
na iąpi jeszcze nieprędko. lnU. imy więc liczyć . ict z tem, że jesz ze długo zanieczyszczone po esje będą stwarzaly pomyślne warunki do szerzenia się duru brzusznego.
Od zanieczyszczeń w uslępach można zakażać się bezpośrednio.
W brudzie i kale lęgną siQ miljal'dy much. udzielające nielatającym zarazkom duru swych skrzydeł i roznoszące te zarazki do wszystkich mieszkań, pl'zedewsz stkiem do IOlchni, zakażając nasze jadło. tonąc w płynach i zanieczyszczając stałe pożywienie. To też można zauwa- żyć zależność epidemij dUl'Owych od ilości much, lm lato jest go- I'ębze, tem wiQcej się lęgnie much, tem wiQk. ze jest nasilenie sezo- nowe duru. Gdy lato je ,t chlodue, much muiej - nasilenie duru jest
664 Dziennik Zarządu m. Łodzi Nr. 11
mniejsze. Długo jeszcze te warunki będą w Łodzi istnieć, mu imy wiQc być przygotowani, że dlugo jeszcze sprzyjać one będą szerzeniu
się zarazy.
ależy zwrócić jeszcze uwagę na jedno swoiste dla Łodzi zjawisko.
Proszę wy jechać w obecnym czasie za miasto, a wszędzie na odległość
wielu kilometrów będzie llas prześladować nicznośny zapach rozle- wanych po polach zawarlości lIstępów łódzkich. Obecnie jest czas siejby i każdy dobry go, podun jedzie w nocy do mia ta z beczką do nabrania zawartości ustępów w celu użyźnienia nią swego pola. Ja-
dąc kilka dni temu w nocy z Aleksandrowa do Łodzi, naliczyłem
w cza 'je okolo 45 minut przeszło 120 beczek, zdążających do Łodzi po wydaliny ludzkie, a więc w obecnym czasie nasilenia się duru brzusz- nego, gdy w tych ·wydalinach znajdują się bezwątpienia liczne zarazki durowe. W promieniu kilkudziesięciu kilometrów okolo Łodzi wszyst- kie pola są zalane wydalinami ] udzkiemi. Przed chałupą każdego
gospodarza stoi beczka zanieczyszczona tern i wydali nami i pokryta l'ojami much. A przecież każdy taki go<;podarz dostarcza do miasta mleko, jarzyny i inne ady] ut y spożywcze. Zjawisko to skądinąd pożyteczne. bo poclno. zące urodzajność okolic Łodzi, jest z punktu widzenia zdrowotności publicznej bardzo szkodliwe, bo naraża lud-
ność wiejską na zakażanie się zaeazkami miej kiemi, wracającemi
z nadwyżką do miasta. przeclewszystkiem w mleku i innych aI·tyku-
łach spożywczych. Warunki te z zakończeniem kanalizacji w Łodzi lIstaną, ale do tego czasll będą sprzyjały epidemjom duru w mieście
i jego okolicach.
Do sposobów zwalczania duru brzusznego należą jeszcze - izolacja chorych i odkażanie zarażonych przedmiotów i o·siedli. Izolacja cho- rych w Łodzi jest stosunkowo dobrze postawiona. Coprawda niema spcej aln ie urząclzonego szpitala ella chorych zakaźnych, budowa któ- rego hGdzie jedną z na.jbliższych konieczności miasta, ale wiltk zość
chory('h na dur brzuszny może być już teraz umie zczona w szpita- lach, a przy wiQkszych nasileniach epidemj i miasto ma możność zwiększenia liczby łóżek stosownie do zapotrzebowania. Szybka izo- lacja chorych wymaga SI':) bkiego rozpoznania choroby. Otóż pod tym wzgl<;dcm t,ódź jest również dostatecznie obsłużona przez Miej-
ską Praco\\ niQ BakteJ'jologicwą. łódzki ocldzinl Pańslwoweg'o Zakładu
Higjeny i Prac:o\\'ni<; Baldcl'jologiczną Kasy Chorych. Rozpoznanie duru brzusznego dokonywa siQ przez posiewy krwi cho[-ych i od- czyny el'ologiczne.
W
1933 1'. w M. P. B. i łódzkiej fllji P. Z.H.
doko- nano 2089 posie\ ów krwi na dur brzuszny i 210l odczynów ,Vidala na tyfus i paratyfusy. · Malo co mniejsze liczb. badań przeprowadzonoNr. 11 Dziennik Zarządu m. Łodzi 665
w pracowni Łódzkiej Kasy Chorych. Lekarze praktykujący JUZ siC(
przyzwyczaili do tych badań i chętnie z nich korzystają.
Nie odbywają się tyTko u nas badania na nosicielstwo LL uzdrowień
ców po durze brzusznym i w otoczeniu chorych, może dlatego, że
walka z nosicielstwem durowem przy teraźniejszych stosunkach spo-
łecznych nie daje żadnych praktycznych wyników, -jak się o tem przekonano z doświadczeń, zrobionych jeszcze przed woiną w Niem- czech, gdy do wykrywania nosicieli durowych i nnieszkodliwiania ich stworzono całą organizację punktów sanitarnych i pracowni bakterjo- logicznych w okolicach Strasburga.
Sprawa odkażenia mieszkań, posesyj, studni i zakażonych przed- miotów jest w Łodzi dobrze postawiona.
Z tego krótkiego zarysu sposobu walki społecznej z durem brzusz- nym w Łodzi, widzimy, że mamy jeszcze bardzo dużo do zrobienia w tej dziedzinie i że długo jeszcze będą istnieć w Łodzi warunki b a r d z o pomyślne dla szerzenia się duru brzusznego.
W obecnej więc chwili jedyną walką z durem brzusznym może być
walka zapomocą propagandy, stosowania wśród ludności indywidual- nych sposobów zapobiegania tej choroby i zachęcania je.j do ich stosowania. Mówić o tem będzie dl'. Misjon.
Dr. T. Załęski
Kierownik Miejskiej Pracowni Bakterjologicznej
JAK USTRZEC SIĘ DURU BRZUSZNEGO
Gdy w państ.wach Zachodniej Europy dur (tyfus) brzuszny je~!
chorobą rzadko siG spotykającą, u nas. \\" Polsce, co rok w miesiącach
letnich i je iennych szerzy się epidemjn tej ciężkiej. cZQs!o śmierLel
nej choroby. VV roku 1932 stwierdzono w Polsce 20344 przypadki zachorowClA na dur hrzuszny, z lej liczby zmarło 1404 osoby.
,V
Łodziw tymże roku zachorowało na dur brzuszny 1382 o, ób, zmurlo 130 osób.
Przyczyny tych corocznych epiclenlji duru brzusznego są różne.
Przedewszystkiem daleko nam do zrównania się z krajami zachocln io- ellropej kiemi pod względem ul'zą~lzeń sanitarnych. Wiele micu;! na- szych dotychczas nie posiada ul'ząclzerl kanalizacyjnych.
,V
ł.odzikanalizacja dopiero jest. w stadjuJll hudow~. Istniejące na nieruchu-
mościach doly ustępowe sq cZQsto nieszczelne. bez dna, wskutek cze/!()
nieczystości przenikają do g'leby i zanieczyszczają sąsiednie studnie.
'V
nielicznych tylko miastach mamy cenh'alne wodocią!!·i. w któ- rych woda je t codziellnie bacłana.,V
Łodzi ludność otrzymuje wocl<;z okolo 10 tysięcy studni, wobec czego nadzór nad niemi jest niezw)- kle utrudniony. Zaznaczyć przylem należy. że studnie te budowane
były dawniej hezmyślnie, bez żadnej troski o wzglQcly higjellieznc.
bardzo często ". ]Jaj bliższem sąsiedztwie us!«pów.
'V
więk 'zości miast. Tnięclzy innemi i w todzi niema odpowiedniolll'ząrlzonych hal targowych. Produkty spożywcze sprzedawane są na r'ynkach bez odpowiedniego zabezpieczenia ich przed zanieczyszcze- niem, przeciwnie. produkty ie narażone są lH1 pewne zanieczyszczenie.
Wyże j wymienione okoliczności stanow ią naj poważniej sze zagad- nienia higjeny publicznej; rozwiązanie tych zagaclnieil jest trosk q
władz samorządowych. '['"zeba jednak przyznać, że niezależnie od tych okoliczności. decydującą przyczyną szerzenia siQ duru brzuszne- go jest niski poziom kulhLl') higjellicwej ludności. Ażeby więc zwalczać dur brzuszny. należy dążyć przedewszystkiem do podniesie- nia poziomu kullul·alnego ludności, do wdrożenia zamilowania jej do
czystości, do uświadomienia jaknajszerszyC'h warstw o drogach sze- rzenia ię duru bl'zusznego i śl'Ocłkach zapobiegawczych, dosiępnych
dla każdego osohniki1. n ,,,ręC' w(·hodzących w zakres iak z,,'unej higjeny osobniczej.
Nr. 1 t Dziennik Zarządu m. Łodzi 667
Pfmiżcj omówimy zasady osolwiczej wulki z durem brzusznym.
Uniknąć tyfw'iU brzusznego jest stosunkowo nietrudno. Trzeba tylko
dokładnie poznać, jakie jest źródło tej choroby i jakiemi drogami szerzy się ona, a wiedy 1atwo jest wyprowadzić odpowiednie wnioski, jakie środki zapobiegawcze należy stosować.
Du r brzuszny jest chorobą zakaźną, to znaczy, że dla jej powsiania .iest niezbędne wtargnięcie do organizmu człowieka zarazka, wywo- łującego tę chorobę. Zarazek ten, jak i inne zarazki, jest niewidoczny golem okiem i ma kształt pałeczki, która dla uczczenia pamięci uczo- nego. który ją wykry1, nosi nazwę pałeczki Ebertha.
Naturalnie, tak samo jak i przy innych chorobach zakaźnych, i tutaj samo wtargnięcie zan\zka do organizmu nie w 'starcza do wywolania chorohy. Niezbędnym wcuunkiem rozwoju choroby je, t pewien stan osIabienia odporności organizmu człowieka. Przy istnieniu odporności
przeciw ciurowi brzusznemu zarazki, które do organizmu do lały się·
giną wkJ'óice, przeciwnie. przy oslabieniu tej odporności albo przy jej br;'lku. zarazki rozmnażają się w organiźmie ludzkim i wywołują chorpbę. Trzeba zaznaczyć, że przem~czenie, niedojadanie. głód.
używanie <1lk0holu. powodują o. labienie odporności org"nizmu prze- ciw chorobom zakaźnym.
Okres od chwili zC1Każcnin do chwili ujawnienia się choroby trwa zwykle ocL 10 dni do 3 tygodni i nazywa się okresem wylęgania.
Źródlclll szerzenia się zarazków jest człowiek chory na dur brzuszny.
Pamiętać trzeba. że zarazki te ą wydzielane przez chorego w ogrom- nych ilościach w wypróżnieniach (stolcach) i moczu i tąd różnemi
drogami mogą być przenoszone na spożywane przez nas pokarmy.
Trzeba pamiętać również. że człowiek, który przeniósŁ dur brzu 'zny
może długo. nieraz mie 'iqce i lata. wydzielać w w·ypróżnieniach i 1110- CZLl zarazki tyfusowe. Tacy Indzie nazywają si~ nosicielami bakteryj.
Rozpatrzmy teraz naj częstsze sposoby zakażaniu się·
Wypróżnieniami i moczem chorego, czy też nosiciela bakteryj mogą być zanieczyszczone cialo chorego i nosiciela i wszelkie l)l'zedmioty w ich otoczeniu, a więc bielizna. pościel, lóżko. podłoga. naczynia nocne itd. Otóż najczęście,j zakażenie powstaje przez dotykanie tych zanieczy 'zczonych miejsc. Jeżeli potem rękoma. do których mogły prz) 19nąć nieznaczne cząsteczki. zawierające zarazki, będziem") brali produkty spożywcze (pieczywo, ser, maslo. \n;dliny. owoce itd.), to możemy przenieść zarazki na te produkty. pożycie takich pokarmów może wywolać dur brzuszny. Często naprzyklad szerzy się tyfus
